Vestmannaeyjabær - Lagaleg ábyrgð sveitarstjórnarmanna
Oddur Júlíusson
20. júlí 2004
FEL04050004/1001
Brekastíg 7b
900 VESTMANNAEYJAR
Með erindum, dags. 27. janúar og 5. maí 2004, hafið þér óskað upplýsinga um stjórnendaábyrgð
sveitarstjórnarmanna. Rétt er að taka fram að í þessu bréfi verða einungis rakin almenn sjónarmið um
ábyrgð sveitarstjórnarmanna en ekki er tekin afstaða til þess hvort atvik kunni að vera fyrir hendi sem gefi
tilefni til að láta reyna á skaðabóta- eða refsiábyrgð gagnvart einstökum sveitarstjórnarmönnum,
núverandi eða fyrrverandi. Dregist hefur að svara erindum yðar vegna mikils annríkis í ráðuneytinu.
Ákvörðunarvald í sveitarstjórnarmálefnum og framkvæmd þeirra er alfarið í höndum sveitarstjórna svo og
ákvörðunarvald um nýtingu tekjustofna sveitarfélagsins eftir því sem lög ákveða. Sveitarstjórnarmenn eru
kosnir til setu í sveitarstjórn í lýðræðislegum kosningum sem haldnar eru á fjögurra ára fresti.
Sveitarstjórn ábyrgist fyrst og fremst afleiðingar gerða sinna gagnvart íbúum sveitarfélagsins með því að
leggja þær í dóm kjósenda í næstu sveitarstjórnarkosningum. Sveitarstjórnarmenn bera því svokallaða
stjórnmálalega ábyrgð á verkum sínum.
Skaðabótaábyrgð sveitarstjórnar og einstakra sveitarstjórnarmanna byggist í íslenskum rétti fyrst og
fremst á svonefndri sakarreglu. Með henni er átt við að maður beri skaðabótaábyrgð á tjóni ef hann veldur
því með saknæmum, þ.e. af ásetningi eða gáleysi, og ólögmætum hætti enda sé tjónið sennileg afleiðing
af hegðun hans og raski hagsmunum sem verndaðir eru með skaðabótareglum. Þá er það einnig skilyrði
að sérstakar hlutlægar afsökunarástæður eigi ekki við um tjónvald svo sem æska eða skortur á andlegri
heilbrigði. Í sakarreglunni felst einnig að menn verða hugsanlega dregnir til ábyrgðar hvort sem brot er
vegna athafnar eða athafnaleysis.
Í sveitarstjórnarlögum, nr. 45/1998 með síðari breytingum, eru engin ákvæði um refsingu fyrir brot á
fyrirmælum þeirra laga. Í XIV. kafla almennu hegningarlaganna nr. 19/1940 er hins vegar kveðið á um
refsingar fyrir brot í opinberu starfi sem tekur eftir atvikum einnig til sveitarstjórnarmanna. Það eru
einkum 140. og 141. gr. laganna sem geta komið til greina um sveitarstjórnarmenn og starfsmenn
sveitarfélaga. Þar er mælt fyrir um sektir eða varðhald ef opinber starfsmaður synjar eða lætur af ásettu
ráði farast fyrir að gera það sem boðið er á löglegan hátt eða gerist sekur um stórfellda eða ítrekaða
vanrækslu eða hirðuleysi í starfi sínu. Af fyrrgreindum ákvæðum er ljóst að einungis ásetningur eða
stórfelld vanræksla sveitarstjórnarmanns á skyldum sínum geta verið grundvöllur refsiábyrgðar.
Refsikrafa verður einungis gerð á hendur einstökum sveitarstjórnarmönnum persónulega.
Að síðustu má benda á héraðsdóm frá 18. júlí 2003, mál nr. S-49/2003, sem kveðinn var upp í héraðsdómi
Vestfjarða. Í þeim dómi er framkvæmdastjóri sveitarfélags sektaður fyrir að veita tilteknum manni verk
hjá bænum, vitandi það að hann hafði ekki nauðsynlegt starfsleyfi til verksins og að fyrirhugað væri að
vinna verkið með öðrum hætti en var leyfilegt samkvæmt gildandi lögum.
F. h. r.
Guðjón Bragason (sign.)
Lárus Bollason (sign.)
20. júlí 2004 - Vestmannaeyjabær - Lagaleg ábyrgð sveitarstjórnarmanna. (PDF)