Hæfi skólastjóra og annarra starfsmanna grunnskóla til setu í sveitarstjórn

Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu 20. febrúar 1996 96010109

Jónas Egilsson framkvæmdastjóri 1001

Hamraborg 12

200 Kópavogur

Vísað er til erindis yðar til félagsmálaráðuneytisins, dagsett 8. janúar 1996, varðandi hæfi skólastjóra og annarra starfamanna grunnskóla til setu í sveitarstjórn eftir 1. ágúst 1996.

Um almennt hæfi:

Í 3. mgr. 20. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 8/1986 er svohljóðandi ákvæði: “Þeim sem er kjörgengur, heill og hraustur og yngri en 65 ára er skylt að taka kjöri í sveitarstjórn. Ekki verður nafn manns þó sett á framboðslista án skriflegs samþykkis hans.”

Þeim sem samþykkja að nafn þeirra sé sett á framboðslista er því skylt að taka kjöri í sveitarstjórn. Þeim ber þá að sinna störfum sínum sem sveitarstjórnarmenn viðkomandi kjörtímabil nema annars vegar að þeir missi kjörgengi, sbr. 2. mgr. 20. gr. sveitarstjórnarlaga, eða hins vegar að þeir óski eftir lausn frá störfum, sbr. 3. mgr. 43. gr. sveitarstjórnarlaga.

Þeim sem kjörnir eru í sveitarstjórn í óbundnum kosningum, sbr. b-lið 14. gr. sveitarstjórnarlaga, er einnig skylt að taka kjöri og sinna störfum sínum sem sveitarstjórnarmenn, sbr. ofangreint, nema þeir eigi rétt á að skorast undan endurkjöri. Um það atriði er ákvæði í 4. mgr. 20. gr. sveitarstjórnarlaga og hljóðar það ákvæði svo: “Þeim sem setið hefur í sveitarstjórn eitt kjörtímabil eða lengur er ekki skylt að taka kjöri fyrr en liðinn er jafnlangur tími og hann átti þar samfellt sæti síðast, enda tilkynni hann yfirkjörstjórn eigi síðar en fjórum vikum og sex dögum fyrir kjördag að hann skorist undan endurkjöri.”

Í sveitarstjórnarlögum er ekki að finna ákvæði sem kveður á um að starfsmenn sveitarfélags séu ekki kjörgengir í sveitarstjórn þess sama sveitarfélags. Þannig er ekki hægt að leiða af sveitarstjórnarlögum að skólastjórar eða kennarar verði almennt vanhæfir til setu í sveitarstjórn eftir 1. ágúst 1996 frekar en aðrir starfsmenn sveitarfélaga vegna starfstengslanna einna.

Hins vegar segir svo í 59. gr. sveitarstjórnarlaga: “Forstöðumenn og aðrir stjórnendur fyrirtækja og stofnana sveitarfélags eru ekki kjörgengir í stjórnir þeirra stofnana er þeir starfa hjá.” Ákvæði þetta er í VI. kafla laganna, en sá kafli fjallar um nefndir, ráð og stjórnir sem sveitarstjórnir kjósa í eða skipa.

Af þessu ákvæði telur ráðuneytið ljóst að skólastjórar og aðrir stjórnendur í grunnskóla verði ekki kjörgengir í skólanefndir eftir 1. ágúst 1996. Jafnframt telur ráðuneytið eðlilegt að sveitarstjórnir leitist við að skipa ekki starfandi kennara í skólanefndir, en líklegt er að þeir muni hafa hagsmuna að gæta við úrlausn margra mála sem horfur eru á að lögð verði fyrir skólanefnd til úrlausnar.

Um sérstakt hæfi:

Um hæfi sveitarstjórnarmanna til að fjalla um einstök mál í sveitarstjórn er ákvæði í 45. gr. sveitarstjórnarlaga og í 1. mgr. 45. gr. segir svo: “Sveitarstjórnarmanni ber að víkja sæti við meðferð og afgreiðslu máls þegar það varðar hann eða nána venslamenn hans svo sérstaklega að almennt má ætla að viljaafstaða hans mótist að einhverju leyti þar af. Honum er þó heimilt að gera stuttlega grein fyrir afstöðu sinni. Sveitarstjórn sker umræðulaust úr hvort mál er svo vaxið. Sveitarstjórnarmaður, sem hlut á að máli, má taka þátt í atkvæðagreiðslu um hæfi sitt. Sveitarstjórnarmanni, sem veit hæfi sitt orka tvímælis, ber að vekja athygli á því.”

Tilgangur 45. gr. sveitarstjórnarlaga er að tryggja málefnalega umfjöllun í sveitarstjórn um þau erindi, sem henni berast, og að almenningur og þeir sem hlut eiga að máli geti treyst því að sveitarstjórn leysi úr málum á hlutlægan hátt.

Starfstengsl geta valdið vanhæfi sveitarstjórnarmanns samkvæmt 45. gr. sveitarstjórnarlaga.

Ráðuneytið telur að þegar til umfjöllunar eru einstök mál sem varða grunnskóla og/eða stafsmenn hans sérstaklega, þá geti sveitarstjórnarmaður, sem jafnframt er starfandi skólastjóri eða kennari, orðið vanhæfur til að fjalla um þau mál í sveitarstjórn. Sem dæmi um slík mál má nefna kjara- og ráðningarmál starfsmanna grunnskóla í sveitarfélaginu. Jafnframt verður að telja eðlilegt að sá sveitarstjórnarmaður víki sæti ef slík sérstæð mál varða annan grunnskóla í sama sveitarfélagi og geta haft fordæmisgildi fyrir annan/aðra skóla í sveitarfélaginu.

Ef hins vegar um er að ræða almenn mál sem varða sveitarfélagið og íbúa þess, svo sem afgreiðslu fjárhagsáætlunar og ársreikninga, þá verði þessir aðilar ekki vanhæfir til að fjalla um málið í sveitarstjórn þar sem slík mál verða ekki talin þess eðlis að almennt megi ætla að starfstengslin móti viljaafstöðu viðkomandi sveitarstjórnarmanns.

Miðað við orðalag 45. gr. sveitarstjórnarlaga veltur niðurstaða um hæfi sveitarstjórnarmanna á ýmsum matsatriðum í hverju einstöku tilviki. Því er ekki unnt að gefa tæmandi talningu á tilvikum þar sem um getur verið að ræða vanhæfi sveitarstjórnarmanna sem jafnframt eru starfsmenn grunnskóla.

Páll Pétursson (sign.)

Sesselja Árnadóttir (sign.)