Grímsnes- og Grafningshreppur - Réttur íbúa sveitarfélags til ferðaþjónustu fatlaðra skv. 1. mgr. laga um málefni fatlaðra nr. 59/1992

Sólheimum

801 SELFOSS

Með erindi, dags. 4. apríl sl., barst ráðuneytinu stjórnsýslukæra frá Jóhönnu Þorsteinsdóttur, f.h. Ú. sem er vistmaður á Sólheimum, varðandi synjun starfsmanna Grímsnes- og Grafningshrepps um að veita Ú. ferðaþjónustu vegna náms hjá Fullorðinsfræðslu fatlaðra á Selfossi

Í erindinu kemur fram að af hálfu kæranda hefur ítrekað verið óskað eftir akstri á vegum ferðaþjónustu fatlaðra í sveitarfélaginu vegna náms sem hún stundar hjá Fullorðinsfræðslu fatlaðra á Selfossi. Námið fer fram í húsnæði Fullorðinsfræðslunnar á Selfossi alla miðvikudaga frá kl. 8.30 til 11.45 á starfstíma skólans. Undanfarin ár hefur kærandi, sem og aðrir fatlaðir íbúar á Sólheimum sem sækja nám á Selfossi, aðeins fengið akstur með ferðaþjónustu fatlaðra einn miðvikudag í mánuði og hefur beiðnum um akstur á Selfoss aðra kennsludaga verið hafnað, m.a. með vísan til gildandi reglna sveitarfélagsins um ferðaþjónustu fatlaðra.

Kærandi krefst þess að ráðuneytið geri forsvarsmönnum Grímsnes- og Grafningshrepps ítarlega grein fyrir skyldum þeirra skv. 1. mgr. 35. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992. Einnig verði sveitarfélaginu gert að setja nýjar reglur um ferðaþjónustu fatlaðra sem verði í samræmi við fyrirmæli og markmið 2. mgr. 35. gr. laga, nr. 59/1992, og ákvæði alþjóðasáttmála. Að síðustu er gerð krafa um að ráðuneytið hafi eftirlit með endurskoðun reglnanna, sem og framkvæmd ferðaþjónustu fatlaðra í sveitarfélaginu, þannig að tryggt verði að kærandi fái þá ferðaþjónustu sem henni er nauðsynleg til að geta stundað fullt nám hjá Fullorðinsfræðslu fatlaðra á Selfossi.

Með bréfi, dags. 18. apríl sl., óskaði ráðuneytið eftir umsögn Grímsnes- og Grafningshrepps um málið og var veittur frestur til 14. maí sl. til að skila umsögninni. Umsögn barst með bréfi, dags. 5. júní sl. Með bréfi ráðuneytisins, dags. 28. júní sl., var kæranda gefinn kostur á að koma að frekari athugasemdum. Umsögn kæranda barst með bréfi, dags. 10. júlí sl.

I. Um kæruheimild til ráðuneytisins

Samkvæmt lögum nr. 59/1992 er framkvæmd þjónustu við fatlaða að stærstum hluta falin svæðisskrifstofum um málefni fatlaðra sem lúta yfirstjórn félagsmálaráðuneytisins. Ákveðin verkefni, nánar til tekið ferðaþjónusta og liðveisla, eru þó falin sveitarfélögum. Fram kemur í greinargerð með lögunum að tilgangur þess að fela sveitarfélögum ákveðin verkefni samkvæmt lögunum sé m.a. að auka ábyrgð sveitarfélaga á framkvæmd málaflokksins. Rétt er að taka fram að sveitarfélög hafa einnig með höndum ýmsa þjónustu við fatlaða á grundvelli laga um félagsþjónustu sveitarfélaga, nr. 40/1991.

Samkvæmt 3. gr. laga um málefni fatlaðra fer félagsmálaráðherra með yfirstjórn málefna fatlaðra. Er ótvírætt að unnt er, á grundvelli 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, að skjóta ákvörðunum svæðisskrifstofa málefna fatlaðra til ráðuneytisins sem æðra stjórnvalds. Beina kæruheimild er hins vegar ekki að finna í lögunum til að kæra ákvarðanir sveitarfélaga til ráðuneytisins. Þar sem sveitarstjórnir eru sjálfstæð stjórnvöld, sbr. 78. gr. stjórnarskrárinnar og 1. mgr. 1. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 45/1998, getur ráðuneytið ekki talist æðra stjórnvald gagnvart sveitarfélögum og á 26. gr. stjórnsýslulaga því ekki við í því máli sem hér er til umfjöllunar. Af sömu ástæðu verður kæruheimild ekki byggð á ákvæðum laga nr. 59/1992.

Hugsanlegt er að byggja megi málskotsrétt á 103. gr. sveitarstjórnarlaga, sem veitir ráðuneytinu úrskurðarvald um ýmis vafaatriði, sem upp kunna að koma við framkvæmd sveitarstjórnarmálefna. Það sem helst mælir með að heimila kæranda málskot á grundvelli þess ákvæðis er að mál hennar varðar réttindi samkvæmt ákvæðum laga og alþjóðasamninga sem Ísland er skuldbundið af. Ber íslenskum stjórnvöldum því sérstök skylda til að tryggja að kærandi njóti jafnræðis og að hún eigi þess kost að fá ákvarðanir sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps endurskoðaðar af til þess bæru stjórnvaldi. Á móti mælir að umrætt ákvæði sveitarstjórnarlaga hefur almennt verið túlkað þröngt og hefur því fyrst og fremst verið beitt varðandi ágreiningsmál um framkvæmd sveitarstjórnarlaga og laga um kosningar til sveitarstjórna.

Eins og kröfugerð kæranda er háttað telur ráðuneytið að unnt sé að leysa úr málinu á grundvelli eftirlitshlutverks ráðuneytisins skv. 3. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992, og reynir því ekki á hvort kæruheimild sé fyrir hendi í málinu. Niðurstaða ráðuneytisins felur því í sér álit þess um þær skyldur sem hvíla á Grímsnes- og Grafningshreppi gagnvart kæranda, á grundvelli laga um málefni fatlaðra nr. 59/1992.

II. Málsrök kæranda

Kærandi vekur athygli ráðuneytisins á því að í janúar og febrúar á þessu ári hafi Þjónustumiðstöð Sólheima þrívegis óskað eftir ferðaþjónustu fatlaðra fyrir kæranda en erindunum hafi ekki verið svarað. Kærandi getur ekki nýtt sér almenningsfarartæki vegna fötlunar sinnar og telur kærandi að Grímsnes- og Grafningshreppi beri því skylda til að veita henni kost á umræddri þjónustu til að sækja nám alla miðvikudaga hjá Fullorðinsfræðslu fatlaðra á Selfossi.

Í gildi eru reglur um ferðaþjónustu fatlaðra í uppsveitum Árnessýslu, samþykktar af félagsmálaráði uppsveita Árnessýslu þann 7. desember 1999, og gilda reglurnar m.a. fyrir Grímsnes- og Grafningshrepp. Starfsmenn sveitarfélagsins hafa á grundvelli reglnanna skilgreint nám kæranda sem tómstundaiðju og viðurkenni sveitarfélagið því einungis rétt kæranda til ferðaþjónustu einu sinni í mánuði. Þeim skilningi mótmælir kærandi og telur að ekki sé unnt að skilgreina námið sem tómstundir. Sambærilegar takmarkanir hafi áður verið samþykktar af hreppsnefnd Grímsnes- og Grafningshrepps og hafi félagsmálaráðuneytið lýst þær reglur andstæðar 1. mgr. 35. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992, sbr. bréf ráðuneytisins, dags. 7. september 1999. Telur kærandi að núgildandi framkvæmd ferðaþjónustu sé í reynd óbreytt frá því sem var þegar umrætt bréf ráðuneytisins var ritað.

Kærandi bendir á að réttur og þörf fatlaðra til sambærilegra lífskjara við aðra þjóðfélagsþegna og til þátttöku í menningar- og félagslífi í samfélaginu nýtur nú almennrar viðurkenningar. Í 1. gr. laga um málefni fatlaðra segir að markmið laganna sé að tryggja fötluðum jafnrétti og sambærileg lífskjör við aðra þjóðfélagsþegna og skapa þeim skilyrði til að lifa eðlilegu lífi. Í 42. gr. laga um félagsþjónustu sveitarfélaga, nr. 40/1991, sé kveðið á um skyldu félagsmálanefndar, í umboði sveitarstjórnar, til að vinna að því að fötluðum séu tryggð sambærileg lífskjör og jafnrétti á við aðra þjóðfélagsþegna og einnig sé í greininni kveðið á um skyldu félagsmálanefndar til að skapa fötluðum skilyrði til að lifa sem eðlilegustu lífi miðað við getu hvers og eins.

Enn fremur sé réttur manna til menntunar tryggður í 26. gr. mannréttindayfirlýsingar Sameinuðu þjóðanna og í 13. gr. alþjóðasamnings um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi, sem fullgiltur var af Íslands hálfu árið 1979. Einnig vísar kærandi til 65. gr. stjórnarskrárinnar og 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, svo og 14. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, varðandi mikilvægi þess að allir skuli vera jafnir fyrir lögunum.

Með vísan til alls þessa telur kærandi að framkvæmd Grímsnes- og Grafningshrepps á ferðaþjónustu fatlaðra og reglur sveitarfélagsins frá 7. desember 1999 brjóti gegn ákvæðum 2. mgr. 35. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992, ábyrgð sveitarfélagsins á þjónustu við fatlaða samkvæmt lögum um félagsþjónustu sveitarfélaga, nr. 40/1991, og fyrrgreindum ákvæðum stjórnarskrár og alþjóðasáttmála. Mikilvægi menntunar fyrir fatlaða sé óumdeild og gera megi þá kröfu til sveitarfélagsins að það fullnægi að öllu leyti þörfum fatlaðra íbúa sinna til ferðaþjónustu vegna náms. Vísar kærandi sérstaklega til greinargerðar með 35. gr. laga um málefni fatlaðra þar sem rætt sé um nauðsyn þess að kveða á um skyldu sveitarfélaga til að bjóða upp á ferðaþjónustu vegna náms.

Í viðbótarathugasemdum kæranda, dags. 10. júlí sl., er lögð áhersla á að fatlaðir sem búa utan stofnana og vistheimila njóta þjónustu viðkomandi sveitarfélaga og að þjónustusamningar við félagsmálaráðuneytið eða fjárveitingar úr ríkissjóði geti ekki leyst sveitarfélagið undan skyldu sinni. Akstursþjónusta sem sveitarfélagið bjóði íbúum Sólheima upp á sé með öllu óviðunandi og ekki í samræmi við nútíma lífshætti, hvort heldur fatlaðra eða ófatlaðra. Sveitarfélagið hafi þannig árum saman vikið sér undan skyldu sinni að veita umrædda þjónustu með sambærilegum hætti og önnur sveitarfélög. Grundvallaratriði sé að einstaklingum sé ekki mismunað vegna búsetu og fötlunar og að kærandi fái notið sambærilegrar þjónustu og aðrir fatlaðir á Íslandi.

III. Málsrök Grímsnes- og Grafningshrepps

Í umsögn Grímsnes- og Grafningshrepps, dags. 5. júní sl., er kröfum kæranda í máli þessu hafnað. Tekur sveitarfélagið að vísu undir það mannúðarsjónarmið að fatlaðir einstaklingar skuli njóta sambærilegra lífskjara á við aðra þegna samfélagsins. Það mál sem hér er til umfjöllunar snúist hins vegar ekki um það hvort kærandi eigi rétt til þeirrar þjónustu sem hann krefst heldur úr hvaða vasa hins opinbera beri að greiða fyrir þjónustuna. Vísar sveitarfélagið til þess að árlega sé veitt háum fjárhæðum á fjárlögum til Sólheima til að sjá um að tryggja lífskjör þeirra fötluðu einstaklinga sem þar dveljast. Telur það að stofnunin fái fjárhæð sem nemi 3.282.051 kr. á hvern fatlaðan einstakling, en að auki greiðist væntanlega örorkulífeyrir hvers einstaklings, 611.880 kr. á ári, til umsjónaraðilans, sem er Sjálfseignarstofnunin Sólheimar. Sjálfseignarstofnunin beri þannig fulla ábyrgð á því að mannréttindi skjólstæðinga hennar séu tryggð enda fái hún samtals 3.893.931 kr. af opinberu fé með hverjum vistmanni, auk þess sem stofnunin njóti margvíslegra styrkja og framlaga frá einstaklingum og félagasamtökum.

Grímsnes- og Grafningshreppur telur að tilgangur laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992, sé fráleitt sá að kveða á um verkaskiptingu sveitarfélaga og ríkis, heldur að tryggja fötluðum mannsæmandi lífskjör. Með framlögum sínum til Sólheima tryggi ríkisvaldið velferð þeirra 39 einstaklinga sem dvelja á Sólheimum. Þau ákvæði laganna sem leggja skyldur á sveitarfélagið geti ekki átt við í þessu tilviki nema sveitarfélagið fái hluta af því framlagi sem nú renni óskert til sjálfseignarstofnunarinnar. Telur sveitarfélagið að sjálfseignarstofnunin hafi gengið fram í því að allir 39 einstaklingarnir hafi lögheimili að Sólheimum, að öllum líkindum í þeim tilgangi að ná fé af sveitarfélaginu til að greiða fyrir hluta af þeim verkefnum sem fjármunum sem varið er til Sólheima er ætlað að greiða fyrir. Þetta sé hins vegar afar ósanngjarnt og óeðlilegt enda flytjist þessir fötluðu einstaklingar til Sólheima og gerist skjólstæðingar sjálfseignarstofnunarinnar, einungis í þeim tilgangi að njóta þeirrar þjónustu sem þar er veitt. Sveitarfélagi þar sem aðeins búi 328 íbúar geti ekki verið ætlað að standa undir rekstri sjálfseignarstofnunarinnar með þessum hætti. Vísar sveitarfélagið í því sambandi til orða í bréfi félagsmálaráðuneytisins til sveitarfélagsins, dags. 8. ágúst 1997, um rekstrarfyrirkomulag á Sólheimum, en þar segir m.a.:

„Af 39 fötluðum íbúum á Sólheimum bjuggu 22 í félagslegum íbúðum og 17 á sambýlum þegar þjónustusamningur ráðuneytisins og Sólheima var undirritaður. Vegna sérstöðu Sólheima voru engar forsendur til að ætla að Grímsneshreppur gæti veitt íbúum í félagslegu íbúðunum þá heimaþjónustu sem þörf væri á. Því var framkvæmt almennt mat á þörf allra íbúa á Sólheimum fyrir þjónustu og er því mati lýst í fylgiskjali 1 með samningnum. Eins og þar kemur fram var með þessu þjónustumati metin þörf allra íbúa fyrir umönnun og stuðning utan dagvinnutíma virka daga. Hvað þetta mat varðar og þá fjárhæð sem ætluð er til þjónustunnar hefur enginn ágreiningur verið milli ráðuneytisins og Sólheima.“

Með vísan til þessara orða telur sveitarfélagið að framlagi ríkisins samkvæmt fjárlögum sé ætlað að greiða fyrir þá þjónustu sem fatlaðir eigi rétt á að þessu leyti. Þó að það væri á ýmsan hátt óeðlilegt og óheppilegt að hafa umsjón með þessum fötluðu einstaklingum á mörgum höndum væri samt sem áður auðvelt fyrir sveitarfélagið að annast þau verkefni sem lög um málefni fatlaðra kveða á um að hvíli á sveitarfélaginu, ef sá hluti framlaga ríkisins sem nauðsynlegur er til að standa undir þeim verkefnum rynni óskertur til sveitarfélagsins. Svo hefur ekki verið til þessa en forsvarsmenn sveitarfélagsins telja að ef til þess kemur þurfi að semja um það við ríkisvaldið hverju sinni hvað þessi þjónusta eigi að kosta og hvernig greiðslur sem vistmönnum á Sólheimum eru ætlaðar skuli skiptast milli sveitarfélagsins og sjálfseignarstofnunarinnar. Grímsnes- og Grafningshreppur telur jafnframt að ef þess verði óskað geti sveitarfélagið tekið að sér öll þau verkefni á Sólheimum sem nú eru í höndum sjálfseignarstofnunarinnar, enda renni þá öll fjárframlög óskert til þess.

Af hálfu Grímsnes- og Grafningshrepps er því haldið fram að það þurfi að vera miklu sýnilegra hvernig staðið er að ráðstöfun þeirra geysilegu fjármuna sem ríkisvaldið ver til reksturs Sólheima og eftirlit þurfi að vera skilvirkara en verið hefur. Vegna þeirrar óvissu sem nú ríkir um það hvernig þessum fjármunum skuli ráðstafað og þeirrar leyndar sem að vissu leyti hvílir yfir fjármunalegri starfsemi Sólheima, telur sveitarfélagið að þessir fjármunir sem eiga að ganga til umsjónar með þeim 39 einstaklingum sem dveljast að Sólheimum, myndu nýtast betur og réttur yrði síður brotinn á hinum fötluðu einstaklingum, ef í samningi milli ríkisvaldsins og rekstaraðilans væri skilgreint nákvæmlega hvernig fjármununum skuli varið.

Af hálfu sveitarfélagsins er því þannig haldið fram að raunveruleg ástæða kæru þessarar sé sú að Sólheimar hafi ekki rækt skyldur sínar við kæranda, heldur þess í stað bent á lagagreinar þar sem þessar skyldur eru lagðar á sveitarfélagið og vísað þeim eða aðstandendum þeirra á að leita til þess. Telur sveitarfélagið að ef í samningi milli ríkisins og Sólheima væri að finna nákvæmari skilgreiningar um að þetta verkefni tilheyrði Sólheimum hefði sjálfseignarstofnunin ekki reynt að skjóta sér undan því með þeim hætti sem raun ber vitni. Í þessu sambandi bendir Grímsnes- og Grafningshreppur á að mikilvægt er að jafnræði sé með sveitarfélögum þannig að skyldur þeirra séu ævinlega þær sömu. Í Mosfellsbæ sé rekið dvalarheimilið Skálatún og segir sveitarfélagið að sér sé kunnugt um að þar greiði bærinn engin framlög vegna ferðaþjónustu eða liðveislu vistmanna. Beri því við úrlausn málsins að líta til þess hvort sveitarfélög greiði almennt fyrir ferðaþjónustu skv. 1. mgr. 35. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992, vegna vistmanna stofnana sem fá framlög af fjárlögum líkt og Sólheimar.

Loks bendir Grímsnes- og Grafningshreppur á að það sé skoðun sveitarfélagsins að það væri fallið til sparnaðar að bjóða umsjón með þessum 39 einstaklingum út enda myndi þá í útboðsgögnum vera skilgreint nákvæmlega hver verkefni umsjónaraðilans væru.

IV. Álit ráðuneytisins

Í 1. mgr. 35. gr. laga nr. 59/1992 er kveðið á um að sveitarfélög skulu gefa fötluðum kost á ferðaþjónustu. Markmið ferðaþjónustu fatlaðra samkvæmt lögunum er að gera þeim sem ekki geta nýtt sér almenningsfarartæki kleift að stunda atvinnu og nám og njóta tómstunda. Skulu sveitarfélög setja sér reglur um rekstur ferðaþjónustu fatlaðra. Í 2. mgr. 35. gr. segir að fatlaðir skulu jafnframt eiga rétt á ferðaþjónustu á vegum sveitarfélaga vegna aksturs á þjónustustofnanir skv. 1.–4. tölul. 9. gr. og vegna annarrar sértækrar þjónustu sem veitt er fötluðum sérstaklega.

Í máli þessu er deilt um rétt fatlaðs einstaklings til ferðaþjónustu vegna náms á vegum Fullorðinsfræðslu fatlaðra sem fram fer í öðru sveitarfélagi einu sinni í viku. Ekki liggur fyrir í gögnum málsins hvaða námsgreinar kærandi leggur stund á en námsskrá skólans virðist vera blanda af hagnýtum greinum, svo sem lestri, skrift, stærðfræði og tölvunámi, og greinum sem talist geta til tómstunda, svo sem söng og ljósmyndun. Verður ekki betur séð en að ferðir kæranda geti talist vera vegna náms í skilningi 1. mgr. 35. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992, enda segir í greinargerð með frumvarpi til þeirra laga að auk náms í grunn- og framhaldsskóla geti fallið undir ákvæðið nám í háskóla, ýmis námskeið, símenntun o.fl. Ráðuneytið telur rétt að vekja athygli á því að ekki verður séð af málsgögnum að sú afstaða starfsmanna Grímsnes- og Grafningshrepps að hér sé eingöngu um tómstundaiðju að ræða hafi verið sérstaklega rökstudd.

Á vegum sveitarfélaga í uppsveitum Árnessýslu starfar sameiginlegt félagsmálaráð og hefur það sett reglur um ferðaþjónustu fatlaðra á starfssvæði sínu. Synjun á ítrekuðum beiðnum kæranda um ferðaþjónustu virðist reist á ákvæðum fyrrgreindra reglna. Er því nauðsynlegt að huga að því hvernig reglurnar samrýmast ákvæðum laga um málefni fatlaðra.

Í 1. gr. reglnanna kemur fram að ferðaþjónusta fatlaðra er einkum ætluð þeim einstaklingum sem búa í heimahúsum og njóta ekki þjónustu vegna tómstunda og atvinnu í næsta nágrenni sínu. Samkvæmt 2. gr. er það félagsmálastjóri sem metur þörf fyrir þjónustuna, eftir atvikum í samráði við Svæðisskrifstofu um málefni fatlaðra. Í 3. gr. kemur fram að ferðir á hæfingar- og endurhæfingarstöð, á dagvistarstofnun, á verndaðan vinnustað og leikfangasafn ganga fyrir öðrum ferðum. Ferðir vegna tómstunda skulu samkvæmt ákvæðinu ekki vera fleiri en einu sinni í mánuði. Samkvæmt 6. gr. skulu farþegar greiða gjald fyrir hverja ferð, 150 kr. Sama á við um fylgdarmenn. Lagagrundvöllur reglnanna er tilgreindur í 7. gr. og er þar vísað til 35. gr. og 9. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992.

Ráðuneytið telur skorta verulega á að reglur þessar tryggi að framkvæmd ferðaþjónustu fatlaðra á starfssvæði félagsmálaráðs uppsveita Árnessýslu verði í samræmi við 35. gr. laga um málefni fatlaðra. Eftirtalin atriði er einkum ástæða til að gera athugasemdir við:

Ekki er minnst á í 1. gr. reglnanna að þær taki til ferða vegna náms eða atvinnu.

Í 2. mgr. 35. gr. laga um málefni fatlaðra er kveðið á um fortakslausan rétt fatlaðra einstaklinga til ferðaþjónustu á þær stofnanir sem greinir í 1.–4. tölul. 9. gr. laganna. Ekki er í ákvæðinu kveðið á um heimild til gjaldtöku vegna þeirrar þjónustu. Skyldur sveitarfélaga skv. 1. mgr. sama ákvæðis byggjast hins vegar meira á mati og samkvæmt greinargerð með lögunum er gert ráð fyrir að sveitarfélög geti kveðið á um hlutdeild hinna fötluðu í kostnaði. Það að fella ferðaþjónustu fatlaðra skv. 1. og 2. mgr. 35. gr. laganna undir eitt og sama ákvæðið, án þess að gera annan greinarmun en að ferðir skv. 2. mgr. 35. gr. skuli njóta forgangs, er því augljóslega rangt.

Reglur sveitarfélaga um ferðaþjónustu fatlaðra eiga sér lagastoð í 1. mgr. 35. gr. laga nr. 59/1992. Reglur sveitarfélaga eiga því fyrst og fremst að kveða á um í hvaða mæli og við hvaða aðstæður þjónusta skuli veitt á grundvelli 1. mgr. 35. gr. laganna. Vísan til 9. gr. laganna er því bæði röng og villandi.

Með vísan til ofangreindra athugasemda telur ráðuneytið að slíkir hnökrar séu á reglum um ferðaþjónustu fatlaðra í uppsveitum Árnessýslu að nauðsynlegt sé að þær verði tafarlaust endurskoðaðar og þeim komið í þann búning að samrýmist ákvæðum 35. gr. laga nr. 59/1992. Er þess vænst að reglurnar verði bornar undir ráðuneytið áður en þær hljóta endanlegt samþykki.

Í umsögn Grímsnes- og Grafningshrepps er ekki að finna efnislegar athugasemdir við mál þetta heldur er þar einungis fjallað um fjárhagsmálefni Sólheima, sem er sjálfseignarstofnun. Telur sveitarfélagið að þar sem Sólheimar fái á ári hverju háar fjárhæðir úr ríkissjóði beri sjálfseignarstofnuninni sjálfri að veita umrædda þjónustu. Á þetta sjónarmið verður ekki fallist. Þegar lög skylda stjórnvöld til að sinna ákveðnum verkefnum geta þau ekki borið fyrir sig skort á fjármagni til að sinna a.m.k. lágmarksþjónustu á því sviði sem um er að ræða. Jafnframt er sérstaklega tekið fram í þjónustusamningi ráðuneytisins við Sólheima, dags. 1. mars 1996, að ferðaþjónusta skuli greidd af sveitarfélaginu, sbr. 35. gr. laga nr. 59/1992. Þá telur ráðuneytið að efasemdir sem fram koma í umsögninni, um réttmæti þess að fatlaðir íbúar Sólheima eigi lögheimili að Sólheimum, eigi sér ekki stoð í lögum, sbr. greinargerð með 3. mgr. 1. gr. laga um lögheimili, nr. 21/1991.

Ráðuneytið telur ekki unnt að gera athugasemd við að í reglum um ferðaþjónustu við fatlaða á starfssvæði félagsmálaráðs uppsveita Árnessýslu skuli vera gert ráð fyrir að ferðir vegna tómstunda skuli að jafnaði ekki vera fleiri en ein í mánuði. Hins vegar er ljóst að svo mikil takmörkun á fjölda ferða vegna náms eða atvinnu fatlaðs einstaklings yrði talin andstæð tilgangi 1. mgr. 35. gr. laga nr. 59/1992. Því hlýtur að skipta verulegu máli um niðurstöðu þessa máls hvort nám kæranda hjá Fullorðinsfræðslu fatlaðra á Selfossi flokkast sem nám eða tómstundir, í skilningi fyrrgreinds ákvæðis. Eins og áður segir telur ráðuneytið ekki ljóst af gögnum málsins hvers eðlis nám kæranda er. Virðist þess ekki hafa verið gætt nægilega af hálfu starfsmanna Grímsnes- og Grafningshrepps að fylgja ákvæðum stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, við mat á umsókn kæranda um ferðaþjónustu fatlaðra. Vísast í því sambandi einkum til 10. gr. laganna um skyldu stjórnvalda að sjá til þess að mál sé nægilega upplýst áður en ákvörðun er tekin. Einnig telur ráðuneytið ýmislegt benda til að starfsmönnum sveitarfélagsins hafi ekki verið ljósir þeir hnökrar á reglum um ferðaþjónustu fatlaðra í uppsveitum Árnessýslu sem að ofan er lýst og að af þeirri ástæðu hafi synjun á umsókn kæranda byggst á ástæðum sem ekki eiga sér nægilega stoð í 1. mgr. 35. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992, eins og áður greinir.

Er því hér með beint til Grímsnes- og Grafningshrepps, með vísan til 3. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992, að beiðni kæranda um ferðaþjónustu fatlaðra verði nú þegar tekin til meðferðar að nýju og að þörf hennar fyrir þjónustuna verði þá metin út frá því hvort umræddar ferðir geti talist nám í skilningi 1. mgr. 35. gr. sömu laga. Við mat á því hvort um eiginlegt nám er að ræða, ber m.a. að taka tillit til þess hvort um er að ræða nám sem stuðlað getur að bættum möguleikum kæranda til atvinnuþátttöku, eflt hæfni hennar til daglegra athafna eða á annan hátt aukið tækifæri hennar til að lifa eðlilegu lífi. Tekið skal fram að ráðuneytið telur skylt að afgreiða mál kæranda án tillits til þess hvort lokið hafi verið við endurskoðun á reglum um ferðaþjónustu fatlaðra í sveitarfélaginu, enda er óásættanlegt að frekari dráttur verði á máli hennar af þeim sökum, sbr. 9. gr. stjórnsýslulaga, nr. 37/1993.

V. Niðurstaða

Lagt er fyrir Grímsnes- og Grafningshrepp að láta tafarlaust endurskoða reglur um ferðaþjónustu fatlaðra í uppsveitum Árnessýslu og koma þeim í þann búning að þær samrýmist ákvæðum 35. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992.

Lagt er fyrir Grímsnes- og Grafningshrepp að taka beiðni kæranda um ferðaþjónustu fatlaðra nú þegar til meðferðar að nýju og meta þörf hennar fyrir þjónustuna út frá því hvort ferðir kæranda vegna fullorðinsfræðslu fatlaðra geti talist nám í skilningi 1. mgr. 35. gr. laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992.

F. h. r.

Húnbogi Þorsteinsson (sign.)

Guðjón Bragason (sign.)