Mál 00070054

"Í samræmi við 11. gr. laga um mat á umhverfisáhrifum nr. 63/1993 hefur skipulagsstjóri ríkisins farið yfir þau gögn sem lögð voru fram af hálfu framkvæmdaraðila við tilkynningu ásamt umsögnum, athugasemdum, frekari gögnum framkvæmdaraðila, sérfræðiálitum um strauma og setflutninga og lífríki og svörum framkvæmdaraðila.

6.1 Með vísun til niðurstöðu skipulagsstjóra ríkisins sem gerð er grein fyrir í 5. kafla þessa úrskurðar er gerð krafa um frekari könnun eftirtalinna þátta varðandi efnistöku á námusvæði 1:

Ofangreindar tillögur framkvæmdaraðila að framkvæmda- og vöktunaráætlunum verði lagðar fram til þeirra aðila sem veita þurfa leyfi til tiltekinna hluta framkvæmdarinnar eða framkvæmdarinnar í heild.

"Í samræmi við 8. grein laga um mat á umhverfisáhrifum nr. 63/1993 hefur skipulagsstjóri ríkisins farið yfir frammatsskýrslu framkvæmdaraðila ásamt umsögnum, athugasemdum, frekari gögnum framkvæmdaraðila og sérfræðiálitum um lífríki, strauma og setflutninga.

Með vísun til niðurstöðu skipulagsstjóra ríkisins sem gerð er grein fyrir í 5. kafla þessa úrskurðar skal ráðast í frekara mat á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni. Þar komi fram:

Í nokkrum kæranna kemur fram veruleg gagnrýni á umsögn DHI til skipulagsstjóra og um leið hversu mikil áhersla er lögð á hana í úrskurðinum. Kærendur telja umsögnina um margt gallaða og að margar ályktanir sem í henni eru dregnar standist ekki.

Hvað varðar setflutninga er umsögn DHI verulegum annmörkum háð. Hún er unnin á stuttum tíma og höfundum hennar virðist ekki hafa gefist tími eða ekki haft þekkingu til að kynna sér málið til fullnustu. Fram kemur lítið rökstudd gagnrýni á líkanreikninga á straumum og setflutningum í vatninu og höfundar virðast ekki gera sér ljóst samspil öldu og strauma við rof og flutning efnis innan vatnsins. Höfundar setja fram ýmsar fullyrðingar, m.a. að setflutningar séu líklega verulega ofmetnir í líkaninu, án þess að færð séu fyrir þeim fullnægjandi rök.

Í umsögninni eru einnig dregnar víðtækar ályktanir um áhrif kísilgúrnáms á umhverfi vatnsins, þ.m.t. lífríki, eða svo vitnað sé beint í úrskurð skipulagsstjóra: "Meginniðurstaða sérfræðiálits DHI Water & Environment er að fyrirhugað kísilgúrnám sem lýst er í matsskýrslu muni ekki hafa umtalsverð áhrif á umhverfi vatnsins, að því gefnu að á námusvæðunum sjálfum séu ekki lykilbúsvæði neinna tegunda sem lifa í eða við vatnið". Hér virðast höfundar komnir verulega út fyrir sitt sérsvið, enda kemur fram í upphafi umsagnar þeirra að DHI komi að málinu sem sérfræðingar í straumfræði og setflutningum.

Að mati undirritaðs veikir það úrskurð skipulagsstjóra talsvert hversu mikil áhersla er lögð þar á umsögn DHI, og hún jafnvel tekin fram yfir aðrar upplýsingar og niðurstöður sem fyrir liggja. Umsögnin er fljótfærnislega unnin og í henni eru dregnar víðtækar ályktanir og settar fram ýmsar fullyrðingar sem byggja á mjög veikum grunni.

Í nokkrum kæranna er gagnrýnd sú viðmiðunarstærð sem settap í gryfjur er borið saman við. Þær stærðir sem hugsanlega kemur til greina að bera árlegt settap í gryfjur saman við eru eftirfarandi:

a. Heildarmagn sets í vatninu

b. Árlegir heildarsetflutningar í vatninu

c. Magn sets sem tekur þátt í setflutningum hvers árs

d. Árleg nýmyndun sets í vatninu

DHI velur í sinni umsögn að bera settap í gryfjur saman við heildarmagn sets í vatninu. Slíkur samanburður hlýtur að vera mjög vafasamur í ljósi þeirrar staðreyndar að athuganir líffræðinga benda til að efsti og lífrænasti hluti setsins (örfáir sentimetrar að þykkt) sé aðalundirstaða lífríkisins í vatninu, en heildarþykkt sets í vatninu er miklu meiri. Ályktanir sem dregnar eru af þessum samanburði eru því vafasamar.

Í matsskýrslu og skýrslu Vatnaskila (Viðauki 2 með matsskýrslu) er settap í gryfjur einungis borið saman við heildarsetflutninga í vatninu. Reyndar er orðalag í samantekt fremst í matsskýrslu villandi í þessu sambandi, en þar segir: "Fram kemur að aukning í setflutningum inn á námusvæðin umfram það sem á sér stað við náttúruleg skilyrði er einungis um 2% þess sets sem af náttúrulegum ástæðum er á ferð í vatninu hverju sinni". Hér er átt við 2% af heildarsetflutningum ársins, eins og skýrt kemur fram í skýrslu Vatnaskil. Af þessu er dregin sú ályktun að áhrif breytinga á setflutningum og aukning á rofi á botni vatnsins séu óveruleg. Þessi samanburður getur einnig verið varasamur og ályktanir sem af honum eru dregnar því ekki endilega áreiðanlegar.

Samanburður við magn nýmyndaðs sets, þ.e. þess sets sem myndast nýtt á hverju ári, getur einnig verið varasamur. Ef magn nýmyndaðs sets er minna en magn þess sets sem tekur þátt í setflutningum hvers árs, þá blandast nýmyndaða setið fljótt öðru seti sem tekur þátt í setflutningum þannig að ekki verður hægt að greina á milli hvers konar set er að tapast í gryfjurnar.

Mun eðlilegra hlýtur að vera að bera magn settaps í gryfjur saman við magn þess sets sem tekur þátt í setflutningum í vatninu. Þetta magn er væntanlega talsvert minna en heildarsetflutningar í vatninu þar sem hver setögn getur flust oftar en einu sinni innan hvers árs. Í skýrslu Vatnaskila frá 1993 er reynt að meta þetta magn gróft og niðurstaðan er um þriðjungur heildarsetflutninga í vatninu. Líkanið hefur þó tilhneigingu til að ofmeta þetta magn. Neðri mörk á þessa stærð má fá með því að skoða það magn sets sem er upphrært í vatninu í stærsta atburði hvers árs. Grófir útreikningar benda til að það magn sé nokkrir tugir þúsunda tonna.

Að mati undirritaðs er það galli á matsskýrslu og úrskurði skipulagsstjóra að ekki skuli reynt að meta það magn sets sem tekur þátt í setflutningum hvers árs til samanburðar við það magn sem tapast í gryfjur. Sá samanburður sem gerður er við heildarsetflutninga ársins er varasamur og ályktanir sem af honum eru dregnar geta verið vafasamar.

Í úrskurði sínum leggur skipulagsstjóri til að kannaður sé til hlítar sá möguleiki að auka dýpi á námuvinnslusvæðum en takmarka á móti flatarmál þeirra. Setmyndun í gryfjur líkar þeim sem myndast á fyrirhuguðum námuvinnslusvæðum er fyrst og fremst háð flatarmáli þeirra, en ekki dýpi. Undirritaður er því sammála því sjónarmiði sem kemur fram í matsskýrslu og úrskurði skipulagsstjóra að með tilliti til setflutninga og settaps í gryfjur sé æskilegt að hafa námuvinnslusvæði frekar minni að flatarmáli, en dýpri. Hins vegar geta önnur sjónarmið, svo sem áhrif dýptar á lífríki á botni vatnsins, vegið hér á móti. Á þau er ekki lagt mat hér.

Að mati undirritaðs er fræðilegur grunnur þeirra útreikninga á setflutningum sem settir eru fram í matsskýrslu traustur og niðurstöður varðandi breytingar á setflutningum og tap sets í gryfjur eins áreiðanlegar og kostur er. Sú niðurstaða matsskýrslu og úrskurðar skipulagsstjóra að fyrirhuguð námavinnsla hafi ekki veruleg áhrif á heildarsetflutninga innan vatnsins er rétt.

Þar með er ekki sagt að áhrif á lífríki vatnsins geti ekki verið umtalsverð. Eins og fram kom í byrjun liggur sú túlkun utan sérsviðs þess sem þetta ritar að öðru leyti en því hvaða viðmiðunarstærð rétt sé að bera magn tapaðs sets saman við. Í úrskurði skipulagsstjóra er fallist á þá framsetningu framkvæmdaaðila að bera magn tapaðs sets einungis saman við heildarsetflutninga í vatninu og ályktanir eru dregnar af þeim samanburði. Ekki er gerð tilraun til að meta magn þess sets sem tekur þátt í setflutningum hvers árs, sem er þó að mati undirritaðs mun eðlilegri viðmiðunarstærð. Að þessu leyti eru matsskýrsla og úrskurður skipulagsstjóra gölluð. Að fenginni þessari viðmiðunarstærð er hins vegar annarra að meta hvort áhrif á lífríki vatnsins verði veruleg eða ekki.

Annar augljós galli á úrskurði skipulagsstjóra er sú mikla áhersla sem þar er lögð á umsögn DHI. Umsögnin er verulegum annmörkum háð eins og lýst var hér að framan og áhersla skipulagsstjóra á hana veikir því úrskurð hans verulega.

Undirritaður er sammála þeirri niðurstöðu matsskýrslu og úrskurðar skipulagsstjóra að með tilliti til settaps í gryfjur sé æskilegt að hafa námuvinnslusvæði frekar minni að flatarmáli en dýpri."

"Undirritaður telur að umfjöllun um mikilvægi sets í vistkerfi Mývatns sé ekki nema að litlu leyti gerð skil í gögnum um mat á umhverfisáhrifum. Þetta á fyrst og fremst við um hlutverk setsins í fæðuvef Mývatns. Undirritaður telur að þegar verið er að meta áhrif setsöfnunar í gryfjur á fæðuvef vatnsins sé ekki fullnægjandi að líta á heildarsetmagn vatnsins, heldur verði að meta flutninga og uppsöfnun nýmyndaðs sets sérstaklega og óháð mati á rofhættu í nágrenni vinnslusvæða sem vissulega getur haft áhrif á búsvæði.

Undirritaður telur því, vegna skorts á upplýsingum, ekki forsendur fyrir því að leggja persónulegt mat á hvort áhrifin geti verið umtalsverð, en bendir á að alþjóðlegur matshópur sem skipaður var af iðnaðarráðuneytinu (apríl 2000) kom að þessu atriði í skýrslu sinni.

Undirritaður telur að

-meta þurfi flutninga og uppsöfnun nýmyndaðs sets sérstaklega og óháð mati á rofhættu í nágrenni vinnslusvæða sem vissulega getur haft áhrif á búsvæði.

-vegna skorts á upplýsingum, sé ekki forsendur fyrir því að leggja persónulegt mat á hvort áhrifin geti verið umtalsverð

Hann telur að hið kærða atriði sé eitt af grundvallaratriðunum í umræðunum um áhrif frá námavinnslunni, en líklega atriði sem erfitt er að meta fyrirfram. Ef til þess kemur að framkvæmdin verður leyfð er það mikilvægt að þessu atriði verði gefinn fullur gaumur þegar teknar verða ákvarðanir um vöktunaráætlanir með vinnslunni. Þá þurfi í starfsleyfi með starfseminni að vera ákvæði sem kveði skýrt á um hvernig bregðast skuli við komi í ljós að vinnslan hafi veruleg áhrif á undirstöður vistkerfisins í vatninu."

"Um þessi atriði segir í matsskýrslu: "Erfitt er að gera sér skýra grein fyrir afleiðingum röskunar sem verður á samsetningu sets og setmyndun utan námasvæðanna. Sumir líffræðingar hafa lýst áhyggjum af því að verði settap ofan í námugryfjur af þeim stærðarskala að það sé hátt hlutfall af magni sets sem nýmyndast við náttúruleg skilyrði geti slíkt valdið breytingum á undirstöðum lífríkisins. Þetta skýrist af þeirri einföldu staðreynd að í grunnum vötnum eru frumframleiðendur á botni hlutfallslega mikilvægir auk þess sem mikilvægustu stofnar botndýra byggja afkomu sína á lífræna laginu sem liggur í efstu millimetrum setsins eða situr á botngróðri. Nálgist settapið að vera jafnmikið og nýmyndunin eða meira geta rofsvæði sem fyrir eru stækkað og jafnvel ný myndast. Þetta getur leitt til þess að botninn verði sendinn líkt og gerst hefur í Ytriflóa. Slíkar breytingar geta haft áhrif á innri ákomu og hringrás næringarefna í vatninu. Óljóst er hvaða afleiðingar þær breytingar hefðu á frumframleiðslu og smádýrasamfélög á botni."

Um mikilvægi sets í annarsvegar fæðuvef og hins vegar flæði næringarefna í Mývatni má sjá á 4. og 6. mynd í skýrslu sérfræðinganefndar um Mývatnsrannsóknir (júlí 1991). En þar eru m. a. sýnd tengsl sets og frumframleiðslu botn og svifgróðurs, en frumframleiðslan er undirstaða fæðuvefs vatnsins. Í sömu skýrslu þar sem fjallað er um áhrif kísilgúrnáms á lífverur (12.5. Botndýr): "Hér er átt við svæði þar sem framboð á nýmynduðu lífrænu efni minnkar, án þess að rof eigi sér stað (sjá kafla um setflutninga). Lífræn rotnandi efni ("grot") eru meginuppistaðan í fæðu flestallra mýtegunda (heimildatilvísun). Framboð á fæðu ræður því hve mikið getur orðið af mýi. Dragi úr framboði á nýmynduðu groti munu margir mýstofnar vatnsins minnka. Hið sama á e.t. v. við um önnur botndýr"

Víða í textum líffræðinga er vikið að mikilvægi setsins sem fæðu og vísar kærandi Náttúrurannsóknarstöðin við Mývatn í heimildir þar sem fjallað er um það sérstaklega. Í grein Péturs M. Jónassonar (1979. The Lake Mývatn ecosystem, Iceland. OIKOS 32: 289-305) er t. d. að finna mikilvægar upplýsingar, m. a. lagt tölulegt mat á orkuflæði milli fæðuþrepa. Þar er einnig umfjöllun um mikilvægi orkuinnihalds fæðunnar fyrir grotætur.

Í skýrslu alþjóðlegs matshóps sem skipaður var af iðnaðarráðuneyti (apríl 2000) er vikið að framangreindu atriði m. a. með eftirfarandi orðum: "Hætta er á að ferskasta setið, sem einnig er fínkornast og lífrænast, flytjist niður á dýpkuð svæði og skilji eftir næringarsnautt, sandkennt og mestmegnis ólífrænt set. Þótt þetta yrði til þess að botndýraframleiðni ykist á dýpkuðum svæðunum af því að stöðugt flyttist þangað fóður, þá yrði það einnig til þess að framleiðsla á öðrum svæðum hið næsta minnkaði að sama skapi. Þetta gæti orðið afdrifaríkt í Syðriflóa ef tiltölulega lítið svæði yrði til þess að framleiðni minnkaði á öllum öðrum svæðum. Ekki hefur þó verið sýnt fram á það að svo örlagaríkar breytingar hafi orðið í Ytriflóa. Breytingar á setflutningum vegna vinnslu gætu einnig haft áhrif á lykiltegundir meðal botnþörunga eins og Cladophora-kúlur".

"Varðandi seinni liðinn er ljóst að í úrskurði Skipulagsstjóra er krafist frekari könnunar varðandi efnistöku á námusvæði 1. Hins vegar er fallist á efnistöku á námusvæði 2 með skilyrðum. Ályktað er að ekkert í framlögðum gögnum bendi til þess að námuvinnsla þurfi að hafa umtalsverð áhrif á lífríki að því tilskyldu að farið sé að þeim skilyrðum sem Skipulagsstjóri setur. Undirritaður sér ekki ástæðu til að gera athugasemd við þessa röksemdafærslu og niðurstöðu Skipulagsstjóra."

"Bein áhrif kísilgúrtöku á botn eru: Búsvæði sem fyrir eru, eru eyðilögð með kísilgúrnáminu. Þetta eru yfirleitt grunn svæði, vaxin rótföstum stórgróðri. Þegar gróðurinn er numinn brott hverfa með honum búsvæði sem fylgdu botngerð og gróðri. Botn námasvæða er yfirleitt þakinn lausu og fremur óstöðugu seti. Framleiðni tiltekinna dýrategunda s.s. kornátu og lirfa tiltekinna mýtegunda minnkar. Dýpi vex og botngróður á óvíða skilyrði til að ná fótfestu á ný vegna lakari birtuskilyrða. Sama getur átt við um framleiðslu botnþörunga, en stór hluti af frumframleiðslu vatnsins er talin eiga sér stað við botn. Frumframleiðni hrakar og það dregur úr framleiðni mikilvægustu átustofna fyrir fugla og fisk samfara brottnámi stórgróðurs og auknu dýpi. Það eru einkum ýmsar tegundir ífánu og rándýr sem lifa á þeim sem hafa náð fótfestu á botni námasvæðisins. Framleiðsla svifs getur aukist á kostnað botnframleiðslu (endursagt frá: Jón S. Ólafsson og Sigurður S. Snorrason 1999). Enginn vafi leiki á því að á námasvæðinu hafi fæðuskilyrði langflestra fuglategunda versnað vegna aukins dýpis og brottnáms hágróðurs. Áhrif ofangreindrar búsvæðaröskunar á bleikjuna og urriðann í Ytriflóa eru minna þekkt (endursagt frá: Jón S. Ólafsson og Sigurður S. Snorrason 1999).

Í matsskýrslunni kemur fram að kortlagning á dreifingu vatnafugla á Ytriflóa bendi til þess að þeir sæki síður á svæði þar sem kísilgúrnám hefur farið fram en á þau svæði sem eru ósnortin . Þetta á sérstaklega við um gráendur og álftir, sem kafa ekki eftir æti. Þéttleiki annarra vatnafugla, svo sem skúfandar og flórgoða, er einnig mestur utan dældra svæða á Ytriflóa

Í sérfræðiáliti (Einar Hjörleifsson og Kristinn Guðmundsson, 20. júní 2000) segir að út frá fyrirliggjandi gögnum sé hins vegar ekki hægt að meta með hlutlægum hætti vægi fyrirhugaðs námusvæðis fyrir einstakar andategundir eða lífskeið þeirra og því sé ógerlegt að meta áhrif námavinnslu á þessu svæði á viðkomu viðkomandi andategundir. Hvorki uppeldissvæði andategunda almennt né útbreiðsla fullorðinna dýra virðast hins vegar vera einskorðuð við svæðið í kringum Boli. Því sé ekki líklegt að fyrirhuguð námuvinnsla hafi umtalsverð áhrif á fjölbreytileika fuglalífs við Mývatn. Í sérfræðiálitinu er einnig ályktað að í ljósi þess hve lítið er um rótfastar plöntur í Syðriflóa verði að telja að brottnám 1/3 af þráðnykrusamfélaginu í Syðriflóa, með námuvinnslu á svæði 1, til viðbótar því sem nú þegar hefur verið veitt leyfi til að nema brott 7/10 hluta þessa samfélagsins í Ytriflóa, umtalsverða skerðingu. Um botnsamfélag á svæði 2 er ályktað að það einkennist af leðju, en kúluskít er þar að finna í sumum árum. Það liggi nokkuð dýpra en svæði 1 og sé það líklega ástæða þess að háplöntur séu þar ekki ríkjandi. Fyrir utan það að dýpi sé nokkuð minna en almennt er í Syðriflóa sé líklegt út frá fyrirliggjandi gögnum að svæði 2 hafi litla sérstöðu botngerð varðar.

Í matsskýrslu segir að álykta megi sem svo að hafi starfsemi Kísiliðjunnar merkjanleg áhrif á silungastofna Ytriflóa, þá sé helst að leita orsakasamhengis í tengslum við áhrif dælingar á hornsílastofninn. Í Syðriflóa sé hornsílastofninn ekki eins þéttur og í Ytriflóa og sveiflur í honum eru mun meiri. Væntanlega skipta breytilegar aðstæður milli ára til hreiðurgerðar og hrygningar hornsíla þar miklu máli, enda þekja hágróðursamfélög einungis lítinn hluta Syðriflóa. Því verður að teljast líklegt að kísilgúrvinnsla í Syðriflóa muni hafa lítil áhrif á fæðuskilyrði bleikju og urriða, hvort heldur sé með beinum eða óbeinum hætti."

"Í úrskurði Skipulagsstjóra er krafist frekari könnunar varðandi efnistöku á námusvæði 1 (sjá umfjöllun hér að framan). Hins vegar er fallist á efnistöku á námusvæði 2 með skilyrðum. Ályktað er að ekkert í framlögðum gögnum bendi til þess að námuvinnsla þar þurfi að hafa umtalsverð áhrif á fuglalíf né fæðuskilyrði og viðgang silungs að því tilskyldu að unnt sé að afmarka áhrifasvæði námasvæðisins með viðeigandi vinnutilhögun og mótvægisaðgerðum. Undirritaður sér ekkert athugavert við röksemdafærslu og niðurstöðu Skipulagsstjóra.

"Í skýrslu sérfræðinganefndar um Mývatnsrannsóknir (júlí 1991) er fjallað um hinar stórfelldu sveiflur í afkomu anda, svo og bleikju, sem er uppistaðan í silungshlunnindum Mývatnsbænda. Meðalafli silungs hefur minnkað og sveiflur hafa orðið mun meiri á síðustu tuttugu árum en á næstu fjörutíu ár þar á undan. Ástæður fyrir þessum sveiflum eru hins vegar ekki skýrðar og eru ekki í auðsýnilegu sambandi við starfsemi Kísiliðjunnar þó þær hafi magnast á starfstíma hennar. Sjá einnig lið C) hér að framan."

"Að mati undirritaðs er engin leið, út frá fyrirliggjandi gögnum, að meta hvaða áhrif aukin næringarefnalosun hefur haft í Mývatni. Allar tilraunir til skýringa verður að skoða sem tilgátur. Aukið næringarefnastreymi er þó ávallt talið valda aukinni frumframleiðni, oftast í svifi, en einnig t.d. hjá ásætuþörungum og botngróðri. Undirritaður telur því ekki líklegt að sjá megi bein orsakatengsl milli aukinnar næringarefnaákomu og að vatnablómi hafi brugðist (sjá einnig 2. kæruatriði hér á eftir).

Aukna næringarefnaákomu af manna völdum í náttúruleg vistkerfi ber að hindra eins og kostur er, ekki síst í vistkerfi sem njóta sérstakrar verndar, því hún getur hugsanlega raskað samkeppnisstöðu tegunda innbyrðis, áður en því stigi er náð sem skilgreina má sem ofauðgun.

Aðgerðir til mengunarvarna samkvæmt lögum og reglugerðum er að beita bestu tækni sem völ er á atvinnustarfsemi, góðum búskaparháttum í landbúnaði og koma á a. m. k. tveggja þrepa hreinsum í fráveitumálum. Að mati undirritaðs eru óunnin verkefni á þessu sviði við Mývatn.

Undirritaður telur að engin leið sé út frá fyrirliggjandi gögnum að meta hvaða áhrif aukin næringarefnalosun hefur haft í Mývatni og langtímarannsóknir þurfi til að skýra það orsakasamband óyggjandi. Hann telur hins vegar að taka megi á hluta þessara atriða í starfsleyfi og með bættum mengunarvörnum t. d. varðandi frárennsli frá íbúðabyggð í Mývatnssveit. Einnig bendir hann á 5. gr. laga nr. 36/1974 með síðari breytingum, þar sem umhverfisráðherra er falið að setja reglugerð um varnir gegn hvers konar mengun svæðis þess, sem lögin taka til."

"Í skýrslu sérfræðinganefndar um Mývatnsrannsóknir (júlí 1991) segir: Mismunandi þörungategundir blómstra í einstökum árum. Sum árin eru blágrænir þörungar, vatnablómi (Anabaena flos-aquae), í miklu magni og skyggja á botngróður og draga úr vexti hans. Önnur ár er vatnið svo til tært og botngróður í blóma. Þá dafna fremur þau botndýr sem sem kafendur og silungar sækjast eftir. Þegar blágrænir svifþörungar eru ráðandi berst mikið af lífrænu efni niður í Laxá og bitmý þar hefur nóg æti og þar með urriði, húsönd og straumönd í Laxá.

1) Aukin ákoma:

Á tímabilinu 1969 til 1990 er talið að ákoma á vatnið allt hafi aukist hvað P varðar úr 1,45 til 1,47 g P / m2 á ári. Á sama tíma er jókst niturákoma úr 1,02 í 1,84 g N / m2 á ári. Ákoman jókst mest í Ytriflóa (úr 0,98 í 1,27 g P / m2 á ári og úr 1,64 í 5,3 g N / m2 á ári). Talið er að frá Kísiliðjunni berist um 10 tonn niturs og 2 tonn fosfórs uppleyst sem berst með jarðvatni í átt til Mývatns (Skýrsla sérfræðinganefndar um Mývatnsrannsóknir, júlí 1991). Ákoma næringarefna stafar einnig frá skólpi frá íbúum, ferðamönnum og vegna landbúnaðar.

Dæmi um mat á hugsanlegum áhrifum má m.a. finna í skýrslu alþjóðlegs matshóps sem skipaður var af iðnaðarráðuneytinu (apríl 2000), en þar segir um auðveldari aðgang að næringarsöltum: Þetta eykur ekki aðeins frumframleiðni heldur getur það valdið því að frumframleiðnin færist frá botninum upp í efri lög vatnsins.

Í skýrslu sérfræðinganefndar um Mývatnsrannsóknir (júlí 1991) segir að í samanburði við heildarumsetningu þessara efna í vatninu sjálfu eru áhrif þessara breytinga í ákomu lítil á næringarbúskap vatnsins og þeirra gætir ekki mælanlega í styrk næringarefna í vatninu. Hlutfallslega meiri aukning á innflæði nitursambanda en fosfórsambanda gæti þó haft áhrif á samsetningu þörungagróðurs.

2) Næringarefnaflæði frá seti.

Í matsskýrslu kemur eftirfarandi fram (skýrsla Sigurðar R. Gíslasonar): Svæði 1. Svæðið breytist úr þráðnykrusvæði í djúpt gróðurlaust svæði, vatnsdýpi úr 2-3 m í 4,5 m. Ekki eru til gögn um núverandi aðstæður í setvatninu á svæðinu en líklegt er að styrkur fosfórs og járns sé lítill í efstu 20 sm setsins, setið sé súrefnisríkt allt niður á 20 sm. Næringarefnin í setinu eru bundin í plönturnar fyrri hluta sumars en losna út í vatnsbolinn við hrörnun plantna seinni hluta sumars. Plönturnar verja botninn fyrir rofi þegar vindhraði er mikill. Við vinnslu kísilgúrs niður á 4,5 m má gera ráð fyrir aukinni setsöfnun, setvatnið verður súrefnissnautt allt upp að efstu 5 sm. Flatarmál vinnslusvæðis 1 er um 1/92 af heildarflatarmáli Mývatns. Mjög einfaldaðir reikningar af reiki næringarefna um botn vinnslusvæðis 1 benda til að reikið á svæðinu sé minna en 1/1000 þess sem þarf til þess að standa undir frumframleiðni í vatninu. Svæði 2. Svæðið breytist úr kúluskítssvæði í djúpt gróðurlaust svæði. Vatnsdýpi breytist úr 2-3m í 6,5 m. Líklegt er að styrkur næringarefna í setvatninu á þessu svæði sé mikill allt að efstu 5 sm í setvatninu og verði það einnig nokkrum árum eftir vinnslu. Flatarmál vinnslusvæðis 2 er um 1/44 hluti af flatarmáli Mývatns. Mjög einfaldaðir reikningar af reiki næringarefna um botn vinnslusvæðis 1 benda til að reikið á svæðinu sé minna en 1/1000 þess sem þarf til þess að standa undir frumframleiðni í vatninu."

"Undirritaður telur að fyrirtækinu eigi að vera unnt að gera grein fyrir þeirri losun sem frá því stafar og hvað mikill hluti hennar berst til Mývatns. Hins vegar virðist, m. a. með tilvísun til skýrslu alþjóðlegs matshóps sem skipaður var af iðnaðarráðuneytinu (apríl 2000) að ekki séu fyrir hendi gögn til að meta með óyggjandi hætti áhrif næringarefnaákomu á lífríki vatnsins. Allt mat á því byggist á áliti sérfræðinga. Undirritaður vísar sérstaklega í álit framangreindra sérfræðinga, þar sem segir: "Þótt enn skorti á fullan skilning á fæðubrautum vatnsins teljum við samt sem áður að ekki sé unnt að tengja sveiflurnar kísilgúrnáminu á ótvíræðan hátt." Undirritaður sér því ekki ástæðu til að gera athugasemd við röksemdafærslu og niðurstöðu Skipulagsstjóra."

"Kæruatriði beinast væntanlega hvað fyrra atriðið varðar að því að nýlegar rannsóknir á grunnvatnsrennsli frá Bjarnaflagi gefa í skyn að grunnvatnsstreymi þaðan kunni að berast mun sunnar með austurströnd vatnsins en áður var talið. Rannsóknum hvað þetta varðar eru enn ekki lokið svo undirrituðum sé kunnugt og telur því of snemmt að álykta um afleiðingar hugsanlegra breyttra grunnvatnslíkana á mat á næringarefnaákomu.

Í úrskurði Skipulagsstjóra, varðandi seinna kæruatriðið, kemur fram að hann telji að í matsskýrslu séu hvorki lagðar fram upplýsingar um væntanlegan styrk niturs og fosfórs í affallsvatni Kísiliðjunnar vegna fyrirhugaðar vinnslu, né um áhrif affallsvatnsins á lífríki Mývatns. Skipulagsstjóri telur að slíkar upplýsingar þurfi að liggja fyrir til að unnt sé að leggja mat á umhverfisáhrif framkvæmdarinnar. Skipulagsstjóri tekur á þessu (vöntun á upplýsingum) með því að setja skilyrði hvað ákomu varðar."

"Skipulagsstjóri hefur úrskurðað að vinna megi kísilgúr á svæði 2 með skilyrðum, þ. e. að framkvæmdin sé ekki líkleg til að hafa í för með sér umtalsverð áhrif. Í úrskurðinum fjallar hann sérstaklega um áhrif á strauma og setflutninga, frumframleiðni botndýr og gróður, fuglalíf, silung og næringarefnaflæði og kemst að niðurstöðu.

Á bls. 37 í úrskurðinum fjallar Skipulagsstjóri um að skilyrða eigi í leyfi til framkvæmdanna þannig að unnt verði að stöðva vinnslu og afturkalla leyfi ef óæskilegra áhrifa á Mývatn verði vart.

Einnig vekur hann sérstaka athygli á að til að slíkt eigi að vera unnt þurfi að liggja fyrir skýr viðmið í leyfum til framkvæmdanna. Einnig bendir Skipulagsstjóri á að erfitt geti verið að snúa við óæskilegum áhrifum námavinnslu á lífríki vatnsins sem fram kunna að koma.

Ef kærandi hefur í huga að slíkar viðbragðsáætlanir hafi ekki verið gerðar sérstaklega vegna hugsanlegrar rýrnunar lífrænasta setsins á grundvelli þess að hann telji að það atriði hafi ekki verið gerð nægileg skil í matsskýrslu, þá má vísa til þess að í skýrslu alþjóðlegs matshóps sem skipaður var af iðnaðarráðuneyti (apríl 2000) er vikið að framangreindu atriði m. a. með eftirfarandi orðum (áliti): "Hætta er á að ferskasta setið, sem einnig er fínkornast og lífrænast, flytjist niður á dýpkuð svæði og skilji eftir næringarsnautt, sandkennt og mestmegnis ólífrænt set. Þótt þetta yrði til þess að botndýraframleiðni ykist á dýpkuðum svæðunum af því að stöðugt flyttist þangað fóður, þá yrði það einnig til þess að framleiðsla á öðrum svæðum hið næsta minnkaði að sama skapi. Þetta gæti orðið afdrifaríkt í Syðriflóa ef tiltölulega lítið svæði yrði til þess að framleiðni minnkaði á öllum öðrum svæðum. Ekki hefur þó verið sýnt fram á það að svo örlagaríkar breytingar hafi orðið í Ytriflóa". "

"1. Í úrskurðinum er ekki tekið tillit til þeirra umhverfisáhrifa sem mest hafa verið rannsökuð og varða flutning fæðu- og næringarefna lífríkisins af ódældum svæðum yfir til námusvæðanna. Úrskurðurinn hvað þetta varðar byggist í veigamiklum atriðum á gallaðri umsögn verkfræðistofunnar DHI, en af henni má ljóst vera að höfundur hennar hefur ekki skilið tilgang rannsóknanna og eðli vistkerfisins.

2. Ekki verður séð að innsendar athugasemdir frá stjórn Náttúrurannsóknastöðvarinnar við Mývatn um setflutninga og mikilvægi nýmyndaðs sets fyrir botndýr í Mývatni hafi verið teknar til efnislegs mats.

3. Sá úrskurður Skipulagsstjóra að heimila vinnslu niður á fulla setdýpt (sums staðar rúmlega 10 metra setþykkt) á svæði 2 er í trássi við varnaðarorð margra íslenskra og erlendra sérfræðinga. Þessi úrskurður er einnig gallaður í ljósi þess að framkvæmdaaðili lagði ekki fram þau gögn um svæðið sem Skipulagsstofnun kallaði eftir að loknu frummati. Vísindaleg óvissa er hér notuð til að heimila framkvæmdir og stríðir það gegn varúðarreglunni.

4. Í úrskurðinum er ekki tekið tillit til samkomulags Náttúruverndar ríkisins (áður Náttúruverndarráðs), umhverfisráðuneytis og iðnaðarráðuneytis um framtíð kísilgúrnáms við Mývatn frá apríl 1993. Það samkomulag byggðist á niðurstöðum rannsókna sem getið er í lið 1 hér að ofan. Samkomulagið kvað á um að námaleyfi til handa Kísiliðjunni frá 7. apríl yrði seinasta leyfið sem gefið yrði út og ekki yrði um frekari útvíkkun á námasvæði að ræða.

5. Í úrskurðinum er ekki tekið tillit til yfirlýsingar sem fulltrúar Íslands gáfu í umboði umhverfisráðherra á fundi aðildarríkja Ramsarsamningsins í Kushiro í júní 1993.

6. Í úrskurðinum er ekki tekið tillit til ákvæða Ramsarsamningsins um að nýting vatna eigi að vera skynsamleg og í honum er ekki tekið tillit til þeirrar áhættu sem tekin yrði með námagreftri í Syðriflóa vegna þess að röskun á lífríki Mývatns af hans völdum er líklegast óafturkræf.

7. Í úrskurðinum (bls. 39) er ekki vísað til laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu nr. 36/1974 varðandi leyfi fyrir jarðraski, slíkt er háð leyfi Náttúruverndar ríkisins (1.mgr.3. gr).

8. Úrskurðurinn stríðir gegn stjórnsýslulögum nr. 37/1993, einkum 10. gr. (rannsóknarregla) og 12. gr. (meðalhófsregla)."

"1. Úrskurður skipulagsstjóra er í andstöðu við markmið laga um verndun Mývatns og Laxár, í andstöðu við verndun Mývatns og Laxár sem Ramsarsvæðis og í andstöðu við stefnu íslenskra stjórnvalda og markmið alþjóðlegra samninga er varða sjálfbæra þróun, verndun líffræðilegrar fjölbreytni og notkun varúðarreglunnar.

2. Í úrskurði skipulagsstjóra er horft framhjá veigamiklum skýrslum og athugasemdum. Skýrslum sem gerðar hafa verið bæði sem hluti af framangreindu mati á umhverfisáhrifum og vegna sérstakra óska s.s. skýrsluna "Mat á áhrifum starfsemi Kísiliðjunnar á vistkerfi Mývatns" (skýrsla alþjóða matshópsins sem skipaður var af iðnaðarráðuneytinu). Skipulagsstjóri hefur aftur á móti kosið að nota álit (bréf DHI Water and Environmet) um setflutninga sem grundvöll að niðurstöðu sinni og leyfir vinnslu á svæði 2 þvert á niðurstöður annarra sem tilgreina svæði 1 sem það svæði sem líklega ylli minnstum skaða."

3. Í úrskurði skipulagsstjóra er álit þeirra aðila sem fara með málefni er varða náttúru Mývatns og Laxár samkvæmt lögum nr 36/1974 hundsað og láðst er að geta Náttúruverndar ríkisins sem leyfisveitanda í úrskurði.

4. Náttúruvernd ríkisins telur að Skipulagsstofnun hafi lýst yfir að skýrsla Kísiliðjunnar um frekara mat á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni væri ófullnægjandi og hafi ekki uppfyllt skilyrði sem sett voru úrskurði um frummat kísilgúrvinnslu úr Mývatni. Samt leggur Skipulagsstofnun skýrsluna til grundvallar úrskurði á frekara mati, framkvæmdaraðila í vil."

"3. Augljóst er að fuglar sem byggja afkomu sína á því að afla sér fæðu á vatnsbotni á allt að tveggja metra dýpi eiga ekki möguleika á því að ná í fæðu á 4 metra dýpi eða enn dýpra. Á dældum svæðum er búið að eyðileggja lífríki vatnsbotnsins með því að dæla því burt ásamt setlögum og því hafa fuglar eftir litlu að slægjast þar. Stór hluti nokkurra íslenskra fuglastofna heldur til á Mývatni, þ.e. hrafnsandar, flórgoða og húsandar. Samkvæmt skilgreiningum BirdLife International þá er Mývatn og Laxá alþjóðlega mikilvægt fuglasvæði vegna flórgoða, álfta, dugganda, straumanda, húsanda og gulanda. Í úrskurði Skipulagsstjóra er ekkert fjallað um hugsanleg áhrif á þessar fuglategundir."

"...Menn greinir á um hvort tekist hafi að sýna fram á að kísilgúrnámið hafi neikvæð umhverfisáhrif, en ekki er deilt um það að námið hafi áhrif og með því er verið að raska vistkerfi vatnsins auk þess sem það getur varla talist sjálfbært að pumpa 60. þús. tonnum upp af botninum á ári hverju."

"...ekki verði krafist frekari upplýsinga um væntanlegan hámarksstyrk niturs og fosfórs í affallsvatni frá verksmiðjunni og hvað sé ásættanlegur hámarksstyrkur þess m.t.t. áhrifa á lífríki vatnsins. Því er lagt til að úrskurði Skipulagsstofnunar hvað þetta atriði varðar verði ekki hnekkt."

"...Ísland hefur tekið á sig almennar alþjóðlegar skyldur um verndun líffræðilegrar fjölbreytni og sérstakar skyldur um verndun lífríki Mývatns. Námugröftur úr vatninu hlýtur að vera ósamræmanlegur þeim markmiðum sem felast í verndun þess, og þetta á enn frekar við, sé höfð í huga sú vísindalega óvissa sem ríkir um nákvæm áhrif hans (sjá nánar tölulið 2). Það sjónarmið að ekki eigi að taka áhættu með svo merkilegt náttúrufyrirbæri telur Líffræðistofnun því að stutt sé gildum líffræðilegum rökum og alþjóðlegum samþykktum..."

"...Nú hagar svo til að Mývatn er alveg sérstaklega breytilegt vistkerfi sem einkennist af gífurlegum sveiflum. Við eigum enn langt í land með að skilja alla þá flóknu ferla sem eru að verki í Mývatni og gagnverkanir þeirra, víxlverkanir og keðjuverkanir sem til samans gera hið sveiflótta vistkerfi. Þó er ljóst að sveiflurnar eiga upptök sín neðst í fæðukeðjunni og tengjast atburðum eða breytingum sem verða á botni vatnsins, líklega einmitt í þeim þáttum sem raskast við námugröftinn.

Það að þetta samhengi skuli ekki liggja ljóst fyrir er staðreynd sem ákvarðanataka um framtíð vatnsins verður að taka grundvallarmið af en það má ekki nota hana til þess afsökun fyrir því að teknar séu ákvarðanir byggðar á upplýsingaskorti. Þvert á móti á þessi staðreynd að leiða til frekari íhaldssemi í ákvörðunum um framkvæmdir sem haft geta áhrif á lífríki vatnsins..."

"...Nú er sjálfsagt að leita til fleiri en eins aðila um sérfræðiálit. En þegar sérfræðingum ber ekki saman, og ekki liggur fyrir nægileg þekking hjá úrskurðaraðila er vandasamt að velja rétt. Hér virðast hafa verið gerð alvarleg mistök sem ekki er hæagt að una við, því þau leiða til þess að tekin er mikil áhætta með námavinnslu á Bolum (byrjað á svæði 2 og dýpkað að fullu), en hafnað hófsamari leið (að byrja á svæði 1 og sjá til)."

"Minnkun á silungsveiði í vatninu sl. 30 ár er óumdeild og hrun hefur ítrekað orðið í öðrum stofnum lífvera í vatninu. Ógerlegt er að sanna afdráttarlaust að þessar breytingar tengist starfsemi Kísiliðjunnar, eins og rætt er að ofan eru ekki líffræðilegar forsendur til að krefjast slíkrar sönnunarbyrði. Samanburður á ástandi vatnsins fyrir og eftir námuvinnslu takmarkast líka að því að takmarkaðar rannsóknir voru gerðar á vatninu fyrir 1970..."

"...Silungsveiði hefur verið stunduð í Mývatni um langa hríð. Tekjur af veiðinni voru og eru mikilvæg býlum við vatnið. Veiði hefur dalað frá því að námuvinnsla hófst en óljóst er um ástæður hnignunar silungsstofna, en miklar breytingar hafa orðið á umhverfi vatnsins á þeim tíma sem verksmiðjan hefur starfað svo sem eldvirkni og veðurfarsbreytingar."

"...2) Rannsóknir hafa ekki leitt í ljós að kísilgúrtaka valdi sveiflum í lífríkinu. Því er fáránlegt að hætta kísilgúrnámi og stofna með því atvinnu u.þ.b. helmings íbúa Skútustaðahrepps í hættu og afkomu sveitarfélagsins einnig. Fyrir liggur rúmlega þriggja áratuga reynsla af kísilgúrnámi úr Ytriflóa Mývatns. Reynslan af því er mjög góð. Lífríki þar hefur verið með einstökum blóma nú á síðustu árum og reyndar einstakt í sumar sem leið og á það bæði við um fugla og urriða sem hrygnir í flóanum.

...

"4) Ekki þarf dýrar félagsvísinda- eða sagnfræðilegar rannsóknir til að sjá að tekjur sveitarfélagsins skerðast verulega og atvinna hverfur verði kísilgúrvinnslu hætt í Mývatnssveit. Í þessu sambandi skal vísað til skýrslu Byggðastofnunar (okt. 1997) um þetta efni..."

"Í svarinu segir að gert hafi verið "munnlegt samkomulag ráðuneytanna og sé efni samkomulagsins að finna í frv. því sem umhverfisráðherra kynnti fyrir Alþingi vorið 1993 en náði frumvarpið ekki fram að ganga á þinginu. Frumvarpið hefur ekki verið lagt fram síðan."

Fyrst er til að svara að frv. (sem fylgir hér á eftir) var lagt fram á 117. þingi 5. maí 1994 til kynningar. Ekki var mælt fyrir frumvarpinu.

Þingfundum var síðan frestað 11. maí. Síðan hefur frumvarpið ekki verið lagt fram á Alþingi. Ónákvæmni gætir því í svari ráðuneytisins.

Það er lykilatriði í málinu að frv. hefur aldrei komið til kasta þingsins."

"...Í svari ráðuneytisins (fskj 1) segir "að sendinefnd Íslands á fundi Ramsar árið 1993 fór í umboði ráðherra og yfirlýsing sendinefndarinnar var flutt í samráði við ráðherra."

Ekki eru lögð fram gögn í málinu til stuðnings eins og sveitarstjóri Skútustaðahrepps óskaði eftir. Þá er spurningu sveitarstjóra um fyrirmæli ráðherra sem Ramý segir að gefin hafi verið þegar Mývatn var sett á "svartan lista" (Montreux skráin frá 1990) í engu til svarað.

Í svörum ráðuneytisins (fskj 1) eru svörin sem Ramsar varðar 11 bls. sem prentaðar eru af heimasíðum Ramsar..."

"...Landslög gilda og löggjafinn hefur fært Náttúruvernd ríkisins vald umfram rétt kjörna sveitarstjórn í skipulags- og byggingarmálum í Skútustaðahreppi. Því er óþarft að nefna Náttúruvernd ríkisins sérstaklega í þessu sambandi. Hins vegar er reiðilaust af hálfu sveitarstjórnar Skútustaðarhrepps þá Náttúruvernd ríkisins sé nefnd ef líðan einhvers batnar við það.

Það er athyglisvert að Náttúruvernd ríkisins leggur ríka áherslu á að vald stofnunarinnar sé tíundað..."

"...4) Vissulega hafa orðið sveiflur í stofnum fugla eftir 1970 eins og fyrir 1970.

Þannig hefur sumum fuglategundum fjölgað verulega á umræddu tímabili. Ef til vill telur Fuglaverndunarfélagið að það megi rekja til kísilgúrstöku?

Víða eru verulegar sveiflur í stofni fugla og annara dýrategunda kunnar án þess að ástæður séu þekktar.

Samkvæmt grein Arnþórs Garðarssonar í bókinni Náttúra Mývatns (bls. 296) kemur eftirfarandi fram:

"Talningar 1975-76 og endurtúlkun talninga frá árunum 1961-70 benda til þess að mismunurinn á milli þessara tímabila hafi að miklu leiti stafað af ólíkum aðferðum við túlkun niðurstaðna. Líklegt er að skúfönd hafið farið fjölgandi á tímabilinu 1960-74, jafnframt því sem duggönd fækkaði."..."

"Það er ljóst á framansögðu að Skipulagsstofnun hafði verulegar athugasemdir um gæði skýrslunnar um frekara mat á umhverfisáhrifum kísilgúrnáms úr Mývatni þegar hún barst frá framkvæmdaraðila (sbr. bréf dags. 28.4.2000) og bauð Kísiliðjunni að bæta úr því áður en matið yrði auglýst. Kísiliðjan var því ósammála að upplýsingar skorti og kaus að leggja skýrsluna fram óbreytta til umsagnar og úrskurðar. Náttúrufræðistofnun Íslands telur að ábendingar Skipulagsstofnunar um þörf á endurbótum hafi verið réttar og vel rökstuddar. Því er stofnunin sammála því mati Skipulagsstofnunar frá 28.4.2000 og nokkurra kærenda að frekari gögn skorti er varða :

· 5. tl. úrskurðarorða um að mat verði lagt á áhrif brottnáms eða rýrnunar botngróðursamfélaga á frumframleiðni. Fyrirliggjandi gögn um dreifingu botngróðurs eru af mjög skornum skammti.

· 6. tl. úrskurðarorða um áhrif námuvinnslu á svæðum 1 og 2 á fuglalíf við Mývatn í ljósi hlutfallslegrar nýtingar mismunandi stofna á umræddum svæðum á öllum árstímum samanborið við vatnið í heild.

· 7. tl. úrskurðarorða um áhrif námuvinnslu á svæðum 1 og 2 á silung. Bent hefur verið á að mikilvægar riðastöðvar silungs séu á umræddum svæðum. Brottnám botngróðurs getur haft verulega þýðingu fyrir ungviði silungs sem leitar skjóls í hágróðri. Sama á við um hornsíli. Ástæða er til að ætla að stór hluti hágróðurs í Syðriflóa sé á umræddum svæðum (sbr. 5.tl.).

· 9. tl. úrskurðarorða um upplýsingar um væntanlegan hámarksstyrk niturs og fosfórs í affallsvatni og mat á hver sé ásættanlegur hámarksstyrkur fyrir lífríki vatnsins.

Þessi áberandi gagnaskortur endurspeglast einnig í fjölda skilyrða sem skipulagsstjóri setur í úrskurðarorðum eftir frekara mat, þar sem kveðið er á um margháttaða vöktun námasvæðis og tekið fram að vöktun verði að hefjast áður en námavinnsla hefst. Krafa um að gera mælingar áður væri óþörf ef upplýsingar um viðkomandi atriði hefðu legið fyrir í mati á umhverfisáhrifum.

Mjög mismunandi álit á hugsanlegum setflutningum tengdum kísilgúrnámi liggja fyrir. Kísiliðjan leggur fram niðurstöður verkfræðistofunnar Vatnaskila í frummati og endurmat sömu aðila í frekara mati. Fyrir liggur álit Sérfræðinganefndar um Mývatnsrannsóknir frá 1991 sem stutt er af alþjóðlega matshópnum 1999/2000. Skipulagsstofnun leitaði sjálf álits dönsku verkfræðistofunnar DHI Water & Environment. Umsögn DHI ræður úrslitum í úrskurði. Náttúrufræðistofnun telur ljóst að í áliti DHI hafi alls ekki verið tekið tillit til líffræðilegra þátta, svo sem mikilvægi næringarríks yfirborðssets fyrir botndýrasamfélög, sem endurspeglast í marklausum samanburði á útreiknuðum setflutningum í gryfjur við heildarsetmagn vatnsins.

Lítið er fjallað um mótvægisaðgerðir í frummati og enn minna í frekara mati. Ekkert er fjallað um mótvægisaðgerðir gegn rofi, og lítið gert úr hlutverki Kísiliðju í aukningu næringarefnaákomu í frummati. Í frekara mati kemur fram að yfirstandandi séu tilraunir í samvinnu við Hollustuvernd um minnkun næringarefna í frárennsli. Þarna er því ekkert mat lagt á ásættanlega aukningu næringarefnaákomu eins og óskað var í úrskurðarorðum."

"...Það er ljóst að verkfræðistofna DHI hefur ekki tekið tillit til líffræðilegra þátta í mati sínu á setflutningum og rofi sem þeir gera lítið úr í samanburði við heildarsetmagn vatnsins. Slíkar athugasemdir opinbera vanþekkingu á líffræðilegum ferlum og lífríki á botni stöðuvatna. Þessi samanburður væri hliðstæður því að segja að uppblástur á Íslandi sé hverfandi miðað við þykkt jarðskorpunnar."

Einnig segir:

"Líklegt er að misskilningur vegna breytinga á orðalagi ráði því að meðalhófsreglu var getið. Kísiliðjan lagði fram 4 mismunandi kosti varðandi námuvinnslu á svæði 2. Engin dýpkun, dýpkun um 2, 4 eða 6,5 m að meðaltali. Þess er getið í framlögðum gögnum að setþykkt á svæði 2 sé sums staðar meira en 10 m. Líklegt er, þó það komi ekki fram, að meðaldýpi miðað við fulla dýpt sé nærri 6,5 m."

"...Það er því ljóst að skipulagsstjóri hefur fulla heimild til að leita álits sérfróðra aðila um skýrslu framkvæmdaraðila og án þess að þau álit séu lögð fram sem gögn í málinu."

"Náttúrufræðistofnun Íslands telur að í ljósi framlagðra gagna sé ekki hægt að fullyrða að fyrirhuguð námavinnsla skv. úrskurði Skipulagsstofnunar sé í samræmi við það meginmarkmið laganna að vernda Mývatns- og Laxársvæðið. Þvert á móti eru sterkar vísbendingar um að námugröftur úr vatninu sé andstæður verndunarmarkmiðinu. Um rökstuðning er vísað til umsagna um aðra kæruliði þar sem fram kemur m.a. það álit stofnunarinnar að vísindaleg óvissa ríkir um áhrif námugraftrarins á lífríki Mývatns.

Náttúrufræðistofnun Íslands telur augljóst að Skipulagsstofnun hefði átt að vísa til þess að hverskonar mannvirkjagerð og jarðrask sé óheimilt nema Náttúruvernd ríkisins leyfi það. Sú fullyrðing stofnunarinnar, að framkvæmdaleyfi sé endanlegt leyfi þeirra framkvæmda sem um ræðir (bls. 39 í úrskurði) virðist stangast á við 3. gr. laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu, nr. 36/1974."

"Í umfjöllun Skipulagsstofnunar er því haldið fram (bls. 24) að "skynsamleg eða sjálfbær nýting votlendissvæða (hafi) ekki verið skilgreind". Náttúrufræðistofnun Íslands vekur athygli á því að hugtakið skynsamleg nýting (wise use) hefur verið skilgreint á vegum aðildarríkja Ramsarsamningsins. Vísa má til bókarinnar "Towards the Wise Use of Wetlands" sem skrifstofa samningsins gaf út árið 1993 og margvíslegra samþykkta og ályktana aðildarríkjanna um þetta efni síðar. Forsendur Skipulagsstofnunar eru því ekki réttar varðandi þetta atriði.

Forstjóri Náttúrufræðistofnunar Íslands staðfestir að meginástæða þess að Mývatn var flutt af svarta lista Ramsarsamningsins (Montreaux-skrá) í Kushiro í júní 1993 var yfirlýsing Íslands þess efnis að ekki yrði um frekari framlengingu námaleyfis að ræða. Á fundinum var nýúrgefið námaleyfi kynnt og sagt frá því samkomulagi sem náðst hafði við hagsmunaaðila. Forstjórinn var aðalfulltrúi Íslands á þessum fundi og annaðist þetta mál þar. Samráð var haft í síma á meðan á fundi stóð við umhverfisráðherra og ráðuneyti."

"...Náttúrfræðistofnun Íslands fær ekki séð að hægt verði að snúa við neikvæðu ferli sem upp gæti komið vegna rofs næringarríks sets úr yfirborðslögum og uppsöfnunar þess í gryfjum. Skipulagsstjóri viðrar þetta vandamál sjálfur á bls. 37 í niðurstöðum annarrar athugunar á mati á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni "Skipulagsstjóri bendir hins vegar á að erfitt getur verið að snúa við óæskilegum áhrifum námuvinnslu á lífríki vatnsins sem fram kunna að koma við vöktun og erfitt að bregðast skjótt við alvarlegu atvinnuástandi sem myndi skapast ef beita ætti slíkum vöktunarskilyrðum þannig að hætta þyrfti vinnslu með skömmum fyrirvara."

"Það er mat Náttúrufræðistofnunar að hætta á röskun lífríkis Mývatns felist aðallega í rofi lífræns næringarríks yfirborðslags utan námusvæðanna. Slíkt gæti haft mjög víðtæk áhrif á vistkerfi Mývatns og afkomu stofna fiska og fugla sem byggja afkomu sína á botndýrum. Um þetta er fjallað nánar í 3.1, 3.2, 3.7 og 3.11. Skiptar skoðanir eru um þetta meðal vísindamanna, en fjöldi innlendra og erlendra líffræðinga hefur bent á þessa hættu og fært fyrir henni skynsamleg rök. Því væri það brot á varúðarreglu að leyfa kísilgúrnám úr Syðriflóa áður en afsannað er að þessi hætta sé raunveruleg."

"Forstjóri Náttúrufræðistofnunar Íslands tekur undir að úrskurðurinn sé andstæður því samkomulagi sem gert var árið 1993 um framtíð kísilgúrnáms úr Mývatni. Forstjórinn var skrifstofustjóri í umhverfisráðuneytinu á þeim tíma og annaðist þetta mál og samninga þar að lútandi fyrir hönd ráðuneytisins í samvinnu við Jón Ingimarsson skrifstofustjóra í iðnaðarráðuneytinu."

"Sama máli gegnir um fuglastofna. Miklar náttúrulegar sveiflur í fjölda anda við Mývatn eru þekktar frá því löngu fyrir daga Kísiliðjunnar. Breytingar hafa sést í seinni tíð á mörgum stofnum, án þess að beint sé hægt að tengja þær starfsemi Kísiliðjunnar í Ytriflóa. Það er rökrétt að álykta að ef að aðgengileg svæði minnka vegna dýpkunar eða framleiðni minnki sökum rofs muni stofnar minnka. Ljóst er að dreifing anda í Ytriflóa er mjög tengd dýpi vatnsins og nýting þeirra er meiri á grunnu ódældu svæðunum. Endur eru hins vegar mjög hreyfanlegar og því ólíklegt að staðbundnar breytingar á litlum hluta vatnsins hafi merkjanleg áhrif á heildarstofna. Líkur á að slík áhrif séu greinanleg frá miklum náttúrulegum sveiflum í framboði botndýra sem fæðu eru því enn sem komið er litlar. Vafasamt er að taka þá áhættu án þess að hafa haldbetri vitneskju til að meta áhrifin."

"...að við útreikninga á setflutningum við botn vatnsins er ekki tekið tillit til mismunandi eðlisþyngdar setsins né lífræns gildis þess. Einungis lítill þyngdarhluti þess botnsets sem er á ferð í vatninu árlega lendir í námugryfjunum. Sérfræðingar hafa bent á að vindur og straumar hafa meiri áhrif á efsta hluta botnsetsins en neðri hluta þess, sem er þéttari og stenst því betur vindálag. Efsti hluti setsins er mikilvægastur lífríkinu en það er sá hluti sem er léttastur, mest á ferðinni og vænta má að fari hlutfallslega meira af í gryfjurnar. Í matsskýrslu kemur fram að ætluð nýmyndun botnsets er talin nálægt 18.000-25.000 tonnum á ári, þar af er 55% kísilgúr. Um 2.000-3.000 tonn berast niður Laxá og nýtast lífríkinu þar en í skýrslum Helga Jóhannessonar og Vatnaskila kemur fram að áætlað efnistap frá Syðriflóa og sunnarverðum Bolum vegna kísilgúrvinnslu nemi 1.900-6.000 tonn árlega. Ef gert er ráð fyrir að það magn sé allt nýmyndað þá má leiða líkum að því að 8-33% af árlegri setmyndun tapist vegna kísilgúrvinnslunnar."

"Skipulagsstofnun lýsti því yfir í bréfi til Kísiliðjunnar dags. 28. apríl 2000 að það væri mat stofnunarinnar að þær upplýsingar sem kæmu fram í framlögðum gögnum framkvæmdaraðila fullnægðu ekki þeim kröfum um frekari upplýsingar og mat umhverfisáhrifum sem fram kæmu í úrskurði skipulagsstjóra ríkisins frá 3. nóvember 1999. Því kynni að vera að á grundvelli þeirra yrði ekki unnt að taka afstöðu til og leggja mat á áhrif ofangreindrar framkvæmdar á umhverfi, náttúruauðlindir og samfélag.

Í bréfi Kísiliðjunnar til Skipulagsstofnunar dags. 2. maí 2000 var þess krafist að framlögð matsskýrsla yrði auglýst.

Í bréfi dags. 9. maí 2000 tilkynnti Skipulagsstofnun Kísiliðjunni að stofnunin hefði móttekið frekara mat á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni og að athugun skipulagsstjóra yrði auglýst 12. maí 2000. Þá myndu, auk framlagðra gagna framkvæmdaraðila, verða auglýstar og liggja frammi athugasemdir Skipulagsstofnunar við skýrslu um frekara mat dags. 28. apríl 2000. Ennfremur var upplýst að stofnunin hyggðist leita sérfræðiálita vegna mats á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar.

Að mati Skipulagsstofnunar var framkvæmd þessa í fullu samræmi við þær heimildir og skyldur sem skipulagsstjóri ríkisins hafði samkvæmt þágildandi lögum varðandi móttöku gagna til athugunar og kynningu þeirra."

"Samkvæmt skipulags- og byggingarlögum skulu leyfisskyldar framkvæmdir vera í samræmi við skipulagsáætlanir. Gera þarf breytingu á aðalskipulagi Skútustaðahrepps til að unnt sé að heimila framkvæmdir skv. hinum kærða úrskurði. Slík aðalskipulagsbreyting er háð samþykki Náttúruverndar ríkisins, en ekki byggingar- og framkvæmdaleyfi veitt í kjölfar þeirrar aðalskipulagsbreytingar, sbr. áðurnefnt ákvæði 4. mgr. 3. gr. laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu."

"Vegna þessa vill Skipulagsstofnun taka fram að eldra námaleyfi var ekki til umfjöllunar í mati á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni. Þar var til umfjöllunar fyrirhuguð vinnsla á 2 nýjum svæðum í Syðriflóa og hvort hún komi til með að hafa umtalsverð umhverfisáhrif í för með sér. Niðurstaða úrskurðar um mat á umhverfisáhrifum felur ekki í sér heimild til framkvæmda, en er ætlað að vera liður í undirbúningi ákvarðanatöku stjórnvalda um leyfisveitingar. Það var því ekki hlutverk skipulagsstjóra ríkisins að taka í hinum kærða úrskurði afstöðu til eldra námaleyfis, heldur að fjalla um umhverfisáhrif fyrirhugaðrar efnistöku á 2 nýjum svæðum á Bolum í Syðriflóa."

"...Niðurstaða úrskurðarins varðandi námusvæði 2 byggir hinsvegar á því að sýnt hafi verið fram á við aðra athugun að unnt sé að vinna kísilgúr á námusvæði 2 án þess að vinnsla þar hafi í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif. Vegna þýðingar svæðisins sé hinsvegar nauðsynlegt að leyfisveitingar til efnistöku á námusvæði 2 byggi á mjög ítarlegum framkvæmdalýsingum og áætlunum, sem og afdráttarlausum vöktunaráætlunum og viðmiðum um hvenær vöktunarmælingar kalli á breytingar á framkvæmdum eða stöðvun framkvæmda. Skipulagsstofnun felst því ekki á að niðurstaða úrskurðarins varðandi námusvæði 2 byggi á því að nota vísindalega óvissu til að heimila framkvæmdir, eins og haldið er fram í kærum. Eins og fram kemur í úrskurðinum, og fjallað er um aftar í þessari umsögn, var í framlögðum gögnum við aðra athugun sýnt fram á að unnt væri að stunda efnisnám á námusvæði 2 án þess að vinnslan hefði í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif."

"Það var niðurstaða skipulagsstjóra að sýnt hefði verið fram á við aðra athugun að unnt væri að stunda efnisnám á námusvæði 2 án þess að vinnslan hafi í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif. Af þeim sökum var fallist á framkvæmdina og því beint, með ítarlegum skilyrðum í úrskurði, til leyfisveitenda að útfæra mörk, viðmiðanir og vöktun. Þetta er í samræmi við 22. og 23. gr. þágildandi reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum. Rétt er að vekja athygli á því að þau skilyrði sem fyrirhugað er að setja fyrir leyfisveitingum, til þess að uppfylla ákvæði úrskurðar skipulagsstjóra, koma til opinberrar kynningar af hálfu viðkomandi leyfisveitenda, áður en leyfi eru veitt í tilfelli starfsleyfis, framkvæmdaleyfis og byggingarleyfis. Þannig auglýsir Hollustuvernd ríkisins tillögu að starfsleyfi til athugasemda og sveitarstjórn auglýsir tillögu að breytingu á aðalskipulagi og deiliskipulagstillögu, þar sem ákveðnar eru forsendur þeirra leyfisveitinga sem á þeim eiga að byggja."

"Fjallað er um ákvæði Ramsarsamþykktarinnar um skynsamlega nýtingu votlendissvæða og ákvæði laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu í hinum kærðaúrskurði, sem og í fyrra úrskurði skipulagsstjóra ríkisins um mat á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni. Það var niðurstaða skipulagsstjóra ríkisins í hinum kærðaúrskurði að vinnsla á námusvæði 2 myndi ekki hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif, að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Það er mat Skipulagsstofnunar að sú niðurstaða feli í sér að vinnsla á námusvæði 2 geti samrýmst ákvæðum Ramsarsamþykktarinnar og laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu."

"Í kærum er gerð athugasemd við að skipulagsstjóri ríkisins hafi í hinum kærða úrskurði fallist á dýpkun umfram kröfur þær sem gerðar voru í matsskýrslu. Skipulagsstofnun ítrekar í því sambandi að með úrskurði um mat á umhverfisáhrifum er ekki veitt leyfi til framkvæmda, en slík leyfi er heimilt að veita innan þess ramma sem settur er í niðurstöðu úrskurðar. Í niðurstöðu hins kærða úrskurðar kemur fram mat skipulagsstjóra ríkisins á því hversu djúpt sé unnt að vinna kísilgúr á svæði 2 án þess að framkvæmdir komi til með að hafa umtalsverð umhverfisáhrif í för með sér. Skipulagsstofnun telur að skipulagsstjóra ríkisins hafi í niðurstöðu hins kærða úrskurðar verið heimilt að benda á að vinnsla niður í fulla dýpt á fyrirhuguðu vinnslusvæði 2 í Syðriflóa muni ekki hafa umtalsverð umhverfisáhrif í för með sér, þó að það hafi ekki verið tekið fram í matsskýrslu. Úrskurður um mat á umhverfisáhrifum er byggður á gögnum sem lögð eru fram af framkvæmdaraðila, umsögnum, athugasemdum, sérfræðiálitum og svörum framkvæmdaraðila. Því telur Skipulagsstofnun að ekki sé brotið gegn jafnræðisreglu þó niðurstaða úrskurðar sé ekki samhljóða framkvæmdalýsingu í matsskýrslu, enda koma iðulega fram upplýsingar við undirbúning úrskurðar sem áhrif hafa á afmörkun og tilhögun framkvæmdar og mat á áhrifum eins og því hefur verið lýst af framkvæmdaraðila í matsskýrslu."

"...Skipulagsstofnun fellst ekki á að slíkar grundvallar upplýsingar hafi skort um námusvæði 2 að ekki hafi verið tilefni til að fallast á framkvæmd þar, eins og haldið er fram í kærum. Varðandi námusvæði 2 var niðurstaða skipulagsstjóra sú að sýnt hefði verið fram á að vinnsla þar þyrfti ekki að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif, að uppfylltum tilteknum skilyrðum sem útfærð yrðu við undirbúning og útgáfu leyfa til framkvæmdanna..."

"...Við vinnslu úrskurða skipulagsstjóra ríkisins er hinsvegar ekki svarað sérstaklega hverri umsögn og athugasemd sem berst, enda ekki gerð krafa um slíkt í lögum um mat á umhverfisáhrifum og talið tryggt að tekið sé tillit til allra innkominna gagna með fullnægjandi hætti með því verklagi sem viðhaft hefur verið í samræmi við lög og reglugerð um mat á umhverfisáhrifum."

"Eins og fram kemur á bls. 7 í hinum kærða úrskurði gætti misræmis í framlögðum gögnum varðandi áhrif fyrirhugaðrar efnistöku í Syðriflóa á strauma og setflutninga. Í skýrslu alþjóðlega matshópsins sem skipaður var af iðnaðarráðuneytinu kemur fram að unnt sé að nýta svæði 1 til fulls niður á 3,2 m dýpi en mælt með því að ekki verði dýpkað um meira en 2 m á svæði 2. Í matsskýrslu voru hins vegar settir fram útreikningar, unnir af verkfræðistofunni Vatnaskilum fyrir framkvæmdaraðila, sem bentu til þess að setsöfnun inn á vinnslusvæði sé mun háðari flatarmáli en dýpi og því sé æskilegra út frá setflutningum að hafa námusvæði sem dýpst og minnst um sig að flatarmáli. Því gerði framkvæmdaraðili í matsskýrslu tillögu um dælingu niður á 4,5 m dýpi á svæði 1 en 6,5m dýpi á svæði 2. Vegna þessa munar taldi skipulagsstjóri ríkisins nauðsynlegt að afla álits sérfróðs aðila sem yfirfæri fyrirliggjandi gögn og útreikninga um setflutninga vegna fyrirhugaðra framkvæmda. Leitað var til dönsku vatnafræðistofnunarinnar DHI Water and Environment, sjálfstæðrar rannsóknar- og ráðgjafarstofnunar, sem sérfræðinga í straumfræði. Í niðurstöðu álits DHI Water and Environment var tekið undir niðurstöður verkfræðistofunnar Vatnaskila um að æskilegra væri út frá setflutningum að lágmarka flatarmál gryfja, en aukin dýpt hefði minni umhverfisáhrif í för með sér en aukið flatarmál, þar sem hún breyti ekki hegðun strauma, en talið að tilfærsla sets væri ofmetin...

Þau gögn sem lögð voru til grundvallar frekara mati á áhrifum kísilgúrvinnslu úr Syðriflóa á strauma og setflutninga voru, eins og fram kemur í kafla 4.4 í hinum kærða úrskurði, skýrsla alþjóðlega matshópsins sem skipaður var af iðnaðarráðuneytinu og nýir útreikningar verkfræðistofunnar Vatnaskila sem framkvæmdaraðili lét vinna og bentu til þess að í fyrri rannsóknum væri setsöfnun inn á vinnslusvæði ofmetin. Í hinum nýju

útreikningum kom fram að setsöfnun inn á vinnslusvæði væri mun háðari flatarmáli en dýpi. Eins og fram kemur í umfjöllun hér á undan var vegna misræmis í fyrirliggjandi gögnum óskað sérfræðiálits um hina nýju útreikninga sem lagðir voru fram af hálfu framkvæmdaraðila ásamt sérfræðiáliti Einars Hjörleifssonar og Kristins Guðmundssonar um kísilgúrnám og áhrif á lífríki..."

"Skipulagsstofnun telur slíkt ekki skylt og bendir í því sambandi á 17. gr. þágildandi reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum nr. 179/1994 þar sem segir að skipulagsstjóri skuli óska eftir umsögnum frá lögboðnum umsagnaraðilum við aðra athugun og senda þeim skýrslu framkvæmdaraðila innan tveggja vikna frá því að skipulagsstjóri hefur móttekið hana. Jafnframt geti skipulagsstjóri leitað eftir áliti sérfróðra aðila eftir því sem

þörf krefji. Í ákvæðinu er ekki gert ráð fyrir að sérfræðiálit séu send umsagnaraðilum, enda væri slíkt að mati Skipulagsstofnunar ógerningur innan gefinna tímafresta."

"Skipulagsstofnun telur að þrátt fyrir að ekki liggi fyrir upplýsingar umáhrif fyrirhugaðrar kísilgúrvinnslu á einstakar tegundir fugla í og við Mývatn hafi ekkert bent til þess að á fyrirhuguðu námusvæði 2 verði fuglar fyrir umtalsverðum áhrifum af kísilgúrnámi þar, að gættum þeim skilyrðum sem fram koma í 6. kafla úrskurðarins. Sama gildi um áhrif framkvæmdarinnar á fisk, sbr. niðurstöðu úrskurðarins þar um á bls. 31-32. Með því að ekki var talið að fyrirhuguð kísilgúrvinnsla hefði umtalsverð áhrif á fisk og fugl í og við Mývatn var ekki talin ástæða til að fjalla sérstaklega um hagsmuni af silungsveiði og eggjatöku."

"Hin nýja athugun sem vísað er til í kæru Kísiliðjunnar, Gróðurathuganir í Mývatni, dags. 24. ágúst 2000, var unnin fyrir Kísiliðjuna hf. af Jóni Kristjánssyni og Tuma Tómassyni í kjölfar niðurstöðu hins kærða úrskurðar. Skipulagsstofnun tekur ekki afstöðu til innihalds skýrslunnar, þar sem í 18. gr. reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum nr. 179/1994 er gert ráð fyrir að þegar gerð er krafa um frekari könnun einstakra þátta í

niðurstöðu úrskurðar um frekara mat skuli málsmeðferð vera skv. 14.-18. gr. reglugerðarinnar. Skipulagsstofnun telur því ekki heimilt að byggja niðurstöðu úrskurðar ráðherra um mat á umhverfisáhrifum á nýjum rannsóknum og gögnum sem ekki hafa hlotið umfjöllun þá sem gert er ráð fyrir í framangreindum ákvæðum reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum nr. 179/1994. Að öðru leyti vísast til umfjöllunar að framan um samanburð niðurstaðna varðandi námusvæði 1 og námusvæði 2."

"1) Ekki er forsvaranlegt að vísindaleg óvissa verði notuð til að leyfa framkvæmdir, vísindaleg óvissa sem þó er e.t.v. ekki síður jafnmikil vísindaleg vissa um skaðsemi námugraftrarins og nokkurt tíma verði sönnuð..."

"Ég hef áður í mínum kærum og skrifum bent á að blómlegt mannlíf hafi verið í Mývatnssveit áður en Kísiliðjan hóf starfsemi sína. Engum dettur aftur á móti í hug að stöðvun námugraftrarins muni ekki valda röskun á núverandi ástandi. En er ástæða til að árétta að áframhald námugraftrarins á nýjum stað og kostnaður við endurnýjun tækja í verksmiðjunni sjálfri leiðir mjög líklega til þess að tekjur sveitarfélagsins af verksmiðjunni sjálfri verða nokkuð rýrar á næstunni..."

"Undirrituðum eru ekki kunnar þær upplýsingar sem Sveitarstjórn Skútustaðahrepps byggir á þá umsögn að "eggjataka og silungsveiði hafi aukist verulega eftir að kísilgúrvinnsla hófst í Ytriflóa", eða hvaða eggjataka verði sérstaklega merkt við Ytriflóa. Enginn fulltrúi meirihlutans í sveitarstjórn Skútustaðahrepps hefur a.m.k. svo nokkru nemi stundað eggjatöku eða silungsveiðar, né heldur aflað sér upplýsinga um slíkt hjá þeim mönnum sem mest og lengst hafa lagt stund á slíkt. Ljóst er að á starfstíma verksmiðjunnar hefur Mývatns breyst úr gjöfulasta veiðivatni landsins í eitt hið lakasta þeirra, sem þó eru nýtt. Ástæður þess eru ítrekuð hrun átustofna (mýlirfur ofl.). Inngrip verksmiðjunnar í vistkerfi Mývatns er margsinnis nógu stórt og víðtækt til að geta verið orsök slíks. Ytriflói Mývatns var aldrei talinn nein afburða veiðistöð og er það ekki heldur nú. Þar sem annars staðar í Mývatni var bleikja uppistaða afla, ekki urriði. Sú lýsing sveitarstjórnar að "lífríkið hefur verið með einstökum blóma nú á síðustu árum og reyndar einstakt í sumar sem leið og á það bæði við um fugla og urriða sem hrygnir í flóanum", er fjarri öllu lagi. Að minnsta kosti var silungur úr Mývatni ill- eða ófáanlegur í verslunum og veitingastöðum nú í sumar."

"Í umsögn er bent á að ekki hafi verið lagt mat á ásættanlega aukningu næringarefnaákomu eins og óskað var eftir í bréfi frá skipulagsstofnun. Kísiliðjan telur sig hafa rökstutt það mjög ítarlega til Skipulagsstofnunar að ekki er hægt að gefa upp einhverja eina tölu í þessu sambandi. Á það skal líka bent að hér er um mjög litla næringarefnaákomu að ræða. Við vinnslu í Syðriflóa mun þessi ákoma ekki aukast frá því sem hún hefur verið. Jafnframt er verið að vinna að því í samvinnu við Hollustuvernd ríkisins að minnka þessa ákomu eins og kostur er með skynsamlegum hætti. Framtíðin verður að skera úr um það hver niðurstaðan verður."

"1. Lögin um verndun Mývatns og Laxár voru ekki sett til höfuðs Kísiliðjunni. Í raun kemur nafn Kísiliðjunnar vart fyrir í greinargerð með lögunum á sínum tíma. Þar sem ekki hefur verið hægt að benda á óæskileg áhrif Kísiliðjunnar á lífríki Mývatns þá er ekki hægt að nota lög um verndun Laxár og Mývatns til að stöðva námuvinnsluna...

...Alþjóðlegi matshópurinn fjallar um sjálfbæra þróun í kafla 5.1 á bls. 38. Þar er varpað fram þeirri spurningu hvort kísilgúrvinnslan sé sjálfbær, þ.e. hvort unnt sé að halda henni áfram án þess að eiga á hættu að vistkerfið spillist. Ekki er hægt að sjá annað en að samkvæmt stefnu stjórnvalda og skilgreiningu alþjóðlega matshópsins á sjálfbærri þróun sé hægt að vinna kísilgúr áfram. Er þá gengið út frá því að svipuð ákvæði verði sett í nýtt námaleyfi um að ef óæskileg áhrif vinnslunnar kæmu í ljós, verði hún stöðvuð. Einnig má benda á skilgreiningu á sjálfbærri notkun votlenda skv. Ramsar-samþykktinni, sem fram kemur í minnisblaði Baldurs Guðlaugssonar til framkvæmdastjóra Kísiliðjunnar, dags. 11.10.99. Þar segir:

Í minnisblaði Baldurs er einnig fjallað um hugtakið "skynsamleg notkun" (wise use) sem kemur fyrir í Ramsar-samþykktinni. Fram kemur í áætlun Ramsar fyrir árin 1997-2002 að samnings-aðilar álíti hugtakið "skynsamleg notkun" vera hið sama og "sjálfbær notkun". Þar er einnig undirstrikað að með hugtakinu "skynsamleg notkun" hafi samþykktin alltaf lagt áherslu á að notkun manna á sjálfbærum grundvelli sé á allan hátt samrýmanleg skráningu samkvæmt Ramsar og verndun votlendis almennt. Af þessu má sjá að ekki er hægt að nota Ramsar sáttmálann gegn Kísiliðjunni.

"Að því gefnu að setflutningar inn á námusvæðin eru þetta lítill hluti af

Það er einhver misskilningur að Kísiliðjan hafi ekki sótt um að fá að dæla svæði 1 og 2 í fulla dýpt. Farið var fram á að dæla í fulla dýpt sem dýpkar svæði 2 að meðaltali um 6.5 metra."

"Oft hefur verið leitað eftir þeim skjölum sem sýna fram á að eitthvað samkomulag hafi verið gert um framtíð kísilgúrnáms í Mývatni. Þeir pappírar hafa ekki verið sýndir enn. Það er rétt að 1993 var gefið út nýtt námaleyfi fyrir Kísiliðjuna hf. Það getur vel verið að einhverjir ráðamenn þess tíma hafi talið að það námaleyfi væri endanlegt. Frumvarp sem lagt var fram og kvað á um að kísilgúrnám yrði óheimilt eftir árslok 2010 dagaði hins vegar uppi. Það er því ekkert sem hindrar að gefið sé út nýtt námuleyfi."

"Við mótmælum því sem fram kemur í umsögn skipulagsstjóra að Umhverfisráðherra sé ekki heimilt að taka tillit til nýrra upplýsinga varðandi svæði 1. Telja verður að slíkt sé Umhverfisráðuneytinu ekki heimilt, heldur beinlínis skylt, enda gert ráð fyrir að æðra stjórnvald byggi á tiltækum upplýsingum til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í máli."

"Í umsögn Skipulagsstofnunar kemur fram að leyfisveiting á framkvæmd er ekki á valdi stofnunarinnar, né stefnumörkun varðandi verndun og nýtingu landsvæða. Þó þetta kunni að vera rétt frá lagalegu sjónarmiði, er úrskurðurinn engu að síður mjög stefnumarkandi varðandi nýtingu svæðisins, og því er enn brýnna að á verndarsvæði eins og Mývatni sé úrskurðurinn byggður á bestri fáanlegri þekkingu.

Við mat á áhrifum vinnslunnar á setflutninga skiptir mestu máli að vita hve mikið af nýmynduðu seti muni safnast í námugryfjurnar. Allir útreikningar hingað til gefa til kynna að það sé mikið samanborið við nýmyndun sets (=fæðu fyrir botndýr) í vatninu. Það mat skipulagsstjóra, að unnt væri að stunda efnisnám á námusvæði 2 án þess að vinnslan hefði í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif, hlýtur því að byggjast á virkum mótvægisaðgerðum..."

"Skipulagsstofnun bendir réttilega á að Náttúruvernd ríkisins þarf að samþykkja aðalskipulag. Stofnunin bendir einnig réttilega á að engin samþykkt er um framtíð Kísiliðjunnar í aðalskipulaginu. Þess vegna taldi Náttúruvernd ríkisins rétt að nefnda stofnunina sem leyfisveitanda vegna mannvirkjagerðar og jarðrasks...

Sá grundvallar munur er á afstöðu annars vegar Náttúruverndar ríkisins og flestra kæruaðila og hins vegar skipulagsstofnunar að þeirra álit er að alls ekki hafi verið sýnt fram á að námuvinnsla á svæði 2 valdi ekki umtalsverðum umhverfisáhrifum með eða án framkvæmdaáætlunar. Röksemdafærsla Skipulagsstofnunar er því byggð á þeirra eigin úrskurði og segir ekkert nýtt. Bæði RAMÝ, Náttúrufræðistofnun Íslands og Náttúruvernd ríkisins telja sig hafa sýnt fram á að áliti DHI er ekki nothæft sem grundvöllur að ákvarðanatöku. Í álitinu er engin vissa fyrir skaðleysi námuvinnslu. Þar með er vísindalega óvissa notuð og varúðarreglunni þar með hafnað. Varúðarreglan byggir ekki á því að fara varlega og samþykkja framkvæmd heldur að hafna framkvæmd sem ekki hefur verið sýnt fram á að valdi ekki umtalsverðum umhverfisáhrifum."

"Náttúruvernd ríkisins ítrekar að ekki hefur verið sýnt fram á að námuvinnsla í Syðriflóa valdi ekki umtalsverðum umhverfisáhrifum þó skipulagsstjóri noti þá niðurstöðu sem grundvöll að leyfi fyrir námuvinnslu með skilyrðum sett í úrskurði.

Fram kemur að skilyrði í úrskurði skipulagsstjóra þarf að útfæra af hinum ýmsu leyfisveitendum. Enginn trygging er því fyrir því að skilyrði skipulagsstjóra verði virt sbr. bls. 5 "?.endanleg ákvörðun liggur eftir sem áður hjá leyfisveitanda." Að setja skilyrði er því ekki nein trygging fyrir lífríki Mývatns. Skipulagsstjóra bar að hafna framkvæmdinni miðað við framlögð gögn."

"Náttúruvernd ríkisins sér ekki ástæðu til að fjalla sérstaklega um þetta atriði að öðru leyti en því að þegar að gallað álit verður grundvöllur að ákvarðanatöku sem gengur lengra en sjálf matsskýrslan verður að bregðast sérstaklega við."

"...Við mótmælum því sem fram kemur í umsögn skipulagsstjóra að Umhverfisráðherra sé ekki heimilt að taka tillit til nýrra upplýsinga varðandi svæði 1. Telja verður að slíkt sé Umhverfisráðuneytinu ekki aðeins heimilt, heldur beinlínis skylt, enda gert ráð fyrir að æðra stjórnvald byggi á tiltækum upplýsingum til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í máli."

"a. fallist er á viðkomandi framkvæmd, með eða án skilyrða,

b. krafa er gerð um frekari könnun einstakra þátta eða

c. lagst er gegn viðkomandi framkvæmd."

"Á landssvæði því, er um getur í 2. gr., er hvers konar mannvirkjagerð og jarðrask óheimilt, nema leyfi Náttúruverndar ríkisins komi til." Í 4. mgr. sömu greinar segir að heimilar séu án sérstaks leyfis Náttúruverndar ríkisins byggingar samkvæmt staðfestu skipulagi, enda hafi stofnunin fallist á skipulagsáætlun þá sem um er að ræða."

"Samkvæmt skipulags- og byggingarlögum skulu leyfisskyldar framkvæmdir vera í samræmi við skipulagsáætlanir. Gera þarf breytingu á aðalskipulagi Skútustaðahrepps til að unnt sé að heimila framkvæmdir skv. hinum kærða úrskurði. Slík aðalskipulagsbreyting er háð samþykki Náttúruverndar ríkisins, en ekki byggingar- og framkvæmdaleyfi veitt í kjölfar þeirrar aðalskipulagsbreytingar, sbr. áðurnefnt ákvæði 4. mgr. 3. gr. laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu."

"...augljóst að Skipulagsstofnun hefði átt að vísa til þess að hverskonar mannvirkjagerð og jarðrask sé óheimilt nema Náttúruvernd ríkisins leyfi það. Sú fullyrðing stofnunarinnar, að framkvæmdaleyfi sé endanlegt leyfi þeirra framkvæmda sem um ræðir (bls. 39 í úrskurði) virðist stangast á við 3. gr. laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu, nr. 36/1974."

"Í umfjöllun Skipulagsstofnunar er því haldið fram (bls. 24) að "skynsamleg eða sjálfbær nýting votlendissvæða (hafi) ekki verið skilgreind". Náttúrufræðistofnun Íslands vekur athygli á því að hugtakið skynsamleg nýting (wise use) hefur verið skilgreint á vegum aðildarríkja Ramsarsamningsins. Vísa má til bókarinnar "Towards the Wise Use of Wetlands" sem skrifstofa samningsins gaf út árið 1993 og margvíslegra samþykkta og ályktana aðildarríkjanna um þetta efni síðar. Forsendur Skipulagsstofnunar eru því ekki réttar varðandi þetta atriði.

Forstjóri Náttúrufræðistofnunar Íslands staðfestir að meginástæða þess að Mývatn var flutt af svarta lista Ramsarsamningsins (Montreaux-skrá) í Kushiro í júní 1993 var yfirlýsing Íslands þess efnis að ekki yrði um frekari framlengingu námaleyfis að ræða. Á fundinum var nýúrgefið námaleyfi kynnt og sagt frá því samkomulagi sem náðst hafði við hagsmunaaðila. Forstjórinn var aðalfulltrúi Íslands á þessum fundi og annaðist þetta mál þar. Samráð var haft í síma á meðan á fundi stóð við umhverfisráðherra og ráðuneyti."

"Fjallað er um ákvæði Ramsarsamþykktarinnar um skynsamlega nýtingu votlendissvæða og ákvæði laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu í hinum kærða úrskurði, sem og í fyrra úrskurði skipulagsstjóra ríkisins um mat á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni. Það var niðurstaða skipulagsstjóra ríkisins í hinum kærðaúrskurði að vinnsla á námusvæði 2 myndi ekki hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif, að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Það er mat Skipulagsstofnunar að sú niðurstaða feli í sér að vinnsla á námusvæði 2 geti samrýmst ákvæðum Ramsarsamþykktarinnar og laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu."

"Fjallað er um ákvæði Ramsarsamþykktarinnar um skynsamlega nýtingu votlendissvæða og ákvæði laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu í hinum kærða úrskurði, sem og í fyrra úrskurði skipulagsstjóra ríkisins um mat á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni. Það var niðurstaða skipulagsstjóra ríkisins í hinum kærða úrskurði að vinnsla á námusvæði 2 myndi ekki hafa í för með sér

umtalsverð umhverfisáhrif, að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Það er mat Skipulagsstofnunar að sú niðurstaða feli í sér að vinnsla á námusvæði 2 geti samrýmst ákvæðum Ramsarsamþykktarinnar og laga um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu."

"Lögin um verndun Mývatns og Laxár voru ekki sett til höfuðs Kísiliðjunni. Í raun kemur nafn Kísiliðjunnar vart fyrir í greinargerð með lögunum á sínum tíma. Þar sem ekki hefur verið hægt að benda á óæskileg áhrif Kísiliðjunnar á lífríki Mývatns þá er ekki hægt að nota lög um verndun Laxár og Mývatns til að stöðva námuvinnsluna..."

"...Niðurstaða úrskurðarins varðandi námusvæði 2 byggir hinsvegar á því að sýnt hafi verið fram á við aðra athugun að unnt sé að vinna kísilgúr á námusvæði 2 án þess að vinnsla þar hafi í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif. Vegna þýðingar svæðisins sé hinsvegar nauðsynlegt að leyfisveitingar til efnistöku á námusvæði 2 byggi á mjög ítarlegum framkvæmdalýsingum og áætlunum, sem og afdráttarlausum vöktunaráætlunum og viðmiðum um hvenær vöktunarmælingar kalli á breytingar á framkvæmdum eða stöðvun framkvæmda. Skipulagsstofnun felst því ekki á að niðurstaða úrskurðarins varðandi námusvæði 2 byggi á því að nota vísindalega óvissu til að heimila framkvæmdir, eins og haldið er fram í kærum. Eins og fram kemur í úrskurðinum, og fjallað er um aftar í þessari umsögn, var í framlögðum gögnum við aðra athugun sýnt fram á að unnt væri að stunda efnisnám á námusvæði 2 án þess að vinnslan hefði í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif."

"...að hætta á röskun lífríkis Mývatns felist aðallega í rofi lífræns næringarríks yfirborðslags utan námusvæðanna. Slíkt gæti haft mjög víðtæk áhrif á vistkerfi Mývatns og afkomu stofna fiska og fugla sem byggja afkomu sína á botndýrum. Skiptar skoðanir eru um þetta meðal vísindamanna, en fjöldi innlendra og erlendra líffræðinga hefur bent á þessa hættu og fært fyrir henni skynsamleg rök. Því væri það brot á varúðarreglu að leyfa kísilgúrnám úr Syðriflóa áður en afsannað er að þessi hætta sé raunveruleg."

"Sá grundvallar munur er á afstöðu annars vegar Náttúruverndar ríkisins og flestra kæruaðila og hins vegar skipulagsstofnunar að þeirra álit er að alls ekki hafi verið sýnt fram á að námuvinnsla á svæði 2 valdi ekki umtalsverðum umhverfisáhrifum með eða án framkvæmdaáætlunar. Röksemdafærsla Skipulagsstofnunar er því byggð á þeirra eigin úrskurði og segir ekkert nýtt. Bæði RAMÝ, Náttúrufræðistofnun Íslands og Náttúruvernd ríkisins telja sig hafa sýnt fram á að áliti DHI er ekki nothæft sem grundvöllur að ákvarðanatöku. Í álitinu er engin vissa fyrir skaðleysi námuvinnslu. Þar með er vísindalega óvissa notuð og varúðarreglunni þar með hafnað. Varúðarreglan byggir ekki á því að fara varlega og samþykkja framkvæmd heldur að hafna framkvæmd sem ekki hefur verið sýnt fram á að valdi ekki umtalsverðum umhverfisáhrifum."

"Það var niðurstaða skipulagsstjóra að sýnt hefði verið fram á við aðra athugun að unnt væri að stunda efnisnám á námusvæði 2 án þess að vinnslan hafi í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif. Af þeim sökum var fallist á framkvæmdina og því beint, með ítarlegum skilyrðum í úrskurði, til leyfisveitenda að útfæra mörk, viðmiðanir og vöktun. Þetta er í samræmi við 22. og 23. gr. þágildandi reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum. Rétt er að vekja athygli á því að þau skilyrði sem fyrirhugað er að setja fyrir leyfisveitingum, til þess að uppfylla ákvæði úrskurðar skipulagsstjóra, koma til opinberrar kynningar af hálfu viðkomandi leyfisveitenda, áður en leyfi eru veitt í tilfelli starfsleyfis, framkvæmdaleyfis og byggingarleyfis. Þannig auglýsir Hollustuvernd ríkisins tillögu að starfsleyfi til athugasemda og sveitarstjórn auglýsir tillögu að breytingu á aðalskipulagi og deiliskipulagstillögu, þar sem ákveðnar eru forsendur þeirra leyfisveitinga sem á þeim eiga að byggja."

"Svæðin sem Kísiliðjan fer fram á til vinnslu kísilgúrs eru á Bolum í Syðriflóa ... . Á þessum svæðum er setþykktin sums staðar meiri en 10 m og er áætlað að svæðin dugi til 32 ára vinnslu miðað við að svæði 1 yrði dýpkað að meðaltali um 4,5 m og svæði 2 um 6,5 m að meðaltali."

"· 5. tl. úrskurðarorða um að mat verði lagt á áhrif brottnáms eða rýrnunar botngróðursamfélaga á frumframleiðni. Fyrirliggjandi gögn um dreifingu botngróðurs eru af mjög skornum skammti.

· 6. tl. úrskurðarorða um áhrif námuvinnslu á svæðum 1 og 2 á fuglalíf við Mývatn í ljósi hlutfallslegrar nýtingar mismunandi stofna á umræddum svæðum á öllum árstímum samanborið við vatnið í heild.

· 7. tl. úrskurðarorða um áhrif námuvinnslu á svæðum 1 og 2 á silung. Bent hefur verið á að mikilvægar riðastöðvar silungs séu á umræddum svæðum. Brottnám botngróðurs getur haft verulega þýðingu fyrir ungviði silungs sem leitar skjóls í hágróðri. Sama á við um hornsíli. Ástæða er til að ætla að stór hluti hágróðurs í Syðriflóa sé á umræddum svæðum (sbr. 5.tl.).

· 9. tl. úrskurðarorða um upplýsingar um væntanlegan hámarksstyrk niturs og fosfórs í affallsvatni og mat á hver sé ásættanlegur hámarksstyrkur fyrir lífríki vatnsins."

"Skipulagsstofnun lýsti því yfir í bréfi til Kísiliðjunnar dags. 28. apríl 2000 að það væri mat

stofnunarinnar að þær upplýsingar sem kæmu fram í framlögðum gögnum framkvæmdaraðila

fullnægðu ekki þeim kröfum um frekari upplýsingar og mat á umhverfisáhrifum sem fram kæmu

í úrskurði skipulagsstjóra ríkisins frá 3. nóvember 1999. Því kynni að vera að á grundvelli

þeirra yrði ekki unnt að taka afstöðu til og leggja mat á áhrif ofangreindrar framkvæmdar á

umhverfi, náttúruauðlindir og samfélag.

Í bréfi Kísiliðjunnar til Skipulagsstofnunar dags. 2. maí 2000 var þess krafist að framlögð

matsskýrsla yrði auglýst.

Í bréfi dags. 9. maí 2000 tilkynnti Skipulagsstofnun Kísiliðjunni að stofnunin hefði móttekið

frekara mat á umhverfisáhrifum kísilgúrvinnslu úr Mývatni og að athugun skipulagsstjóra

yrði auglýst 12. maí 2000. Þá myndu, auk framlagðra gagna framkvæmdaraðila, verða

auglýstar og liggja frammi athugasemdir Skipulagsstofnunar við skýrslu um frekara mat

dags. 28. apríl 2000. Ennfremur var upplýst að stofnunin hyggðist leita sérfræðiálita vegna

mats á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar.

Að mati Skipulagsstofnunar var framkvæmd þessa í fullu samræmi við þær heimildir og

skyldur sem skipulagsstjóri ríkisins hafði samkvæmt þágildandi lögum varðandi móttöku

gagna til athugunar og kynningu þeirra."

"...Niðurstaða úrskurðarins varðandi námusvæði 2 byggir hinsvegar á því að sýnt hafi verið fram á við aðra athugun að unnt sé að vinna kísilgúr á námusvæði 2 án þess að vinnsla þar hafi í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif. Vegna þýðingar svæðisins sé hinsvegar nauðsynlegt að leyfisveitingar til efnistöku á námusvæði 2 byggi á mjög ítarlegum framkvæmdalýsingum og áætlunum, sem og afdráttarlausum vöktunaráætlunum og viðmiðum um hvenær vöktunarmælingar kalli á breytingar á framkvæmdum eða stöðvun framkvæmda. Skipulagsstofnun felst því ekki á að niðurstaða úrskurðarins varðandi námusvæði 2 byggi á því að nota vísindalega óvissu til að heimila framkvæmdir, eins og haldið er fram í kærum. Eins og fram kemur í úrskurðinum, og fjallað er um aftar í þessari umsögn, var í framlögðum gögnum við aðra athugun sýnt fram á að unnt væri að stunda efnisnám á námusvæði 2 án þess að vinnslan hefði í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif."

"Komið hafa fram athugasemdir um að áhrif Kísiliðjunnar á byggð og atvinnulíf á svæðinu séu verulega vanmetin, þar sem áhrif þess að starfsemi yrði hætt væru mjög veruleg. Fram hefur komið að af 451 íbúa í Skútustaðahreppi starfi 49 hjá Kísiliðjunni. Fyrirtækið er því langstærsti vinnuveitandi sveitarfélagsins og ef þær breytingar verði á atvinnuháttum í Mývatnssveit að starfsemi Kísiliðjunnar verði hætt muni íbúum þegar í stað fækka um u.þ.b. 200 manns, sem veiki sveitarfélagið til muna."

"Skipulagsstjóri hefur úrskurðað að vinna megi kísilgúr á svæði 2 með skilyrðum, þ. e. að framkvæmdin sé ekki líkleg til að hafa í för með sér umtalsverð áhrif. Í úrskurðinum fjallar hann sérstaklega um áhrif á strauma og setflutninga, frumframleiðni botndýr og gróður, fuglalíf, silung og næringarefnaflæði og kemst að niðurstöðu.

Á bls. 37 í úrskurðinum fjallar Skipulagsstjóri um að skilyrða eigi í leyfi til framkvæmdanna þannig að unnt verði að stöðva vinnslu og afturkalla leyfi ef óæskilegra áhrifa á Mývatn verði vart.

Einnig vekur hann sérstaka athygli á að til að slíkt eigi að vera unnt þurfi að liggja fyrir skýr viðmið í leyfum til framkvæmdanna. Einnig bendir Skipulagsstjóri á að erfitt geti verið að snúa við óæskilegum áhrifum námavinnslu á lífríki vatnsins sem fram kunna að koma.

Ef kærandi hefur í huga að slíkar viðbragðsáætlanir hafi ekki verið gerðar sérstaklega vegna hugsanlegrar rýrnunar lífrænasta setsins á grundvelli þess að hann telji að það atriði hafi ekki verið gerð nægileg skil í matsskýrslu, þá má vísa til þess að í skýrslu alþjóðlegs matshóps sem skipaður var af iðnaðarráðuneyti (apríl 2000) er vikið að framangreindu atriði m. a. með eftirfarandi orðum (áliti): "Hætta er á að ferskasta setið, sem einnig er fínkornast og lífrænast, flytjist niður á dýpkuð svæði og skilji eftir næringarsnautt, sandkennt og mestmegnis ólífrænt set. Þótt þetta yrði til þess að botndýraframleiðni ykist á dýpkuðum svæðunum af því að stöðugt flyttist þangað fóður, þá yrði það einnig til þess að framleiðsla á öðrum svæðum hið næsta minnkaði að sama skapi. Þetta gæti orðið afdrifaríkt í Syðriflóa ef tiltölulega lítið svæði yrði til þess að framleiðni minnkaði á öllum öðrum svæðum. Ekki hefur þó verið sýnt fram á það að svo örlagaríkar breytingar hafi orðið í Ytriflóa". "

"...ekki verði krafist frekari upplýsinga um væntanlegan hámarksstyrk niturs og fosfórs í affallsvatni frá verksmiðjunni og hvað sé ásættanlegur hámarksstyrkur þess m.t.t. áhrifa á lífríki vatnsins. Því er lagt til að úrskurði Skipulagsstofnunar hvað þetta atriði varðar verði ekki hnekkt."

"Í umsögn er bent á að ekki hafi verið lagt mat á ásættanlega aukningu næringarefnaákomu eins og óskað var eftir í bréfi frá skipulagsstofnun. Kísiliðjan telur sig hafa rökstutt það mjög ítarlega til Skipulagsstofnunar að ekki er hægt að gefa upp einhverja eina tölu í þessu sambandi. Á það skal líka bent að hér er um mjög litla næringarefnaákomu að ræða. Við vinnslu í Syðriflóa mun þessi ákoma ekki aukast frá því sem hún hefur verið. Jafnframt er verið að vinna að því í samvinnu við Hollustuvernd ríkisins að minnka þessa ákomu eins og kostur er með skynsamlegum hætti. Framtíðin verður að skera úr um það hver niðurstaðan verður."

"Þótt enn skorti á fullan skilning á fæðubrautum vatnsins teljum við samt sem áður að ekki sé unnt að tengja sveiflurnar kísilgúrnáminu á ótvíræðan hátt.

"Eins og fram kemur á bls. 7 í hinum kærða úrskurði gætti misræmis í framlögðum gögnum varðandi áhrif fyrirhugaðrar efnistöku í Syðriflóa á strauma og setflutninga. Í skýrslu alþjóðlega matshópsins sem skipaður var af iðnaðarráðuneytinu kemur fram að unnt sé að nýta svæði 1 til fulls niður á 3,2 m dýpi en mælt með því að ekki verði dýpkað um meira en 2 m á svæði 2. Í matsskýrslu voru hins vegar settir fram útreikningar, unnir af verkfræðistofunni Vatnaskilum fyrir framkvæmdaraðila, sem bentu til þess að setsöfnun inn á vinnslusvæði sé mun háðari flatarmáli en dýpi og því sé æskilegra út frá setflutningum að hafa námusvæði sem dýpst og minnst um sig að flatarmáli. Því gerði framkvæmdaraðili í matsskýrslu tillögu um dælingu niður á 4,5 m dýpi á svæði 1 en 6,5m dýpi á svæði 2. Vegna þessa munar taldi skipulagsstjóri ríkisins nauðsynlegt að afla álits sérfróðs aðila sem yfirfæri fyrirliggjandi gögn og útreikninga um setflutninga vegna fyrirhugaðra framkvæmda. Leitað var til dönsku vatnafræðistofnunarinnar DHI Water and Environment, sjálfstæðrar rannsóknar- og ráðgjafarstofnunar, sem sérfræðinga í straumfræði. Í niðurstöðu álits DHI Water and Environment var tekið undir niðurstöður verkfræðistofunnar Vatnaskila um að æskilegra væri út frá setflutningum að lágmarka flatarmál gryfja, en aukin dýpt hefði minni umhverfisáhrif í för með sér en aukið flatarmál, þar sem hún breyti ekki hegðun strauma, en talið að tilfærsla sets væri ofmetin...

Þau gögn sem lögð voru til grundvallar frekara mati á áhrifum kísilgúrvinnslu úr Syðriflóa á strauma og setflutninga voru, eins og fram kemur í kafla 4.4 í hinum kærða úrskurði, skýrsla alþjóðlega matshópsins sem skipaður var af iðnaðarráðuneytinu og nýir útreikningar verkfræðistofunnar Vatnaskila sem framkvæmdaraðili lét vinna og bentu til þess að í fyrri rannsóknum væri setsöfnun inn á vinnslusvæði ofmetin. Í hinum nýju útreikningum kom fram að setsöfnun inn á vinnslusvæði væri mun háðari flatarmáli en dýpi. Eins og fram kemur í umfjöllun hér á undan var vegna misræmis í fyrirliggjandi gögnum óskað sérfræðiálits um hina nýju útreikninga sem lagðir voru fram af hálfu framkvæmdaraðila ásamt sérfræðiáliti Einars Hjörleifssonar og Kristins Guðmundssonar um kísilgúrnám og áhrif á lífríki."

"Að því gefnu að setflutningar inn á námusvæðin eru þetta lítill hluti af

"Allir útreikningar hingað til gefa til kynna að það sé mikið samanborið við nýmyndun sets (=fæðu fyrir botndýr) í vatninu. Það mat skipulagsstjóra, að unnt væri að stunda efnisnám á námusvæði 2 án þess að vinnslan hefði í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif, hlýtur því að byggjast á virkum mótvægisaðgerðum"

"Þetta magn er væntanlega talsvert minna en heildarsetflutningar í vatninu þar sem hver setögn getur flust oftar en einu sinni innan hvers árs. Í skýrslu Vatnaskila frá 1993 er reynt að meta þetta magn gróft og niðurstaðan er um þriðjungur heildarsetflutninga í vatninu. Líkanið hefur þó tilhneigingu til að ofmeta þetta magn. Neðri mörk á þessa stærð má fá með því að skoða það magn sets sem er upphrært í vatninu í stærsta atburði hvers árs. Grófir útreikningar benda til að það magn sé nokkrir tugir þúsunda tonna."

"Hagsmunir okkar, sem eru silungsveiðar, eggjataka og önnur gæði vatnsins, voru ekki metnir í úrskurðinum og með er þeim stefnt í hættu. Eysteinn Sigurðsson segir aukningu efnaákomu valda veiðirétthöfum í Laxá áhyggjum."

"Skipulagsstofnun telur að þrátt fyrir að ekki liggi fyrir upplýsingar umáhrif fyrirhugaðrar kísilgúrvinnslu á einstakar tegundir fugla í og við Mývatn hafi ekkert bent til þess að á fyrirhuguðu námusvæði 2 verði fuglar fyrir umtalsverðum áhrifum af kísilgúrnámi þar, að gættum þeim skilyrðum sem fram koma í 6. kafla úrskurðarins. Sama gildi um áhrif framkvæmdarinnar á fisk, sbr. niðurstöðu úrskurðarins þar um á bls. 31-32. Með því að ekki var talið að fyrirhuguð kísilgúrvinnsla hefði umtalsverð áhrif á fisk og fugl í og við Mývatn var ekki talin ástæða til að fjalla sérstaklega um hagsmuni af silungsveiði og eggjatöku."

"Vöktun uppsöfnunar nýmyndaðs sets: Framkvæmdaraðili leggi fram tillögu að vöktunaráætlun vegna nýmyndaðs sets. Vöktunaráætluninni er ætlað að leiða í ljós hlutdeild nýmyndaðs sets í heildaruppsöfnun sets á námusvæðum í Syðriflóa. Henni er einnig ætlað að leiða í ljós hvað það er stór hluti af framleiðslu á nýmynduðu seti í Syðriflóa. Fara skal að sömu skilyrðum og í lið 5 um það hvernig bregðast skuli við ef í ljós kemur að vinnslan hafi áhrif á undirstöður vistkerfisins í vatninu."

Sbr. kafla 15

"Vöktun uppsöfnunar nýmyndaðs sets: Framkvæmdaraðili leggi fram tillögu að vöktunaráætlun vegna nýmyndaðs sets. Vöktunaráætluninni er ætlað að leiða í ljós hlutdeild nýmyndaðs sets í heildaruppsöfnun sets á námusvæðum í Syðriflóa. Henni er einnig ætlað að leiða í ljós hvað það er stór hluti af framleiðslu á nýmynduðu seti í Syðriflóa. Fara skal að sömu skilyrðum og í lið 5 um það hvernig bregðast skuli við ef í ljós kemur að vinnslan hafi áhrif á undirstöður vistkerfisins í vatninu."