Mál nr. 6/2017

Hinn 12. maí 2019 var á fundi endurupptökunefndar tekið fyrir mál nr. 6/2017:

Beiðni um endurupptöku

vegna hæstaréttarmáls nr. 842/2014

Ákæruvaldið

gegn

Sigurjóni Þorvaldi Árnasyni,

Ívari Guðjónssyni,

Júlíusi Steinari Heiðarssyni og

Sindra Sveinssyni

og kveðinn upp svohljóðandi

ÚRSKURÐUR:

I. Beiðni um endurupptöku

1. Með erindi, dagsettu 9. febrúar 2017, fór Sigurjón Þorvaldur Árnason þess á leit að hæstaréttarmál nr. 842/2014, sem dæmt var í Hæstarétti Íslands 4. febrúar 2016, yrði endurupptekið hvað hann varðar.
2. Að beiðni endurupptökubeiðanda var Sigurði G. Guðjónssyni hrl. veitt umboð til að gæta hagsmuna hans.
3. Með vísan til 54. gr. laga nr. 50/2016 um dómstóla fjallar endurupptökunefnd um endurupptökubeiðni þessa. Nefndina skipa Björn Jóhannesson, Haukur Örn Birgisson og Þórdís Ingadóttir.

   II. Málsatvik

4. Í málinu voru endurupptökubeiðandi, sem bankastjóri Landsbanka Íslands hf., Ívar Guðjónsson (ÍG), sem forstöðumaður eigin fjárfestinga bankans, Júlíus Steinar Heiðarsson (JSH) og Sindri Sveinsson (SS), sem starfsmenn sömu deildar, ákærðir fyrir markaðsmisnotkun samkvæmt 117. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti, með því að hafa í sameiningu í störfum sínum, með tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning Landsbanka Íslands hf. með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallar Íslands á tímabilinu 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008, samtals 228 viðskiptadaga, tryggt óeðlilegt verð og búið til verð á hlutabréfunum sem gáfu eða voru líkleg til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna. Í ákærunni var markaðsmisnotkunin sögð hafa verið framkvæmd af JSH og SSS að undirlagi ÍG og endurupptökubeiðanda.
5. Talið var að Landsbanka Íslands hf., sem fjármálafyrirtæki, hefði verið óheimilt samkvæmt lögum um verðbréfaviðskipti að stunda viðskipti með eigin hluti á skipulögðum verðbréfamarkaði í þeim tilgangi að mynda markað með hlutina eins og um viðskiptavakt hefði verið að ræða, nema í undantekningartilvikum sem ekki ættu við í málinu. Umrædd viðskipti hefðu því verið ólögmæt og gæti þar engu breytt að fjallað hefði verið á jákvæðan hátt um Landsbanka Íslands hf., bankakerfið eða önnur atriði á þeim tíma. Talið var að ekki hefði leikið neinn vafi á að sá mikli fjöldi tilboða, sem meðákærðu JSH og SS hefðu gert, og þau umfangsmiklu viðskipti, sem þeir höfðu átt þátt í að koma á, hefðu gefið eða verið í það minnsta líkleg til að hafa gefið eftirspurn og verð hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. ranglega eða misvísandi til kynna. Með þeirri háttsemi hefðu þeir því af ásettu ráði og á refsiverðan hátt brotið gegn a-lið 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga um verðbréfaviðskipti, enda yrði slík háttsemi, ekki skýrð með því að lögmætar ástæður hefðu búið að baki henni eða hún verið í samræmi við viðurkennda markaðsframkvæmd á skipulögðum verðbréfamarkaði. 
6. Með dómi Hæstaréttar Íslands í máli nr. 842/2014 var endurupptökubeiðandi sakfelldur fyrir markaðsmisnotkun samkvæmt a-lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti, þar sem hann hefði, sem annar af bankastjórum Landsbanka Íslands hf. og formaður fjármálanefndar bankans, haft yfirsýn yfir hin umfangsmiklu kaup bankans á eigin hlutabréfum og að hin umfangsmiklu kaup á eigin hlutum í Landsbanka Íslands hf. hefðu ekki getað farið fram án vilja hans og vitundar. Endurupptökubeiðandi var dæmdur til fangelsisvistar í eitt ár og sex mánuði og til greiðslu sakarkostnaðar.

   III. Grundvöllur beiðni um endurupptöku

7. Endurupptökubeiðandi óskaði eftir því með bréfi til endurupptökunefndar, dags. 19 september 2016, að hæstaréttarmálið nr. 456/2014 yrði endurupptekið, en í því máli var hann einnig sakfelldur og dæmdur til refsingar. Í endurupptökubeiðni sinni, dags. 9. febrúar 2017, vísar endurupptökubeiðandi til að hann hafði sent endurupptökunefnd bréf, dags. 7. febrúar sama ár, vegna endurupptökubeiðni sinnar á dómi Hæstaréttar Íslands í máli nr. 456/2014. Segir endurupptökubeiðandi að grundvöllur beiðni um endurupptöku í þessu máli byggja á sömu málsástæðum og fram komu þar, að breyttu breytanda.
8. Endurupptökubeiðandi vísar til þess að þann 22. september 2016 hafi fjölmiðlar upplýst um hlutabréfaeign dómara við Hæstarétt Íslands í viðskiptabönkunum þremur, sem ríkið tók yfir á grundvelli laga nr. 125/2008 dagana 7. til 9. október 2008, og mögulegt tjón dómaranna vegna greiðsluþrots bankanna. Af því tilefni ákvað endurupptökubeiðandi að krefjast einnig endurupptöku hæstaréttarmáls nr. 842/2014.
9. Endurupptökubeiðandi byggir beiðni sína í þessu máli á því að verulegir gallar hafi verið á meðferð máls þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess, sbr. þágildandi d-liður 1. mgr. 211. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008. Vísar endurupptökubeiðandi til þess að tveir dómarar við Hæstarétt Íslands, þeir Eiríkur Tómasson og Viðar Már Matthíasson, sem báðir dæmdu í máli endurupptökubeiðanda, hafi verið vanhæfir til að dæma í málinu.
10. Endurupptökubeiðandi byggir á því að samkvæmt þágildandi d-lið 1. mgr. 211. gr. laga um meðferð sakamála, nú 228. gr. laganna, sé hægt að endurupptaka dæmt sakamál, ef verulegir gallar hafa verið á meðferð máls þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess. Varðandi þetta ákvæði þá vísar endurupptökubeiðandi til eftirfarandi orðalags í greinargerð með frumvarpi að lögum um meðferð sakamála:

    „Að einu leyti eru þó ráðgerð nýmæli með því að í d-lið 1. mgr. er ákvæði um heimild dómfellds manns til að leita endurupptöku ef sýnt er fram á að verulegir gallar hafi verið á meðferð máls og þeir haft áhrif á niðurstöðu þess. Um þessa stöðu eru engin fyrirmæli í gildandi lögum, en undir þetta gæti meðal annars átt tilvik, þar sem leiddir væru í ljós annmarkar á hæfi dómarans, sem með málið fór, og ekki hafi áður verið um þá kunnugt. Þykir eðlilegt að taka upp reglu af þessum toga til að tryggja rétta meðferð máls.“

11. Að mati endurupptökubeiðanda hefur ákvæði þágildandi d-liðar 1. mgr. 211. gr. laga um meðferð sakamála það markmið að tryggja rétta meðferð sakamála og ítreka rétt sakaðra manna til að fá leyst úr um sakleysi eða sekt fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstólum. Tilvist óháðra og óhlutdrægra dómstóla sé einn þeirra hornsteina sem lýðfrjáls ríki byggja réttarskipan sín á, sbr. 70. gr. Stjórnarskrár Íslands nr. 33/1944 og 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu og dóm í hæstaréttarmáli nr. 604/2008.
12. Endurupptökubeiðandi vísar til þess að hann hafi verið bankastjóri Landsbanka Íslands hf., sem Fjármálaeftirlitið tók yfir þann 7. október 2008. Hann hafi auk refsidóms í hæstaréttarmáli nr. 456/2014 einnig hlotið þungan refsidóm í máli nr. 842/2014 fyrir markaðsmisnotkun. Af fréttum fjölmiðla megi ráða að dómarar við Hæstarétt Íslands hafi orðið fyrir nokkrum búsifjum vegna efnahags- og viðskiptahrunsins, þar sem hlutabréf þeirra í viðskiptabönkunum hafi orðið verðlaus við greiðsluþrot bankanna. Eins hafi verið upplýst að dómari við Hæstarétt Íslands hafi átt í verðbréfasjóði/-um, sem félög í eigu hinna föllnu banka áttu, og einnig borið skarðan hlut frá borði í þeim viðskiptum.
13. Endurupptökubeiðandi vísar til umfjöllunar í fjölmiðlinum DV föstudaginn 9. desember 2016 þar sem fram hafi komið að dómararnir Viðar Már Matthíasson og Eiríkur Tómasson hafi átt hluti í Landsbanka Íslands hf. Báðir hafi þeir dæmt í hæstaréttarmáli nr. 842/2014. Af fréttinni megi ráða að ári fyrir greiðsluþrot Landsbanka Íslands hf. hafi Viðar Már Matthíasson átt hluti að verðmæti rúmlega 19 milljónir króna í bankanum og Eiríkur Tómasson hluti að verðmæti 3,8 milljónir króna. Af fréttum að dæma virðast dómararnir hafa tapað öllum þessum fjármunum, sem á árinu 2008 kunnu að hafa haft eitthvað minna markaðsvirði.
14. Bendir endurupptökubeiðandi á að dómarinn Eiríkur Tómasson hafi tjáð sig við fjölmiðla um hæfi sitt við meðferð refsimála á hendur fyrrum starfsmönnum hinna föllnu banka og lýst því yfir að hann hafi ekki talið sig vanhæfan til meðferðar þessara mála. Dómarinn virðist, að mati endurupptökubeiðanda, byggja þetta viðhorf sitt á því að hann hafi ekki tapað háum fjárhæðum við greiðsluþrot viðskiptabankanna í október 2008. Ekki komi fram hvað dómarinn telji háa fjárhæð. Þegar meta á hvað er há eða lág fjárhæð, lítið eða mikið tap eða tjón, sem dómari kann að hafa orðið fyrir, svo hann teljist ekki vanhæfur til að dæma þann til refsingar sem talinn er hafa valdið tjóninu, skiptir eigið mat dómarans engu máli, heldur verður að mati endurupptökubeiðanda í fyrsta lagi að meta það út frá reglum sem dómurum hefur verið gert að fylgja um hagsmunaskráningu og í öðru lagi með hliðsjón af launakjörum þeirra sem dómara.
15. Vísar endurupptökubeiðandi til þess að samkvæmt þágildandi lögum um dómstóla nr. 15/1998 og 2. mgr. 7. gr. reglna nr. 463/2000 um aukastörf héraðs- og hæstaréttardómara og eignarhlut þeirra í félögum og atvinnufyrirtækjum, hafi sú skylda verið lögð á dómara að tilkynna nefnd um dómarastörf um eignahlut í félagi, sem hafði skráð gengi í verðbréfaviðskiptum, hafi hluturinn verið að verðmæti allt að 3.000.000 króna. Til að eiga hlut að verðmæti 3.000.000 króna eða meira hafi þurft sérstakt samþykki nefndarinnar. Eignarhlutur dómara í skráðu félagi, sem var að markaðsvirði yfir þrjár milljónir, hafi því verið há fjárhæð að mati endurupptökubeiðanda. Sé það rétt að Eiríkur Tómasson hafi tapað hlutum að verðmæti 3,8 milljónir króna við fall Landsbanka Íslands hf. og 7,8 milljónum króna við fall Glitnis banka hf. er ljóst að mati endurupptökubeiðanda að dómarinn tapaði háum fjárhæðum á greiðsluþroti þessara banka. Tjón Viðars Más Matthíassonar var svo miklu meira eða 19 milljónir króna, sé tekið mið af fréttum fjölmiðla.
16. Í annað stað verði að mati endurupptökubeiðanda að horfa til þess hver launakjör dómara við Hæstarétt Íslands voru á þeim tíma sem tjónið varð og eins eftir að Eiríkur Tómasson og Viðar Már Matthíasson voru skipaðir dómarar. Heildartjón Eiríks kann að hafa svarað til um áttfaldra mánaðarlauna hæstaréttardómara á þessum tíma, en tjón Viðars Más til nítjánfaldra mánaðarlauna á sama mælikvarða. Heildarlaun hæstaréttardómara á tímabilinu, sem markast af 1. janúar 2008 til og með 31. desember 2012, voru samkvæmt ákvörðun kjararáðs á bilinu 890.490 til 1.031.520 krónur í tilfelli forseta Hæstaréttar Íslands, en 821.121 til 921.281 krónur í tilfelli annarra hæstaréttardómara.
17. Þá áréttar endurupptökubeiðandi að svo leiði af viðurkenndri túlkun og beitingu á g-lið 1. mgr. 6. gr. laga um meðferð sakamála að viðhorf dómarans til hæfis skiptir ekki máli heldur það hvernig atvik og aðstæður horfa við þeim sem utan standa. Samkvæmt g-lið 1. mgr. 6. gr. laganna, sem geymir hina almennu vanhæfisreglu, er dómari vanhæfur til að fara með mál ef fyrir hendi eru önnur atvik eða aðstæður, en þau sem tilgreind eru í stafliðum a til f, sem eru fallin til að draga óhlutdrægni hans með réttu í efa. Ákvæði þetta snúi ekki að því einu hvort dómarinn sé hlutdrægur í hugarfarslegri afstöðu sinni, heldur miklu fremur að því hvort ytri atvik eða aðstæður, sem eru öðrum sýnilegar, gefi réttmætt tilefni til að efast um óhlutdrægni hans.
18. Að mati endurupptökubeiðanda verður við skýringu og beitingu g-liðar 1. mgr. 6. gr. laga um meðferð sakamála að horfa til 70. gr stjórnarskrárinnar og 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu. Í nefndum lagaákvæðum er efnislega mælt fyrir um að öllum beri réttur til að fá úrlausn um ákæru á hendur sér um refsiverða háttsemi með réttlátri málsmeðferð innan hæfilegs tíma fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstól. Vísar endurupptökubeiðandi í þessu samhengi til dóms Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Péturs Þórs Sigurðssonar gegn Íslandi varðandi túlkun á framangreindum ákvæðum. Þar segir: „því nægir að leiða í ljós að tiltekin sýnileg atvik séu þannig vaxin að draga megi hlutleysi dómara í efa, án þess að sanna þurfi hvort persónuleg afstaða hans eða skoðanir hafi í reynd haft áhrif á afstöðu hans.“ Niðurstaða mannréttindadómstólsins var að þáttur dómarans í skuldaskilasamningnum, það hagræði sem maki hennar naut og tengsl þess við tiltekinn banka væru þannig að eðli og umfangi og það nálægt meðferð málsins fyrir Hæstarétti Íslands í tíma að kærandi gat með réttu óttast að Hæstarétt skorti þá óhlutdrægni sem krafist væri. Var því talið brotið gegn 1. mgr. 6 gr. mannréttindasáttmálans. Í dómi Hæstaréttar Íslands í máli nr. 604/2008, bótamáli Péturs Þ. Sigurðssonar gegn íslenska ríkinu segir: „Þátttaka vanhæfs dómara í meðferð hæstaréttarmáls nr. 210/1996 fól því í sér gagnvart áfrýjanda brot á mikilvægum grundvallarréttindum. Er stefndi ábyrgur fyrir fjártjóni áfrýjanda sem af þessu kann að hafa hlotist.“ Til viðbótar bendir endurupptökubeiðandi á dóm Hæstaréttar Íslands í máli nr. 400/2006, sem kveðinn var upp þann 7. júní 2007. Málið var tilkomið vegna þess að rétturinn tók ákvörðun um að heimila endurupptöku þess þann 24. apríl 2007 vegna vanhæfis eins dómara, sem dæmt hafði í því þann 1. mars 2007. Loks tiltekur endurupptökubeiðandi dóm Hæstaréttar Íslands í máli nr. 511/2014, en í dóminum segir: „Þegar lagt er mat á hæfi dómara eftir g. lið 1. mgr. 6. gr. laga nr. 88/2008 til að fara með mál verður að gæta að því að tilgangur hæfnisregla í réttarfarslögum er ekki einungis að tryggja að dómari sitji ekki í máli nema hann sé óhlutdrægur gagnvart bæði aðilum þess og efni, heldur einnig að tryggja traust aðilanna jafnt sem almennings til dómstóla með því að koma í veg fyrir að dómari standi að úrlausn máls í tilviki, þar sem réttmæt tortryggni gæti risið um óhlutdrægni hans.“ Að framangreindu virtu telur endurupptökubeiðandi að Hæstiréttur Íslands hafi verið skipaður vanhæfum dómurum þegar rétturinn dæmdi í máli hans.
19. Að mati endurupptökubeiðanda, þegar atvik öll og aðstæður eru skoðuð með augum annarra en dómaranna sjálfra, verður ekki hjá því komist að telja að Hæstiréttur Íslands hafi verið skipaður vanhæfum dómurum þegar hann dæmdi í máli nr. 842/2014 og ber því að heimila endurupptöku málsins samkvæmt 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála.
20. Endurupptökubeiðandi fór fram á að endurupptökunefnd aflaði upplýsinga um framangreindar fréttir fjölmiðla og óskaði eftir skýrum upplýsingum um fjármálaumsvif dómara við Hæstarétt Íslands.

    IV. Viðhorf gagnaðila

21. Þann 30. mars 2017 bárust athugasemdir ríkissaksóknara við beiðni endurupptökubeiðanda. Í þeim athugasemdum er greint að ríkissaksóknari telji að samkvæmt 1. mgr. 7. gr. laga um meðferð sakamála þá gæti dómari sjálfur að hæfi sínu. Þá hafi umræddir dómarar, áður en þeir tóku sæti í málinu, metið hæfi sitt til að taka sæti í dómi. Að mati ríkissaksóknara hafi ekki komið fram neinar nýjar upplýsingar sem raski mati dómaranna og skipti skoðun endurupptökunefndar engu máli um það viðfangsefni þar sem endurskoðun á matskenndri ákvörðun dómaranna sé ekki á færi nefndarinnar.
22. Við skýringu á gildissviði þágildandi d-liðar 1. mgr. 211. gr. laga um meðferð sakamála telur ríkissaksóknari að endurupptaka komi eingöngu til greina þar sem leiddir væru í ljós annmarkar á hæfi sem dómari hafi ekki vitað um, eða að það atriði hafi ekki fengið umfjöllun fyrir héraðsdómi vegna þess að sakflytjendum hafi þá ekki gefist kostur á að hafa uppi kröfu fyrir héraðsdómi eða Hæstarétti Íslands vegna vanhæfis héraðsdómara. Það skipti engu máli hver vitneskja sakflytjenda sé um hæfi hæstaréttardómara, ef dómaranum hefur sjálfum verið kunnugt um það atriði sem gætu haft áhrif á hæfið og hann hafi metið sig hæfan til að taka sæti í dómi.Þá verði að hafa í huga hvernig álitamál um hæfi dómara Hæstaréttar Íslands sé meðhöndlað af dóminum. Sakflytjendur geti ekki krafist úrskurðar Hæstaréttar Íslands um hæfi einstaka dómara, þeir geti bent á álitaefni sem þeir telja að geti haft áhrif á hæfið, það sé svo dómarinn sem meti hæfi sitt sjálfur og slíkum ákvörðunum verði ekki skotið til æðra dóms. Þar af leiðandi verði þetta álitaefni ekki endurskoðað af endurupptökunefnd.
23. Þá telur ríkissaksóknari hagsmuni dómaranna hafa verið óbeina og óverulega af niðurstöðu málsins. Eignarhlutir þeir sem ætlað er að umræddir dómarar Viðar Már Matthíasson og Eiríkur Tómasson hafi átt í Landsbanka Íslands hf. hafi án efa ekki orðið fyrir miklum áhrifum af lánveitingum endurupptökubeiðanda til Imon ehf. í því máli sem námu rúmum 5 milljörðum króna enda einungis um lítið brot af efnahag bankans að ræða. Hagsmunir þessir séu að mati ríkissaksóknara óverulegir og óbeinir, ekki ólíkt því þegar dómarar dæma í málum sem varða fjárhagslega hagsmuni íslenska ríkisins. Almennt hafi ekki verið talið að það að dómarar, sem íslenskir ríkisborgarar og skattgreiðendur, séu vanhæfir til að dæma í málum er varða hagsmuni ríkissjóðs. Með líku móti er um hagsmuni þeirra af hlut sínum í Landsbanka Íslands hf., að mati ríkissaksóknara.
24. Þá vísar ríkissaksóknari til þess að flestir Íslendingar hafi, á einn eða annan hátt, haft hagsmuni tengda brotum sem komu upp í tengslum við bankahrunið. Þannig hafi þúsundir manns átt hlutabréf í bönkunum beint og flestir Íslendingar sem komnir hafi verið til vits og ára hafi átt hagsmuni af slíkum hlutabréfum í gegnum lífeyrissjóði sína eða hlutdeildarsjóði sem fjárfestu í hlutabréfum eða skuldabréfum, sem með beinum eða óbeinum hætti höfðu tengsl við stóru viðskiptabankana þrjá þegar hrunið varð. Ef þeir gerðu það ekki sjálfir þá hafi þeirra nánustu átt hagsmuni sem svo háttaði til um. Að mati ríkissaksóknara væri fráleitt að ætla að svo þröngum mælikvarða beri að beita á hæfi dómara samkvæmt g-lið 1. mgr. 6. gr. laga um meðferð sakamála, að vart finnist manneskja í landinu til að taka sæti í dómi í málum sem ákæruvaldið hefur höfðað gegn fyrrum bankastjórum og starfsmönnum íslensku viðskiptabankanna.

    V. Athugasemdir endurupptökubeiðanda

25. Með bréfi, dagsettu 17. apríl 2017, mótmælti endurupptökubeiðandi túlkun ríkissaksóknara á gildissviði þágildandi d-lið 1. mgr. 211. gr. laga um meðferð sakamála.
26. Endurupptökubeiðandi bendir á að með lögum nr. 15/2013 hafi verið komið á nýrri skipan varðandi endurupptöku allra dómsmála og valdið til að ákvarða endurupptöku dæmdra hæstaréttarmála fært frá Hæstarétti Íslands til endurupptökunefndar. Það sé endurupptökunefndar að meta sjálfstætt hæfi einstakra dómara Hæstaréttar Íslands og horfa til grundvallarmannréttinda, svo sem 70. gr. stjórnarskrárinnar og 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu.
27. Endurupptökubeiðandi vísar til þess að sú skylda liggi á dómara að tilkynna nefnd um dómarastörf um eignarhlut í félagi, sem hafi skráð gengi í verðbréfaviðskiptum, sé hluturinn að verðmæti allt að 3.000.000 kr. Hlutir Eiríks Tómassonar og Viðar Más Matthíassonar í Landsbanka Íslands hf. hafi verið yfir 3.000.000 kr. og því hafi þeir orðið fyrir verulegu fjárhagstjóni vegna greiðsluþrots bankans þann 7. október 2008.
28. Meðan á málarekstri stóð hafi upplýsingar um hlutafjáreign þeirra ekki legið fyrir og í ljósi nýrra gagna telji endurupptökubeiðandi að dómararnir hafi verið vanhæfir til að dæma í refsimálum á hendur stjórnendum bankans vegna starfa þeirra í þágu bankans.

    VI. Upplýsingar um hlutabréfaeign dómara

29. Með bréfi ríkissaksóknara, dags. 15. desember 2017, til endurupptökunefndar upplýsti ríkissaksóknari nefndina um að dómararnir Eiríkur Tómasson og Viðar Már Matthíasson hefðu óskað eftir því að koma á framfæri athugasemdum við beiðni endurupptökubeiðanda. Var þess óskað að afstaða yrði tekin til þess hvort dómararnir fengju að koma athugasemdum sínum á framfæri og ef svo væri, að þeim yrði gefinn frestur til að skila inn athugasemdum sínum til nefndarinnar.
30. Endurupptökunefnd óskaði þann 17. apríl 2018 eftir því við ríkissaksóknara, að hann hlutaðist til um að rannsaka, með vísan til 4. mgr. 230. gr. laga um meðferð sakamála, hvort dómarar við Hæstarétt Íslands, sem dæmdu í hæstaréttarmáli nr. 456/2014, og makar þeirra hafi átt:
    1. eignarhluti í Landsbanka Íslands hf. á árunum 2007-2008;
    2. hvort þau hafi átt hlutdeildarskírteini í verðbréfa- og fjárfestingarsjóðum sem áttu eignarhluti í Landsbanka Íslands hf. á árunum 2007-2008;
    3. hvort þau hafi átt eignarhluti í félögum sem áttu eignarhluti í Landsbanka Íslands hf. á árunum 2007-2008.

       Þá var óskað eftir upplýsingum um fjölda hluta, nafnverð þeirra og sölu á tímabilinu auk þess sem óskað var upplýsinga um það hvort umræddir dómarar hefðu tilkynnt um eignarhluti sína til nefndar um dómarastörf, sbr. þágildandi 3. mgr. 26. gr. laga um dómstóla. Með bréfi sama dag, var með vísan til bréfs ríkissaksóknara frá 15. desember 2017, greint að telji dómararnir Eiríkur Tómasson og Viðar Már Matthíasson ástæðu til að senda nefndinni frekari upplýsingar, væri þess farið á leit að embætti ríkissaksóknara hlutaðist til um að afla þeirra upplýsinga, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

31. Ríkissaksóknari ritaði endurupptökunefnd bréf, dags. 26. apríl 2018, þar sem með fylgdu athugasemdir dómaranna Eiríks Tómassonar og Viðars Más Matthíassonar, sem þeir settu fram að eigin ósk. Þá kom fram í bréfi ríkissaksóknara að embættið myndi rita dómurum Hæstaréttar Íslands bréf þar sem óskað yrði eftir þeim gögnum sem nefndin leitaðist við að fá, að undanskildum upplýsingum um hlutdeildarskírteini og öðrum réttindum í hvers konar verðbréfa- og fjárfestingarsjóðum. Vísaði ríkissaksóknari til þess að Hæstiréttur Íslands hefði sjálfur hafnað að veita slíkar upplýsingar til verjanda dómfelldu SES á fyrri stigum, meðal annars vegna þess að nefnd um dómarastörf hafi ekki litið á þessi hlutdeildarskírteini og réttindi sem tilkynningarskyld.
32. Í bréfum dómaranna Eiríks Tómassonar og Viðars Más Matthíassonar, dags. 23. og 24. apríl 2018, komu dómararnir á framfæri athugasemdum sínum og upplýsingum vegna hlutabréfaeigna þeirra í Landsbanka Íslands hf., sem fóru forgörðum við fall bankans 7. október 2008.
33. Í bréfi Eiríks Tómassonar kom fram að hann átti hluti í Landsbanka Íslands hf. að nafnverði 87.383 kr. en hluti að nafnverði 85.041 kr. eignaðist hann á tímabilinu 2003 til 2005, auk þess sem hlutaféð hækkaði um 2.342 kr. á árinu 2008 vegna hækkunar hlutafjár í bankanum. Kaupverð hlutanna í Landsbanka Íslands hf., sem hann festi kaup á, nam samtals 374.112 kr. Miðað við skráð gengi 3. október 2008, sem var 19,9 kr. á hlut, var verðmæti hlutafjáreignar hans 1.738.922 kr.
34. Í bréfi Viðars Más Matthíassonar kom fram að hann átti hluti í Landsbanka Íslands hf. að nafnverði 428.075 kr. en þessa hluti eignaðist hann í sex tilvikum á tímabilinu frá 8. mars til 26. september 2007. Samanlagt verðmæti þessara hluta á þeim dögum sem hann eignaðist þá var 14.753.256 kr. Miðað við skráð gengi bréfanna 3. október 2008, sem var 19,9 kr. á hlut, var verðmæti hlutafjáreignar hans, 8.518.692 kr.
35. Í bréfum sínum fjalla Eiríkur og Viðar Már báðir um embættisskyldu dómara til að taka sæti í máli og dæma í því og að dómari geti ekki vikist undan þeirri skyldu þyki honum mál óþægilegt. Undantekning frá þeirri reglu sé ef dómari er vanhæfur. Í 1. mgr. 7. gr. laga um meðferð sakamála segi að dómari gæti að sjálfsdáðum að hæfi sínu til að fara með mál. Til athugunar komi hvort ákvæði g-liðar 1. mgr. 6. gr. laga um meðferð sakamála hafi leitt til vanhæfis þeirra. Þeir telja sig ekki hafa haft fjárhagslega hagsmuni af úrslitum umrædds máls í ljósi þess að eignarhlutir þeirra fóru forgörðum 7. október 2008. Hvorugur þeirra segist hafa borið óvildarhug til endurupptökubeiðanda sem gæti hafa haft áhrif á afstöðu þeirra.
36. Eiríkur og Viðar Már vísa til þess að í hæstaréttarmáli 842/2014 hafi endurupptökubeiðandi verið sakfelldur fyrir markaðsmisnotkun fyrir að hafa stuðlað að hærra markaðsverði á hlutum Landsbanka Íslands hf. á tímabilinu 1. nóvember 2007 til 3. október 2008. Eiríkur keypti síðasta hlutinn í hlutafé sínu árið 2005 og Viðar Már í september 2007. Ákæruatriðin tóku þannig ekki til þess að endurupptökubeiðandi hafi valdið því að þeir hafi keypt sína hluti á hærra verði en efni stóðu til og hafi því ekki valdið þeim tjóni.
37. Eiríkur vildi koma því á framfæri við endurupptökunefnd, að fengnu samþykki eiginkonu sinnar, að hún hafi ekki átt eignarhlut í Landsbanka Íslands hf. á árunum 2007-2008. Jafnframt að í ársbyrjun 2007 hafi hann átt hlut í Glitni banka hf. að nafnverði 283.354 kr. og eftir að hafa keypt viðbótarhluti að nafnverði 3.770 kr. á því ári hafi hann átt hlut í félaginu að nafnverði 287.124 kr. í lok ársins og hafi sá eignarhluti haldist óbreyttur á árinu 2008. Kaupverð umræddra hluta í Glitni banka hf. hafi numið samtals 772.817 kr.
38. Viðar Már vildi koma því á framfæri við endurupptökunefnd, að fengnu samþykki eiginkonu sinnar,að hún hafi ekki átti eignarhlut í Landsbanka Íslands hf. á árunum 2007-2008.
39. Við mat á sérstöku hæfi komi, að mati Eiríks og Viðars Más, til álita hversu langur tími hafi verið liðinn frá atvikum, sem leitt gætu til vanhæfis. Viðar Már vísar í því sambandi sérstaklega til umfjöllunar Páls Hreinssonar í ritinu Hæfisreglur stjórnsýslulaga og framkvæmdar. Þá telji dómararnir að einnig verði að horfa til umfang tjóns og áhrif á fjárhag þeirra. Þeir telji báðir að tapið hafi ekki íþyngt þeim og hafi haft lítil sem engin áhrif á fjárhagsstöðu þeirra m.t.t. launatekna, eignarstöðu, skulda og annarra tekna. Að framangreindu virtu telji þeir báðir að þeir hafi ekki verið vanhæfir til að dæma í máli nr. 456/2014.
40. Ríkissaksóknari ritaði endurupptökunefnd bréf, dags. 15. maí 2018, þar sem fram kom að embættið hefði endurskoðað fyrri afstöðu sína til beiðni endurupptökunefndar frá 17. apríl 2018. Taldi ríkissaksóknari að beiðni endurupptökunefndar, sem beindist að fjárhagsmálefnum dómara málsins og mökum þeirra, yrði ekki gerð á grundvelli laga um meðferð sakamála heldur yrði nefndin sjálf að hlutast til um að upplýsa málið að þessu leyti. Var því beiðni nefndarinnar um frekari gagnaöflun hafnað.
41. Í ljósi afstöðu ríkissaksóknara, sendi endurupptökunefnd bréf til Hæstaréttar Íslands, dags. 5. júní 2018, þar sem farið var fram á að nefndinni yrðu veittar áður nefndar upplýsingar. Þá óskaði nefndin, sama dag, eftir því við nefnd um dómarastörf að hún myndi senda endurupptökunefnd afrit þeirra tilkynninga sem nefndinni hefðu borist vegna hlutafjáreignar dómara við Hæstarétt Íslands í Landsbanka Íslands hf. á árunum 2007-2008.
42. Í bréfi nefndar um dómarastörf, dags. 21. júní 2018, kom fram að tilkynningarskylda dómara nái til eigna dómara meðan þeir gegni embætti. Dómarinn Viðar Már Matthíasson hafi verið skipaður dómari við Hæstarétt Íslands þann 10. september 2010 en Eiríkur Tómasson og Þorgeir Örlygsson þann 1. september 2011. Taki fyrirspurn endurupptökunefndar því ekki til þeirra. Samkvæmt upplýsingum nefndarinnar hafi hvorki Helgi I. Jónsson né Markús Sigurbjörnsson átt eignarhlut í Landsbanka Íslands hf. á umræddu tímabili.
43. Hæstiréttur Íslands svaraði endurupptökunefnd með bréfi, dags. 27. júní 2018. Með bréfinu fylgdu viðbótarathugasemdir dómaranna Eiríks Tómassonar og Viðars Más Matthíassonar, þar sem fram kom að makar þeirra hefðu ekki verið hluthafar í Landsbanka Íslands hf. á umræddu tímabili. Þá vísaði Hæstiréttur Íslands til skriflegra svara til verjenda endurupptökubeiðenda í málum nr. 456/2014, 478/2014 og 842/2014, og hefði endurupptökunefnd þær upplýsingar undir höndum. Þá kom fram að dómararnir Helgi I. Jónsson, Þorgeir Örlygsson og Markús Sigurbjörnsson hefðu ekki átt eignarhluti í Landsbanka Íslands hf. Það sama ætti við um maka þessara dómara. Hæstiréttur Íslands tók fram að ekki yrðu veittar upplýsingar um eignarhald dómara í félögum sem kynnu að hafa átt hluti í Landsbanka Íslands hf., svo og hlutdeildarskírteinum í verðbréfa- og fjárfestingarsjóðum sem kynnu að hafa átt eignarhlut í bankanum. Byggðist synjunin í fyrsta lagi á því að endurupptökubeiðandi hefði ekki lögvarða hagsmuni af því að fá slíkar upplýsingar, í öðru lagi á því að eign í hlutabréfasjóðum eða hliðstæðum sjóðum væri eðlisólík hlutabréfaeign að því leyti að hlutabréfum fylgdi ákvörðunarvald í málefnum félags en það gerði hlutdeild í slíkum sjóðum ekki. Þá hefðu hlutdeildarsjóðshafar ekki ákvörðunarvald um í hvaða verðbréfum væri fjárfest hverju sinni. Þá var þess getið að ákvæði 26. gr. laga um dómstóla og reglna nr. 463/2000 tækju ekki til eigna í verðbréfasjóðum, sem nefnd um dómarastörf tók af skarið um á fundi sínum 15. desember 2016. Þá vísaði Hæstiréttur Íslands til dóms í hæstaréttarmáli nr. 705/2017, sem hann taldi vera beint fordæmi um þau atriði í fyrirspurn endurupptökunefndar sem að framan greini. Loks vísaði Hæstiréttur Íslands til þess að Mannréttindadómstóll Evrópu hefði nýlega borið upp spurningar til íslenska ríkisins í tengslum við kvörtun sem einn endurupptökubeiðandi hefði beint þangað vegna máls síns en spurningar dómstólsins lutu meðal annars að því hvort tilteknir dómarar sem sátu í dómi í málinu hefðu átt eignarhlut í Glitni banka hf., Kaupþingi banka hf. eða Landsbanka Íslands hf. Spurningar mannréttindadómstólsins varði úrlausn um sama álitaefni og endurupptökunefnd hefði til meðferðar og lutu þær hvorki að eignarhlutum í öðrum félögum en þessum fjármálafyrirtækjum né hlutdeildarskírteinum í verðbréfasjóðum. Af því yrði að draga þá ályktun að mannréttindadómstóllinn teldi atriði sem þessi ekki skipta máli. Að þessu virtu taldi Hæstiréttur Íslands ekki efni til að veita frekari svör um þessi atriði.

    VII. Frekari athugasemdir endurupptökubeiðanda

44. Með bréfi, dags. 18. september 2018, vildi endurupptökubeiðandi koma á framfæri athugasemdum sínum við framangreind gögn sem varði upplýsingar um eignarhluti dómaranna.
45. Endurupptökubeiðandi telur að eignarhlutur dómaranna Eiríks Tómassonar og Viðars Más Matthíassonar hafi alls ekki verið óverulegir, ef þeir séu bornir saman við laun dómaranna líkt og gert var í bréfi endurupptökubeiðanda til endurupptökunefndar þann 9. febrúar 2017 né ef eignarhlutirnir séu bornir saman við eignarhlut annarra hluthafa bankans. Þá liggur fyrir að verðmæti eignarhluta Viðars Más hafi verið langt umfram viðmið reglna nr. 463/2000.
46. Þar að auki nefnir endurupptökubeiðandi að hann hafi leitað leiða við að sannreyna upplýsingarnar sem lagðar hafa verið fram í málinu af hálfu dómaranna. Hann hafi undir höndum hluthafaskrár Landsbanka Íslands hf. sem sýni hlutafjáreign þann 31. desember 2007, annars vegar, og 3. október 2008, hins vegar. Á grundvelli hluthafaskránna stillir endurupptökubeiðandi upp yfirliti yfir eignarhluti dómara og náinna ættingja þeirra í Landsbanka Íslands hf., en endurupptökubeiðandi byggir jafnframt á því að hlutafjáreign nákominna ættingja geti einnig hafa valdið vanhæfi dómaranna.
47. Endurupptökubeiðandi byggir í fyrsta lagi á því að samkvæmt upplýsingum úr hluthafaskrám komi í ljós að þrjú ólögráða börn hæstaréttardómarans Markúsar Sigurbjörnssonar hafi átt hlutafé í Landsbanka Íslands hf. þann 3. október 2008, eða samtals 14.538 hluti. Markaðsverð hlutanna hafi verið samtals 884.079 kr. á þeim degi. Í öðru lagi byggir endurupptökubeiðandi á því að gögnin sýni að dómarinn Gunnlaugur Claessen hafi átt hluti í bankanum, þvert á það sem hann hafði áður upplýst í svörum sínum við fyrirspurn um eignarhlut í bankanum. Í þriðja lagi komi í ljós við skoðun skránna að eignarhlutur Viðars Más hafi aukist um 11,01% á árinu 2008. Gögn sýni að hann hafi aukið við eignarhlut sinn á því tímabili sem ákæruatriðin í hæstaréttarmálunum nr. 456/2014 og 842/2014 tóku til. Bendir endurupptökubeiðandi á að samkvæmt mati dómarans sjálfs geti þetta haft þýðingu við mat á því hvort hann hafi verið hæfur til að dæma í málinu, enda hafi dómarinn lagt mikla áherslu á það í bréfi sínu til endurupptökunefndar þann 24. apríl 2017 að hann hafi aðeins eignast hluti í bankanum á tímabilinu 8. mars til 26. september 2007, á tímabili sem hin refsiverða háttsemi endurupptökubeiðanda gat ekki haft áhrif á ákvörðun dómarans um að kaupa frekari hluti í bankanum á hærra verði en efni stóðu til. Ljóst sé að dómarinn veitti ekki þessar upplýsingar þegar hann svaraði fyrirspurn skrifstofustjóra Hæstaréttar Íslands, í tilefni af fyrirspurn endurupptökunefndar þann 5. júní 2018. Endurupptökubeiðandi telur fyrri ummæli hæstaréttardómarans gefa til kynna að dómarinn telur sjálfur að hugsanlegt sé að gera athugasemdir við hæfi hans ef hann hefði eignast hluti í bankanum á því tímabili sem ákæra tók til, en þar sem hann hefði eignast alla hluti sína í bankanum fyrir þann tíma væri ekki ástæða til að gera athugasemdir við hæfi hans til setu í málinu. Endurupptökubeiðandi byggir á því að ekki aðeins hafi umræddur dómari keypt hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. fyrir um 15 milljónir kr. á árinu 2007, bréf sem urðu verðlaus við fall bankans, heldur sýni hluthafaskráin að hann hafi keypt frekari bréf á árinu 2008 sem einnig hafi tapast. Það sé alvarlegt að dómarinn hafi ekki veitt þessar upplýsingar þegar hann svaraði fyrirspurn skrifstofustjóra Hæstaréttar Íslands um eignarhluti hans í íslensku bönkunum. Þá sé það alvarlegt að upplýsingarnar hafi heldur ekki verið veittar í athugasemdum dómarans sem hann beindi til ríkissaksóknara, sem áframsendi þær svo til endurupptökunefndar að beiðni dómarans.
48. Þá mótmælir endurupptökubeiðandi þeim sjónarmiðum sem fram koma í bréfum dómaranna Viðars Más Matthíassonar og Eiríks Tómassonar. Endurupptökubeiðandi bendir á að engin heimild sé til þess í lögum sem veiti dómurum leyfi til að koma á framfæri athugasemdum sínum þegar metið er hvort þeir hafi verið hæfir til að dæma í máli. Dómararnir eigi enga aðild að endurupptökumálinu og því ætti að virða bréf dómaranna að vettugi við meðferð málsins og fjarlægja þau úr málsskjölum.
49. Endurupptökubeiðandi gerir auk þess efnislegar athugasemdir við rökstuðning dómaranna. Hann hafnar þeim sjónarmiðum þeirra að aðeins í undantekningartilvikum sé dómurum heimilt að víkjast undan þeirri skyldu sinni að taka sæti í dómi, þ.e.a.s. vegna vanhæfis. Endurupptökubeiðandi bendir á að dómara sé beinlínis óheimilt að fara með mál í þeim tilvikum þar sem hann sé vanhæfur, skv. 6. gr. laga um meðferð sakamála, en reglur um vanhæfi séu settar til að tryggja sakborningi réttláta málsmeðferð. Það verði því að taka alvarlega öll atvik eða aðstæður sem gefi sakborningi tilefni til að draga það í efa að dómari sé óhlutdrægur og eigi alls ekki að skýra regluna þrengjandi lögskýringu. Mat á vanhæfi eigi að fara fram á hlutlægum grunni, þ.e.a.s. matið verði að miðast við það hvort aðrir en dómarinn geti með réttu dregið óhlutdrægni dómarans í efa, algjörlega óháð raunverulegri afstöðu dómarans sjálfs.
50. Endurupptökubeiðandi bendir á að dómararnir hafi viðurkennt að hafa orðið fyrir fjárhagstjóni af því að eignarhlutur þeirra í Landsbanka Íslands hf. fór forgörðum. Við mat á hæfi geti engu máli skipt hve langur tími leið frá tjóninu þar til þeir dæmdu í umræddu máli.
51. Þá bendir endurupptökubeiðandi á að engu máli skipti hvort dómararnir hafi borið óvildarhug til endurupptökubeiðanda. Það sem skiptir máli sé hvort uppi hafi verið atvik eða aðstæður sem fallnar voru til þess að draga óhlutdrægni dómaranna með réttu í efa. Að mati endurupptökubeiðanda voru slíkar aðstæður uppi. Þá bendir endurupptökubeiðandi á að varla hefðu fjölmiðlar sýnt hlutabréfaeign dómaranna eins mikla athygli og raun bar vitni ef ekki væru til staðar aðstæður til að draga óhlutdrægni þeirra í efa.
52. Endurupptökubeiðandi hafnar þeim sjónarmiðum dómaranna að þar sem þeir hafi ekki eignast hlutabréf sín á því tímabili sem ákæra tók til þá hafi endurupptökubeiðandi ekki valdið því að dómararnir hafi keypt hluti sína á hærra verði en efni stóðu til. Bendir endurupptökubeiðandi á að með gagnályktun þá megi þá telja dómarana vanhæfa ef þeir hefðu keypt hlutabréf á tímabili sem ákæran tók til. Í því samhengi bendir endurupptökubeiðandi á að dómarinn Viðar Már Matthíasson eignaðist um 35.000 hluti í bankanum á árinu 2008, samkvæmt áður nefndum gögnum, og hafi það því gefið endurupptökubeiðanda tilefni til að draga óhlutdrægni hans með réttu í efa.
53. Endurupptökubeiðandi hafnar því sjónarmiði dómaranna að það geti einhverja þýðingu haft við mat á hæfi ef langur tími er liðinn frá atvikum sem gætu leitt til vanhæfis. Bendir endurupptökubeiðandi á að það sé ekkert líkt með því að taka ekki þátt í meðferð mála sem varði hagsmuni fyrrverandi vinnuveitanda og að taka ekki þátt í meðferð máls sem varði atvik sem á endanum leiddu til persónulegs tjóns fyrir dómarann. Fyrir liggur í málinu að dómararnir urðu fyrir fjártjóni og sú staðreynd breytist ekki, sama hversu langur tími líði.
54. Endurupptökubeiðandi bendir á að dómararnir tveir miði við ólíkar dagsetningar þegar þeir fjalli um fjárhagslegt tap sitt vegna hlutabréfanna og virðist semhentugleiki ráði för við útreikning dómaranna. Engu að síður sé sama hvaða verðmæti hlutabréfanna sé lagt til grundvallar, þ.e. við hvaða ólíku dagsetningar gengi hlutabréfanna miðist, það breyti því ekki að tjón þeirra hafi verið umtalsvert, sérstaklega þegar það sé sett í samhengi við laun hæstaréttardómara og viðmið í tengslum við hagsmunaskráningu þeirra. Þannig hafi kaupverð hlutabréfa Viðars Más Matthíassonar á árinu 2007 verið 14.753.256 kr., eða 87,6% af árstekjum hans fyrir skatta á sama ári. Að teknu tilliti til staðgreiðslu opinberra gjalda hafi laun dómarans verið u.þ.b. 10,8 milljónir kr. og hafi kaupverð hlutabréfanna því numið hartnær fjórum milljónum umfram laun dómarans á árinu. Endurupptökubeiðandi byggir á því að mörkin, sem sett séu í reglum um hagsmunaskráningu dómara, gefi skýrt til kynna hvað megi líta á sem verulega hagsmuni dómara, enda væri lítil þörf á því að óska samþykkis nefndar um dómarastörf ef litið væri svo á að um minniháttar hagsmuni væri að ræða.
55. Að lokum hafnar endurupptökubeiðandi því sjónarmiði dómaranna að hlutafjáreign hafi verið svo almenn á Íslandi og því séu ekki fyrir atvik eða aðstæður sem gefi tilefni til að draga óhlutdrægni dómaranna í efa. Tilvísanir dómaranna til hæstaréttardóma nr. 266/2014 og 705/2017 séu því haldlausar. Bendir endurupptökubeiðandi á að eignarhlutur dómaranna hafi verið umtalsvert umfram það sem almennt gerðist á markaði. Í því samhengi nefni endurupptökubeiðandi að Viðar Már Matthíasson hafi verið í hópi 1% af þeim sem áttu stærstan eignarhlut í bankanum og Eiríkur Tómasson hafi verið í hópi 3% af stærstu eigendum bankans. Hafi eignarhlutir dómaranna því ekki verið smávægilegir og þannig í samræmi við það sem almennt gerðist. Fullyrðir endurupptökubeiðandi að mjög lítill hluti Íslendinga hafi nokkurn tímann keypt hlutabréf í einu félagi sem sé skráð á markaði fyrir 15 milljónir kr., hvað þá á einu ári.
56. Á grundvelli framangreindra athugasemda telji endurupptökubeiðandi að rökstuðningur dómaranna fyrir meintu hæfi sínu fái ekki staðist og sé í raun eftir á tilbúningur til að verja stöðu sem sé í raun óverjandi.
57. Með öðru bréfi til endurupptökunefndar, dags. 18. september 2018, vildi endurupptökubeiðandi koma á framfæri viðbótarröksemdum sínum vegna endurupptökubeiðninnar, sem reistar voru á öðrum sjónarmiðum en þeim sem lutu að meintu vanhæfi umræddra dómara. Með bréfinu fylgdi sérstök greinargerð, dags. 30. ágúst 2018, ásamt 12 fylgiskjölum. Byggir endurupptökubeiðandi á því að skilyrði séu fyrir því að endurupptaka málið á grundvelli d-liðar 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála þar sem meginrökstuðningur Hæstaréttar Íslands fyrir niðurstöðu í málinu hafi verið byggður á gagnályktun, sem var svo ófyrirsjáanleg að enginn, hvorki saksóknari né verjendur, hafi fjallað um möguleikann á henni í ákæru, greinargerðum eða munnlegum málflutningi fyrir dómi. Byggir hann á því að ef sakfelling á að byggjast á ófyrirsjáanlegri og fordæmalausri beitingu réttarheimilda þá sé algjört lágmark að verjanda ákærða sé gefinn kostur á að fjalla um slíka beitingu réttarheimilda og gera athugasemdir við hana. Annað felur í sér gallaða málsmeðferð þar sem verulega hallar á sakborning.
58. Í greinargerðinni bendir endurupptökubeiðandi á að það hafi verði lykilatriði fyrir niðurstöðu Hæstaréttar Íslands að rétturinn taldi að Landsbanka Íslands hf., sem fjármálafyrirtæki, hafi verið óheimilt samkvæmt lögum um verðbréfaviðskipti að stunda viðskipta með eigin hluti á skipulögðum verðbréfamarkaði í þeim tilgangi að mynda markað með hlutina eins og um viðskiptavakt hafi verið að ræða, nema í undantekningartilvikum sem ekki ættu við í málinu. Vísar endurupptökubeiðandi til þess að þessi túlkun Hæstaréttar Íslands hafi skipt öllu máli fyrir niðurstöðu málsins því með henni hafi rétturinn ekki talið sig vera bundinn við mat héraðsdóms á sönnunargildi munnlegs framburðar fyrir dómi. Í héraðsdómi hafi verið farið mjög ítarlega yfir hver einustu viðskipti bankans og þau skýrð í löngu máli með vísan til frétta, verðþróunar á markaði og ýmissa annarra þátta. Eins og fram komi í héraðsdómi þá hafi það verið mat dómsins að skýringar á umræddum viðskiptum hafi ekki verið ótrúverðugar, ef frá eru taldir síðustu fimm dagar ákærutímabilsins í tilfelli meðákærða JSH. Af þeim sökum hafi meðákærði SS verið sýknaður að fullu en JSH dæmdur fyrir markaðsmisnotkun fyrir fimm daga tímabil, nánar tiltekið fyrir tímabilið 29. september til 3. október 2008. Meðákærði ÍG og endurupptökubeiðandi hafi síðan verið sakfelldir á sama grunni. Í ljósi þess að niðurstaða héraðsdóms hafi alfarið byggt á mati dómsins á skýringum sem meðákærðu JSH og SS gáfu fyrir héraðsdómi, hafi Hæstarétti Íslands verið óheimilt að breyta þeirri niðurstöðu nema rétturinn hafi talið að viðskiptahegðun umræddra aðila gæti ekki átt sér lögmætar skýringar.
59. Þá vísar endurupptökubeiðandi til þess að forsenda þess að Hæstiréttur Íslands taldi sig geta sakfellt ákærðu, hafi alfarið byggt á tvenns konar gagnályktunum. Annars vegar á gagnályktun frá 1. tölulið 3. mgr. 115. gr. og 116. gr. laga um verðbréfaviðskipti, um að fjármálafyrirtækjum sem hafa heimild til verðbréfaviðskipta sé óheimilt að stunda viðskipti með eigin hluti á slíkum markaði í því skyni að greiða fyrir að markaðsverð skapist á þeim, sbr. niðurlag 1. mgr. 116. gr., nema um sé að ræða viðskipti í endurkaupaáætlun eða við verðjöfnun fjármálagerninga, sbr. 1. tölulið 3. mgr. 15. gr. laganna. Hins vegar að hægt sé að gagnálykta út frá 116. gr. laganna þannig að fjármálafyrirtækjum sé ekki heimilt að vera með viðskiptavakt á sjálfum sér. Þessar gagnályktanir Hæstaréttar Íslands eru báðar rangar að mati endurupptökubeiðanda og rekur hann ýmis sjónarmið í þá veru í greinargerð sinni og vísar til framlagðra gagna.
60. Byggir endurupptökubeiðandi á því að ný gögn, sem hann lagði fram með greinargerð sinni, sýni svo ekki verði um villst að það hafi verið ómögulegt fyrir alla ákærðu að gera sér grein fyrir því að framangreindar gagnályktanir Hæstaréttar Íslands fælu í sér rétta túlkun laganna á þeim tíma. Vísar endurupptökubeiðandi til þess að gögnin sýni hvernig löggjafinn horfði á þessar lagagreinar og það hvernig eftirlitsaðilar kynntu lagaákvæðin fyrir bönkunum árið 2005, þegar umrædd ákvæði komu inn í lögin. Telur endurupptökubeiðandi því að fyrirsjáanleiki og skýrleiki laganna hafi alls ekki verið nægjanlegur, eins og áskilið er í 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar.
61. Telur endurupptökubeiðandi þannig að hinar nýju upplýsingar feli í sér að skilyrði a-liðar og c-liðar 228. gr. laga um meðferð sakamála séu uppfyllt þar sem augljóst megi vera að með hinum nýju gögnum sé sýnt fram á að ómögulegt hafi verið fyrir hina ákærðu að gera sér grein fyrir að hin umþrættu viðskipti gætu verið í bága við lög. Af hinum nýju gögnum megi ráða að allir aðrir en Hæstiréttur Íslands hafi túlkað lögin með sama hætti. Nokkuð ljóst sé að ef þessi gögn hefðu legið fyrir í málinu, þegar það var til meðferðar hjá Hæstarétti Íslands, hefði verið ómögulegt fyrir réttinn að horfa fram hjá þeim við mat sitt. Sérstaklega þar sem fyrrnefndar gagnályktanir hafi ekki bara verið frumforsenda sakfellingarinnar heldur eina ástæða þess að héraðsdómi var snúið úr því að vera í meginatriðum sýkna yfir í sakfellingu.
62. Endurupptökubeiðandi byggir á því að þegar viðskipti með eigin bréf eru skoðuð þurfi að fara í gegnum eftirfarandi þriggja þrepa verkferli. Í fyrsta lagi þurfi að kanna hvort viðskipti séu hluti af endurkaupaáætlun eða áætlun um verðjöfnun fjármálagerninga sem samþykkt hefur verið með formlegum hætti skv. viðaukanum „Viðskipti með eigin bréf í endurkaupaáætlun og verðjöfnun fjármálagerninga“ við reglugerð 630/2005 sem sett var 1. júlí 2005 með vísan til 73. gr. þágildandi laga um verðbréfaviðskipti nr. 33/2003, nú 118 gr. laga um verðbréfaviðskipti. Ef viðskiptin voru ekki hluti af endurkaupaáætlun eða áætlun um verðjöfnun fjármálagerninga þurfi, í öðru lagi, að kanna hvort viðskiptin uppfylli 117. gr. laganna um markaðsmisnotkun eða hvort það geti verið lögmætar skýringar á viðskiptunum. Í þriðja lagi, jafnvel þótt komist sé að því eftir slíka rannsókn, sem þó hafi ekki verið raunin í hæstaréttarmáli nr. 842/2014 samkvæmt mati héraðsdóms á framburðum meðákærðu, að umrædd viðskipti uppfylli skilyrði þess að teljast markaðsmisnotkun skv. 1. tölulið 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti, er meira að segja möguleiki á því að viðskiptin teljist ekki markaðsmisnotkun. Þá þurfi að rannsaka sérstaklega hvort viðskiptin hafi verið í samræmi við viðurkennda markaðsframkvæmd. Þá fyrst, þegar slík rannsókn hefur skilað neikvæðri niðurstöðu, þ.e. að viðskiptin hafi ekki verið í samræmi við viðurkennda markaðsframkvæmd, er hægt að úrskurða um það hvort um markaðsmisnotkun hafi verið að ræða.
63. Endurupptökubeiðandi vísar til þess að Hæstiréttur Íslands hafi gengið út frá því að 116. gr. laga um verðbréfaviðskipti feli í sér að fjármálafyrirtækjum hafi verið óheimilt að stunda viðskiptavakt með eigin bréf. Talað sé um í dóminum að sú niðurstaða sé fengin með gagnályktun frá ákvæði 116. gr. laganna og er helst að skilja á dómnum að gagnályktunin sé afleiðing af 4. mgr. 116. gr. laganna. Hafi þessi túlkun réttarins ekki verið sú sem almennt var til staðar á fjármálamarkaði á þeim tíma þegar hin refsiverða háttsemi átti sér stað.
64. Loks vísar endurupptökubeiðandi til þess að hann hafi aldrei fengið upplýsingar um annað en heildarstöðu bankans í umræddum eigin bréfum og afkomu af þeim. Fjöldi viðskipta þar á bak við kom aldrei fyrir sjónir hans. Þá hafi aldrei neinn bent á að framkvæmd viðskipta eigin fjárfestinga í hlutabréfum bankans gætu á nokkurn hátt talist ólögmæt. Það sé því mjög hæpið að fullyrða, gegn þráfaldri neitun endurupptökubeiðanda, að um ásetning til markaðsmisnotkunar hafi verið að ræða. Í versta falli hafi verið um að ræða afsakanlegt gáleysi hans í málinu.
65. Þann 26. október 2018 var ríkissaksóknara gefinn frekari kostur á að koma á framfæri athugasemdum sínum í málinu. Engar frekari athugasemdir bárust og var málið því næst tekið til úrskurðar.

    IX. Niðurstaða

66. Af hálfu endurupptökunefndar er mál þetta tekið til úrlausnar á grundvelli XXXV. kafla laga um meðferð sakamála. Í 232. gr. laganna er kveðið á um að endurupptökunefnd geti leyft samkvæmt beiðni að mál sem dæmt hefur verið í Hæstarétti Íslands verði tekið þar til meðferðar og dómsuppsögu að nýju ef fullnægt er þeim skilyrðum sem greinir í 1. mgr. 228. gr. laganna. Í þeirri grein er kveðið á um að endurupptökunefnd geti orðið við beiðni manns um endurupptöku, sem telur sig ranglega sakfelldan eða sakfelldan fyrir mun meira brot en það sem hann hefur framið, ef einhverju skilyrða í stafliðum a til d 1. mgr. 228. gr. laganna er fullnægt.
67. Skilyrði stafliða a-d 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála eru svohljóðandi:

    a.  fram eru komin ný gögn sem ætla má að hefðu verulega miklu skipt fyrir niðurstöðu málsins ef þau hefðu komið fram áður en dómur gekk,

    b.  ætla má að lögregla, ákærandi, dómari eða aðrir hafi haft í frammi refsiverða háttsemi í því skyni að fá fram þau málalok sem orðin eru, svo sem ef vitni eða aðrir hafa vísvitandi borið ranglega fyrir dómi eða fölsuð skjöl verið lögð fram og það hefur valdið rangri niðurstöðu málsins,

    c.  verulegar líkur eru leiddar að því að sönnunargögn sem færð voru fram í máli hafi verið rangt metin svo að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess,

    d.  verulegir gallar hafa verið á meðferð máls þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess.

68. Til að fallist verði á endurupptöku nægir að eitt af framangreindum skilyrðum sé uppfyllt.
69. Fyrir liggur í máli þessu að endurupptökubeiðandi var með dómi Hæstaréttar Íslands í máli nr. 842/2014 sakfelldur fyrir markaðsmisnotkun skv. a-lið 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti. Var hann dæmdur til refsingar og greiðslu sakarkostnaðar.
70. Endurupptökubeiðandi starfaði sem bankastjóri Landsbanka Íslands hf. þegar bankinn féll og hafði hann sinnt því starfi frá árinu 2003. Samkvæmt samþykktum bankans á þeim tíma, bar hann, sem bankastjóri, ábyrgð á daglegum rekstri bankans og fór með ákvörðunarvald í öllum málefnum hans, sem ekki voru falin öðrum með lögum, reglugerðum eða samþykktum. Þá bar bankastjóra að sjá til þess að rekstur bankans hafi verið í öllum atriðum samkvæmt lögum, reglugerðum, samþykktum og ákvörðunum bankaráðs. Er því óhætt að segja að ábyrgð endurupptökubeiðanda á störfum bankans hafi verið mjög rík.
71. Í málinu dæmdu hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Eiríkur Tómasson, Helgi I. Jónsson, Viðar Már Matthíasson og Gunnlaugur Claessen, fyrrverandi hæstaréttardómari.
72. Endurupptökubeiðandi byggir á því að skilyrði a, c og d-liðar 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála séu fyrir hendi svo endurupptaka eigi málið. Reisir hann kröfu sína á því að galli hafi verið á málsmeðferðinni þar sem honum hafi ekki gefist kostur á að taka til varna eða tjá sig um þá gagnályktun sem Hæstiréttur Íslands ákvað að beita í niðurstöðu sinni varðandi sakfellingu hans. Þá byggir hann einnig á því að dómarar sem hafi dæmt í téðu hæstaréttarmáli hafi verið vanhæfir og því hafi verulegir gallar verið á meðferð málsins þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess.
73. Hvað varðar síðastnefndu málsástæðu endurupptökubeiðanda, þá telst rétturinn til réttlátrar málsmeðferðar fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstól til grundvallarmannréttinda sakaðra manna. Er rétturinn varinn í 70. gr. stjórnarskrárinnar og 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Samkvæmt 45. gr. laga um dómstóla þá skulu dómarar vera sjálfstæðir í störfum sínum, sbr. einnig samhljóða ákvæði eldri laga um dómstóla nr. 15/1998. Sérstaklega er fjallað um hæfi dómara til setu í dómsmáli í 1. mgr. 6. gr. laga um meðferð sakamála. Í g-lið ákvæðisins segir að dómari sé vanhæfur til að fara með mál ef fyrir hendi eru önnur atvik eða aðstæður, heldur en taldar eru upp í fyrri stafliðum ákvæðisins, sem eru fallnar til þess að draga óhlutdrægni hans með réttu í efa. Í 1. mgr. 7. gr. laganna segir að dómari gæti að hæfi sínu til að fara með mál af sjálfsdáðum, en aðili getur einnig krafist að hann víki sæti. Umrædd ákvæði varða rétt manna til að vera dæmdir af óháðum og óhlutdrægum dómstólum.
74. Lög um meðferð sakamála heimila endurupptöku vegna verulegra galla á málsmeðferð, sbr. d-liður 1. mgr. 228. gr. laganna. Vanhæfi dómara getur talist til slíkra galla enda telst málsmeðferð fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli til grundvallarmannréttinda sakaðra manna. Má í því sambandi vísa til þess að ígreinargerð með frumvarpi að lögumum meðferð sakamála, er varð að lögum nr. 88/2008, segir: „Að einu leyti eru þó ráðgerð nýmæli með því að í d-lið 1. mgr. er ákvæði um heimild dómfellds manns til að leita endurupptöku ef sýnt er fram á að verulegir gallar hafi verið á meðferð máls og þeir haft áhrif á niðurstöðu þess. Um þessa aðstöðu eru engin fyrirmæli í gildandi lögum, en undir þetta gæti meðal annars átt tilvik, þar sem leiddir væru í ljós annmarkar á hæfi dómarans, sem með málið fór, og ekki hafi áður verið um þá kunnugt. Þykir eðlilegt að taka upp reglu af þessum toga til að tryggja rétta meðferð máls.“
75. Með stofnun endurupptökunefndar tók nefndin við því hlutverki af Hæstarétti Íslands að úrskurða um endurupptökubeiðnir dómsmála sem dæmd hafa verið í héraði eða Hæstarétti og síðar Landsrétti. Fyrir liggur að Hæstiréttur Íslands endurmat efnislegt mat dómara á eigin hæfi þegar álitaefnið kom á borð réttarins í fyrri tíð. Með lögum nr. 15/2013 var gerð sú breyting að ákvörðunarvald um endurupptöku dómsmála var fengið sérstakri stjórnsýslunefnd, endurupptökunefnd, sbr. 34. gr. þágildandi laga um dómstóla. Í greinargerð með frumvarpi til þeirra laga er áréttað að ekki sé „hróflað við skilyrðum endurupptöku frá því sem verið hafði.“ Þessi framkvæmd er áréttuð enn frekar í greinargerð með frumvarpi til laga um breytingu á lögum á dómstólum, meðferð einkamála og meðferð sakamála, sem nú liggur fyrir Alþingi (Endurupptökudómur). Þá liggur einnig fyrir að endurupptökunefnd hefur áður lagt mat á hæfi dómara, sbr. t.d. úrskurðir endurupptökunefndar nr. 8, 9, 10 og 14/2015. Með vísan til framangreinds er því ekki fallist á þá röksemd gagnaðila að það sé ekki á færi nefndarinnar að endurmeta efnislegt mat dómara á eigin hæfi.
76. Réttur sakbornings til réttlátrar málsmeðferðar fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstól er varinn í 70. gr. stjórnarskrárinnar og 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, og telst rétturinn til grundvallarmannréttinda sakaðra manna. Við túlkun á ákvæðum Mannréttindasáttmála Evrópu hefur verið litið til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu. Frumvarp til laga nr. 62/1994 áréttar um slíka framkvæmd og þá hefur löggjafi, framkvæmdavald og dómstólar hér á landi gert slíkt í framkvæmd.
77. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur í dómaframkvæmd sinni fjallað um hæfi dómara með tilliti til skilyrða 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmálans um að málsaðili fái réttláta málsmeðferð fyrir sjálfstæðum og óvilhöllum dómstól. Hefur mannréttindadómstóllinn talið að dómstóll þurfi að uppfylla bæði huglægt og hlutlægt mat svo að framangreindum skilyrðum sé fullnægt, sbr. t.d. Piersack gegn Belgíu og Hauschildt gegn Danmörku.
78. Spurningunni um hvort óhlutdrægni samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sáttamálans sé fyrir hendi ber bæði að svara á huglægum grundvelli, þ.e. á persónulegri sannfæringu dómara í tilteknu máli, og á hlutlægum grundvelli, þ.e. með athugun á hvort aðstæður hafi verið þannig að útiloka megi að óhlutdrægni dómarans verði með réttu dregin í efa. Hið hlutlæga mat byggir á ásýnd dómstóls og þeirri kennisetningu að ekki sé nægilegt að dómari hafi í raun verið óvilhallur þegar hann leysti úr máli, heldur verður hann jafnframt að líta út fyrir að vera það í augum hins almenna borgara. Leiðir það af því trausti sem dómstólar í lýðræðisþjóðfélagi verða að njóta. Hæstiréttur Íslands hefur orðað þetta sem svo að réttur manna til að fá úrlausn um réttindi sín og skyldur fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstól sé meðal þeirra hornsteina sem lýðfrjáls ríki byggja réttarskipan sína á, sbr. Hrd. 604/2008.
79. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur ítrekað lýst hlutlæga matinu sem eftirfarandi, sbr. t.d. dómur í máli Péturs Sigurðssonar gegn íslenska ríkinu:

    „Samkvæmt hinu hlutlæga viðmiði verður að ákvarða, án nokkurs tillits til gerða dómarans, hvort fyrir hendi séu atvik sem kunna að vekja vafa um óhlutdrægni hans. Í þessu efni kann ásýndin ein jafnvel að öðlast nokkuð mikilvægi. Það sem hér er í húfi er það traust, sem dómstólar í lýðræðisþjóðfélagi verða að vekja meðal almennings. Þess vegna verður hver sá dómari, sem með réttu er unnt að óttast að ekki sé óhlutdrægur, að víkja sæti. Þetta felur í sér að afstaða viðkomandi málsaðila er mikilvæg við ákvörðun á því hvort með réttu megi óttast um óhlutdrægni ákveðins dómara í ákveðnu máli, þótt ekki sé hún afgerandi. Hið afgerandi atriði er hvort telja megi þann ótta hlutlægt séð réttmætan“.

80. Þetta felur meðal annars í sér að hinn hlutlægi mælikvarði er ólíkur hinum huglæga að því leyti að þegar honum er beitt þarf aðili máls ekki að færa sérstaklega sönnur á að dómstóll hafi verið óvilhallur.
81. Við túlkun 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmálans hefur mannréttindadómstóllinn fjallað um fjárhagslega hagsmuni dómara í tengslum við aðila máls. Í máli Péturs Sigurðssonar gegn íslenska ríkinu taldi dómurinn ekkert benda til þess að persónulegir hagsmunir dómara við Hæstarétt Íslands eða eiginmanns hennar hafi verið í húfi í málaferlunum milli kæranda og tiltekinnar fjármálastofnunar, sem kærandi átti í málaferlum við. Hins vegar var þáttur dómarans í skuldaskilum eiginmanns hennar við viðkomandi fjármálastofnun, það hagræði sem eiginmaður hennar naut og tengsl hans við fjármálastofnunina þannig að eðli og umfangi, og það nálægt athugun Hæstaréttar Íslands á máli kæranda í tíma, að kærandi gat með réttu óttast að Hæstarétt skorti þá óhlutdrægni sem krafist er.
82. Við mat á beitingu g-liðar 1. mgr. 6. gr. laga um meðferð sakamála er rétt að líta til dóms Hæstaréttar Íslands í máli nr. 511/2014, en þar segir:

    „Þegar lagt er mat á hæfi dómara eftir g. lið 1. mgr. 6. gr. laga nr. 88/2008 til að fara með mál verður að gæta að því að tilgangur hæfisreglna í réttarfarslögum er ekki einungis að tryggja að dómari sitji ekki í máli nema hann sé óhlutdrægur gagnvart bæði aðilum þess og efni, heldur einnig að tryggja traust aðilanna jafnt sem almennings til dómstóla með því að koma í veg fyrir að dómari standi að úrlausn máls í tilviki, þar sem réttmæt tortryggni gæti risið um óhlutdrægni hans. Þá er hæfisreglum ekki ætlað það eitt að vernda rétt sakaðs manns samkvæmt 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar til að fá úrlausn um ákæru á hendur sér fyrir óhlutdrægum dómstóli, heldur einnig að girða fyrir að hlutdrægni gæti gagnvart ákæruvaldinu við rækslu á því lögbundna hlutverki þess að halda uppi refsivörslu ríkisins í þágu almannahagsmuna. Sé með réttu vafi um óhlutdrægni dómara er óhjákvæmilegt að hann víki sæti í máli eða ómerkt verði eftir atvikum fyrir æðra dómi úrlausn, sem hann hefur staðið að, þótt af því geti hlotist röskun á rétti aðila til að fá leyst úr máli sínu innan hæfilegs tíma.“

83. Þegar skoðað er hvort hægt sé að draga með réttu í efa óhlutdrægni dómstóls er óhjákvæmilegt að líta til atvika sem og aðstæðna sem liggja til grundvallar í því máli sem er til skoðunar. Slíkt mat getur verið víðtækt en eitt af þeim atriðum sem koma til skoðunar eru tengsl dómara við efni og aðila máls. Í því samhengi geta fjárhagsleg tengsl dómara, sem og aðila nátengdum dómurum, komið til skoðunar líkt og í máli því sem hér er til umfjöllunar.
84. Í málinu er ágreiningslaust að tveir af dómurunum sem dæmdu í máli endurupptökubeiðanda, Eiríkur Tómasson og Viðar Már Matthíasson, áttu hlutabréf í Landsbanka Íslands hf., bæði á því tímabili þegar hin refsiverða háttsemi átti sér stað og einnig þann 7. október 2008 þegar íslenska ríkið tók yfir bankann og hlutabréfin urðu verðlaus. Þá er ágreiningslaust að þeir urðu fyrir fjárhagslegu tjóni vegna þessa.
85. Við mat á hæfi umræddra dómara til setu í dóminum kemur meðal annars til skoðunar hvort það fjárhagslega tjón sem þeir urðu fyrir sé til þess fallið að draga hafi mátt óhlutdrægni þeirra með réttu í efa, sbr. g-liður 1. mgr. 6. gr. laga um meðferð sakamála, og með því valdið því að verulegur galli var á meðferð málsins, sbr. d-liður 1. mgr. 228. gr. sömu laga.
86. Óumdeilt er að dómarinn Viðar Már Matthíasson keypti hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. á tímabilinu 8. mars til 26. september 2007 og nam verðmæti þeirra, á þeim dögum sem hann eignaðist bréfin, 14.753.256. kr. Verðmæti bréfanna tóku breytingum allt fram til þess tíma þegar bankinn var yfirtekinn af íslenska ríkinu, er þau urðu verðlaus. Miðað við síðasta skráða gengi bréfanna þann 3. október 2008 nam verðmæti fyrrgreindra hluta 8.518.692 kr. Ljóst er samkvæmt framansögðu að fjárhagslegt tjón dómarans vegna kaupa hans á hlutafé í bankanum var því verulegt. Telja verður að þeir fjármunir sem fóru forgörðum hjá dómaranum hafi verið slíkir að atvik eða aðstæður voru til að draga óhlutdrægni dómstólsins með réttu í efa, sbr. g-liður 1. mgr. 6. gr. laga um meðferð sakamála. Breytir þá engu þótt nokkur tími hafi liðið frá því tjón dómarans varð og þar til hann dæmdi í málinu. Hvað varðar tjón dómarans má í þessu sambandi einnig líta til orðalags Hæstaréttar Íslands í máli endurupptökubeiðanda. Í forsendum sínum kemst rétturinn svo að orði: „Samkvæmt framansögðu voru brot ákærðu, sem þeir hafa verið sakfelldir fyrir, mjög umfangsmikil, þaulskipulögð og stóðu yfir í langan tíma. Brotin leiddu til alvarlegrar röskunar á verðbréfamarkaði með víðtækum afleiðingum fyrir fjármálamarkaðinn hér á landi og allan almenning, en tjónið, sem af þeim hlaust, verður ekki metið til fjár“. Enn fremur er til þess að líta að framangreindar upplýsingar um kaup og eignarhald dómarans lágu ekki fyrir við meðferð málsins í Hæstarétti Íslands og voru þær því endurupptökubeiðanda ókunnar.
87. Samkvæmt framangreindu eru því fram komnir gallar á meðferð málsins fyrir Hæstarétti Íslands. Við mat á skilyrðum d-liðar 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála verður að líta til þess að endurupptökuheimild samkvæmt þeim staflið kom fyrst inn í lögin með nýjum lögum um meðferð sakamála. Í greinargerð með frumvarpi til þeirra laga er sérstaklega tekið fram að með stafliðnum gætu meðal annars átt við tilvik þar sem leiddir væru í ljós annmarkar á hæfi dómara sem með málið fór og ekki hafi áður verið um þá kunnugt. Nákvæmlega það tilvik er uppi í þessu máli. Þá segir jafnframt í frumvarpinu að þessi tiltekna heimild hafi verið sett í lögin í því skyni að tryggja rétta meðferð máls. Með hliðsjón af framansögðu og þeirrar grundvallarreglu sem fram kemur í 70. gr. stjórnarskrárinnar um rétt sakbornings til réttlátrar málsmeðferðar fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstól verður að telja uppfyllt skilyrði d-liðar 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála.
88. Þar sem skilyrði d-liðar 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála telst uppfyllt gerist ekki þörf á að fjalla um meint vanhæfi annarra dómara málsins eða aðrar málsástæður endurupptökubeiðanda. Samkvæmt því er beiðni endurupptökubeiðanda samþykkt.
89. Lögmaður endurupptökubeiðanda, Sigurður G. Guðjónsson hrl., var skipaður til að gæta réttar hans, sbr. 1. mgr. 230. gr. laga um meðferð sakamála. Kostnaður endurupptökubeiðanda samtals 620.000 kr. að meðtöldum virðisaukaskatti verður felldur á ríkissjóð með vísan til 4. mgr. 231. gr. sömu laga.
90. Uppkvaðning úrskurðar þessa hefur dregist. Ástæðu þess má fyrst og fremst rekja til þess að endanleg skipun nefndarmanna í endurupptökunefnd í máli þessu lá ekki fyrir fyrr en þann 8. mars 2018.

Úrskurðarorð

Beiðni Sigurjóns Þorvalds Árnasonar um endurupptöku hæstaréttarmáls nr. 842/2014, sem dæmt var í Hæstarétti Íslands þann 4. febrúar 2016, er samþykkt að því er hann varðar.

Kostnaður endurupptökubeiðanda 620.000 kr. greiðist úr ríkissjóði.

Haukur Örn Birgisson, formaður

Björn Jóhannesson

Þórdís Ingadóttir