Mál nr. 3/2018

Hinn 1. júlí 2019 var á fundi endurupptökunefndar tekið fyrir mál nr. 3/2018:

Beiðni um endurupptöku

héraðsdómsmáls nr. S-94/2014

Ákæruvaldið

gegn

Guðmundi Þórðarsyni

og kveðinn upp svohljóðandi

ÚRSKURÐUR:

I.          Beiðni um endurupptöku

1.        Með bréfi, dags. 25. maí 2018, hefur Guðmundur Þórðarson (hér eftir endurupptökubeiðandi), farið þess á leit að héraðsdómsmálið nr. S-94/2014, sem dæmt var í Héraðsdómi Reykjaness 12. febrúar 2015, verði endurupptekið.

2.        Með vísan til 54. gr. laga nr. 50/2016 um dómstóla fjallar endurupptökunefnd um beiðnina. Nefndina skipa Gizur Bergsteinsson, Ingibjörg Benediktsdóttir og Haukur Örn Birgisson.

II.          Málsatvik

3.        Með dómi Héraðsdóms Reykjaness í máli nr. S-94/2014, uppkveðnum 12. febrúar 2015, var endurupptökubeiðandi fundinn sekur um að hafa vantalið tekjur sínar í skattframtölum áranna 2006, 2007, 2008 og 2009. Brotin voru talin stórfelld og varða við 1. mgr. 262. gr. almennra hegningar­laga nr. 19/1940. Með dóminum var endurupptökubeiðanda gert að sæta níu mánaða skilorðsbundnu fangelsi. Jafnframt var endurupptökubeiðanda gert að greiða 80.700.000 kr. sekt í ríkissjóð og skyldi 12 mánaða fangelsi koma í hennar stað yrði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu dómsins.

4.        Áður en dómurinn var kveðinn upp hafði ríkisskattstjóri með úrskurði 28. nóvember 2013 endurákvarðað opinber gjöld endurupptökubeiðanda gjaldárin 2006, 2007, 2008 og 2009 og við það tilefni lagt 25% álag á vantalda skattstofna hans, sbr. jafnframt úrskurð embættisins 29. janúar 2014. Samkvæmt því sem fram kemur í endurupptökubeiðni var úrskurður ríkis­skattstjóra staðfestur með úrskurði yfirskattanefndar 8. júlí 2015.

5.        Við meðferð málsins fyrir héraðsdómi krafðist endurupptökubeiðandi þess aðallega að hann yrði sýknaður af kröfum ákæruvaldsins en til vara að refsing hans yrði felld niður. Í dóminum kemur fram að varnir endurupptökubeiðanda hafi meðal annars byggst á reglunni um bann við endurtekinni málsmeðferð vegna refsiverðrar háttsemi og tvöfaldri refsingu. Endur­upptökubeiðandi vísi til þess að hann hafi mátt þola refsingu í formi álags á ætlaða vantalda skattstofna með úrskurði ríkisskattstjóra 28. nóvember 2013, sbr. leiðréttingu þess úrskurðar 29. janúar 2014. Úrskurðurinn hafi verið kærður til yfirskattanefndar en sú niðurstaða liggi ekki fyrir. Með því að höfða sakamál á hendur honum fyrir sama brot sé brotið gegn áðurnefndri reglu, sbr. 4. gr. 7. samningsviðauka mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. jafnframt­ 6. gr. sáttmálans og 70. gr. stjórnarskrárinnar. Þá kemur fram að varakrafa endurupptöku­beiðanda sé reist á því hve langan tíma meðferð málsins hafi tekið fyrir skattyfirvöldum, að meðferð málsins hafi verið gölluð og hve gríðarleg áhrif það hafi haft á endurupptökubeiðanda og fjölskyldu hans að málið hafi tekið rúm fimm ár. Taldi endurupptökubeiðandi það skjóta skökku við að mál sem hæfist á stjórnsýslustigi þar sem aðila máls bæri að veita upplýsingar og afla gagna endaði sem sakamál þar sem byggt væri á þeim sömu gögnum þrátt fyrir að sakborningi væri á engan hátt skylt að veita aðstoð við gagnaöflun slíkra mála.

6.        Í héraðsdómi er tekin rökstudd afstaða til þessara varna og sjónarmiða endurupptökubeiðanda og þeim hafnað með svofelldum rökstuðningi:

„Í dómum Hæstaréttar Íslands hefur ítrekað reynt á túlkun á framannefndum ákvæðum laga um tekjuskatt og laga um virðisaukaskatt, ákvæðum mannréttindasáttmála Evrópu og úrlausnum mannréttindadómstólsins. Í dómi Hæstaréttar frá 22. september 2010 í málinu nr. 371/2010 var komist að þeirri niðurstöðu að óvissu gætti um skýringu á gildissviði og inntaki 1. mgr. 4. gr. 7. viðauka mannréttindasáttmála Evrópu, enda hafi ekki verið samræmi í skýringu á greindu ákvæði í dómum mannréttindadómsins. Í forsendum réttarins segir berum orðum að engin fordæmi séu fyrir því frá mannréttindadómstólnum að það fari í bága við 4. gr. 7. viðauka sáttmálans að stjórnvöld beiti álagi á skattstofna vegna brota á reglum um að telja fram til skatts og að sama manni séu í öðru máli gerð refsiviðurlög fyrir dómi vegna sömu málsatvika. Hafi sú skipan þvert á móti ekki verið talin andstæð fyrrnefndu ákvæði. Þá er sagt að svo til greina komi á slá því föstu að þessi skipan skattamála á Íslandi fái ekki staðist vegna ákvæða mannréttindasáttmála Evrópu verði að minnsta kosti að liggja skýrt fyrir að íslensk lög fari í bága við ákvæði sáttmálans, eftir atvikum í ljósi dóma mannréttindadómstólsins. Þá er í dómi Hæstaréttar Íslands 22. maí 2014 í málinu nr. 416/2013 vísað til ofangreinds dóms réttarins. Orðrétt segir í forsendum dómsins: „Í dómaframkvæmd Hæstaréttar hefur ekki verið talið að það fari í bága við bann við endurtekinni málsmeðferð þótt stjórnvöld hafi áður gert manni að greiða skatt af álagi á skattstofn og sama manni sé síðan í öðru máli gerð viðurlög vegna sömu málsatvika.“ Vísar Hæstiréttur í þessu sambandi til dóma réttarins í málunum nr. 371/2010, 323/2013 og 465/2013. Með vísan til þess sem nú hefur verið rakið þykja vera skýr fordæmi Hæstaréttar Íslands fyrir þeirri niðurstöðu að heimilt sé, að óbreyttri löggjöf, að haga skipan skattamála á þann veg að fjallað sé um beitingu álags og ákvörðun refsingar í sitt hvoru málinu, þótt þau geti átt rót sína að rekja til sömu eða samofinna atvika. Verður ekki fallist á að sýkna beri ákærða af þeirri ástæðu að honum hafi með framangreindum úrskurði verði gert að greiða vangoldin opinber gjöld með álagi.“

III.         Grundvöllur beiðni

7.        Endurupptökubeiðandi byggir beiðni sína um endurupptöku málsins á því að verulegir gallar hafi verið á meðferð þess þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess í skilningi d. liðar 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Hafi hann verið saksóttur og refsað tvívegis fyrir sama brot, þ.e. annars vegar í formi álags á vantalda skattstofna samkvæmt fyrrgreindum úrskurði ríkisskattstjóra og hins vegar með höfðun sakamáls á hendur honum þar sem hann hafi að lokum verið dæmdur til skilorðsbundinnar fangelsisrefsingar og greiðslu fjársektar. Kveður endurupptökubeiðandi þessa málsmeðferð hafa verið í andstöðu við 4. gr. 7. samningsviðauka mannréttindasáttmála Evrópu. Endurupptökubeiðandi kveðst hafa byggt á þessari málsástæðu við meðferð sakamálsins en héraðsdómur hafi hafnað því að um brot væri að ræða með vísan til dóms Hæstaréttar 22. september 2010 í máli nr. 371/2010 og dóms réttarins 22. maí 2014 í máli nr. 416/2013.

8.        Í beiðni endurupptökubeiðanda er vísað til dóms Mannréttindadómstóls Evrópu 18. maí 2017 í máli nr. 22007/11 þar sem íslenska ríkið var talið hafa brotið gegn 4. gr. 7. samningsviðauka mannréttindasáttmála Evrópu. Að mati endurupptökubeiðanda reyndi á efnislega sambærileg atriði í máli hans og því máli sem mannréttindadómstóllinn fjallaði um, þ.e. lögmæti tvöfaldrar málsmeðferðar og refsingar vegna brota á lögum nr. 90/2003 um tekjuskatt með tilliti til 4. gr. 7. samningsviðauka sáttmálans. Telur endurupptökubeiðandi ljóst að forsendur héraðsdóms í máli hans eigi ekki við rök að styðjast.

9.        Í beiðni endurupptökubeiðanda er gerð grein fyrir þeim sjónarmiðum sem lágu að baki niðurstöðu mannréttindadómstólsins og bent á að hún byggi á því að þótt heimilt sé, að vissum skilyrðum uppfylltum, að reka tvö aðskilin mál vegna brota á skattalögum þá hafi rekstur málanna í hans tilviki ekki uppfyllt það grundvallarskilyrði að vera nægilega samþætt eða samtengt í efni og tíma, þannig að telja mætti að um eina samþætta heild væri að ræða. Mannréttindadómstóllinn hafi litið svo á að í því felist ekki aðeins að markmiðin sem að sé stefnt og aðferðirnar við að ná þeim séu í reynd hvor annarri til fyllingar eða viðbótar, heldur einnig að afleiðingar þess fyrirkomulags séu fyrirsjáanlegar og fullnægi áskilnaði um meðalhóf. Með hliðsjón af þessu hafi mannréttindadómstóllinn litið til þess annars vegar að sjálfstæð gagnaöflun hafi verið framkvæmd á báðum stigum málsins og hins vegar að takmörkuð skörun hafi verið á rekstri málanna hjá hvoru stjórnvaldi um sig. Hafi mannréttindadómstóllinn talið að skilyrðinu um samþættingu hafi í raun hvorki verið talið fullnægt með tilliti til efnis- né tímaþáttarins. Telur endurupptökubeiðandi að með dómi Hæstaréttar 21. september 2017 í máli nr. 283/2016 hafi verið staðfest að við skýringu á 4. gr. 7. samningsviðaukans fyrir íslenskum dómstólum verði hér eftir leitast við að fylgja túlkun mannréttindadómstólsins í sambærilegum málum jafnvel þó niðurstaða þess tiltekna máls hafi verið sú að ekki væri um brot að ræða.

10.    Með vísan til þessa telur endurupptökubeiðandi að sú málsmeðferð sem lauk með héraðsdómi í máli hans hafi brotið gegn rétti hans samkvæmt 4. gr. 7. viðauka mannréttindasáttmálans og því sé skilyrði d. liðar 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 uppfyllt.

11.    Máli sínu til stuðnings vísar endurupptökubeiðandi til þess að hann hafi þrívegis verið kallaður til skýrslutöku hjá skattrannsóknarstjóra á meðan mál hans var þar til rannsóknar, þ.e. í fyrsta skipti 16. september 2010, annað skipti 22. september 2010 og þriðja skipti 16. mars 2012. Áður hafi hann verið yfirheyrður af lögreglu 27. nóvember 2009. Eftir að málinu hafi verið vísað til embættis sérstaks saksóknara hafi hann verið tvívegis yfirheyrður þar, þ.e. 29. október og 12. desember 2013. Af gögnum málsins verði ráðið að yfirheyrslur sérstaks saksóknara hafi ekki að nokkru leyti verið til fyllingar því sem þegar hafi verið komið fram við rannsókn málsins hjá skattrannsóknarstjóra eða eingöngu beinst að því að upplýsa um atriði er snertu saknæmi brots við heimfærslu þess til refsilaga og ákvörðun refsingar. Yfirheyrslur sérstaks saksóknara hafi snúið að öllum þáttum málsins, óháð því hvort þegar hafi verið farið yfir þá í skýrslutökum hjá skattrannsóknarstjóra. Ekkert nýtt hafi komið fram við þær yfirheyrslur sem framkvæmdar hafi verið af embætti sérstaks saksóknara. Umræddar yfirheyrslur hafi því falið í sér sjálfstæða gagnöflun af hálfu sérstaks saksóknara sem hafi verið óþarfi og ekki í samræmi við áskilnað um meðalhóf við rekstur málanna.

12.    Í þessu sambandi vísar endurupptökubeiðandi til dóms mannréttindadómstólsins 10. febrúar 2009 í máli nr. 14939/03 þar sem komist hafi verið að þeirri niðurstöðu að ekki væri heimilt að refsa tvisvar fyrir sama brot. Endurupptökubeiðandi hafi því haft réttmætar væntingar til þess að ekki yrði horfið frá því með dómum Hæstaréttar Íslands.

13.    Endurupptökubeiðandi telur jafnframt að leiða megi líkur að því að fyrrgreindu skilyrði um samþættingu á rekstri málanna hafi ekki verið fullnægt með tilliti til tímaþáttarins. Þannig hafi heildarmálsmeðferðartími beggja málanna verið rúmlega sex ár og þrír mánuðir án þess að málinu hafi verið áfrýjað til Hæstaréttar en endurupptökubeiðanda verði ekki kennt um þann drátt. Í þessu sambandi vekur endurupptökubeiðandi athygli á því að yfirskattanefnd hafi talið að ríkisskattstjóri hafi við meðferð málsins brotið gegn málshraðareglu 1. mgr. 9. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Þetta hafi valdið því að endurupptökubeiðandi hafi ekki fengið endanlega úrlausn á máli sínu fyrir skattyfirvöldum er málið var tekið til meðferðar fyrir héraðsdómi.

14.    Að lokum bendir endurupptökubeiðandi á að honum sé kunnugt um að fjölmörg sambærileg mál hafi verið felld niður í kjölfar dóms Hæstaréttar 21. september 2017 í máli nr. 283/2016.

15.    Með vísan til þessa telur endurupptökubeiðandi að skilyrði séu til að heimila endurupptöku á máli hans á grundvelli d. liðar 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008.

IV.         Viðhorf gagnaðila

16.    Í umsögn ríkissaksóknara, dags. 14. ágúst 2018, telur hann að ekki séu uppfyllt skilyrði til að endurupptaka málið á grundvelli d. liðar 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 og því beri að hafna beiðninni.

17.    Í umsögn ríkissaksóknara er farið yfir grundvöll þess að endurupptökubeiðandi telur að brotið hafi verið gegn 4. gr. 7. samningsviðauka við mannréttindasáttmála Evrópu. Í þessu sambandi er bent á að ríkisskattstjóri hafi úrskurðaði í máli endurupptökubeiðanda 28. nóvember 2013 þar sem 25% álagi hafi verið bætt ofan á vantalda skattstofna, sbr. leiðréttingu á þeim úrskurði með úrskurði embættisins 29. janúar 2014. Úrskurðinum hafi verið skotið til yfirskattanefndar sem hafi kveðið upp úrskurð í málinu 8. júlí 2015. Ákæra á hendur endurupptökubeiðanda hafi verið gefin út 7. febrúar 2014, þ.e. á meðan kærufresti vegna úrskurðarins stóð, og dómur kveðinn upp 12. febrúar 2015, þ.e. tæpum fimm mánuðum áður en niðurstaða skattyfirvalda lá fyrir. Með vísan til þessa telur ríkissaksóknari að hafna eigi beiðni endurupptökubeiðanda um endurupptöku málsins.

V.         Frekari athugasemdir endurupptökubeiðanda

18.    Með bréfi endurupptökunefndar, dags. 31. ágúst 2018, var endurupptökubeiðanda boðið að tjá sig um umsögn ríkissaksóknara.

19.    Athugasemdir endurupptökubeiðanda bárust nefndinni með bréfi, dags. 25. september 2018, þar sem mótmælt er afstöðu ríkissaksóknara. Í bréfinu áréttar endurupptökubeiðandi að engu skipti hvor úrlausnin komi á undan, úrskurður skattyfirvalda eða dómur héraðsdóms. Það liggi fyrir að endurupptökubeiðandi hafi verið refsað tvisvar og sá dráttur sem hafi orðið á málinu við stjórnsýslumeðferð þess geti ekki sett málið í annað samhengi.

VI.         Niðurstaða

20.    Mál þetta er tekið til úrlausnar á grundvelli XXXIV. kafla laga nr. 88/2008. Í 1. mgr. 228. gr. laganna segir að nú hafi héraðsdómur gengið í sakamáli sem ekki hafi verið áfrýjað og áfrýjunarfrestur sé liðinn og geti þá endurupptökunefnd orðið við beiðni manns, sem telji sig ranglega sakfelldan eða sakfelldan fyrir mun meira brot en það sem hann hefur framið, um að málið verði endurupptekið í héraði ef einhverju þeirra skilyrða sem talin eru í a-d liðum ákvæðisins er fullnægt.

21.    Ákvæði a-d liða 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 eru svohljóðandi:

a. fram eru komin ný gögn sem ætla má að hefðu verulega miklu skipt fyrir niðurstöðu málsins ef þau hefðu komið fram áður en dómur gekk,

b. ætla má að lögregla, ákærandi, dómari eða aðrir hafi haft í frammi refsiverða háttsemi í því skyni að fá fram þau málalok sem orðin eru, svo sem ef vitni eða aðrir hafa vísvitandi borið ranglega fyrir dómi eða fölsuð skjöl verið lögð fram og það hefur valdið rangri niðurstöðu málsins,

c. verulegar líkur eru leiddar að því að sönnunargögn sem færð voru fram í máli hafi verið rangt metin svo að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess,

d. verulegir gallar hafa verið á meðferð máls þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess. 

22.  Til að fallist verði á endurupptöku nægir að eitt af framangreindum skilyrðum sé uppfyllt.

23.  Eins og áður er lýst er krafa endurupptökubeiðanda reist á því að verulegir gallar hafi verið á meðferð máls hans þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess, sbr. d. lið 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008.

24.  Í dómi Hæstaréttar 21. maí 2019 í máli nr. 12/2018 var leyst úr því hvort skilyrði hafi verið til að endurupptaka hæstaréttarmálið nr. 74/2012, að kröfu tveggja dómfelldu í því máli, en Mannréttindadómstóll Evrópu hafði sem áður segir komist að þeirri niðurstöðu í dómi sínum 18. maí 2017 í máli nr. 22007/11, að við meðferð hæstaréttarmáls nr. 74/2012 hafi verið brotið gegn rétti dómfelldu samkvæmt 4. gr. 7. samningsviðauka mannréttindasáttmálans.

25.  Í dómi Hæstaréttar í máli nr. 12/2018 segir að hvorki í lögum nr. 88/2008 né öðrum íslenskum lögum sé mælt berum orðum fyrir um heimild til að endurupptaka mál að gengnum dómi Mannréttindadómstóls Evrópu. Þegar af þeirri ástæðu verði endurupptaka hæstaréttarmálsins nr. 74/2012 ekki reist á slíkri beinni lagaheimild. Í dóminum segir síðan meðal annars svo:

„Að fenginni þeirri niðurstöðu sem greinir hér að framan kemur næst til úrlausnar hvort það geti eigi að síður í skilningi d. liðar 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 talist verulegur galli á meðferð máls þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess, að Mannréttindadómstóll Evrópu hafi komist að þeirri niðurstöðu að maður hafi, andstætt ákvæðum 4. gr. 7. viðauka mann­réttindasáttmála Evrópu, tvívegis verið saksóttur og refsað fyrir sama brot þar sem nauðsyn­lega tengingu í málsmeðferð hafi skort.

Í 1. mgr. 186. gr. laga nr. 88/2008 kemur fram að dómur sé bindandi um úrslit sakarefnis fyrir ákærða, ákæruvaldið og aðra um þau atriði sem þar eru dæmd að efni til. Samkvæmt 2. mgr. greinarinnar verður krafa sem dæmd hefur verið að efni til ekki borin aftur undir sama eða hliðsettan dómstól framar en í lögunum segir. Nýju máli um slíka kröfu skal vísa frá dómi. Í 3. mgr. greinarinnar segir meðal annars að dómur sé bindandi fyrir dómara þegar hann hefur verið kveðinn upp og samkvæmt 4. mgr. hefur dómur fullt sönnunargildi um þau máls­atvik sem í honum greinir þar til það gagnstæða sannast. Í þessum ákvæðum felast reglur um réttaráhrif dóma byggðar á þeirri grunnreglu að dómur skuli vera endir þrætu og sama sakar­efnið því ekki dæmt að nýju. Af þessu leiðir eðli máls samkvæmt að við skýringu lagareglna um endurupptöku dæmdra mála verður orðum þeirra ekki léð rýmri merking en felst í bók­staflegum skilningi þeirra, sbr. dóma Hæstaréttar 4. júní 2015 í máli nr. 475/2014 og 5. nóvember 2015 í máli nr. 229/2015.

Efnisákvæði  d. liðar 1. mgr. 228. gr. laga  nr. 88/2008 voru nýmæli við gildistöku laganna og þá skipað í 211. gr. þeirra. Í lögskýringargögnum kom fram að efnislega væru skilyrði endurupptöku samkvæmt lagagreininni í nær öllum atriðum hin sömu og áður voru í lögum nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, sbr. 184. gr. og 185. gr. þeirra laga. Þótt gerðar hafi verið breytingar á orðalagi væri ekki ætlast til að merking ákvæðanna yrði önnur en áður. Að einu leyti væru þó ráðgerð nýmæli „með því að í d-lið 1. mgr. er ákvæði um heimild dómfellds manns til að leita endurupptöku ef sýnt er fram á að verulegir gallar hafi verið á meðferð máls og þeir haft áhrif á niðurstöðu þess. Um þessa aðstöðu eru engin fyrir­mæli í gildandi lögum, en undir þetta gæti meðal annars átt tilvik, þar sem leiddir væru í ljós annmarkar á hæfi dómarans, sem með málið fór, og ekki hafi áður verið um þá kunnugt. Þykir eðlilegt að taka upp reglu af þessum toga til að tryggja rétta meðferð máls.“

Samkvæmt framansögðu er ljóst að þau tilvik sem fallið geta undir d. lið 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 eru ekki tæmandi talin í lögskýringargögnum. Á hinn bóginn verður ekki séð að tilgangur löggjafans með setningu þess stafliðar hafi verið að veita úrlausnum Mannréttindadómstóls Evrópu meira vægi en þær höfðu áður í kjölfar niðurstöðu þess dómstóls um að brotið hafi verið gegn mannréttindasáttmála Evrópu við meðferð máls fyrir íslenskum dómstólum. Slík grundvallar breyting á íslenskri löggjöf hefði þurft að koma fram með ótvíræðum hætti við lagasetninguna. Af því leiðir að d. liður 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 verður ekki með rýmkandi lögskýringu talinn veita heimild til endurupptöku máls þótt fyrir liggi samkvæmt dómi Mannréttindadómstóls Evrópu að brotið hafi verið gegn mannréttindasáttmálanum við meðferð máls fyrir íslenskum dómstólum. Þá verður því tilviki sem hér er til úrlausnar hvorki jafnað til þess ef í ljós koma eftir uppkvaðningu dóms annmarkar á hæfi dómarans sem með mál fór né tilvikinu í ákvörðun Hæstaréttar 13. júní 2012 um endurupptöku máls nr. 390/1997. Þar var endurupptaka heimiluð sökum þess að verulegir ágallar höfðu verið á meðferð málsins þar sem meginreglna sakamálaréttarfars var ekki gætt heldur sakfelling manns reist á framburði vitna sem ekki höfðu gefið skýrslu fyrir réttinum andstætt fyrirmælum þágildandi laga nr. 19/1991 og ákvæðum 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. og 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Verður endurupptaka máls nr. 74/2012 því hvorki talin heimil á grundvelli rýmkandi lögskýringar né lögjöfnunar.“

26.  Í dómi Hæstaréttar er síðan tekið fram að þegar úr því sé skorið hvort d. liður 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 geti í tilviki eins og því sem hér er til úrlausnar veitt heimild til endurupptöku máls sé til viðbótar því sem áður hafi verið rakið einnig til þess að líta að rétturinn til að fá úrlausn um réttindi sín og skyldur fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli sé meðal þeirra hornsteina sem lýðfrjáls ríki byggja réttarskipan sína á, sbr. 70. gr. stjórnarskrárinnar. Þá segir orðrétt:

„Fyrir liggur að óhlutdrægur og óháður dómstóll komst að niðurstöðu í máli dómfelldu í samræmi við ákvæði 61. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. dóm Hæstaréttar 7. febrúar 2013 í máli nr. 74/2012. Í honum var sérstaklega fjallað um 4. gr. 7. viðauka mannréttindasáttmála Evrópu og komist að þeirri niðurstöðu að meðferð málsins væri ekki í andstöðu við ákvæðið þannig að frávísun varðaði. Var málið tekið til meðferðar um sekt eða sýknu dómfelldu af háttsemi samkvæmt ákæru og að lögum komist að þeirri niðurstöðu að dómfelldu væru sekir um stórfelld brot gegn skattalögum og þar með almennum hegningarlögum. Voru þeim því ákveðnar refsingar eftir settum lögum að gættri 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar og að virtum meginreglum sakamálaréttarfars, meðal annars um tafir á málsmeðferð, allt í samræmi við áratuga dómvenju í málum af þessu tagi.

Mannréttindasáttmálanum hefur eins og áður er fram komið verið veitt lagagildi hér á landi, þar með töldum 7. viðauka hans og hefur stöðu almennrar löggjafar. Í 2. gr. laga nr. 62/1994 er tekið fram að úrlausnir mannréttindanefndar Evrópu, Mannréttindadómstóls Evrópu og ráðherranefndar Evrópuráðsins séu ekki bindandi að íslenskum landsrétti. Leggja verður til grundvallar að með þessu hafi íslenski löggjafinn áréttað að þrátt fyrir lögfestingu mannréttindasáttmálans sé hér á landi byggt á grunnreglunni um tvíeðli landsréttar og þjóðaréttar. Þótt íslenskir dómstólar líti til dóma mannréttindadómstólsins við skýringu mannréttindasáttmálans, þegar reynir á ákvæði hans sem hluta af landsrétti, leiðir af framan­greindri skipan að það er hlutverk Alþingis, innan valdmarka sinna samkvæmt 2. gr. stjórnar­skrárinnar, að gera þær breytingar á lögum sem þarf til að virða þjóðréttarlegar skuldbindingar íslenska ríkisins samkvæmt mannréttindasáttmálanum. Fælist í niðurstöðu dómstóla að þeir hefðu með lögskýringu í reynd mælt fyrir um lagabreytingar í þeim tilgangi færu þeir út fyrir þau mörk sem stjórnlög setja valdheimildum þeirra, sbr. 2. gr. og 1. málslið 61. gr. stjórnarskrárinnar.“

27.  Samkvæmt dómi Hæstaréttar í máli nr. 12/2018 veitir d. liður 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008 ekki heimild til endurupptöku máls þótt fyrir liggi dómur Mannréttindadómstóls Evrópu um að við meðferð máls fyrir íslenskum dómstólum hafi verið brotið gegn rétti manns samkvæmt 4. gr. 7. viðauka mannréttindasáttmálans. Með dómi Hæstaréttar var jafnframt hafnað að endurupptaka málið á grundvelli rýmkandi lögskýringar eða lögjöfnunar. Samkvæmt því féllst Hæstiréttur ekki á að gallar hafi verið á meðferð máls dómfelldu í skilningi d. liðar 1. mgr. 228. gr. laganna.

28.  Ólíkt tilviki dómfelldu í hæstaréttarmáli nr. 12/2018 liggur ekki fyrir dómur Mannréttindadómstóls Evrópu um að brotið hafi verið gegn rétti endurupptökubeiðanda samkvæmt 4. gr. 7. viðauka mannréttindasáttmála Evrópu við meðferð máls endurupptökubeiðanda fyrir héraðsdómi. Er beiðni endur­upptöku­beiðanda eingöngu reist á staðhæfingu hans um að brotið hafi verið gegn rétti hans samkvæmt mannréttindasáttmálanum en hinu sama hélt hann fram fyrir héraðsdómi. Í héraðsdómi er eins og áður hefur verið lýst tekin rökstudd afstaða til þessa atriðis og því hafnað. Án tillits til þess hvort sú niðurstaða samræmist þeim sjónarmiðum sem líta ber til í því sambandi getur hún samkvæmt framansögðu ekki falið í sér verulegan galla á meðferð máls í skilningi d. liðar 1. mgr. 228. gr. laga nr. 88/2008. Samkvæmt því verður að hafna beiðni endur­upptöku­beiðanda.

ÚRSKURÐARORÐ

Beiðni Guðmundar Þórðarsonar um endurupptöku héraðsdómsmáls nr. S-94/2014, sem dæmt var í Héraðsdómi Reykjaness 12. febrúar 2015, er hafnað.

Haukur Örn Birgisson formaður

Gizur Bergsteinsson

Ingibjörg Benediktsdóttir