Ræða Katrínar Jakobsdóttur, forsætisráðherra, á Norðurlandaráðsþingi 2019
Takk fyrir að setja á dagskrá spurninguna um hlutverk grasrótarhreyfinga, stjórnmálaflokka og frjálsra félagasamtaka í baráttunni gegn loftslagsbreytingum – hvernig við tökumst á við mikilvægasta verkefni samtímans, loftslagsvána með leikreglum lýðræðisins.
Það er ekki síst vegna baráttu grasrótarhreyfinga, ungmennanna sem hafa staðið vaktina í loftslagsverkföllum, umhverfisverndarsamtaka og vísindamanna, að loftslagsmálin eru orðin hluti af meginstraumi stjórnmálanna. Sá árangur sýnir okkur að lýðræðisleg umræða skilar árangri.
Á sama tíma hafa þeir sem afneita loftslagsbreytingum líka fengið meira rými í umræðunni. Slíkt er eðli lýðræðisins – andstæð sjónarmið takast á. Það leggur enn meiri ábyrgð á herðar þeirra stjórnmálamanna sem vilja fylgja vísindum og byggja ákvarðanir á rannsóknum og gögnum. Þó að þar ljósti oft saman ólíkum skoðunum þá fást bestu niðurstöðurnar með lýðræðislegum hætti vegna þess að það er besta stjórnarform sem við eigum.
Willy Brandt sagði á sínum tíma „við þurfum að þora meira lýðræði“ (e. mehr Demokratie wagen“). Þar átti hann ekki síst við samtal stjórnvalda við frjáls félagasamtök og hagsmunahópa. Lýðræði felst líka í því að hlusta og setja sig inn í sjónarmið þeirra sem eru manni ósammála.
Vestræn samfélög standa frammi fyrir grundvallarumbreytingu. Til að ná henni fram þarf að breyta efnahagslegum og samfélagslegum stjórntækjum. Það þarf að skapa hvata og breyta skattlagningu þannig að hún þjóni markmiðum í loftslagsmálum. Það þarf að tryggja að lífeyrissjóðir og sjóðir hins opinbera fjárfesti í grænum skuldabréfum. Það þarf að vinna gegn sóun með þeim stjórntækjum sem við eigum og tryggja að hagkerfið ýti undir eðlilega hringrás.
Á sama tíma þurfa aðgerðir okkar gegn loftslagsvánni að vera réttlátar. Við þurfum að huga að velsæld fólksins á sama tíma og við drögum úr losun. Góðu fréttirnar eru að þetta tvennt fer saman.
Ákvörðun íslenskra stjórnvalda um að lengja fæðingarorlof og auka þannig lífsgæði barnafólks mun vafalítið draga úr skutli bæjarenda á milli sem dregur úr losun og eykur dýrmætan samverutíma. Það sama má segja um ákvörðun stjórnvalda um að lækka álögur á rafhjól. Ákvörðun sem getur dregið úr losun og bætt loftgæði og einnig bætt heilsu þeirra sem velja þennan ferðamáta.
Fjárfesting í menntun, rannsóknum og nýsköpun hjálpar okkur að finna nýjar leiðir til að takast á við loftslagsvána, draga úr losun og auka viðnámsþrótt samfélaganna til að takast á við óumflýjanlegar breytingar. Um leið eflum við samkeppnishæfni okkar.
Stjórnmálaflokkar og stjórnmálamenn þurfa að sýna í verki að við erum reiðubúin að takast á við áskorunina um sjálfbært samfélag. Við þurfum að vera reiðubúin að taka djarfar ákvarðanir sem þjóna almannahagsmunum og þjóna framtíðinni. En þessar ákvarðanir þurfa að vera teknar með lýðræðislegum hætti svo við stöndum öll saman að þessari umbreytingu.
Um leið þurfa stjórnmálin að vera meðvituð um að ábyrgðin á loftslagsaðgerðum verður ekki eingöngu lögð á herðar einstaklinganna.
Tuttugu jarðefnaeldsneytisframleiðendur bera samanlagða ábyrgð á rúmlega þriðjungi alls útblásturs í heiminum. Tólf þeirra eru í ríkiseigu. Stórfyrirtækin verða að axla ábyrgð á sínum hlut í losun gróðurhúsalofttegunda.
Stjórnmálamenn og stjórnmálaflokkar þurfa að tryggja að stórfyrirtækin axli þá ábyrgð sem þau bera – rétt eins og stjórnvöld þurfa að axla sína ábyrgð. Þá er hægt að tala um ábyrgð almennings.
Kæru vinir,
Ísland hefur í ár gegnt formennsku í Norrænu ráðherranefndinni. Það hefur verið heiður og ánægja að stýra skútunni um stund.
Ísland er minnst af þeim stóru en við erum líka stærst af þeim litlu. Þannig höfum við á formennskuárinu lagt okkur fram um að efla enn frekar samvinnuna við Álandseyjar, Færeyjar og Grænland, og ég held að það hafi tekist ágætlega.
Í sumar ákváðum við að setja Norrænu ráðherranefndinni nýja framtíðarsýn; sum Norðurlöndin sem sjálfbærasta og samþættasta svæði í heimi árið 2030.
Norðurlöndin hafa sýnt að þau geta með samvinnu náð miklu meiri árangri en sitt í hvoru lagi. Nú kalla loftslagsmálin á okkur. Framtíðin kallar á okkur að gera betur. Að þora.
Ég hlakka til umræðunnar hér á eftir.