Afkoma ríkissjóðs fyrstu sjö mánuði ársins 2000. Greinargerð 18. ágúst 2000

Nú liggja fyrir tölur um stöðu ríkissjóðs tímabilið fyrstu sjö mánuði ársins 2000. Þær eru á greiðslugrunni og því ekki sambærilegar við fjárlög ársins, en þau eru sett fram á rekstrargrunni. Engu að síður gefa þessar tölur góða vísbendingu um þróun ríkisfjármála það sem af er árinu í samanburði við hliðstætt tímabil á síðustu tveimur árum.

Heildaryfirlit
Fyrstu sjö mánuði ársins voru innheimtar tekjur ríkissjóðs 7,5 milljörðum króna umfram greidd gjöld, samanborið við 1,4 milljarða króna afgang á sama tíma í fyrra og 4,6 milljarða halla árið 1998. Í samanburði við áætlanir er þessi niðurstaða töluvert hagstæðari en reiknað var með. Hreinn lánsfjárjöfnuður var jákvæður um 5,8 milljarða króna, en á sama tíma í fyrra var lánsfjárjöfnuðurinn hagstæður um 0,4 milljarða króna og árið 1998 var hann neikvæður um 2,4 milljarða. Þessi stærð gefur til kynna hvaða fjármagn ríkissjóður hefur til ráðstöfunar til að greiða niður skuldir. Á fyrstu sjö mánuðum ársins námu afborganir eldri lána 26,4 milljörðum króna en nýjar lántökur 18,9 milljörðum. Greiðsluafkoma ríkissjóðs var því neikvæð um tæplega 1,7 milljarð króna, sem er rúmlega 5 milljörðum hagstæðari niðurstaða en í fyrra.

	1998	1999	2000
Tekjur.................................................................	89.771	102.726	114.186
Gjöld...................................................................	- 94.408	- 101.315	- 106.709
Tekjur umfram gjöld.......................................	- 4.637	- 1.411	7.478
Lánveitingar. nettó..........................................	2.237	- 1.002	- 1.679
Hreinn lánsfjárjöfnuður.................................	- 2.400	409	5.801
Afborganir lána................................................	- 17.149	- 18.163	- 26.398
Innanlands.......................................................	- 7.373	- 8.492	- 12.906
Erlendis............................................................	- 9.776	- 9.671	- 13.490
Lánsfjárþörf brúttó..........................................	- 19.549	- 17.754	- 20.596
Lántökur...........................................................	15.568	10.738	18.855
Innanlands.......................................................	15.036	1.666	2.371
Erlendis............................................................	536	9.072	16.484
Greiðsluafkoma ríkissjóðs.............................	- 3.981	- 7.016	- 1.742

Við samanburð á mánaðarlegum afkomutölum ríkissjóðs er rétt að hafa í huga að tekjur ríkissjóðs sveiflast mjög mikið milli mánaða, eða sem nemur að jafnaði um 5 milljörðum króna. Þessi þróun, sem einnig kemur fram í afkomutölunum, endurspeglar fyrst og fremst skil á virðisaukaskatti sem fara fram annan hvern mánuð.

Tekjur
Heildartekjur ríkissjóðs fyrstu sjö mánuði ársins námu 114,2 milljörðum króna, samanborið við 102,7 milljarða á sama tíma í fyrra og 89,8 milljarða árið 1998. Hækkunin frá fyrra ári nemur um 11%, samanborið við 14S% árið áður. Breyting skatttekna milli ára er svipuð, en þær hækka um 11S% fyrstu sjö mánuði þessa árs, samanborið við 16S% hækkun í fyrra. Minni tekjuaukning á þessu ári samanborið við síðastliðið ár er ákveðin vísbending um að þenslan í efnahagslífinu sé í rénun.

				Breyting	milli ára, %
	1998	1999	2000	1998-1999	1999-2000
Skatttekjur í heild...............................	81.646	95.221	106.273	16,6	11,6
Skattar á tekjur og hagnað................	21.257	25.617	32.291	20,5	26,1
Tekjuskattur einstaklinga...................	16.356	19.117	23.648	16,9	23,7
Tekjuskattur lögaðila..........................	2.490	3.641	4.488	46,2	23,3
Aðrir skattar á tekjur og hagnað	2.411	2.859	4.155	18,6	45,3
Tryggingagjöld..................................	9.163	10.072	10.985	9,9	9,1
Eignarskattar ....................................	4.394	4.675	5.014	6,4	7,3
Skattar á vöru og þjónustu .............	46.576	54.673	57.801	17,4	5,7
Virðisaukaskattur ............................	27.502	33.000	35.976	20,0	9,0
Aðrir óbeinir skattar.........................	19.074	21.673	21.825	13,6	0,7
Aðrir skattar......................................	257	184	182	-28,2	-1,2
Aðrar tekjur.......................................	8.124	7.505	7.913	-7,6	5,4
Tekjur alls .........................................	89.771	102.726	114.186	14,4	11,2

Auknar tekjur ríkissjóðs af tekjusköttum eru enn sem fyrr helsta skýringin á vaxandi tekjum ríkissjóðs. Þetta á við um tekjuskatt einstaklinga og lögaðila sem og aðra skatta á tekjur og hagnað, svo sem fjármagnstekjuskatt. Tekjuskattur einstaklinga skilar reyndar um 24% meiri tekjum á fyrstu sjö mánuðum þessa árs en á sama tímabili í fyrra, en þessi mikla hækkun stafar að talsverðu leyti af mun minni endurgreiðslum við skattálagningu í ár en í fyrra. Að þeim frátöldum nemur hækkunin milli ára um 14%, sem er svipað og verið hefur undanfarna mánuði. Fjármagnstekjuskattur skilar einnig mun meiri tekjum en í fyrra sem rekja má til mjög aukinna umsvifa á fjármagnsmarkaði.

Samanlagt hækka almennir veltuskattar um 5S% milli ára, samanborið við 17S% hækkun í fyrra. Miðað við almennar verðlagshækkanir á þessu tímabili svarar þetta til þess að tekjur af almennum veltusköttum séu því sem næst óbreyttar að raungildi það sem af er þessu ári miðað við sama tímabil í fyrra. Þetta er til marks um minnkandi eftirspurn í efnahagslífinu á þessu ári, enda er kaupmáttur launa, miðað við launavísitölu, nánast óbreyttur frá fyrra ári. Þessi þróun kemur einnig fram í virðisaukaskatti, en hann skilar um 9% meiri tekjum fyrstu sjö mánuði þessa árs en í fyrra, samanborið við um 20% aukningu milli áranna 1998-1999. Hækkun annarra veltuskatta er enn minni, eða einungis tæplega 1%, samanborið við 13S% í fyrra.

Aðrir tekjuliðir, svo sem arðgreiðslur, vaxtatekjur og tekjur af sölu eigna, breytast alla jafna með óreglulegum hætti og endurspegla því enga sérstaka þróun fyrir það tímabil sem hér um ræðir.

Gjöld
Heildarútgjöld ríkissjóðs námu um 106,7 milljörðum króna á fyrstu sjö mánuðum ársins og hækka um 5,6 milljarða, eða 5,3%, frá sama tíma í fyrra. Rúmlega helming þessarar hækkunar, eða 3,1 milljarð, má rekja til aukinna vaxtagreiðslna, fyrst og fremst vegna sérstakrar forinnlausnar spariskírteina á þessu ári. Útgjaldahækkunin, án vaxta, nemur um 2S% milli ára, sem er mun lægra en nemur almennum verðlagshækkunum á sama tíma. Til skýringar má nefna tilfærslu milli mánaða í útgreiðslu vaxtabóta sem veldur lækkun útgjalda til félagsmála milli ára. Að þessu frátöldu hækka útgjöldin um rúmlega 6% milli ára, eða svipað og nemur almennum launa- og verðlagsbreytingum.

				Breyting	milli ára, %
	1998	1999	2000	1998-1999	1999-2000
Almenn mál.......................................	9.940	11.050	12.730	11,2	15,2
Almenn stjórn...................................	4.766	5.420	6.555	13,7	20,9
Dómgæsla og löggæsla......................	3.596	3.953	4.447	9,9	12,5
Utanríkisþjónusta.............................	1.578	1.677	1.728	6,3	3,0
Félagsmál...........................................	59.580	65.096	63.852	9,3	- 1,9
Þar af: Mennta- og menningarmál........	11.040	12.367	13.402	12,0	8,4
Heilbrigðismál..........................	16.905	19.259	21.376	13,9	11,0
Almannatr. og fél. aðstoð...........	24.546	26.214	21.493	6,8	- 18,0
Atvinnumál........................................	13.139	14.040	14.640	6,9	4,3
Þar af: Landbúnaðarmál.......................	4.987	5.252	5.347	5,3	1,8
Samgöngumál............................	5.999	6.328	6.632	5,5	4,8
Vaxtagjöld..........................................	8.590	7.932	10.994	- 7,7	38,6
Önnur útgjöld...................................	3.159	3.197	4.493	1,2	40,5
Gjöld alls............................................	94.408	101.315	106.709	7,3	5,3

Útgjöld til almennra mála, en þar falla undir æðsta stjórn ríkisins, dómgæsla, löggæsla o.fl., hækka um 21% milli ára. Gætir þar meðal annars áhrifa sérstaks úrskurðar um launhækkun lögreglumanna, auk tímabundins kostnaðar vegna sérstakra verkefna forsætisráðuneytis. Greiðslur til utanríkisþjónustunnar hækka lítilega milli ára þrátt fyrir aukinn rekstrarkostnað, þar sem á móti vegur lækkun stofnkostnaðar.

Um 60% af útgjöldum ríkisins það sem af er árinu, eða 64 milljarðar króna, runnu til ýmissa félagsmála, svo sem mennta-, menningar-, heilbrigðis- og tryggingamála. Útgjöld til þessa málaflokks lækka um 2% milli ára. Skýrist það nær alfarið af tilfærslu milli mánaða, þar sem vaxtabætur voru greiddar út í byrjun ágústmánaðar nú í ár, en í júlímánuði í fyrra. Að frátöldum vaxtabótum hækka félagsmálin um 3,9% og er það í samræmi við hækkanir bóta almannatrygginga á þessu tímabili.

Útgjöld til atvinnumála hækka um rúm 5% og þar munar mestu um framlög til vegamála sem hækka um 4,8%. Aðrar breytingar eru lægri. Veigamestu útgjaldaliðirnir fylgja forsendum sem fram koma í vegaáætlun og búvörusamningi.

Vaxtagreiðslur hækka sem fyrr segir um rúmlega 3 milljarða króna milli ára, sem nánast alfarið skýrist af sérstakri forinnlausn spariskírteina á þessu ári. Hér er þó rétt að hafa í huga að þessi hækkun kemur einungis fram á greiðslugrunni og hefur ekki áhrif á áætlun fjárlaga. Fyrirframgreiðsla vaxta með þessum hætti skilar sér í minni vaxtagreiðslum síðar.

Önnur útgjöld hækka um 1,2 milljarða króna, sem skýrist nær alfarið af hækkun greiðslna til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins vegna uppbóta á lífeyri.

Lánahreyfingar
Lánveitingar ríkissjóðs, nettó, taka til greiðslna vegna veittra lána, sölu hlutabréfa og hreyfinga á viðskiptareikningum. Innheimtar afborganir veittra lána umfram ný lán námu 1,3 milljörðum króna sem er heldur lægra en á sama tíma í fyrra. Greiðslur af almennum viðskiptareikningum námu 4,7 milljörðum og greiðslur til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins vegna lífeyrisskuldbindinga ríkissjóðs nema alls um 3,5 milljörðum króna. Á móti þessu vegur að innborganir í upphafi þessa árs vegna sölu viðskiptabanka á síðasta ári námu um 5S milljarði króna.

Afborganir lána ríkissjóðs námu 26,4 milljörðum króna, eða 8,2 milljörðum meira en á sama tíma í fyrra. Þar ber hæst forinnlausn spariskírteina, sem nam tæpum 9 milljörðum króna, sem er um tvöfalt meira en í fyrra. Var uppkaupum beint að fjórum flokkum spariskírteina sem eru ekki nægilega seljanlegir á eftirmarkaði. Afborganir erlendra lána námu 13,5 milljörðum króna, 4 milljörðum minna en í fyrra.

Lántökur ríkisins námu um 18,9 milljörðum króna, en það er rúmlega 8 milljörðum minna en á sama tíma í fyrra. Í febrúar sl. gaf ríkissjóður út skuldabréf til sjö ára að fjárhæð 200 milljónir evra og nam andvirði þeirra 14S milljarði króna sem var notað til endurgreiðslu erlendra lána auk þess sem erlend veltilán voru lækkuð um 7 milljarða króna. Útgáfa ríkisvíxla innanlands nam svipaðri fjárhæð og innlausn, samanborið við 1 milljarðs króna lækkun á sama tíma í fyrra.