Afkoma ríkissjóðs fyrstu ellefu mánuði ársins 2000. Greinargerð 21. desember 2000

	1998	1999	2000
Tekjur.................................................................	145.011	173.494	184.588
Gjöld...................................................................	142.624	157.214	175.616
Tekjur umfram gjöld.......................................	2.387	16.279	8.972
Lánveitingar. nettó..........................................	3.753	5.433	200
Hreinn lánsfjárjöfnuður.................................	6.140	21.712	9.172
Greiðslur til LSR.............................................	-	-4.500	-5.500
Afborganir lána................................................	-25.245	-34.102	-34.443
Innanlands.......................................................	-15.431	-17.321	-20.909
Erlendis............................................................	-9.814	-16.781	-13.534
Lánsfjárþörf brúttó..........................................	-19.105	-16.890	-30.771
Lántökur...........................................................	19.268	13.117	27.793
Innanlands.......................................................	19.976	-2.577	6.062
Erlendis............................................................	-708	15.694	21.731
Greiðsluafkoma ríkissjóðs.............................	163	-3.773	-2.978

Við samanburð á mánaðarlegum afkomutölum ríkissjóðs er rétt að hafa í huga að tekjur ríkissjóðs sveiflast mjög mikið milli mánaða, eða sem nemur að jafnaði um 5 milljörðum króna. Þessi þróun, sem einnig kemur fram í afkomutölunum, endurspeglar fyrst og fremst skil á virðisaukaskatti sem fara fram annan hvern mánuð.

Tekjur
Heildartekjur ríkissjóðs fyrstu ellefu mánuði ársins námu um 184S milljarði króna, samanborið við 173S milljarð á sama tíma í fyrra og 145 milljarða árið 1998. Hækkunin frá fyrra ári nemur aðeins 6S%, samanborið við 19S% árið áður. Að sama skapi dregur úr aukningu skatttekna milli ára, en þær hækka um 10S% fyrstu ellefu mánuði þessa árs, samanborið við 15S% hækkun í fyrra.

Þessi þróun er skýr vísbending um að þenslan í efnahagslífinu sé í rénun og endurspeglar meðal annars minni innlenda eftirspurn en í fyrra. Þessi þróun kemur glöggt fram í innflutningstölum. Síðasta ár einkenndist af mikilli innlendri eftirspurn. Áhrifa þessa gætti í auknum innflutningi sem alfarið mátti rekja til innflutnings neysluvöru. Þessi staða hefur gjörbreyst. Fyrstu tíu mánuði þessa árs hefur innflutningur aukist um 15 milljarða króna. Þar af skýrir innflutningur neysluvöru einungis hálfan milljarð króna, eða um 5%. Það sem eftir stendur stafar af innflutningi rekstrar- og fjárfestingarvöru, ekki síst olíuvörum. Þetta eru mikilvæg umskipti.

				Breyting	í %
	1998	1999	2000	1998-1999	1999-2000
Skatttekjur í heild...............................	134.143	155.029	171.657	15,6	10,7
Skattar á tekjur og hagnað.............	35.160	41.780	49.656	18,8	18,9
Tekjuskattur einstaklinga.................	27.637	32.479	37.610	17,5	15,8
Tekjurskattur lögaðila......................	4.954	6.421	6.504	29,6	1,3
Skattur á fjármagnstekjur.................	2.569	2.880	5.542	12,1	92,4
Tryggingargjöld................................	14.479	15.880	17.324	9,7	9,1
Eignarskattar....................................	6.714	7.192	8.453	7,1	17,2
Skattar á vöru og þjónustu..............	77.595	89.897	95.878	15,9	6,7
Virðisaukaskattur.............................	47.401	55.663	60.993	17,4	9,6
Aðrir óbeinir skattar.........................	30.193	34.234	34.175	13,4	-0,3
Þar af:
Vörugjöld af ökutækjum.................	4.365	5.352	4.746	22,6	-11,3
Vörugjöld af bensíni.......................	6.280	6.687	6.983	6,5	4,4
Þungaskattur..................................	3.365	3.853	4.415	14,5	14,6
Áfengisgjald og hagnaður ÁTVR..	6.901	7.524	7.956	9,0	5,7
Annað.............................................	9.282	10.818	10.785	16,5	-6,9
Aðrir skattar......................................	280	692	345	147,1	-50,1
Aðrar tekjur........................................	10.869	18.464	11.832	70,0	-64,1
Tekjur alls...........................................	145.011	173.493	184.588	19,6	6,4

Þótt hækkun skatttekna sé almennt minni á þessu ári en í fyrra eru breytingar á einstökum liðum mismunandi. Þannig hækka tekjuskattar meira en veltuskattar, eða um nær 19%, samanborið við tæplega 7% hækkun almennra veltuskatta. Í þessum tölum gætir ekki síst áhrifa mikillar tekjuaukningar vegna fjármagnstekjuskatts, eða sem nemur um 92% milli ára. Tekjuskattur einstaklinga hækkar einnig umtalsvert, eða um tæplega 16%, samanborið við 17S% hækkun í fyrra. Til samanburðar má nefna að hækkun launavísitölu nam 6S% á fyrstu ellefu mánuðum þessa árs, 7% á sama tíma í fyrra og 9S% árið 1998. Þessi áhrif koma einnig fram í verulegri hækkun tekna af tryggingagjaldi, þótt hún sé minni en á tekjuskatti einstaklinga. Tekjuskattur lögaðila er hins vegar nánast óbreyttur frá því í fyrra og er það í samræmi við nýlega álagningu tekjuskatts á lögaðila fyrir tekjuárið 1999 sem reyndist talsvert lægri en gert var ráð fyrir í áætlunum.

Hækkun veltuskatta svarar til um 1S-2% aukningar að raungildi það sem af er þessu ári. Þetta eru mikil umskipti frá síðasta ári, þegar raunaukning veltuskatta var 14-15%. Sérstaka athygli vekur þróun tekna af virðisaukaskatti, en þær hafa hækkað um tæplega 7% það sem af er þessu ári, eða meira en helmingi minna en á sama tíma í fyrra. Þessi þróun er gleggsta vísbendingin um stöðugt minnkandi eftirspurn í efnahagslífinu á þessu ári.

Athyglisvert er að sjá hvernig einstakir veltuskattar hafa breyst milli ára. Þannig jukust vörugjaldstekjur af ökutækjum um 23% í fyrra, en lækka á fyrstu ellefu mánuðum þessa árs um tæp 11%. Þetta endurspeglar meðal annars 10% minni bílainnflutning á þessu ári. Hins vegar gætir hér einnig áhrifa lækkunar vörugjalds fyrr á árinu eins og sést af því að heildarverðmæti bílainnflutnings það sem af er ári hefur einungis lækkað um rúm 4% milli ára.

Vörugjaldstekjur af bensíni hækka um 4,5% í ár á sama tíma og innflutningsverð á bensíni hefur nær tvöfaldast. Skýringin felst í breytingu á álagningu vörugjalds á bensín í fyrravetur, úr hlutfallslegu gjaldi í fasta krónutölu. Áhrif breyttrar álagningar bensíngjalds koma glöggt fram í því að bensínverð hér innanlands væri nú um 12-13 krónum hærra á lítra ef eldri tilhögun væri enn í gildi.

Tekjur af þungaskatti aukast um 14S% á fyrstu ellefu mánuðum þessa árs, eða svipað og í fyrra. Þessar tölur endurspegla meðal annars áhrif ýmissa breytinga á fyrirkomulagi þungaskatts síðastliðið vor sem skiluðu meiri tekjum en gert var ráð fyrir, ekki vegna aukinnar skattlagningar heldur vegna mikillar fjölgunar díselbifreiða og aukins aksturs. Nýlega var hins vegar ákveðið að lækka þungaskatt um 10% og kemur sú breyting til framkvæmda á næsta gjaldtímabili.

Aðrar tekjur, svo sem arðgreiðslur, vaxtatekjur og hagnaður af sölu eigna, lækka verulega milli ára, sem fyrst og fremst má rekja til minni eignasölu í ár en í fyrra.

Gjöld
Heildarútgjöld ríkissjóðs námu um 175S milljarði króna á fyrstu ellefu mánuðum ársins og hækka um 18S milljarð, eða 11S%, frá sama tíma í fyrra. Rúman fjórðung þessarar hækkunar, eða um 5 milljarða, má rekja til aukinna vaxtagreiðslna, fyrst og fremst vegna sérstakrar forinnlausnar spariskírteina á þessu ári. Útgjaldahækkunin, án vaxta, nemur hins vegar um 8S% milli ára, sem er um 2% lægra en áætluð hækkun þjóðarútgjalda á sama tíma og 1S% minna en í fyrra.

Útgjöld til almennra mála hækka í heild um 13% milli ára. Sem fyrr vega greiðslur til æðstu stjórnar ríkisins þyngst, en þær hækka um 15%. Greiðslur til löggæslu, dómsmála o.fl. hækka um 12% og greiðslur til utanríkisþjónustunnar hækka um rúmlega 8%, þar sem lækkun stofnkostnaðar vegur á móti auknum rekstrarkostnaði.

				Breyting	í %
	1998	1999	2000	1998-1999	1999-2000
Almenn mál.........................................	15.868	18.035	20.381	13,7	13,0
Almenn stjórn....................................	7.444	9.058	10.433	21,7	15,2
Dómgæsla og löggæsla........................	5.989	6.377	7.120	6,5	11,7
Utanríkisþjónusta..............................	2.435	2.599	2.817	6,7	8,4
Félagsmál............................................	90.973	99.130	108.521	9,0	9,5
Þar af: Mennta- og menningarmál.........	16.559	18.170	19.620	9,7	8,0
Heilbrigðismál............................	27.485	30.940	34.932	12,6	12,9
Almannatryggingamál.................	35.874	38.480	41.795	7,3	8,6
Húsn- fél. og vinnumál...............	8.897	9.066	9.470	1,9	4,5
Atvinnumál..........................................	20.290	23.071	24.137	13,7	4,6
Þar af: Landbúnaðarmál.........................	7.362	7.940	8.114	7,9	2,2
Samgöngumál..............................	9.517	11.244	11.993	18,1	6,7
Vaxtagjöld............................................	11.666	10.945	15.804	-6,2	44,4
Önnur útgjöld.....................................	3.827	6.033	6.773	57,6	12,3
Gjöld alls.............................................	142.624	157.214	175.616	10,2	11,7

Nálægt tveir þriðju hlutar af útgjöldum ríkisins það sem af er árinu, tæpir 109 milljarðar króna, runnu til ýmissa félagsmála, svo sem mennta-, menningar-, heilbrigðis- og tryggingamála. Útgjöld til þessa málaflokks hækka í heild um 9S% milli ára, en frávik einstakra viðfangsefna eru veruleg. Þannig hækka greiðslur til sjúkrahúsa, öldrunarþjónustu og sjúkratrygginga um 13% á meðan ýmsar tilfærslur, svo sem bætur almannatrygginga, hækka um 8S%. Til samanburðar má nefna að launavísitalan hefur hækkað um 6S% á sama tíma.

Útgjöld til atvinnumála hækka samtals um 4S%. Þar vegur þyngst 8% hækkun framlaga til vegamála í samræmi við vegáætlun. Á móti vegur lækkun framlaga til hafnarmála og óveruleg hækkun greiðslna til landbúnaðarmála. Reyndar hækka beingreiðslur til bænda um rúmlega 3% milli ára, en á móti vegur lækkun greiðslna vegna Jarðeigna ríkisins.

Vaxtagreiðslur hækka sem fyrr segir um tæplega 5 milljarða króna milli ára og verulega umfram forsendur fjárlaga sem skýrist af forinnlausn spariskírteina á þessu ári. Innlausnin kemur fram sem hækkun á greiðslugrunni, en fyrirframgreiðsla vaxta með þessum hætti skilar sér í minni vaxtagreiðslum síðar.

Önnur útgjöld hækka um 700 m.kr. sem skýrist að mestu af nálægt 500 m.kr. hækkun til nokkurra umhverfisverkefna, svo sem Ofanflóðasjóðs.

Lánahreyfingar
Lánveitingar ríkissjóðs, nettó, taka til greiðslna vegna veittra lána, sölu hlutabréfa og hreyfinga á viðskiptareikningum. Innheimtar afborganir umfram ný veitt lán námu 1,3 milljörðum króna í samanburði við 2,9 milljarða á sama tíma í fyrra. Verulega hefur dregið úr lánveitingum ríkissjóðs á undanförnum árum. Greiðslur af almennum viðskiptareikningum námu 6,4 milljörðum, en á móti vega 5S milljarðs króna innborganir í upphafi þessa árs vegna sölu viðskiptabanka á síðasta ári.

Þá hefur ríkissjóður ráðstafað hluta lánsfjárafgangs til greiðslu lífeyrisskuldbindinga hans hjá Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins. Greiðslur til sjóðsins nema 5,5 milljörðum króna á fyrstu ellefu mánuðum þessa árs, samanborðið við 4,5 milljarða á sama tíma í fyrra.

Afborganir lána ríkissjóðs námu 34S milljarði króna, sem er nær sama fjárhæð og á sama tíma í fyrra. Þar ber hæst forinnlausn spariskírteina, sem nam 10S milljarði króna. Uppkaupunum var beint að fjórum flokkum spariskírteina sem ekki voru nægilega seljanlegir á eftirmarkaði, auk þess sem stutt var eftir af líftíma þeirra. Afborganir erlendra lána námu 13,5 milljörðum króna sem er 3,3 milljörðum lægri fjárhæð en í fyrra.

Lántökur ríkisins námu um 27,8 milljörðum króna, 14,7 milljörðum meira en á sama tíma í fyrra. Þær skiptast þannig að erlendar lántökur námu 21,7 milljörðum og innlendar 6,9 milljörðum króna. Í febrúar sl. gaf ríkissjóður út skuldabréf til sjö ára að fjárhæð 200 milljónir evra og nam andvirði þeirra 14S milljarði króna sem var notað til endurgreiðslu erlendra lána. Þessu til viðbótar eru erlendar skammtímalántökur að fjárhæð 7,5 milljarðar til að mæta tímabundinni fjárþörf innan ársins. Útgáfa ríkisvíxla innanlands var tæpum milljarði lægri en innlausn, samanborið við 6 milljarða króna lækkun á sama tíma í fyrra. Þá nemur sala spariskírteina og ríkisbréfa 6,9 milljörðum króna samanborið við 3,7 milljarða í fyrra.

Nýlega var gengið til samninga við þrjár lánastofnanir um viðskiptavakt með ríkisvíxla. Samningsaðilar hafa einir heimild til þátttöku í útboðum og verða þannig jafnframt aðalmiðlarar ríkisvíxla. Tilgangur samningsins er að tryggja útgáfu ríkisvíxla og efla verðmyndun þeirra á eftirmarkaði. Ríkissjóður skuldbindur sig með samningnum til að selja í hvert skipti 3-4 milljarða króna í þremur útboðum. Gert er ráð fyrir að útistandandi stofn ríkisvíxla muni hækka á næsta ári um 4-6 milljarða króna frá því sem verður um næstu áramót.