Framtíðarstefna stjórnvalda varðandi strandflutninga

Samgönguráðherra tekur undir niðurstöðu nefndar sem fjallað hefur um afleiðingar af breyttu fyrirkomulagi vöruflutninga á Íslandi.

Síðastliðinn nóvember skipaði samgönguráðherra nefnd sem ætlað var að skila inn tillögum að framtíðarstefnu stjórnvalda varðandi strandflutninga. Skipun nefndarinnar var tilkomin vegna breytinga á vöruflutningum á Íslandi sem felast meðal annars í miklum samdrætti í siglingum strandferðaskipa og samfara því auknum akstri flutningabíla á vegum landsins.

Aukin umferð vöruflutningabíla hefur meðal annars áhrif á; uppbyggingu vegakerfisins, umferðaröryggi, losun gróðurhúsaloftegunda, notkun hafna og flutningastarfsemi í landinu

Í störfum sínum leitaðist nefndin við að meta áhrifin út frá þeim upplýsingum sem fyrir liggja en auk þess leitaði nefndin álits um ákveðin atriði hjá fulltrúum Samtaka verslunar og þjónustu, Landverndar, Hafnarsambands sveitarfélaga, Vegagerðarinnar, fyrirtækja í sjávarútvegi og fleiri.

Skýrsluna í heild má nálgast hér (WORD - 104KB)

Helstu niðurstöður skýrslunnar eru eftirfarandi.

Meginniðurstaða nefndarmanna er sú að niðurlagning strandsiglinga, og þar með aukning vöruflutninga á landi, hafi takmörkuð áhrif á viðhald vega, umferðaröryggi og losun gróðurhúsalofttegunda.

Þá telur nefndin mikilvægt að stjórnvöld tryggi að gjaldtaka og álögur á mismunandi flutningasmáta verði sem réttust og í samræmi við samfélagslegan kostnað sem þeir valda, í þeim tilgangi að skapa heilbrigt og sanngjarnt samkeppnisumhverfi. Jafnframt telur nefndin að ríkisvaldið eigi ekki og geti ekki gripið til aðgerða sem miða að því að færa meginþunga flutninga á sjó og telur vandséð að slíkar aðgerðir geti snúið þróuninni við og að ekki sé hægt að sjá að samfélagslegir hagsmunir krefjist slíks.

1. Uppbygging vegakerfisins

Umferðarþungi og veður hafa mest áhrif á viðhaldskostnað vega. Veður hefur afgerandi áhrif á endingu slitlags en umferð þungra bíla veldur mestu af sliti á efra burðarlagi vega. Fjárfestingar Vegagerðarinnar í viðhaldi vega með slitlagi eru um 1.400 milljónir kr á ári. Vegagerðin hefur ekki gefið út langtímaáætlun um viðhaldskostnað vega þar sem óvissuþættir eru taldir vera of margir. Talið er að árlegur viðhaldskostnaður muni aukast um 100 milljónir í kjölfar þess að strandsiglingar Eimskips lögðust af.

2. Umferðaröryggi

Aukin umferð flutningabíla á helstu akstursleiðum hefur ekki leitt til fjölgunar slysa og óhappa þar sem þungir bílar koma við sögu. Tíðni á hverja milljón ekna kílómetra hefur lækkað. Árið 2003 kemur reyndar fram umtalsverð fækkun slysa og óhappa, en líkleg ástæða hennar er talin vera aukin áhersla á öryggisstjórnun hjá flutningsaðilum.

3. Losun gróðurhúsalofttegunda

Vöruflutningar valda útstreymi gróðurhúsalofttegunda og var hlutdeild þeirra í heildarlosun landsins árið 2002 á bilinu 3,5 til 4%. Á síðastliðnum 20 árum hefur losun gróðurhúsalofttegunda frá strandflutningaskipum minnkað um 40 þús tonn en á sama tímabili jókst losun frá stórum bifreiðum um tæp 53 þús tonn á ári. Sé gert ráð fyrir því að þessi aukningin sé eingöngu vegna vöruflutningabifreiða er niðurstaðan sú að losun gróðurhúsalofttegunda vegna vöruflutninga hefur aukist um tæp 13 þús tonn á tuttugu árum, eða um 9%. Almennt má segja að flutningar á sjó valdi minna útstreymi en flutningar á landi. Útreikningar nefndarinnar benda þó til þess að veruleg óvissa sé um þann ávinning sem ná mætti með auknum strandflutningum hvað útstreymi gróðurhúsalofttegunda varðar og að líklegast sé að hann yrði óverulegur. Aðgerðir til að auka sparneytni og minnka útstreymi frá flutningabílum eru líklegri til að árangurs en sértækar aðgerðir til að færa flutninga út á sjó.

4. Notkun hafna

Breytingarnar hafa eðlilega þau áhrif að hlutverk hafna í vöruflutningum minnkar. Þar er sérstaklega um að ræða hafnir á Ísafirði og í Eyjafirði, en þau sjónarmið komu fram að skapist réttar aðstæður munu strandsiglingar hefjast á ný á þær hafnir sem hagkvæmt er að sigla til.

5. Flutningastarfsemin í landinu

Innflutningsvöru og innlendri vöru er nú dreift í daglegum ferðum frá nokkrum stórum birgðastöðvum til viðtakenda um allt land. Biðtími eftir vöru á landsbyggðinni er styttri en áður og birgðakostnaður fyrirtækja er lægri. Fastur kostnaður flutningsaðila er nú lægri og gámakostnaður lækkar frá því sem áður var. Almennt hefur þessi þróun leitt til bættra búsetuskilyrða á landsbyggðinni.
Stórir söluaðilar á neytendamarkaði bjóða vörur til neytenda á landsbyggðinni á verði sem er sambærilegt við verð í Reykjavík og beita þannig verðjöfnun milli landshluta án afskipta opinberra aðila. Aukinni þjónustu við neytendur á landsbyggðinni virðist því ekki fylgja verðhækkanir á vöru.

Nefndarmenn telja mikilvægt að hugað verði að aðgerðum til aðlögunar breytingunum og má nefna í því samhengi

• Aðgerðir til að auka umferðaröryggi, t.d. með auknu umferðareftirliti og öðrum aðgerðum í umferðaröryggisáætlun samgönguráðuneytis.

• Aðgerðir til að draga úr áhrifum útstreymis gróðurhúsalofttegunda, komið verði upp hvatakerfi til að hvetja flutningaaðila til að fylgja tækniþróun, en líklegt er að miklar framfarir verði á því sviði á komandi árum.
• Aðgerðir til að vegakerfið afkasti og standi undir auknu álagi, t.d. með því að viðhald vega verði í samræmi við þarfir á endurnýjun slitlaga og burðarlaga og öflugt eftirlit sé með að öxulþungareglur verði virtar.
• Nauðsyn þess að gerð verði langtímaáætlun varðandi viðhaldskostnað vega. Upplýsingaöflun varðandi áhrifaþætti í endingu burðalaga og slitlaga verði efld verulega.

Samgönguráðherra tekur undir niðurstöðu nefndarinnar og telur að í ljósi niðurstöðunnar sé meginhlutverk samgönguyfirvalda að tryggja uppbyggingu vegakerfis og umferðaröryggis í kjölfar þess að vöruflutningar um vegina hafa aukist.

Í nefndina voru skipaðir þeir Ólafur Sveinsson, hagverkfræðingur, sem formaður, Sigurður Guðmundsson, fjármálaráðuneyti og Hugi Ólafsson, umhverfisráðuneyti. Björn Ágúst Björnsson, samgönguráðuneyti, var starfsmaður nefndarinnar.