Ríkisstjórn samþykkir frumvarp til laga um þjóðaratkvæðagreiðslur

Ríkisstjórnin hefur samþykkt að leggja fyrir Alþingi frumvarp til laga um þjóðaratkvæðagreiðslur. Frumvarpið verður flutt af forsætisráðherra en það var samið í samráði við fulltrúa allra þingflokka og er aðalhöfundur Björg Thorarensen lagaprófessor. Samþykkt frumvarpsins og framlagning þess á Alþingi er hluti 100 daga áætlunar ríkisstjórnar Samfylkingar og Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs.

Stjórnarskráin gerir ráð fyrir þjóðaratkvæðagreiðslum en lög um þjóðaratkvæðagreiðslur hafa ekki verið sett fyrr hér á landi þrátt fyrir að gert sé ráð fyrir slíkri atkvæðagreiðslu í nokkrum tilvikum í stjórnarskrá lýðveldisins. Í frumvarpinu er lagt til að um framkvæmd þeirra verði sett almenn lög sem gildi hvort heldur um er að ræða þjóðaratkvæðagreiðslur sem skylt er að halda samkvæmt stjórnarskrá eða ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslur sem Alþingi ákveður að efna til með samþykkt þingsályktunartillögu.

Ráðgefandi eða bindandi niðurstaða atkvæðagreiðslu

• Ljóst er þegar stjórnarskráin mælir fyrir um að mál skuli borin undir þjóðina leiðir beint af ákvæðum hennar að niðurstaða atkvæðagreiðslunnar er bindandi.
• Á hinn bóginn er ljóst að niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslu sem Alþingi ákveður að efna til getur ekki verið lagalega bindandi fyrir handhafa ríkisvaldsins, enda gerir stjórnarskráin ekki ráð fyrir því að hendur löggjafans eða annarra handhafa ríkisvalds verði bundnar af slíkum atkvæðagreiðslum.
• Niðurstaða slíkrar atkvæðagreiðslu getur því aðeins orðið ráðgefandi en engu að síður eru hún mikilvæg vísbending um þjóðarvilja varðandi tiltekið málefni sem þjóðkjörnir fulltrúar yrðu í raun að taka tillit til. Til þess að niðurstaða í slíkum atkvæðagreiðslum geti orðið lagalega skuldbindandi fyrir Alþingi þyrfti fyrst að koma til breyting á stjórnarskránni. Er fyrirhugað að upptaka slíks ákvæðis í stjórnarskrá verði meðal þeirra atriða sem stjórnlagaþing taki til skoðunar.

Helstu atriði frumvarpsins er varða kosningaframkvæmdina eru eftirfarandi.

• Lagt er til að löggjöf um atkvæðagreiðslur taki mið af því kosningakerfi sem í landinu er.
• Lagt er til að sömu reglur um atkvæðisrétt gildi og í forsetakosningum og þar með Alþingiskosningum.
• Lagt er til að meirihluti greiddra atkvæða ráði úrslitum án tillits til kosningaþátttöku eða hlutfalls atkvæða af fjölda atkvæðisbærra manna.
• Lagt er til að spurning í þjóðaratkvæðagreiðslu sé jafnan skýr og óskilyrt þannig að hægt sé að svara með ,,já” eða ,,nei.” Alþingi ákveður spurninguna, en leitar umsagnar Landkjörstjórnar um efnið.
• Lagt er til að spurningin sé kynnt kjósendum a.m.k. mánuði áður en atkvæðagreiðsla fer fram.
• Lagt er til að Alþingi standi jafnan fyrir víðtækri kynningu á því málefni sem borið er undir þjóðaratkvæði.