Ný skýrsla OECD um íslensk efnahagsmál
Fjármálaráðuneytið, fréttatilkynning nr. 59/2009
Efnahags- og framfarastofnunin, OECD, birti í dag nýja skýrslu um íslensk efnahagsmál. Helstu niðurstöður skýrslunnar eru eftirfarandi.
Á sama tíma og heimsbúskapurinn hefur gengið gegnum meiriháttar truflun á fjármagnsmörkuðum og efnahagssamdrátt, hefur Ísland orðið fyrir bankahruni sem á sér engan líka, og þjóðabúið fallið niður í djúpa efnahagslægð. Örlög bankakerfisins réðust að hluta til af því að fjármagnsmarkaðir heimsins lokuðust skyndilega, en stórhuga sókn íslensku bankanna ásamt óskilvirku bankaeftirliti gerðu þá mjög berskjaldaða. Þar sem stjórnvöld stóðu frammi fyrir stórkostlegum efnahagslegum og félagslegum vanda, leitaði ríkisstjórnin til alþjóðastofnanna og annarra þjóða til að styðja við langtímaendurreisnaráætlun sína, svo hagvöxtur og trúverðugleiki efnahagsstefnunnar yrði endurheimtur. Framvindan í efnahagsáætluninni er komin nokkuð áleiðis en enn eru mörg verkefni óleyst.
Hrunið leiddi í ljós að fjármálaeftirlitið var veikbyggt og þarfnast leiðréttingar. Eftir að bankarnir voru einkavæddir 2003, uxu þeir mjög hratt og urðu svo stórir í hlutfalli við þjóðarbúið að ekki var hægt að bjarga þeim þegar þeir lentu í erfiðleikum. Þeir urðu einnig svo flóknir og samtengdir að bankaeftirlitsmenn með takmörkuð völd gátu ekki lengur haft í fullu tré við þá. Í framtíðinni mun fjárhagslegur stöðugleiki nást með því að bankakerfið verði minna og einfaldara, eftirlit strangara og komið verði á traustum ramma með efnahagsstefnu sem beinist að kerfislægum og einstökum áhættum.
Bankakerfið verður að komast aftur í eðlilegt horf til þess að þjóðarbúið nái sér aftur á strik. Eftir að bankarnir hrundu, settu stjórnvöld á stofn þrjá nýja banka með því að flytja öll innlend innlán og kröfur á innlenda aðila sem áður voru í gömlu bönkunum. Þótt þetta sé skilvirk tímabundin lausn, stenst hún ekki til lengri tíma. Nýju bankarnir hafa að geyma gallaðar eignir, þeir eru of stórir og ættu ekki að vera að eilífu í ríkiseigu. Stjórnvöld þyrftu að stíga nauðsynleg skref í átt að einkavæðingu og ættu að hvetja erlenda banka til þátttöku.
Gjaldeyrishömlum ætti að aflétta hið fyrsta. Áætlunin sem studd er af viðbúnaðarláni AGS kom á gjaldeyrishömlum á fjármagnsflutninga til að koma í veg fyrir stórkostlegan fjárflótta, koma á stöðugu gengi og vernda heimili og fyrirtæki fyrir stórum, berskjöldum stöðutökum í erlendum gjaldeyri. Aflétta ætti þessum hömlum um leið og það er hægt á öruggan hátt, svo hægt verði að taka aftur upp eðlileg fjárhagssamskipti við erlenda markaði.
Ef Ísland gerist aðili að ESB, væri æskilegt fyrir landið að leita aðgangs að evrusvæðinu svo fljótt sem unnt er til að njóta efnahagslegs hagræðis þess. Peningastefna fortíðarinnar hefur ekki gefið góða raun, bæði þegar stuðst var við gengisviðmið jafnt sem verðbólgumarkmið. Með því að ganga inn í evrusvæðið mun Ísland njóta hagræðis af trúverðugleika evrópska seðlabankans og einnig af lægra áhættuálagi.
Þörf er á verulegu átaki í ríkisfjármálum til að koma fjármálum hins opinbera aftur á sjálfbæran grundvöll. Hrun fjármálakerfis Íslands hefur stórlega aukið skuldir ríkisins í efnahagskreppunni sem, ásamt hækkandi endurgreiðslubyrði af skuldum, hefur stóraukið halla ríkissjóðs. Því er nauðsyn á að halda áfram að leiðrétta grundvöll ríkisfjármála. Í upphafi mun mest af þeirri leiðréttingu eiga sér stað gegnum skattahækkanir, en þegar fram í sækir verður niðurskurður á útgjöldum að aukast. Það er mikið rými til að skera niður útgjöld til heilbrigðis- og menntamála án þess að það komi niður á gæðum þjónustunnar, svo sem haldið hefur verið fram í fyrri skýrslum OECD um Ísland.
Hægt er að nálgast samandregnar niðurstöður skýrslunnar á ensku og lauslega þýðingu á íslensku á vef fjármálaráðuneytisins.
- OECD Economic Surveys: Iceland 2009 (PDF 828 KB)
- Efnahagsskyrsla OECD 2009 (PDF 68 KB)
Fjármálaráðuneytinu, 2. september 2009