Skýrsla Alþjóðagjaldeyrissjóðsins um endurbætur á skattkerfinu

Að beiðni fjármálaráðherra hefur Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn (AGS) látið vinna skýrslu um íslenska skattakerfið. Skýrslan liggur nú fyrir en í henni er farið yfir allt tekjuöflunarkerfi ríkissjóðs og gerð grein fyrir kostum og göllum þess fyrirkomulags sem hér er í skattamálum. Sérfræðingar í opinberum fjármálum heimsóttu Ísland og ræddu við fjölmarga opinbera aðila, hagsmunasamtök og fræðimenn. Í skýrslunni eru gerðar tillögur um breytingar til að auka tekjur ríkissjóðs ef þess er talin þörf.

Helstu niðurstöður skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins í júní 2010
um endurbætur á íslenska skattkerfinu

Íslenska skattkerfið er nú þegar búið mörgum eiginleikum hins besta sem völ er á í þessum efnum. Íslenska skattkerfið er tiltölulega einfalt með lágum skatthlutföllum, breiðum skattstofnum, og lítið um sérstakar undanþágur eða möguleika til að komast undan skattlagningu. Þess vegna skilar skattkerfið hlutfallslega miklum tekjum og lágmarkar neikvæð áhrif á atvinnustig, efnahagsstarfsemi og reglubyrði. Ísland hefur þannig búið við hátt tekjuhlutfall samanborið við önnur OECD-lönd og jafnvel önnur Norðurlönd eins og kemur fram hjá OECD Revenue Statistics, upplýsingaveitu OECD um skatttekjur.

Tillögurnar um endurbætur á íslenska skattkerfinu byggjast á þessum styrkleika, fremur en að lagt sé til að vikið verði umtalsvert frá því skipulagi skattlagningar sem fyrir er. Tillögurnar miðast að því að lágmarka skaðleg áhrif á atvinnu og hagvöxt og fjarlægja þætti sem ekki samræmast alþjóðlegri venju. Tillögum um breytingar á sköttum – sem sumar fela einnig í sér mótvægisaðgerðir til handa þeim tekjulægri – er ætlað að auka tekjur að nokkru í samræmi við áform stjórnvalda en einnig að jafna tekjudreifingu. Þær auknu skatttekjur sem framkvæmd tillagnanna hefði í för með sér væri hægt að nota til að bæta fjárhag ríkissjóðs eða til að lækka almenn skatthlutföll að óbreyttum heildartekjum.

Í skýrslu AGS er fjallað um íslenska skattkerfið í samanburði við önnur Norðurlönd, Evrópulönd og aðildarríki OECD. Árangur í tekjujöfnun byggist á sterku velferðarkerfi, fjármagnað með skattkerfi með góða tekjuöflunareiginleika. Ef stighækkun skatta fer yfir tiltekin mörk dregur úr tekjuöflunargetunni vegna truflandi áhrifa á hagrænar ákvarðanir, hreyfanleika skattstofna og möguleika til undanskots frá sköttum. Þetta grefur undan möguleikum ríkisvaldsins til að jafna tekjur á skilvirkan hátt. Niðurstaðan er sú að meginframlag íslenska skattkerfisins til tekjujöfnunarstefnu stjórnvalda þarf að vera að afla nægra tekna á skilvirkan hátt, fremur en að draga úr ójöfnuði upp á eigin spýtur.

Íslensk stjórnvöld hafa þegar hafist handa um endurskoðun á tekjuöflunarkerfi ríkissjóðs með það fyrir augum að auka tekjujöfnunareiginleika, hagvaxtaráhrif og skilvirkni kerfisins. Með tekjuaukningu er ætlunin að bæta stöðu opinberra fjármála í kjölfar efnahagshrunsins og fjármagna stefnu stjórnvalda að auka tekjujöfnun og styrkja hið félagslega öryggisnet og opinbera þjónustu á þeim sviðum þar sem hún telst lakari en á hinum Norðurlöndunum.

Eftirfarandi eru meðal þeirra tillagna sem AGS kynnir í skýrslu sinni;

Tekjuskattur lögaðila Þrátt fyrir að tekjuskattur lögaðila sé í samræmi við venjur í öðrum OECD-ríkjum mætti bæta kerfið með því að nota ársreikninga fyrirtækja (IFRS) sem grundvöll skattlagningar nema þar sem sérstaklega er tekið fram í lögum um tekjuskatt að svo skuli ekki vera. Einkum er hér átt við að hagnaður eða tap af sölu fjármuna teljist til venjulegra tekna. Þetta mundi leysa þau vandkvæði sem nú eru á meðferð afleiðuviðskipta og annarra flókinna fjármálaafurða, svo og eftirgjöf skulda.

Tekjuskattur einstaklinga Með því að skattleggja fjármagnstekjur einstaklinga með einu skatthlutfalli, aðskildum frá launatekjum og öðrum tekjum (tvískiptur tekjuskattur), tekst íslenska skattkerfinu að ná til breiðs skattstofns þar sem litlir möguleikar eru á skattaskipulagningu og fáir frádráttarmöguleikar – og hámarkar þannig tekjumöguleikana gagnvart þessum mjög hreyfanlega skattstofni. Tekjuskattur einstaklinga er með mjög háan persónuafslátt og þess vegna mikla stighækkun þegar komið er yfir skattleysismörk meðan mjög fáir skattgreiðendur eru í neðsta og efsta skattþrepinu. Lögð er til hækkun 18% skattsins á fjármagnstekjur einstaklinga og fyrirtækja (sem í dag er lægri en á hinum Norðurlöndunum) í 20% sem myndi auka skatttekjur um 0,3% af VLF.

Virðisaukaskattur. Í samanburði við önnur OECD-lönd skilar íslenska virðisaukaskattkerfið miklum tekjum með litlum neikvæðum áhrifum á atvinnustig og hagvöxt. Óvenjulegar undanþágur og lágt neðra þrep draga hins vegar úr þessu hlutleysi og tekjuöflunargetu án þess að ná tekjujöfnunarmarkmiðum ef tekið er mið af neysluvenjum íslenskra heimila. Lagt er til að eftir því sem aðstæður leyfa verði þessi sérkenni lögð af en um það bil einum þriðja af tekjuaukanum sem af hlytist yrði varið til að bæta hag tekjulægstu fjölskyldnanna.

Aðrir skattar. Í skýrslunni er talið jákvætt að lagðir hafa verið á auðlinda- og umhverfisskattar en bent á að skattstofninn ætti að breikka og skattarnir að hækka í átt að því verði sem gildir á losunarheimildamarkaði ESB (ETS). Hægt væri að hækka eldsneytisskatta (með niðurgreiðslum vegna almenningssamgangna) og afla þannig tekna sem nema 0,3% af VLF. Vörugjöld á matvæli ætti að gera markvissari eða leggja af í áföngum. Hlutleysi ökutækjaskatta og hvatar þeim tengdir gagnvart eldsneytiseyðslu ætti að auka. Að lokum er hægt að afla aukinna skatttekna með eignasköttum með litlum neikvæðum efnahagslegum áhrifum – og þá ætti að hækka þegar tekjur og húsnæðismarkaður taka við sér á ný.

Íslenska þýðingu á helstu niðurstöðum ásamt skýrslunni á ensku og íslensku má finna á vef ráðuneytisins.

•  Improving the Equity and Revenue Productivity of the Icelandic Tax System - June 2010 (PDF 627 KB)
• Helstu niðurstöður skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins í júní 2010 um endurbætur á íslenska skattkerfinu (PDF 32 KB)