Starfshópur um hlutverk lífeyrissjóða í uppbyggingu atvinnulífs
Ráðherranefnd um efnahagsmál hefur fjallað um málefni lífeyrissjóða og ákveðið að forsætisráðherra skipi starfshóp um hlutverk þeirra í uppbyggingu atvinnulífs. Í starfshópnum eiga sæti Gunnar Baldvinsson, formaður, framkvæmdastjóri Almenna lífeyrissjóðsins, Áslaug Árnadóttir, lögmaður og Eggert Benedikt Guðmundsson, forstjóri eTactica ehf.
Lífeyrissjóðir gegna veigamiklu hlutverki í íslensku efnahagslífi. Hlutverk þeirra er að taka við iðgjöldum sjóðfélaga og launagreiðenda, ávaxta þau og greiða ævilangan ellilífeyri eða áfallalífeyri við vissar aðstæður. Sjóðirnir greiða nú þegar meirihluta eftirlauna landsmanna en í framtíðinni mun vægi þeirra í eftirlaunagreiðslum aukast enn frekar þegar kynslóðir fara á eftirlaun sem hafa greitt 10% til 15,5% iðgjöld af heildarlaunum alla starfsævina.
Eignir lífeyrissjóða hafa aukist verulega á liðnum árum og voru samtals 3.514 milljarðar í ársbyrjun 2017 eða um 150% af landsframleiðslu. Til samanburðar má nefna að í ársbyrjun 1998, þegar lög um lífeyrissjóði voru samþykkt, voru eignir sjóðanna 407 milljarðar og vógu 75% af landsframleiðslu. Miðað við spár er talið að stærð sjóðanna muni að hámarki nema um þrefaldri landsframleiðslu á næstu áratugum. Vegna mikils vaxtar eru lífeyrissjóðirnir umsvifamiklir í íslensku efnahagslífi og eiga stóran hluta innlendra peningalegra eigna, sérstaklega skráðra verðbréfa. Auk þess eiga þeir verulegar eignir sem eru ekki skráðar í kauphöll, þ.á m. útlán til sjóðfélaga og hlutabréf í óskráðum fyrirtækjum.
Kveðið er á um það í lögum að lífeyrissjóður megi að hámarki eiga 15% (20% frá 1.7.2017) í hverju fyrirtæki. Leiðir þetta til dreifðra fjárfestinga en hefur haft þau áhrif að lífeyrissjóðir eiga í mörgum tilvikum hlut í fleiri en einu fyrirtæki á sama markaði. Þetta ásamt aukinni eignarhlutdeild lífeyrissjóða kallar á umræðu um aðkomu lífeyrissjóða að stjórnun atvinnufyrirtækja, um samkeppnismál og stjórnarhætti.
Starfshópurinn skal meðal annars horfa til eftirfarandi viðfangsefna.
- Hvaða efnahagslegu og samkeppnislegu hættur felast í víðtæku eignarhaldi lífeyrissjóða í atvinnufyrirtækjum? Er æskilegt að setja reglur eða gera lagabreytingar um eignarhald og aðkomu lífeyrissjóða að stjórnun atvinnufyrirtækja til að draga úr áhættu sjóðanna og tryggja samkeppni á markaði?
- Hvert er vægi eigna lífeyrissjóða og annarra fjárfesta í skráðum og óskráðum verðbréfum nú og fyrir áratug síðan og hvernig er líklegt að það þróist á næstu árum og áratugum? Er þörf á að gera ráðstafanir til að draga úr vægi lífeyrissjóða í íslensku efnahagslífi?
- Hvernig hefur eignarhald fagfjárfesta í skráðum fyrirtækjum í nálægum ríkjum þróast? Getum við dregið lærdóm af umræðu innan annarra OECD-ríkja um áhættudreifingu og aðkomu lífeyris- og verðbréfasjóða að stjórnun atvinnufyrirtækja?