Málflutningur fyrir yfirdeild Mannréttindadómstólsins

Í dag fór fram málflutningur fyrir yfirdeild Mannréttindadómstóls Evrópu (MDE) í máli Guðmundar A. Ástráðssonar gegn íslenska ríkinu. Í málinu er deilt um þá niðurstöðu Hæstaréttar Íslands að kærandi hafi notið réttlátrar málsmeðferðar í skilningi 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þegar Landsréttur staðfesti niðurstöðu sakfellingar sem hann hlaut í héraði. Með dómi sínum hinn 12. mars 2019 komst MDE að þeirri niðurstöðu að svo verulegir annmarkar hefðu verið á skipan eins landsréttardómara, Arnfríðar Einarsdóttur (AE), að samanlagðir hefðu þeir falið í sér gróft brot á landslögum sem gilda um skipan dómara.  Um væri að ræða brot gegn þeim áskilnaði 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmálans að skipan dómstóls væri ákveðin með lögum. Fanney Rós Þorsteinsdóttir, settur ríkislögmaður, og enski lögmaður Tim Otty fluttu málið fyrir hönd íslenska ríkisins en Vilhjálmur H. Vilhjálmsson fyrir hönd kæranda.

Í upphafi málflutningsins lagði settur ríkislögmaður, Fanney Rós Þorsteinsdóttir, áherslu á að íslenska ríkið bæri mikla virðingu fyrir Mannréttindadómstól Evrópu. Nærtækasta dæmi þess væri stofnun Landsréttar sem væri tilkominn vegna athugasemda dómstólsins varðandi íslenskt dómskerfi. Af hálfu íslenska ríkisins var m.a. bent á að MDE hefði í fyrri dómi sínum ekki virt svonefnda nálægðarreglu (e. principle of subsidiarity); að annmarkar á málsmeðferð við skipan dómara í Landsrétt hefðu ekki haft nein áhrif á meðferð máls kæranda, sem og að niðurstaða MDE í fyrri dómi sínum grafi undan réttarríkinu, sjálfstæði dómstóla og valdi réttaróvissu. Því hefði ákvörðun verið tekin um að vísa málinu til yfirdeild dómsins ( e. Grand Chamber)

Meðal helstu atriða í málflutningnum af hálfu íslenska ríkisins má nefna eftirfarandi:

• Dómsmálaráðherra hafi ekki verið bundin af umsögn dómnefndar og hafi verið heimilt samkvæmt lögum að gera tillögu um önnur dómaraefni til Alþingis, heldur en þau 15 sem dómnefnd mat hæfust, svo lengi sem dómaraefni uppfylltu lögbundin hæfisskilyrði til embættisins.
  • Dómsmálaráðherra hafi lagt áherslu á dómarareynslu og kynjasjónarmið sem bæði séu lögmæt hlutlæg sjónarmið. Leiðtogar stjórnmálaflokka á Alþingi hafi verið búnir að koma að koma því á framfæri að listi dómnefndar yrði ekki samþykktur án breytingar, vegna kynjasjónarmiða.
• AE hafi uppfyllt hæfisskilyrði fyrir skipun í embætti dómara við Landsrétt og eigi að baki afbragðs feril sem aðstoðarmaður dómara, héraðsdómari og dómari í Félagsdómi. Hún haft meiri reynslu af dómstörfum en nokkur annar umsækjandi sem ekki var á 15 manna lista dómnefndar.
• Alþingi hafi samþykkt skipun allra 15 umsækjenda sem ráðherra lagði til. Forseti Alþingis hafi lagt til að greidd yrðu atkvæði um allar tillögurnar í einu lagi, líkt gert hefur verið með önnur málefni áður, og skrifstofa Alþingis telur lögmæta aðferð. Enginn þingmaður lagðist gegn því, þrátt fyrir að þeir væru allir upplýstir um að þeir gætu farið fram á atkvæðagreiðslu um hvern og einn umsækjenda.
• Frá því að AE hafi tekið skipum í embætti dómara við Landsrétt hafi hún verið bundin af þeim reglum stjórnarskrár og íslenskra laga sem gilda um dómara og ekkert bendi til annars en að hún hafi sinnt því starfi með sóma, í máli kæranda sem öðrum málum.
• AE hafi verið skipuð ævilangt í embætti og samkvæmt 61. gr. stjórnarskrárinnar verði dómara einungis vikið úr embætti með dómi. Sjálfstæði þeirra sé tryggt.
• Þeir annmarkar sem voru á skipun AE að íslenskum stjórnsýslurétti og íslenskir dómstólar hafa fjallað um, höfðu enginn áhrif á lögmæti stöðu hennar sem skipaðs dómara. Íslenskir dómstólar hafa sérstaklega hafnað því að skipun hennar í embætti og embættisathafnir hennar teljist markleysa.

• Að MDE hafi ekki virt svonefnda nálægðarreglu (e. principle of subsidiarity) og vikið til hliðar túlkun íslenskra dómstóla á íslenskum landslögum án þess að hafa til þess fullnægjandi grundvöll.
• MDE hafi ekki tekið tillit hinna sérstöku og víðtæku afleiðinga niðurstöðu sinnar, bæði fyrir Ísland sem og önnur ríki Evrópuráðsins. Meirihluti dómstólsins hafi þannig komist að þeirri niðurstöðu að hvers konar annmarkiá málsmeðferð við skipun dómara á hvaða stigi sem er, geti leitt til þess að dómsniðurstaða teljist ólögmæt, óháð því hversu tæknilegur annmarkinn er eða hversu langt er síðan hann átti sér stað. Þessi niðurstaða sé langt frá því að efla réttarríkið, valdi réttaróvissu og grafi undan sjálfstæði dómstóla.

Meðfylgjandi er málflutningsræða íslenska ríkisins auk hlekks á upptöku af málflutningnum á heimasíðu MDE.