Heilsa og heilbrigðisþjónusta í ljósi kynja- og jafnréttissjónarmiða
GolliKonur virðast búa við lakara heilsufar og verri lífsgæði en karlar og má rekja ástæður þess að hluta til félagslegrar og efnahagslegrar stöðu þeirra í samfélaginu. Þetta er meðal þess sem kemur fram í nýrri úttekt sem Finnborg S. Steinþórsdóttir, nýdoktor í kynjafræði, vann fyrir heilbrigðisráðuneytið þar sem heilsufar kynjanna er kortlagt úr frá kynja- og jafnréttissjónarmiðum og lagt mat á hvort heilbrigðisþjónustan mæti ólíkum þörfum kynjanna. Í skýrslu Finnbjargar um efnið eru gerðar ýmsar tillögur til úrbóta þar sem áhersla er lögð á að auka heilsufarslegan jöfnuð og stuðla að jöfnu aðgengi allra að heilbrigðisþjónustu.
Úttektin er byggð á fyrirliggjandi gögnum, meðal annars frá embætti landlæknis, Hagstofu Íslands, Sjúkratryggingum Íslands, Tryggingastofnun ríkisins og Neyðarmóttöku Landspítala fyrir þolendur kynferðisofbeldis. Jafnframt var stuðst við rannsóknir og skýrslur sem varpa ljósi á heilsu og heilbrigðisþjónustu hér á landi. Rúm 20 ár eru frá því að sambærileg úttekt var gerð hér á landi í skýrslu nefndar um heilsufar kvenna sem starfaði á vegum heilbrigðisráðherra árin 1995–2000.
Margt bendir til þess að taka þurfi betur tillit til þarfa kvenna á ýmsum sviðum heilbrigðisþjónustunnar, s.s. þegar kemur að geðheilbrigðismálum, úrræðum vegna langvarandi verkja, endómetríósu og meðferðar vegna áfengis- og vímuefna.
Samspil launaðrar og ólaunaðrar vinnu hefur mikil áhrif á lífsgæði og heilsu kvenna. Bent er á mikla atvinnuþátttöku hér á landi. Árið 2019 voru um 85% kvenna og 92% karla á aldrinum 25–64 ára virk á vinnumarkaði en mun hærra hlutfall kvenna (30%) er í hlutastarfi en karlar (7%). Konur verja mun meiri tíma en karlar í ólaunaða vinnu sem tengist heimilishaldi, uppeldi og umönnun. Bent er á að umönnunarábyrgð sé mikil á Íslandi, sérstaklega meðal kvenna. Í samanburði við önnur Evrópulönd er Ísland með hæst hlutfall fólks sem veitir veikum, fötluðum eða öldruðu skyldfólki reglulega umönnun. Fæðingarorlofstaka foreldra er ein birtingarmynd kynjaðrar umönnunarábyrgðar, en konur nýta frekar sameiginlegan rétt foreldra til fæðingarorlofs og eru líklegri til að vera frá vinnumarkaði til að brúa bilið á milli fæðingarorlofs og dagvistunar. Fyrir liggur að fjárhagsleg staða fólks hefur aðgengi að heilbrigðisþjónustu og þá sérstaklega kvenna. Aðrir samverkandi þættir, s.s. menntun, stétt og uppruni, hafa margfeldisáhrif á félagslega og efnahagslega stöðu fólks og vísbendingar eru um að jaðarsettir hópar búi við lakari heilsu og verra aðgengi að heilbrigðisþjónustu hér á landi.
Niðurstöður meðfylgjandi úttektar skiptast í þrjá kafla. Í þeim fyrsta er fjallað um heilsu og velferð, fjölbreytileika íslensks þjóðfélags og þá kynjuðu áhrifaþætti og sjúkdóma sem hafa veruleg áhrif á lífsgæði fólks. Í öðrum kafla er fjallað um aðgengi og notkun á heilbrigðisþjónustu og í þeim þriðja hvað gera megi betur til að stuðla að heilsufarslegum jöfnuði hér á landi.