2,5 milljarðar til að mæta alvarlegri stöðu í landbúnaði

Spretthópur sem matvælaráðherra skipaði vegna alvarlegrar stöðu í matvælaframleiðslu á Íslandi hefur nú skilað tillögum sínum og voru þær  lagðar fyrir ríkisstjórn í morgun.

Ljóst er að bregðast þarf við þeim aðstæðum sem uppi eru vegna verðhækkana á helstu aðföngum í kjölfar innrásar Rússa í Úkraínu. Sú þróun hefur haft og mun hafa alvarleg áhrif á rekstur bænda. Framboð á innlendri vöru getur því dregist saman á næstunni með tilheyrandi áhrifum á fæðuöryggi.

Skýrslan fjallar um áhrif verðhækkana á ólíkar búgreinar, viðnámsþrótt þeirra, þróun á markaði það sem af er ári og líkleg áhrif þess ef stjórnvöld aðhafast ekkert. Miðað við þau gögn sem hópurinn hafði til að vinna úr bendir allt til að staða sauðfjárræktar og nautakjötsframleiðslu sé verst.

Þessi vandi er alþjóðlegur og ekki bundinn við Ísland. Því hafa fleiri lönd stutt við matvælaframleiðslu, þ.m.t. flest þeirra landa sem við berum okkur saman við. Í vinnu spretthópsins var farið yfir viðbrögð annarra ríkja við þróuninni sem og aðgerðir stjórnvalda í upphafi árs og framtíðarhorfur greinarinnar hér á landi. Tillögur eru lagðar fram að aðgerðum til stuðnings bænda sem hafa orðið fyrir mestri kostnaðarhækkun að undanförnu. Þær eru í formi beinna styrkja og umbóta sem yrðu til þess fallnar að styðja við bændur tímabundið en jafnframt er horft til þess að auka viðnámsþrótt greinarinnar og tryggja eftir föngum fæðuöryggi þjóðarinnar.

Með fyrirvara um þá óvissu sem ríkir um þróun næstu mánaða má ætla að rekstrarkostnaður landbúnaðar árið 2022 hafi hækkað um 8.900 milljónir vegna hækkana á áburði, kjarnfóðri, olíu og rúlluplasti. Þar af hækkar áburður um 3.000 milljónir, fóður um 4.500 milljónir og olía og plast um 1.400 milljónir. Nú þegar hefur verið komið til móts við hækkun á áburðarkostnaði sem nemur 650 milljónum. Áætlað er að hækkanir á afurðaverði sem þegar eru komnar fram muni skila um 3.600 milljónum í auknum tekjum á þessu ári. Eftir stendur kostnaðarauki upp á 4.650 milljónir en auk þessa hækka flestir aðrir kostnaðarliðir verulega milli ára. Þessar verðhækkanir hafa þegar veikt rekstrargrundvöll bænda mjög mikið og dregið úr framleiðsluvilja.

Í tillögum hópsins er lagt til að ríkið komi til móts við þessar verðhækkanir með 2.460 milljóna króna stuðningi á árinu 2022. Ætla má að greinin sjálf, afurðafyrirtæki, verslunin og neytendur eigi eftir að takast á við kostnaðarauka af svipaðri stærðargráðu.

Tillögur spretthópsins eru í sex liðum fyrir árið 2022. Í fjórum þeirra er lagt til að greitt verði álag á ákveðnar greiðslur samkvæmt gildandi búvörusamningum, samtals 2.460 milljónir króna. Um er að ræða greiðslur samkvæmt öllum búvörusamningunum fjórum auk þess sem 450 milljónir eru ætlaðar til stuðnings svína-, alifugla- og eggjaframleiðslu þar sem ekki er um slíka samninga að ræða. Kostnaður við aðgerðirnar er áætlaður 0,07% af landsframleiðslu sem er viðbót við aðgerðir í upphafi árs sem námu 0,02%.

Jafnframt er lagt til að kjötafurðafyrirtækjum verði veitt tímabundin heimild til samstarfs með það að markmiði að hvetja til hagræðingar innan geirans. Heimildin yrði bundin ákveðnum skilyrðum sem lagt er til að verði unnin í samráði við Samkeppniseftirlitið. Þá er lagt til að komið verði á sérstökum vakthópi um fæðuöryggi.

Til viðbótar leggur hópurinn fram átta tillögur að aðgerðum sem miðast við lengra tímabil. Þær snerta m.a. neyðarbirgðahald, eflingu grænmetisframleiðslu, kornræktar, jarðræktarrannsókna, lífræna framleiðslu og aukið fæðuöryggi landsins.

Formaður hópsins var Steingrímur J. Sigfússon fyrrverandi ráðherra, en auk hans sátu í hópnum Vigdís Häsler, framkvæmdastjóri Bændasamtaka Íslands og Saga Guðmundsdóttir, sérfræðingur í fjármála- og efnahagsráðuneytinu. Starfsmaður hópsins var Sigurður Eyþórsson sérfræðingur matvælaráðuneytisins.

,,Á tímum sem þessum þegar fæðuöryggi er ógnað er mikilvægt að við stígum þau skref sem þarf til þess að styðja við innlenda framleiðslu á matvælum. Það er von mín að þessar aðgerðir muni stappa stálinu í bændur sem hafa glímt við versnandi afkomu á þessu ári og lengur. Við munum komast í gegnum þennan skafl og til framtíðar litið er útlitið bjart fyrir íslenskan landbúnað” segir Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra.

Skýrslu hópsins má nálgast hér.