Heildarsýn í útlendingamálum

Ríkisstjórnin sammæltist í dag um aðgerðir í málefnum umsækjenda um alþjóðlega vernd, flóttafólks og innflytjenda. Á grundvelli þeirra aðgerða verður tekið utan um málaflokkinn með heildstæðum hætti með aukinni samhæfingu á milli ráðuneyta og stofnana. Markmiðið er að stuðla að betri, skilvirkari og skýrari framkvæmd innan málaflokksins, og bættri þjónustu til að renna styrkari stoðum undir stjórn útlendingamála. Með þessari heildarsýn er lögð áhersla á mannúð og virðingu og unnið gegn skautun í íslensku samfélagi. Horft er sérstaklega til framkvæmdar þessara mála á Norðurlöndum þannig að aukið samræmi sé á milli landa.

Aðgerðir ríkisstjórnarinnar byggjast á því að horft er á málaflokkinn út frá fjórum meginmarkmiðum. Í fyrsta lagi áherslu á hagkvæmari og skilvirkari reglur og betri þjónustu. Í öðru lagi að stuðlað verði að jöfnum tækifærum og þátttöku í samfélaginu. Í þriðja lagi betri nýtingu mannauðs. Í fjórða lagi betri samræmingu og samhæfingu. Aðgerðirnar byggja á umfangsmikilli vinnu og gagnaöflun sem hefur staðið yfir á annað ár með þátttöku nokkurra ráðuneyta, stofnana, starfshópa, m.a. um atvinnuréttindi útlendinga utan EES, samhæfingarteymis og samhæfingarstjóra í málefnum flóttafólks sem tók til starfa sl. vor. Þá hafa verið samþykktar breytingar á löggjöf um útlendinga hvað varðar alþjóðlega vernd fyrr á þessu kjörtímabili.

Stjórnvöld ætla að draga úr útgjöldum og forgangsraða þeim fjármunum betur sem fara í málaflokkinn. Með því að fækka umsóknum sem ekki uppfylla skilyrði um vernd og auka skilvirkni í afgreiðslu umsókna sparast fé sem að hluta verður notað til að auka framlög til að tryggja íslenskukennslu, aukna aðstoð við börn í skólum og samfélagsfræðslu sem hjálpar fólki til virkrar þátttöku í íslensku samfélagi.

Ráðuneytin sem koma beint að framkvæmd aðgerða eru sjö: dómsmálaráðuneytið, félags- og vinnumarkaðsráðuneytið, háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið, heilbrigðisráðuneytið, innviðaráðuneytið, menningar- og viðskiptaráðuneytið og mennta- og barnamálaráðuneytið.

Skilvirkari afgreiðsla umsókna og betri þjónusta

Þjónusta í þágu innflytjenda, flóttafólks og umsækjenda um alþjóðlega vernd á að vera í senn mannúðleg og skilvirk. Skýra þarf reglur og gera framkvæmd þeirra skilvirkari samhliða því að tryggja betra aðgengi að upplýsingum og þjónustu.

• Afgreiðslutími umsókna um alþjóðlega vernd verði styttur í 90 daga að meðaltali á hvoru stjórnsýslustigi um sig.
  
  
• Ráðist verði í að klára á sex mánuðum umsóknir umsækjenda frá Venesúela um alþjóðlega vernd sem beðið hafa niðurstöðu hjá Útlendingastofnun og sérstakt teymi sinni því verkefni.
  
  
• Unnið verður að því að koma á fót búsetuúrræðum fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd á öllum stigum málsmeðferðarinnar. Þar fái umsækjendur stuðning og upplýsingar sem miða að því að tryggja öryggi þeirra. Settur verður á fót spretthópur sem mun vinna greiningu á kostum og göllum ólíkra leiða, þar sem litið verður til reynslu nágrannaríkja. Horft verður til þess að umsóknarferli um alþjóðlega vernd hefjist í sérstakri móttökumiðstöð, málsmeðferðartími styttist og stuðlað sé að skilvirkum brottflutningi að fenginni synjun.
  
  
• Öllum börnum sem hlotið hafa alþjóðlega vernd stendur til boða að vera úthlutað málstjóra í samræmi við annað stig þjónustu samkvæmt lögum um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna. Hlutverk málstjórans er meðal annars gerð stuðningsáætlunar og að samræma þjónustu sem stendur til boða. Horft verður sérstaklega til aukinnar þátttöku í íþrótta- og tómstundastarfi.

• Til að tryggja framboð á húsnæði verður afgreiðslu frumvarps lokið um tímabundnar undanþágur frá skipulags- og byggingarlöggjöf sem gerir Framkvæmdasýslunni – Ríkiseignum, f.h. Vinnumálastofnunar, kleift að taka á leigu og nýta húsnæði, sem ekki hefur verið ætlað til búsetu, undir tímabundna búsetu flóttafólks.
  
  
• Við heimflutning verður lögð áhersla á að veita stuðning við sjálfviljuga heimför, en verði sá kostur ekki nýtur verður hún framkvæmd með atbeina löggæsluyfirvalda. Aukin áhersla verður lögð á landamæraeftirlit með þeim sem fengið hafa endurkomubann.
  
  
• Með stuðningi ríkisins við almenna íbúðakerfið og rammasamningi við Húsnæðis- og mannvirkjastofnun og Samband íslenskra sveitarfélaga verði stuðlað að uppbyggingu húsnæðis fyrir viðkvæma hópa, þar með talið flóttafólk með alþjóðlega vernd.
  
  
• Tryggja þarf gott og samræmt aðgengi að upplýsingum fyrir fólk sem vill setjast að á Íslandi, hvort sem um er að ræða fólk innan Evrópska efnahagssvæðisins, utan þess eða umsækjendur um alþjóðlega vernd. Tryggja þarf upplýsingar á helstu tungumálum um hvaða lög gilda á Íslandi, hvaða leiðir eru í boði og við hverju má búast.
• Áfram verður unnið að á nýju og skilvirkara kerfi um atvinnuréttindi útlendinga utan EES sem miðar að því að opna íslenskan vinnumarkað betur fyrir ríkisborgurum landa utan EES.

Jafnari tækifæri í íslensku samfélagi

Stóraukin áhersla á að jafna tækifæri í íslensku samfélagi, ekki síst meðal barna og vinna gegn stéttskiptingu.

• Sett verður ný löggjöf um móttöku og inngildingu á grundvelli fyrstu heildstæðu stefnumótun í málefnum innflytjenda og flóttafólks. Löggjöfin verði unnin með hliðsjón af lögum, reynslu og framkvæmd á hinum Norðurlöndunum. Áfram verði unnið að stefnumótun til næstu 15 ára og nýrrar framkvæmdaáætlunar til 5 ára.
  
  
• Íslenskt mál er lykillinn að inngildingu og þátttöku í samfélaginu. Stórauka framboð af íslenskunámi, innleiddir hvatar til íslenskunáms og meta þörf fyrir kröfu um íslenskunám og/eða færni í íslensku, í ákveðnum tilfellum. Réttur innflytjenda til íslenskunáms verði tryggður og dregið verði úr kostnaðarþátttöku þeirra. Aðgengi að starfstengdu íslenskunámi verði aukið og fólk geti stundað nám sem mest á vinnutíma. Þá verður jafnframt unnið að fjölgun kennara með fagþekkingu í kennslu íslensku sem annars máls fyrir fullorðna, bættu námsframboði og kennsluefni á því sviði.
  
  
• Framhaldsfræðslan sem fimmta stoð menntakerfisins verði styrkt og stjórnsýsla og utanumhald að sami skapi, og kannað að koma á fót miðstöð ævimenntunar.
  
  
• Farið verði í sérstakt tveggja ára kynningarátak til að auka umburðarlyndi gagnvart íslensku með hreim og að auka íslenskunotkun í samskiptum við innflytjendur hér á landi.
  
  
• Stóraukinn stuðningur við börn af erlendum uppruna þar sem áhersla er lögð á fyrstu þrjú árin eftir komu til landsins óháð aldri og skólastigi. Stuðningurinn miðast við þarfir hvers barns og aðstæður þess. Sett verður aukið fjármagn í kennslu í íslensku sem annað mál í grunnskólum, stuðningur aukinn við móttöku og málörvun á leikskólastigi og íslenskubrautum í framhaldsskólum fjölgað, ásamt því að aukin verður samfélagsfræðsla á íslenskubrautunum. Miðstöð menntunar og skólaþjónustu verður verulega styrkt í hlutverki sínu í miðlægðri skólaþjónustu og námgagnagerð í þágu barna af erlendum uppruna. Aukin áhersla verður á þátttöku barna af erlendum uppruna í íþrótta og tómstundastarfi.
  
  
• Stóraukinn stuðningur við samfélagsfræðslu sem hluta af inngildingu í íslenskt samfélag til að auka þekkingu innflytjenda á eigin réttindum, tækifærum og skyldum í íslensku samfélagi og áhrifum þess á daglegt líf þeirra. Samfélagsfræðslan miði að því að auka hæfni innflytjenda til að tjá sig og fjalla um grundvallar gildi og áskoranir í íslensku samfélagi eins og lýðræði, jafnrétti og mannréttindi. er Sérstaklega verður tryggð fræðsla um gildi sem íslenskt samfélag leggur áherslu á s.s. jafnan rétt allra kynja, réttindi hinsegin fólks, réttindi fatlaðs fólks og tjáningarfrelsi.
  
  

• Komið verði á fót verkefni undir faglegri forystu stjórnvalda í samstarfi við helstu félagasamtök og fagaðila á sviði geðheilbrigðis sem stuðlar að aðgengi flóttafólks að áfallamiðaðri þjónustu og virkni um allt land. Miðað sé við að verkefnin nái til hópa frekar en einstaklinga með það að markmiði að draga úr neikvæðum áhrifum fyrri áfalla og þörf fyrir sérhæfða geðheilbrigðisþjónustu. Sérstakt átak verði gert í að þjálfa alla þjónustuveitendur í þjónustu við flóttafólk í áfallamiðaðri nálgun í veitingu þjónustu. Verkefnið verður lagt fyrir Geðráð.
  
  

Betri nýting mannauðs

Markvisst verður unnið að því að stuðla að betri nýtingu mannauðs á meðal innflytjenda. Viðurkenning og nýting á reynslu, þekkingu og menntun innflytjenda skilar ávinningi fyrir bæði samfélagið og einstaklinga.

• Menntabrú inn á vinnumarkað. Komið verði á fót sjálfstæðri einingu sem annast mat á menntun, eflingu raunfærnismats, starfstengda íslenskukennslu og umsjón með menntabrú inn á vinnumarkað. Slík eining hafi jafnframt umsjón með og tryggi að náms- og starfsráðgjöf standi fullorðnum innflytjendum til boða um land allt. Gert er ráð fyrir að slík eining verði svið eða deild innan nú þegar starfandi stofnunar.
  
  
• Lokið verði við breytingar á löggjöf um atvinnu- og dvalarleyfi, þ.m.t. að sameina leyfisveitingar undir Útlendingastofnun, gera breytingar á skilyrðum atvinnuleyfa þannig að leyfin fylgi ekki atvinnurekendum heldur starfsfólki og þróa gerð langtíma færnispár fyrir íslenskan vinnumarkað og skammtímaspár um mannaflaþörf. Lokið verður við lagabreytingar um útgáfu dvalar- og atvinnuleyfa til sjálfstætt starfandi einstaklinga.
  
  
• Komið verður á einföldu umsóknarferli dvalar- og atvinnuleyfi sem og með öflugri vefsíðu og kynningarefni t.d. á Work in Iceland með Íslandsstofu og Stafrænu Íslandi.
  - Unnið er að því að auka skilvirkni ferla við mat og viðurkenningu á námi, færni og starfsréttindum. Miðlægri upplýsingagátt verði komið á fót þar sem hægt er að nálgast upplýsingar á einum stað um það um hvert eigi að fara til að fá mat og viðurkenningu á námi.

Samræma löggjöf og framkvæmd

Til að einfalda aðgengi að upplýsingum þjónustu og stuðla að auknu hagræði verður unnið að því að samræma löggjöf, bæði innan lands og við Norðurlöndin, samhliða því að komið verður á aukinni samhæfingu á milli ráðuneyta og stofnana.

• Ráðist verður í breytingar á regluverki á sviði verndarmála til samræmingar við löggjöf á Norðurlöndum, m.a. afnám séríslenskra málsmeðferðarreglna, lengd dvalarleyfa og skilyrða á rétti til fjölskyldusameininga.
  
  
• Söfnun og úrvinnsla upplýsinga sem varða málaflokkinn verður samræmd á milli ráðuneyta og stofnana til að tryggja betri yfirsýn og forsendur við áætlanagerð og ákvarðanatöku. Gerðar verði sviðsmyndagreiningar fyrir komandi 2-3 ár þar sem tekið er tillit til mannfjöldaspár, stöðu á vinnumarkaði, stöðu innviða og metinn fjöldi umsækjenda um alþjóðlega vernd. Unnið verður markvisst með aðgerðir miðað við þessar sviðsmyndir.
  
  
• Áhersla verður á að tryggja að verndarkerfið þjóni fyrst og fremst þeim sem búa við mesta neyð. Það verður m.a. gert með því að forgangsraða móttöku kvótaflóttafólks og einstaklinga og fjölskyldna í viðkvæmri stöðu, þ.m.t. hinsegin fólks, einstæðra kvenna og barna þeirra.