Mál nr. 523/2022-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 523/2022

Miðvikudaginn 18. janúar 2023

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 2. nóvember 2022, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 1. nóvember 2022 um synjun mæðralauna. 

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn 3. október 2022 sótti kærandi um mæðralaun frá Tryggingastofnun ríkisins með tveimur sonum sínum frá 13. mars 2022. Með bréfi, dags. 1. nóvember 2022, synjaði stofnunin kæranda um mæðralaun á grundvelli þess að hún uppfyllti ekki skilyrði um að hafa tvö eða fleiri börn sín undir 18 ára aldri á framfæri sínu.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 2. nóvember 2022. Með bréfi, dagsettu sama dag, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 12. desember 2022, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 14. desember 2022. Athugasemdir bárust ekki.   

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að umsókn kæranda um mæðralaun hafi verið synjað. Í apríl 2022 hafi kærandi fengið skilnað og samkomulag hafi verið um að skipta lögheimili sona þeirra þannig að fyrrverandi maður hennar myndi vera með lögheimili yngri drengsins og kærandi með lögheimili eldri drengsins. Drengirnir dvelji viku og viku hjá foreldrunum. Kærandi sé með tvo drengi á framfæri, sé búsett hér á landi og hljóti að eiga rétt á mæðralaunum.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins segir að kærð sé synjun á umsókn um mæðralaun.

Kærandi hafi sótt um mæðralaun vegna tveggja barna með umsókn, dags. 3. október 2022. Með bréfi, dags. 1. nóvember 2022, hafi kæranda verið tilkynnt að umsókninni hefði verið synjað með vísan til þess að samkvæmt Þjóðskrá uppfyllti hún ekki það skilyrði greiðslu mæðralauna að hafa tvö eða fleiri börn á sínu framfæri.

Í samkomulagi um forsjá, lögheimili og meðlag vegna sambúðarslita, staðfestu af Sýslumanninum á B 13. apríl 2022, sem hafi fylgt með umsókn, komi fram að forsjá barnanna verði áfram sameiginleg og lögheimili annars barnsins verði hjá móður og hins hjá föður. Einnig komi fram að samkomulag sé á milli foreldra um framfærslu barnanna.

Samkvæmt 2. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð sé heimilt að greiða mæðra- og feðralaun til einstæðra foreldra sem hafi börn sín undir 18 ára aldri á framfæri og séu búsett hér á landi. 

Séu foreldrar með sameiginlega forsjá tveggja barna og börnin skráð til lögheimilis þannig að annað þeirra sé með lögheimili hjá öðru foreldrinu og hitt hjá hinu foreldrinu sé ekki heimilt að greiða mæðra- og feðralaun. Ástæða þess sé sú að þá sé einungis það foreldri sem hvort barn um sig sé skráð með lögheimili hjá sem teljist vera með það barn á framfæri í skilningi 2. gr. laga um félagslega aðstoð. Það foreldri sem barn sé ekki skráð með lögheimili hjá teljist þannig ekki vera með það barn á framfæri í skilningi lagaákvæðisins.

Á hinn bóginn skuli bent á að í kjölfar breytinga á barnalögum nr. 76/2003 með lögum nr. 28/2021 geti foreldrar sem fari sameiginlega með forsjá barns án þess að búa saman einnig samið um skipta búsetu barns þannig að barnið eigi fasta búsetu hjá þeim báðum, þ.e. sé skráð með lögheimili hjá öðru foreldrinu en búsetuheimili hjá hinu foreldrinu.

Í framangreindu samkomulagi um forsjá, lögheimili og meðlag vegna sambúðarslita komi fram að forsjá sé sameiginleg, að annað barnið verði búsett hjá móður og hitt hjá föður og að samkomulag sé á milli foreldra um framfærslu barnanna. Þar komi á hinn bóginn hvorki fram að um sé að ræða samkomulag um skipta búsetu barnanna né að börnin hafi lögheimili hjá öðru foreldri og búsetuheimili hjá hinu foreldri.

Mæðralaun séu greiðslur til einstæðra foreldra sem hafi tvö eða fleiri börn sín á framfæri. Þar sem fyrirliggjandi upplýsingar beri með sér að um sé að ræða sameiginlega forsjá en ekki skipta búsetu barna teljist sá sonur kæranda sem sé ekki með lögheimili hjá kæranda ekki vera á framfæri hennar í skilningi 2. gr. laga um félagslega aðstoð.

Uppfylli kærandi því ekki skilyrði greiðslu mæðralauna þess efnis að greiðsluþegi þurfi að hafa tvö eða fleiri börn á sínu framfæri, sbr. 2. gr. laga um félagslega aðstoð.

Í ljósi alls framangreinds sé það niðurstaða stofnunarinnar að afgreiðsla á umsókn, dags. 1. nóvember 2022, hafi verið byggð á faglegum sjónarmiðum sem og gildandi lögum og reglum. Tryggingastofnun fari því fram á að kærð ákvörðun verði staðfest.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 1. nóvember 2022, þar sem umsókn kæranda um mæðralaun með tveimur börnum hennar var synjað með þeim rökum að hún uppfyllti ekki skilyrði um að hafa tvö eða fleiri börn sín undir 18 ára aldri á sínu framfæri.

Um mæðralaun er fjallað í 2. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð. Svohljóðandi er 1. mgr. ákvæðisins:

„Heimilt er að greiða mæðra- og feðralaun til einstæðra foreldra sem hafa börn sín undir 18 ára aldri á framfæri og eru búsett hér á landi. Ráðherra setur með reglugerð nánari ákvæði um greiðslu mæðra- og feðralauna. Þar er einnig heimilt að skilyrða greiðslu mæðra- og feðralauna við að meðlagsúrskurður hafi verið kveðinn upp eða fyrir liggi staðfest samkomulag um greiðslu framfærslueyris.“

Í 1. gr. reglugerðar nr. 540/2002 um mæðra- og feðralaun segir:

„Tryggingastofnun ríkisins er heimilt, að fenginni umsókn, að greiða mæðra- og feðralaun þeim sem eiga lögheimili hér á landi. Skilyrði er að foreldri hafi tvö eða fleiri börn yngri en 18 ára á framfæri sínu, og að börnin séu búsett hér á landi hjá foreldri samkvæmt lögmætri skipan.“

Tryggingastofnun byggir á því að einungis það foreldri sem barn sé með skráð lögheimili hjá teljist vera með það barn á framfæri í skilningi 2. gr. laga um félagslega aðstoð án þess að rökstyðja það nánar. Fyrir liggur í málinu að lögheimili annars sonar kæranda er skráð hjá henni en lögheimili hins sonar kæranda er skráð hjá föður.

Skilyrði fyrir greiðslu mæðra- og feðralauna samkvæmt framangreindri 1. mgr. 2. gr. laga nr. 99/2007 er að um einstætt foreldri sé að ræða, að barn undir 18 ára aldri sé á framfæri þess og það sé búsett hér á landi. Í reglugerð nr. 540/2002 eru sett viðbótarskilyrði fyrir greiðslunum, meðal annars er þess krafist að börnin séu búsett hjá foreldri samkvæmt lögmætri skipan. Sá áskilnaður er ekki gerður í lagaákvæðinu og kemur því til skoðunar hvort næg lagastoð sé fyrir því skilyrði.

Reglugerð nr. 540/2002 var sett með stoð í þágildandi 2. gr., sbr. 13. gr. laga nr. 118/1997 um félagslega aðstoð, nú 2. gr., sbr. 14. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð. Í 2. mgr. 14. gr. laga nr. 99/2007 er ráðherra veitt almenn reglugerðarheimild til að setja frekari ákvæði um greiðslu félagslegrar aðstoðar samkvæmt lögunum. Í 1. mgr. 2. gr. laganna er ráðherra falið að setja nánari ákvæði um greiðslu mæðra- og feðralauna með reglugerð og sérstaklega er nefnt að í slíkri reglugerð sé heimilt að skilyrða greiðslur við að „meðlagsúrskurður hafi verið kveðinn upp eða fyrir liggi staðfest samkomulag um greiðslu framfærslueyris.“ Ekki eru tilgreind önnur tilvik sem heimilt væri að setja sem skilyrði fyrir greiðslum.

Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála er ekki fullnægjandi lagaheimild fyrir því skilyrði mæðralauna að börn búi hjá foreldri, sbr. 1. gr. reglugerðar nr. 540/2002. Slíkt skilyrði hefði annaðhvort þurft að koma fram í lögunum sjálfum eða að skýr og ótvíræð reglugerðarheimild hefði mælt fyrir um heimild ráðherra til að setja slíkt skilyrði í reglugerð. Úrskurðarnefnd velferðarmála telur því með vísan til framangreinds að það skilyrði um búsetu barna hjá foreldri samkvæmt lögmætri skipan sem fram kemur í 1. gr. reglugerðar nr. 540/2002 eigi sér ekki næga stoð í 2. gr., sbr. 14. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð, sbr. einnig úrskurð nefndarinnar í máli nr. 143/2016. Þegar af þeirri ástæðu er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um greiðslu mæðralauna staðfest. Málinu er vísað aftur til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar á grundvelli ákvæða laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja umsókn A, um greiðslu mæðralauna, er felld úr gildi. Málinu er vísað aftur til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir