12. mars 2020 Dómsmálaráðuneytið

nr. 89/2020úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 12. mars 2020 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 89/2020

í stjórnsýslumáli nr. KNU19110025

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 12. nóvember 2019 kærði einstaklingur er kveðst heita [...], vera fæddur [...] og vera ríkisborgari [...] (hér eftir nefndur kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 25. október 2019, um að taka ekki til efnismeðferðar umsókn hans um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa honum frá landinu.

Þess er krafist að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að umsókn kæranda verði tekin til efnismeðferðar hér á landi, í fyrsta lagi á grundvelli 3. mgr. 36. gr., sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, í öðru lagi á grundvelli 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og í þriðja lagi á grundvelli 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 sem og 65. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. lög nr. 33/1944.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi þann 6. september 2019. Við leit að fingraförum kæranda í Eurodac gagnagrunninum, þann sama dag, kom í ljós að fingraför hans höfðu m.a. verið skráð í grunninn af yfirvöldum í Grikklandi. Þann 12. september 2019 var beiðni um upplýsingar um stöðu kæranda beint til yfirvalda í Grikklandi, sbr. 34. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins nr. 604/2013 (hér eftir nefnd Dyflinnarreglugerðin). Í svari frá grískum yfirvöldum, dags. 29. október 2019, kom fram að honum hefði verið veitt réttarstaða flóttamanns þann 20. júlí 2017 og að hann væri með gilt dvalarleyfi þar í landi til 24. júlí 2020. Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun, m.a. þann 1. október 2019, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað þann 25. október 2019 að taka ekki umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og að honum skyldi vísað frá landinu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda þann 29. október 2019 og kærði kærandi ákvörðunina þann 12. nóvember 2019 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kæranda barst kærunefnd 21. nóvember 2019 ásamt fylgigögnum. Viðbótargreinargerð barst þann 22. nóvember 2019 og bárust viðbótargögn dagana 10., 24. febrúar og 1. mars 2020.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kom fram að kæranda hefði verið veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi. Umsókn hans um alþjóðlega vernd yrði því ekki tekin til efnismeðferðar, sbr. a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kæranda til Grikklands ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hann fengi hér vernd eða að sérstakar ástæður væru fyrir hendi þannig að taka bæri umsókn kæranda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæranda var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldi hann fluttur til Grikklands.

Var kæranda veittur 7 daga frestur til að yfirgefa landið og athygli hans vakin á því að yfirgæfi hann ekki landið innan frests væri heimilt að brottvísa honum. Í brottvísun fælist bann við komu til landsins síðar og endurkomubann skyldi að jafnaði ekki gilda skemur en tvö ár, sbr. a-lið 2. mgr. 98. gr. og 2. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda kemur fram að hann hafi í viðtölum hjá Útlendingastofnun greint frá andlegum og líkamlegum veikindum sem hrjái hann. Hann sé með ofnæmi, verki í augum og höfði, glími við svefn- og minnisvandamál auk þess sem hann finni fyrir þreytu og máttleysi. Aðspurður um andlegt heilsufar hans kveði kærandi að hann sé hræddur, hafi áhyggjur og endurupplifi reynslu sína frá Grikklandi. Þá hafi hann lýst hörmulegum aðstæðum í yfirfullum flóttamannabúðum í Grikklandi og hvernig sú lífsreynsla hafi haft áhrif á heilsu hans. Þar hafi hann m.a. séð fólk brenna og orðið fyrir ofbeldi af hálfu grískra lögreglumanna. Flóttafólk í Grikklandi hafi verið einangrað frá heimamönnum og verið neytt út í fíkniefnasölu. Þegar hann hafi neitað að taka þátt í slíku hafi hann verið beittur ofbeldi og honum hótað. Þá hafi gámur sem hann hafi búið í um tíma verið brenndur og þegar hann hafi leitað til grísku lögreglunnar fyrir vernd hafi hún neitað að veita honum aðstoð. Þá mótmæli kærandi því að vera snúið aftur til viðtökuríkis. Honum hafi einungis boðist tímabundin dvöl í flóttamannabúðum og séu pappírar til staðfestingar um það. Hann hafi fengið litla framfærslu frá Rauða krossinum og því verið svangur í Grikklandi og misst þyngd. Þá hafi honum verið ómögulegt að afla sér starfs og ekki getað leitað til gríska heilbrigðiskerfisins. Hann hafi þó fengið aðstoð á vegum hjálparsamtaka. Þá hafi kærandi upplifað fordóma og ofbeldi í Grikklandi. Loks kveði kærandi að hann muni vera heimilislaus og án framfærslu verði hann endursendur til Grikklands.

Í greinargerð sinni gerir kærandi nokkrar athugasemdir við hina kærðu ákvörðun. Kærandi andmælir mati Útlendingastofnunar á viðkvæmri stöðu hans þar sem hann sé ekki talinn falla undir 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Vísar kærandi til þess að andlegir erfiðleikar hans leiði til þess að hann falli undir fyrrgreint ákvæði. Kærandi gerir athugasemd við staðhæfingar Útlendingastofnunar um að honum standi til boða fullnægjandi heilbrigðis- og félagsþjónusta, að hann sé ekki útilokaður frá þeim réttindum sem felist í dvalarleyfi hans í Grikklandi, að fjárhagsleg framfærsla standi honum til boða í Grikklandi og að grísk stjórnvöld, m.a. lögregluna, skorti hvorki vilja né getu til að vernda flóttafólk. Vísar kærandi m.a. til þess að í hinni kærðu ákvörðun hafi Útlendingastofnun tekið lagalegan rétt flóttafólks í Grikklandi fram yfir raunverulegt aðgengi þeirra að lögvörðum réttindum og að þau úrræði sem stofnunin vísi til standi aðeins litlum hluta flóttafólks til boða. Þá hafi Útlendingastofnun vísað til skráningar hatursglæpa og máttlausra viðbragða yfirvalda sem svar við þeim fordómum sem flóttafólk upplifi og litið fram hjá þeim veruleika sem flóttafólk búi við í Grikklandi. Þá vísi kærandi til þess að heimildir beri með sér að verulegur skortur sé á því að umsækjendur um alþjóðlega vernd séu upplýstir um lagalega stöðu sína í Grikklandi á meðan málsmeðferð þeirra stendur. Þá séu engin úrræði á vegum félagsþjónustunnar í Grikklandi sem standi flóttafólki til boða eftir að þau hafa fengið alþjóðlega vernd þar í landi.

Kærandi vísar til þess að raunverulegt aðgengi flóttafólks að heilbrigðiskerfinu í Grikklandi sé verulega takmarkaður, m.a. vegna niðurskurðar síðustu ár. Þá sé mikill skortur á fullnægjandi geðheilbrigðisþjónustu fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd og flóttafólk í landinu. Þá þurfi þessi hópur fólks einnig að ferðast langar vegalengdir til að nálgast læknaþjónustu eða bíða lengi eftir því að fá úthlutaðan tíma hjá lækni. Þá fjallar kærandi um þær kröfur sem eru gerðar til þeirra sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi þegar komi að félagslegri aðstoð og kveður að nær ómögulegt sé fyrir flóttafólk að uppfylla þær. Þá kveður kærandi að aðgangur flóttafólks að húsnæðisúrræðum í Grikklandi sé takmarkaður og vísar til þess að ekkert félagslegt húsnæði sé í boði, eða aðrar lausnir s.s. húsaleigubætur, styrkir eða lán fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd. Þá verði flóttafólk fyrir mismunun á húsnæðismarkaði, m.a. vegna tungumálaörðugleika og skerts aðgangs að gögnum sem sé krafist. Að auki vísar kærandi til þess að raunveruleg staða flóttafólks við atvinnuleit í Grikklandi sé önnur en lög kveði á um. Hið mikla atvinnuleysi í Grikklandi komi þannig verst niður á þessum hópi sem þegar glími við ýmis kerfisbundin og eðlislæg vandamál. Loks vísar kærandi til þess að hatursorðræða og hatursglæpir séu alvarlegt og útbreitt vandamál í Grikklandi og að slíkir glæpir beinist aðallega að innflytjendum. Þá hafi Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna lýst yfir alvarlegum áhyggjum af kynþáttafordómum, útlendingahatri, ofbeldi og skorti á umburðarlyndi í Grikklandi. Þá sé tilvikum sem séu tilkynnt til lögreglu ekki nægilega vel sinnt af stjórnvöldum. Í þessu sambandi vísi kærandi til þess að í tveimur úrskurðum kærunefndar útlendingamála hafi nefndin komist að þeirri niðurstöðu að einstaklingar frá Írak eigi á hættu að verða fyrir áreiti og mismunun á grundvelli uppruna síns en kærendur þeirra mála hafi verið samkynhneigðir karlmenn sem hafi hlotið alþjóðlega vernd í Grikklandi.

Þá gerir kærandi athugasemd við verklag Útlendingastofnunar um að ákveða umsækjendum um alþjóðlega vernd sjö daga frest til að yfirgefa landið frá birtingu ákvörðunar. Vísi kærandi til þess að sá frestur sé styttri en kærufrestur og séu því umsækjendur komnir í ólöglega dvöl á meðan þeir nýta sér lögboðinn frest til ákvörðunar um kæru. Vísi kærandi til þess að honum sé ómögulegt að yfirgefa landið af sjálfsdáðum og sé því ósanngjarnt að ákveða honum brottvísun og endurkomubann. Þá sé fyrrgreindur frestur einungis til málamynda og skýrt brot á meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga.

Í greinargerð kæranda er vísað til umfjöllunar í greinargerð til Útlendingastofnunar um aðstæður og réttindi flóttamanna í Grikklandi. Þar kemur m.a. fram að hatursglæpir gagnvart einstaklingum með alþjóðlega vernd í Grikklandi séu algengir og að stjórnvöld hafi ekki brugðist nægilega við þeim. Auk þess séu lögreglumenn oft gerendur í slíkum málum eða hafa orðið uppvísir að því að veita þeim einstaklingum ekki næga vernd. Þá vísa kærendur einkum til þess að einstaklingar með alþjóðlega vernd eigi lögum samkvæmt rétt á heilbrigðisþjónustu, félagsþjónustu, atvinnu og húsnæði en það skorti á að lögunum sé framfylgt og fólk fái raunverulega ekki notið þeirra réttinda. Máli sínu til stuðnings vísar kærandi til fjölda skýrslna alþjóðlegra stofnana og frjálsra félagasamtaka.

Krafa kæranda er í fyrsta lagi byggð á því að ótækt sé að beita heimild a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga þar sem hann njóti verndar 1. mgr. 42. gr. laganna og því sé íslenskum stjórnvöldum skylt að taka mál hans til efnislegrar meðferðar skv. 3. mgr. 36. gr. laganna. Kærandi vísar til þess að íslenska ríkið sé bundið af grundvallarreglunni um non-refoulement sem kveði á um bann við því að senda einstakling þangað sem líf hans eða frelsi kann að vera í hættu. Með 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga hafi verið áréttaður sá vilji löggjafans að við möguleg brot gegn grundvallarreglunni um non-refoulement með endursendingu til annars Evrópuríkis skuli taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar. Kærandi telji að túlkun íslenskra stjórnvalda á fordæmum Mannréttindadómstóls Evrópu sé röng og að með núverandi framkvæmd firri þau sig ábyrgð skv. ofangreindri grundvallarreglu langt umfram efni. Kærandi vísar til tiltekinna dóma Mannréttindadómstólsins, máli sínu til stuðnings, og telur að við endursendingu hans til Grikklands muni íslensk stjórnvöld gerast brotleg við fyrrgreinda grundvallarreglu. Kærandi telur að við endursendingu til Grikklands muni lífsgæði hans ekki aðeins versna verulega heldur muni lífskjör hans ekki ná því lágmarki sem 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu kveði á um. Þá muni hann standa frammi fyrir ómannúðlegum og vanvirðandi aðstæðum þar í landi, í ljósi þess að hann muni ekki hafa neina von um að aðstæður hans vænkist. Í viðtökuríki hafi kærandi hvorki haft húsnæði til afnota né fengið næga framfærslu. Þá hafi kærandi átt í erfiðleikum með að fá starf eða viðeigandi heilbrigðisþjónustu. Einnig hafi kærandi upplifað mikla fordóma og ágang glæpagengja í Grikklandi. Þörf hans fyrir mannúðarvernd hér á landi sé sérstaklega brýn og fyrir hendi séu sannfærandi mannúðarástæður. Með endursendingu kæranda til viðtökuríkis munu íslensk stjórnvöld gerast brotleg við fyrrgreinda grundvallarreglu og telur kærandi að þeim sé skylt að taka mál hans til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá byggir kærandi kröfu um efnismeðferð í öðru lagi á því að uppi séu sérstakar ástæður í máli sínu í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærandi vísar til lagaáskilnaðarreglu 2. málsl. 2. mgr. 66. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. lög nr. 33/1944 sem setji stjórnvöldum afar þröngar skorður við setningu stjórnvaldsfyrirmæla vegna meðferðar umsókna um alþjóðlega vernd. Kærandi telji að reglugerð nr. 276/2018, um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, brjóti gegn lögmætisreglunni. Þar sé að finna skilyrði vegna sérstakra ástæðna sem hafi ekki stoð í settum lögum og önnur sem gangi beinlínis gegn ákvæðum laga um útlendinga. Í ljósi markmiðs laga um útlendinga hafni kærandi því að við mat á sérstökum ástæðum hafi sjónarmið um skilvirkni umsóknarferilsins og mikilvægi samvinnu aðildarríkja Dyflinnarsamstarfsins nokkurt vægi. Þá vísar kærandi til þess að hvergi í lögskýringargögnum sé að finna kröfu um hátt alvarleikastig erfiðleika, alvarlega mismunun, verulegar og óafturkræfar neikvæðar afleiðingar á andlega og líkamlega heilsu eða að meðferð sjúkdóms sé aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Þessar kröfur hafi enga stoð í lögum og gangi gegn lögmætisreglunni. Kærandi vísi til þess að hann hafi átt erfitt uppdráttar í Grikklandi m.a. vegna þeirrar kerfislægu og alvarlegu mismununar sem þar þrífst gagnvart flóttafólki. Mismununin birtist í fordómum grísks samfélags, reglna sem geri flóttafólki erfitt með að nálgast þjónustu í Grikklandi, skorti á aðstoð og fræðslu grískra stjórnvalda, sem og aðgengi að menntun og atvinnu. Með vísan til þessa muni staða kæranda verða verulega síðri en staða almennings í Grikklandi. Þá hafi kærandi ekki það stuðningsnet vina og fjölskyldu sem grískur almenningur býr alla jafna við. Í Grikklandi hafi kærandi ekki haft aðgengi að húsnæði, félagslegri aðstoð og heilbrigðisþjónustu auk þess sem honum hafi verið ómögulegt að afla sér starfs. Þá hafi kærandi upplifað mikla fordóma þar í landi og ágang glæpagengja. Vísi kærandi til þess að íslensk stjórnvöld þurfi að gæta að hinu einstaklingsbundna mati á því hvað raunverulega bíði kæranda í viðtökuríki.

Þá byggir kærandi kröfu sína í þriðja lagi á því að ákvörðun Útlendingastofnunar um að synja honum um efnismeðferð hér á landi sé brot á jafnræðisreglu. Vísar kærandi til þess að Mannréttindadómstóll Evrópu hafi þróað aðferðafræði sem greini ólögmæta mismunun sem slíka. Sé sýnt fram á að einstaklingur hafi hlotið aðra meðferð en einstaklingur í sambærilegri stöðu geri dómstóllinn þá kröfu að hin mismunandi meðferð teljist ólögmæt, þ.e. að hún sé hvorki málefnaleg né hlutlæg. Vísi kærandi til þess að íslensk stjórnvöld hafi ekki sent umsækjendur um alþjóðlega vernd til Grikklands á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar en öðru gegni um einstaklinga sem hafa hlotið alþjóðlega vernd í viðtökuríki. Núgildandi lög um útlendinga geri ekki greinarmun á því hvort einstaklingur falli undir a- eða c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga við mat á sérstökum ástæðum. Kærandi telji að í ljósi versnandi aðstæðna flóttafólks í Grikklandi séu ekki málefnalegar ástæður fyrir því að gera greinarmun á umsækjendum um alþjóðlega vernd og þeirra sem hafa þegar hlotið vernd í Grikklandi. Telji kærandi að samkvæmt 11. gr. stjórnsýslulaga og 65. gr. stjórnarskrárinnar skuli taka umsókn hans til efnismeðferðar. Þá vísar kærandi til tiltekinna dóma Evrópudómstólsins þar sem dómstóllinn hafi m.a. slegið því föstu að ekki sé heimilt að mismuna einstaklingum eftir því hvort viðkomandi hafi hlotið alþjóðlega vernd eða sé enn í umsóknarferli ef aðstæður sem þeirra bíði í viðtökuríki séu viðlíka slæmar. Þá hafi dómstóllinn einnig komist að því að efnahagslegar aðstæður geti jafngilt ómannúðlegri meðferð.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 36. gr. er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hafi umsækjandi komið til landsins að eigin frumkvæði eftir að hafa hlotið virka alþjóðlega vernd eða annars konar vernd í öðru ríki eða ef hann, eftir að hafa dvalist í ríki þar sem hann þurfti ekki að sæta ofsóknum, gat óskað eftir því að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður og, ef hann var talinn flóttamaður, fengið vernd í samræmi við alþjóðasamning um stöðu flóttamanna. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum málsins var kæranda veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi þann 20. júlí 2017 og hefur gilt dvalarleyfi þar í landi til 24. júlí 2020. Að mati kærunefndar felur sú vernd sem kærandi nýtur í Grikklandi í sér virka alþjóðlega vernd í skilningi a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Einstaklingsbundnar aðstæður kæranda

Samkvæmt gögnum málsins er kærandi [...] ára einstæður karlmaður. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi m.a. frá því hann sé þreyttur, máttlaus og stöðugt hræddur. Þá hafi hann upplifað atburði sem hafi reynst honum erfiðir og valdi honum vanlíðan. Í gögnum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 12. september 2019, kemur fram að kærandi sé almennt heilbrigður en hafi greint frá erfiðum aðstæðum sínum í flóttamannabúðum í Grikklandi sem leitt hafi til þess að hann glími við svefnvandamál, fái miklar martraðir, glími við minnisörðugleika og upplifi sig óöruggan. Þá hafi kærandi skv. gögnum frá Heilbrigðisstofnun Suðurnesja, dags. 7. október 2019, leitað á heilsugæslu Keflavíkur vegna svima, höfuðverkjar og sjóntruflana sem hafi gert vart við sig eftir höfuðhögg í Grikklandi. Kæranda hafi verið ávísað verkjalyfjum og ráðlagt að koma aftur ef einkennin færu versnandi.

Af gögnum málsins má sjá að kærandi hafi leitað á Göngudeild sóttvarna vegna andlegra heilsufarsvandamála sinna og hitt sálfræðing og lækni í nokkur skipti þar sem hann hafi greint frá fyrrgreindum einkennum og fengið ávísað lyfjum. Má ráða að kærandi hafi verið skráður með greiningarnar áfallastreituröskun (e. post-traumatic stress disorder) og blandin kvíða- og geðlægðarröskun. Í samskiptaseðli sálfræðings frá Göngudeild sóttvarna, dags. 22. janúar 2020, kemur fram að lagt sé til að kærandi færi í þriggja mánaða áætlun hjá sálfræðingi og læknum, sem hefjast ætti 11. febrúar sl., til að halda áfram úrvinnslu vegna áfallastreituröskunar og að vikulegir tímar væru nauðsynlegir. Í framhaldi af því hefur kærandi hitt sálfræðinga og lækni á Göngudeild sóttvarna í nokkur skipti vegna andlegra veikinda sinna, sbr. m.a. samskiptaseðla Göngudeildar sóttvarna dags. 11 og 25. febrúar 2020.

Aðstæður í Grikklandi

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Grikklandi, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

2018 – Country Reports on Human Rights Practices – Greece (United States Department of State, 13. mars 2019);
Amnesty International Report 2017/18 – Greece (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
Asylum Information Database, National Country Report: Greece (European Council on Refugees and Exiles, 29. mars 2019);
Commissioner for Human Rights: Report of the Commissioner for Human Rights of the Council of Europe, Dunja Mijatovic, following her visit to Greece from 25 to 29 June 2018 (Council of Europe, 6. nóvember 2018);
ECRI Report on Greece (fifth monitoring cycle) (European Commission against Racism and Intolerance, 24. febrúar 2015);
EU/Greece: Pressure to Minimize Number of Migrants Identified as ´vulnerable´ (Human Rights Watch, 1. júní 2017);
Freedom in the World 2019 – Greece (Freedom House, 2019);
Greece as a Country of Asylum – UNHCR‘s Recommendations (UNHCR, 6. apríl 2015);
Migration Flows and Refugee Protection – Administrative challenges and human rights issues (The Greek Ombudsman, apríl 2017);
Petition to the European Parliament – Regarding degrading reception conditions and EU funding in Greece (Solidarity Now, mars 2017);
Reports of the Special Rapporteur on the human rights of migrants on his mission to Greece, (United Nations, General Assembly, 24. apríl 2017);
State of the World‘s Minorities and Indigenous Peoples 2016 – Greece (Minority Rights Group International, 12. júlí 2016);
Upplýsingar af vefgátt um evrópsk réttarkerfi (e. European e-Justice Portal): https://e-justice.europa.eu, og
World Report 2020 – European Union (Human Rights Watch, 14. janúar 2020).

Af ofangreindum gögnum verður ráðið að grísk stjórnvöld hafa verið gagnrýnd vegna aðbúnaðar umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttamanna þar í landi. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur meðal annars bent á þau neikvæðu áhrif sem efnahagur Grikklands hefur haft á aðstæður einstaklinga sem hlotið hafa vernd þar í landi og möguleika þeirra á að aðlagast grísku samfélagi. Að mati kærunefndar er ljóst af framangreindum gögnum að þeir einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi lifa oft á jaðri samfélagsins og búa í sumum tilvikum við félagslega einangrun. Einstaklingar með alþjóðlega vernd eiga hins vegar sambærilegan rétt til félagslegrar aðstoðar og grískir ríkisborgarar og í dvalarleyfi þeirra felst jafnframt sjálfkrafa aðgangur að vinnumarkaði. Þá veita frjáls félagasamtök einstaklingum með alþjóðlega vernd aðstoð við að kynna sér réttindi sín í Grikklandi.

Einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi eiga rétt á endurgjaldslausri grunnheilbrigðisþjónustu, þ. á m. nauðsynlegri geðheilbrigðisþjónustu og lyfjum. Samkvæmt þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður í Grikklandi hefur bág fjárhagsstaða gríska ríkisins haft mikil áhrif á heilbrigðiskerfi landsins og hefur kostnaðarþátttaka almennings aukist við kaup á lyfjum og þjónustu. Þannig getur verið vandkvæðum bundið að sækja sér heilbrigðisþjónustu þar í landi og þá sérstaklega sérhæfða heilbrigðisþjónustu, m.a. vegna skorts á fjármagni og starfsfólki. Þetta á jafnt við um alla borgara Grikklands, bæði gríska ríkisborgara og aðra sem hafa rétt til dvalar í ríkinu. Sem fyrr segir eiga einstaklingar með alþjóðlega vernd sambærilegan rétt á félagslegri aðstoð og grískir ríkisborgarar en aðgengi þeirra að húsnæði er háð sömu skilyrðum og takmörkunum og aðgengi annarra ríkisborgara þriðju ríkja með löglega dvöl í Grikklandi. Fá gistiskýli eru í boði fyrir heimilislausa auk þess sem ekkert húsnæði er til staðar sem einungis er ætlað einstaklingum með alþjóðlega vernd. Erfitt getur reynst að fá pláss í gistiskýlum þar sem aðsóknin er mikil og eru dæmi um að einstaklingar með alþjóðlega vernd hafist við í yfirgefnum húsum við mjög bágar aðstæður. Á þetta einnig við um einstaklinga sem hafa verið sendir til Grikklands frá öðrum Evrópuríkjum.

Í framangreindum gögnum kemur fram að grísk yfirvöld veita einstaklingum með alþjóðlega vernd sem búa undir fátæktarmörkum fjárhagsaðstoð í formi mánaðarlegra greiðslna. Einstaklingar sem hyggjast nýta sér úrræðið þurfa að uppfylla ýmis skilyrði og má sem dæmi nefna að þeir þurfa að hafa kennitölu, skattnúmer, gilt dvalarleyfi og bankareikning. Þá þurfa þeir m.a. að framvísa leigusamningi í þeim tilvikum þegar þeir búa í leiguhúsnæði og í tilviki heimilislausra einstaklinga þurfa þeir að framvísa vottorði um heimilisleysi frá gistiskýlinu eða sveitarfélaginu þar sem þeir búa. Þá kemur fram í fyrrnefndum gögnum að engin sérúrræði eru til staðar varðandi félagsþjónustu fyrir fólk í viðkvæmri stöðu, s.s. þolendur pyndinga.

Í framangreindri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins kemur fram að þarlend lög og stjórnarskrá leggja bann við pyndingum og annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Enn fremur eru ofbeldisbrot rannsökuð af grísku lögreglunni en embætti umboðsmanns rannsakar meint brot lögreglu. Af framangreindri skýrslu verður ráðið að ýmsir annmarkar eru á dómskerfi landsins en sjálfstæði dómstóla er tryggt í framkvæmd, svo og réttindi brotaþola og sakborninga. Þá kemur fram í vefgátt um evrópsk réttarkerfi (e. European e-Justice Portal) að útlendingar í Grikklandi sem eru þolendur glæpa og tala hvorki né skilja grísku eiga rétt á túlkaþjónustu og upplýsingum um mál þeirra á tungumáli sem þeir skilja.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Vegna athugasemda kæranda í greinargerð um beitingu ákvæða 32. gr. a reglugerðar um útlendinga tekur kærunefnd sérstaklega fram að hún telji ljóst að það leiði bæði af orðalaginu „viðmið“ og tilvísun í reglugerðinni um að þau séu í „dæmaskyni“ að ekki sé um að ræða tæmandi upptalningu á þeim sjónarmiðum sem komið geta til greina við mat á því hvort sérstakar ástæður eru fyrir hendi í máli. Kærunefnd áréttar í þessu samhengi að við meðferð mála hjá kærunefnd er ávallt horft til einstaklingsbundinna aðstæðna einstaklingsins við mat á því hvort sérstakar ástæður mæli með því að mál verði tekið til efnismeðferðar, í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, þ.m.t. heilsufars hans og annarra þátta sem benda til viðkvæmrar stöðu einstaklingsins. Kærunefnd leggur því áherslu á að heildarmat sé lagt á atvik í hverju máli fyrir sig á grundvelli einstaklingsbundinna aðstæðna einstaklingsins og aðstæðna í viðtökuríki.

Af fyrirliggjandi gögnum er ljóst að kærandi glímir við andleg veikindi og hefur m.a. verið skráður með greininguna áfallastreituröskun í heilsufarsgögnum, sbr. t.d. samskiptaseðlar Göngudeildar sóttvarna dags. 22. og 29. janúar 2020. Líkt og áður greinir er í samskiptaseðli sálfræðings Göngudeildar sóttvarna, dags. 22. janúar 2020, lögð til þriggja mánaða áætlun hjá sálfræðingi, læknum og hjúkrunarfræðingi Göngudeildar sóttvarna til að halda áfram úrvinnslu vegna áfallastreituröskunar og sagt að vikulegir tímar væru nauðsynlegir. Undirritaður sálfræðingur telji það sanngjarnt að kærandi hafi þennan tíma til að halda áfram að takast á við fyrrnefnda áfallastreituröskun og önnur vandamál af auknum krafti. Þá má af gögnum um heilsufar kæranda sjá að kærandi hafi þurft á lyfjum að halda vegna andlegra veikinda sinna. Í ljósi gagna málsins og þeirrar meðferðarþarfar sem kærandi þurfi á að halda að mati sérfræðings, telur kærunefnd að fyrir hendi sé ástæða er varðar heilsufar kæranda sem sé svo einstaklingsbundin og sérstök að ekki verði framhjá henni litið. Hefur heilsufar kæranda því vægi við mat á því hvort taka beri umsókn hans til efnismeðferðar, sbr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga.

Af gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður í Grikklandi verður ráðið að kærandi hafi aðgang að endurgjaldslausri grunnheilbrigðisþjónustu í Grikklandi, þ. á m. nauðsynlegum lyfjum og geðheilbrigðisþjónustu. Þrátt fyrir það þá benda framangreindar upplýsingar um aðstæður einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi til þess að það geti verið kæranda vandkvæðum bundið að sækja þá þjónustu m.a. vegna álags á gríska heilbrigðiskerfinu og þeirra hindrana sem hann kæmi til með að þurfa að yfirstíga. Ennfremur gætu orðið tafir á því að kærandi fái aðgang að þeirri þjónustu og úrræðum sem hann þarf á að halda.

Líkt og áður greinir hóf kærandi þriggja mánaða áætlun hjá heilbrigðisstarfsfólki Göngudeildar sóttvarna þann 11. febrúar sl. og samkvæmt mati sálfræðings hjá Göngudeild sóttvarna er mælt með því að kærandi fái þann tíma til að takast á við áfallastreituröskun og önnur vandamál sín. Samkvæmt framansögðu er það mat kærunefndar, í ljósi gagna málsins, að það sé nauðsynlegt að kærandi hafi greiðan aðgang að heilbrigðisþjónustu vegna veikinda sinna. Að mati kærunefndar er ekki unnt að draga aðra ályktun af gögnum máls um aðstæður í Grikklandi en að óvissa sé uppi um hvort kærandi muni greiðlega og án tafa hafa aðgang að þeirri heilbrigðisþjónustu sem hann þarf á að halda skv. mati sérfræðings í ljósi fyrrgreindra upplýsinga um mögulegar aðgangshindranir að heilbrigðisþjónustu þar í landi og tafa við að nálgast hana. Kærunefnd hefur jafnframt litið til þess að af gögnunum verði ráðið að sökum andlegrar heilsu kæranda sé það að mikilvægt að hann haldi áfram þeirri meðferð sem hann hefur nú þegar hafið hér á landi með aðstoð sálfræðinga og lækna.

Þegar litið er til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda, einkum andlegra veikinda hans og þeirra þarfa á sérhæfðri heilbrigðisþjónustu sem hann þarf á að halda að mati sérfræðings og hefur nú hafið hér á landi, og í ljósi gagna um aðgengi að heilbrigðisþjónustu í Grikklandi, er það niðurstaða kærunefndar , eins og hér stendur sérstaklega á, að fella beri úr gildi ákvörðun Útlendingastofnunar í máli kæranda og leggja fyrir stofnunina að taka mál hans til efnismeðferðar á grundvelli 1. málsl. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Í ljósi framangreindrar niðurstöðu er, að mati kærunefndar, ekki tilefni til umfjöllunar um athugasemdir kæranda við ákvörðun Útlendingastofnunar.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið er það niðurstaða kærunefndar útlendingamála eins og hér stendur á, að taka beri mál kæranda til efnismeðferðar hér á landi.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka mál kæranda til efnismeðferðar.

The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The Directorate shall examine the merits of the applicant´s application for international protection in Iceland.

Áslaug Magnúsdóttir

Bjarnveig Eiríksdóttir Þorbjörg Inga Jónsdóttir

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála