Mál nr. 180/2023-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 180/2023

Fimmtudaginn 15. júní 2023

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Arnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 3. apríl 2023, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 21. mars 2023, um innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi fékk greiddar atvinnuleysisbætur frá Vinnumálastofnun á árunum 2020 og 2021. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 24. janúar 2023, var óskað eftir tilteknum upplýsingum og gögnum frá kæranda vegna fjármagnstekna á árinu 2021. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 21. mars 2023, var kæranda tilkynnt að hún hefði fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur á tímabilinu janúar til desember 2021 vegna fjármagnstekna, samtals að fjárhæð 183.024 kr. Einnig var kæranda tilkynnt í sama bréfi að heildarskuld hennar við stofnunina væri 362.050 kr., að meðtöldum eftirstöðvum eldri skuldar.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 3. apríl 2023. Með bréfi, dags. 4. apríl 2023, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst 27. apríl 2023 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 2. maí 2023. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að hún hafi ekki áttað sig á því að leigutekjur myndu hafa sömu áhrif og tekjur þegar hún hafi sótt um atvinnuleysisbætur. Húsið sem kærandi leigi út sé mjög gamalt og þarfnist mikils viðhalds. Kærandi sé mjög sanngjarn leigusali, afgangurinn sem myndi leigutekjur sé mjög lítill og því hafi kærandi ekki metið greiðslurnar sem tekjur.

Kærandi sé enn atvinnulaus þar sem hún finni ekki vinnu sem hún treysti sér í eða vinnu þar sem vinnuveitandi vilji ráða hana í. Kærandi hafi tekið út séreignarsparnað sinn til að lifa af og hafi sótt um lífeyri en hafi ekki fengið neitt út úr því. Kærandi átti sig ekki á hvernig hún hafi komið sér í þessar aðstæður. Kærandi óski eftir því að upphæð endurgreiðslunnar verði lækkuð þar sem staða hennar sé ekki góð. Einnig óski hún eftir því að hægt verði að nýta persónuafslátt hennar upp í greiðsluna.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi sótt um greiðslu atvinnuleysisbóta til Vinnumálastofnunar með umsókn, dags. 4. janúar 2020. Með erindi, dags. 19. janúar 2020, hafi kæranda verið tilkynnt að umsókn hennar hefði verið samþykkt og að útreiknaður bótaréttur væri 100%. Þann 1. júní 2022 hafi kærandi verið afskráð í kerfum stofnunarinnar þar sem hún hafi þá fullnýtt bótarétt sinn.

Í kjölfar reglulegs eftirlits innan Vinnumálastofnunar hafi komið í ljós að kærandi hafi fengið greiddar fjármagnstekjur, samtals að fjárhæð 3.032.455 kr. vegna ársins 2021. Með erindi, dags. 24. janúar 2023, hafi þess verið óskað að kærandi myndi afhenda stofnuninni skattframtal vegna tekjuársins 2021 ásamt fylgigögnum. Kæranda hafi verið veittur sjö virkra daga frestur til þess að afhenda Vinnumálastofnun umbeðin gögn en stofnuninni hafi ekki borist gögn innan þess frests.

Með erindi, dags. 21. mars 2023, hafi kæranda verið greint frá því að þar sem hún hafi verið með fjármagnstekjur árið 2021 bæri henni að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur, að fjárhæð 183.024 kr. Athygli kæranda hafi verið vakin á eftirstöðvum eldri skuldar við stofnunina, að fjárhæð 179.026 kr. Kæranda hafi verið tjáð að heildarskuld hennar við stofnunina væri 362.050 kr.

Lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir, sbr. 1 gr. laganna. Kærð sé sú ákvörðun Vinnumálastofnunar að kærandi skuli endurgreiða stofnuninni ofgreiddar atvinnuleysisbætur, að fjárhæð 183.024 kr., sökum þess að hún hafi verið með fjármagnstekjur árið 2021. Með ákvörðun stofnunarinnar, dags. 16. mars 2022, hafi kæranda verið gert að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur að fjárhæð 308.756 kr., sökum þess að hún hafi verið með fjármagnstekjur árið 2020. Eftirstöðvar þeirrar skuldar séu í dag 179.026 kr. Heildarskuld kæranda við Vinnumálastofnun sé því 362.050 kr. Ekkert álag sé lagt á framangreinda skuld kæranda.

Kærandi hafi verið með fjármagnstekjur að fjárhæð 3.032.455 kr. vegna ársins 2021. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum í máli kæranda sé hún og maki hennar samsköttuð. Við útreikning á skuld kæranda við Vinnumálastofnun hafi því heildarfjármagnstekjum þeirra verið deilt til helminga og síðar deilt niður á tólf mánuði. Af þeim útreikningi leiði að kærandi hafi verið með 126.352 kr. í fjármagnstekjur á mánuði árið 2021.

Tekjur kæranda komi til frádráttar atvinnuleysisbótum í samræmi við 1. mgr. 36. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sem hljóði svo:

„Þegar samanlagðar tekjur af hlutastarfi hins tryggða, sbr. 17. eða 22. gr., og atvinnuleysisbætur hans skv. 32.-34. gr. eru hærri en sem nemur óskertum rétti hans til atvinnuleysisbóta að viðbættu frítekjumarki skv. 4. mgr. skal skerða atvinnuleysisbætur hans um helming þeirra tekna sem umfram eru. Hið sama gildir um tekjur hins tryggða fyrir tilfallandi vinnu, elli- eða örorkulífeyrisgreiðslur samkvæmt lögum um almannatryggingar, um elli- og örorkulífeyrisgreiðslur úr almennum lífeyrissjóðum, greiðslur úr sjúkrasjóðum stéttarfélaga sem eru komnar til vegna óvinnufærni að hluta, fjármagnstekjur hins tryggða og aðrar greiðslur sem hinn tryggði kann að fá frá öðrum aðilum. Eingöngu skal taka tillit til þeirra tekna sem hinn tryggði hefur haft á þeim tíma er hann fær greiddar atvinnuleysisbætur, sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögum þessum.“

Af framangreindu ákvæði sé ljóst að fjármagnstekjur séu á meðal þeirra tekna sem komi til frádráttar atvinnuleysisbótum. Samkvæmt 3. gr. þágildandi reglugerðar nr. 1296/2020, sem hafi verið sett með stoð í 4. mgr. 36. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, hafi frítekjumarkið verið 73.827 kr. á mánuði vegna ársins 2021. Í öllum tilvikum hafi tekjur kæranda numið hærri fjárhæð en frítekjumark atvinnuleysisbóta. Kærandi hafi skráð inn á „Mínum síðum“ á vef Vinnumálastofnunar að fjármagnstekjur hennar á mánuði væru 80.000 kr. vegna ársins 2021. Í ljósi þess að rauntekjur hennar hafi verið hærri en 80.000 kr. hafi myndast skuld við Vinnumálastofnun að fjárhæð 183.024 kr. Í 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé kveðið á um heimild Vinnumálastofnunar til að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Ákvæðið sé svohljóðandi:

„Hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur skv. 32. eða 33. gr. en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða öðrum ástæðum ber honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildir um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hefur fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Fella skal niður álagið samkvæmt þessari málsgrein færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leiddu til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.“

Í framangreindu ákvæði sé mælt fyrir um heimild Vinnumálastofnunar til að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Í athugasemdum með 39. gr. frumvarps þess sem hafi orðið að lögum um atvinnuleysistryggingar sé sérstaklega áréttað að leiðrétting eigi við í öllum tilvikum sem kunni að valda því að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Ástæða ofgreiðslunnar hafi með öðrum orðum ekki áhrif á skyldu viðkomandi til að endurgreiða þá fjárhæð sem hafi verið ofgreidd. Ákvæði 2. mgr. 39. gr. sé þannig fortakslaust að því er varði skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur.

Skuld kæranda vegna þeirra fjármagnstekna sem hún hafi verið með árið 2021 og sú skuld sem hin kærða ákvörðun varði sé 183.024 kr. Álag á skuld kæranda hafi verið fellt niður í samræmi við lokamálslið 2. mgr. 39. gr. laganna. Kæranda beri því að endurgreiða hinar ofgreiddu atvinnuleysisbætur, sbr. 3. mgr. 39. gr. laganna.

Niðurstaða Vinnumálastofnunar sé sú að kæranda beri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur að fjárhæð 183.024 kr. samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Heildarskuld kæranda við Vinnumálastofnun standi því í 362.050 kr.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 21. mars 2023, um að innheimta hjá kæranda ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið janúar til desember 2021 vegna fjármagnstekna þess árs, auk eftirstöðva eldri skuldar vegna fjármagnstekna árið 2020.

Í 36. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er kveðið á um frádrátt frá atvinnuleysisbótum vegna tekna hins tryggða. Þar segir í 1. mgr.:

„Þegar samanlagðar tekjur af hlutastarfi hins tryggða, sbr. 17. eða 22. gr., og atvinnuleysisbætur hans skv. 32.–34. gr. eru hærri en sem nemur óskertum rétti hans til atvinnuleysisbóta að viðbættu frítekjumarki skv. 4. mgr. skal skerða atvinnuleysisbætur hans um helming þeirra tekna sem umfram eru. Hið sama gildir um tekjur hins tryggða fyrir tilfallandi vinnu, elli- eða örorkulífeyrisgreiðslur samkvæmt lögum um almannatryggingar, um elli- og örorkulífeyrisgreiðslur úr almennum lífeyrissjóðum, greiðslur úr sjúkrasjóðum stéttarfélaga sem eru komnar til vegna óvinnufærni að hluta, fjármagnstekjur hins tryggða og aðrar greiðslur sem hinn tryggði kann að fá frá öðrum aðilum. Eingöngu skal taka tillit til þeirra tekna sem hinn tryggði hefur haft á þeim tíma er hann fær greiddar atvinnuleysisbætur, sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögum þessum.“

Kærandi fékk greiddar atvinnuleysisbætur frá Vinnumálastofnun árin 2020 og 2021. Samkvæmt skattframtali 2021 námu fjármagnstekjur kæranda og maka hennar 3.904.597 kr. á árinu 2020. Vinnumálastofnun krafðist endurgreiðslu að fjárhæð 308.756 kr. vegna ársins 2020 og voru eftirstöðvar þeirrar greiðslu 179.026 kr. þegar hin kærða ákvörðun var tekin. Samkvæmt skattframtali 2022 námu fjármagnstekjur kæranda og maka hennar 3.032.455 kr. á árinu 2021. Vinnumálastofnun krafðist endurgreiðslu að fjárhæð 183.024 kr. vegna ársins 2021. Endurgreiðslukrafa Vinnumálastofnunar nam því samtals 362.050 kr. Ljóst er að fjármagnstekjurnar höfðu áhrif á fjárhæð atvinnuleysisbóta til handa kæranda, sbr. framangreint ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga nr. 54/2006 um frádrátt vegna tekna.

Í 39. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er kveðið á um leiðréttingu á atvinnuleysisbótum. Þar segir í 2. mgr. að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum, beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Samkvæmt 3. mgr. 39. gr. laganna er heimilt að skuldajafna ofgreiddum atvinnuleysisbótum á móti síðar tilkomnum atvinnuleysisbótum sama einstaklings en þó aldrei hærri fjárhæð en sem nemur 25% af síðarnefndu atvinnuleysisbótum í hverjum mánuði. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Samkvæmt framangreindu er ljóst að endurkröfuheimild Vinnumálastofnunar er meðal annars bundin við það að einstaklingur hafi fengið greiddar hærri atvinnuleysisbætur en hann átti rétt á. Þar sem tekjuáætlun kæranda var ekki í samræmi við rauntekjur hennar fékk hún greiddar hærri atvinnuleysisbætur en hún átti rétt á. Ákvæði 2. mgr. 39. gr. laganna er fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur. Í máli þessu hefur ekkert álag verið lagt á skuld kæranda og því er ekki ágreiningur um það atriði. Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 21. mars 2023, í máli A, um innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir