13. júlí 2023 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 396/2023 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 13. júlí 2023 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 396/2023

í stjórnsýslumáli nr. KNU23040090

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 25. apríl 2023 kærði einstaklingur er kveðst heita [...], vera fæddur [...], og vera ríkisborgari Palestínu (hér eftir kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 19. apríl 2023, um að taka ekki til efnismeðferðar umsókn hans um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa honum frá landinu.

Kærandi krefst þess að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og lagt verði fyrir stofnunina að taka umsókn hans um alþjóðlega vernd á Íslandi til efnismeðferðar, aðallega með vísan til 17. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir Dyflinnarreglugerðin), til vara með vísan til 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016, til þrautavara með vísan til 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og til þrautaþrautavara með vísan til 1. mgr. 21. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Kærandi krefst þess til þrautaþrautaþrautavara að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og lagt verði fyrir Útlendingastofnun að taka umsókn kæranda um alþjóðlega vernd á Íslandi til meðferðar á ný á grundvelli 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun sætti sjálfkrafa kæru samkvæmt 3. málsl. 7. gr. laga um útlendinga.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi 11. október 2022. Við leit að fingraförum kæranda í Eurodac gagnagrunninum 12. október 2022 kom í ljós að fingraför hans höfðu m.a. verið skráð í grunninn af yfirvöldum í Belgíu. Hinn 2. nóvember 2022 var beiðni um viðtöku kæranda og umsóknar hans um alþjóðlega vernd beint til yfirvalda í Belgíu á grundvelli b-liðar 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Í svari frá belgískum yfirvöldum, dags. 16. nóvember 2022, samþykktu þau viðtöku kæranda á grundvelli b-liðar 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun 17. nóvember 2022, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað 19. apríl 2023 að taka umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi ekki til efnismeðferðar og að honum skyldi vísað frá landinu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda 25. apríl 2023 og barst sjálfkrafa kæra til kærunefndar útlendingamála samdægurs. Greinargerð kæranda barst kærunefnd 9. maí 2023 ásamt fylgiskjali. Þá bárust viðbótargögn 17. maí 2023.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að belgísk stjórnvöld beri ábyrgð á meðferð umsóknar kæranda um alþjóðlega vernd á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Umsóknin yrði því ekki tekin til efnismeðferðar, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kæranda til Belgíu ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hann fengi hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsókn kæranda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæranda var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldi hann fluttur til Belgíu.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda kemur fram að kærandi hafi dvalið í Belgíu undanfarin ár en hafi verið synjað um alþjóðlega vernd þar í landi. Kærandi hafi einnig reynt að leggja fram viðbótarumsókn þar í landi. Eftir að kærandi hafi fengið synjun hafi átt að flytja hann úr landi en lögregla hafi aldrei sinnt því þar sem stjórnvöld hafi ekki vitað hvert ætti að senda hann. Kærandi hafi ekki fengið grunnþjónustu í Belgíu vegna réttarstöðu hans, s.s. heilbrigðisþjónustu. Kærandi hafi fyrst um sinn fengið húsaskjól og fjárhagsstuðning en eftir að honum hafi verið synjað um alþjóðlega vernd hafi hann misst þau réttindi og þurft að sofa á götunni. Kærandi glími við bakvandamál vegna fituhnúðs á baki og þurfi á aðgerð að halda en hafi ekki getað farið í hana í Belgíu þar sem hann hafi ekki aðgang að heilbrigðisþjónustu. Þá sé kærandi þreyttur andlega og sofi illa. Kærandi hafi m.a. upplifað sprengjuárás í heimaríki þar sem hann hafi særst illa. Kærandi hafi mátt þola fordóma í Belgíu vegna uppruna síns, þ. á. m. af hendi lögreglu og yfirvalda þar í landi. Belgísk stjórnvöld hafi skipt umsækjendum frá Palestínu í tvennt með þeim hætti að þeir sem eru með kort frá hjálparstofnun Sameinuðu þjóðanna fyrir palestínska flóttamenn í Austurlöndum (UNRWA) fái alþjóðlega vernd samstundis en aðrir þurfi að bíða eftir niðurstöðu.

Kærandi gerir athugasemd við að ábyrgð Belgíu á umsókn kæranda sé byggð á b-lið 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar en ekki d-lið sama ákvæðis, þar sem kærandi hafi fengið lokaniðurstöðu vegna umsóknar sinnar um alþjóðlega vernd þar í landi, líkt og skjöl sem kærandi hafi lagt fram staðfesti. Með vísan til þess hafi beiðni um viðtöku kæranda verð byggð á röngum lagagrundvelli. Þá vísar kærandi til 2. máls. 1. mgr. 21. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar um að senda skuli beiðni innan tveggja mánaða ef jákvæð samsvörun finnst í Evrópska gagnagrunninum. Útlendingastofnun hafi sent beiðni 2. nóvember 2022 og fengið svar frá belgískum stjórnvöldum 16. nóvember 2022. Kærandi vísar til þess að Útlendingastofnun hafi haft tækifæri til að lagfæra framangreindan annmarka innan tímafrests. Með vísan til framangreinds beri Ísland ábyrgð á umsókn kæranda um alþjóðlega vernd samkvæmt 1. máls. 1. mgr. 21. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar, enda hafi beiðni á réttum lagagrundvelli ekki verið lögð fram innan frests.

Kærandi vísar til hinnar kærðu ákvörðunar þar sem fram komi að kærandi eigi rétt á aðstoð og þjónustu í Belgíu. Vísa eigi kæranda frá Belgíu þar sem hann uppfylli ekki skilyrði viðbótarumsóknar og þar af leiðandi eigi hann ekki rétt á grunnþjónustu. Kærandi vísar til alþjóðlegra skýrslna þar sem m.a. komi fram að umsækjendur um alþjóðlega vernd sem séu endursendir til Belgíu á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar geti verið án húsaskjóls þar til ákveðið sé hvort umsókn skuli tekin til efnismeðferðar. Auk þess hafi einstæðir karlmenn ekki aðgang að móttökukerfinu í Belgíu. Slíkir umsækjendur geti skráð sig á sérstakan biðlista, en endi oftast á því að þurfa að sofa út á götu í margar vikur. Samkvæmt skýrslunni hafi réttindi umsækjenda skerst vegna móttökuaðstæðna þar í landi. Kærandi vísar til þess að Mannréttindadómstóllinn hafi fjallað um móttökuaðstæður umsækjenda um alþjóðlega vernd í Belgíu og beitt bráðabirgðaráðstöfun samkvæmt 39. gr. sáttmálans í tveimur málum, sbr. á Camara gegn Belgíu (mál nr. 49255/22) og Msallem og fl. gegn Belgíu (mál nr. 48987/22 o.fl.). Með vísan til framangreinds sé ljóst að kærandi muni þurfa að lifa á götunni með enga framfærslu. Því séu sérstakar ástæður fyrir hendi í máli kæranda þar sem staða hans muni vera verulega síðri en staða almennings í Belgíu, sbr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, með síðari breytingum.

Kærandi byggir aðallega á því að umsókn hans um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar hér á landi með vísan til 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Þrátt fyrir að reglugerðin kveði á um að eitt ríki sé ábyrgt fyrir umsókn um alþjóðlega vernd, beri aðildarríki aldrei skylda til að synja um efnismeðferð, þó annað ríki beri ábyrgð á umsókn. Kærandi vísar til þess að í athugasemdum með frumvarpi til núgildandi útlendingalaga sé áréttað að þó aðildarríki beri ekki ábyrgð á umsókn geti gallar á móttöku eða málsmeðferð umsækjanda, t.d. ef hætta er á að umsækjandi verði fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 4. gr. réttindaskrár Evrópusambandsins og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, leitt til þess að aðildarríki beri ábyrgð samkvæmt 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Kærandi telji að rökstuddur grunur sé um að kerfisbundnir gallar séu á móttöku og málsmeðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd í Belgíu sem stangist á við framangreind ákvæði. Auk framangreinds uppfylli Belgía ekki þau lágmarksviðmið um móttöku umsækjenda um alþjóðlega vernd, sem tilskipun nr. 2013/33/ESB frá 26. júní 2013, kveði á um.

Kærandi krefst þess til vara að mál hans verði tekið til efnismeðferðar hér á landi á grundvelli sérstakra ástæðna, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærandi telji að aðstæður hans falli að öllu leyti undir þau skilyrði sem sett séu fram í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Kærandi muni eiga erfitt uppdráttar vegna alvarlegrar mismununar og geti vænst þess að staða hans verði verulega síðri en staða almennings í Belgíu, m.a. vegna takmarkaðs aðgangs að húsnæði, félagslegri aðstoð og heilbrigðisþjónustu. Þar að auki hafi kærandi mátt þola fordóma og mismunun þar í landi. Kærandi hafi verið án húsaskjóls og framfærslu í Belgíu og neyðst til að sofa á götunni og á lestarstöðvum. Kærandi hafi ekki haft aðgengi að heilbrigðisþjónustu og læknar hafi neitað að aðstoða hann. Auk þess hafi honum verið neitað um atvinnu. Þá bendi ekkert til þess að belgísk yfirvöld muni samþykkja að taka við viðbótarumsókn frá kæranda. Kærandi vísar jafnframt til þess að hann sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga vegna persónulegra aðstæðna sinna.

Þá byggir kærandi á því að taka beri mál hans til efnismeðferðar á grundvelli grundvallarreglunnar um bann við því að endursenda fólk þangað þar sem líf þess eða frelsi kann að vera í hættu, sbr. 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 42. gr. sömu laga. Þá vísar kærandi til 33. gr. Flóttamannasamningsins, 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 7. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi. Kærandi telji að framkvæmd belgískra yfirvalda á umsækjendum um alþjóðlega vernd nái lágmarksþröskuldi 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Auk þess hafi belgísk yfirvöld synjað kæranda um alþjóðlega vernd og brottvísað honum úr landinu. Því sé mikil hætta á að kærandi verði sendur til heimaríkis og íslenskum stjórnvöldum beri skylda til þess að fá tryggingu frá belgískum yfirvöldum um að hann verði ekki sendur til heimaríkis.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Aðstæður kæranda

Kærandi er karlmaður á [...] sem staddur er einsamall hér á landi. Við meðferð málsins hefur kærandi greint frá því að hann sé fráskilinn og eigi eitt barn en hann viti ekki hvar það sé niðurkomið. Kærandi hafi lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd í Belgíu árið 2018 og svo aftur árið 2020 og í tvígang 2022 en hafi verið synjað. Gögn málsins bera með sér að kærandi hafi jafnframt lagt fram umsóknir um alþjóðlega vernd í Króatíu árið 2018 og Austurríki í tvígang árið 2016. Kærandi hafi dvalið í Belgíu í um fimm ár eða þar til hann lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi 11. október 2022. Kærandi greindi frá því að hafa fyrst um sinn dvalið í flóttamannabúðum og fengið mat og heilbrigðisþjónustu. Þá hafi kærandi verið með atvinnu og atvinnuleyfi. Síðustu tvo mánuðina sem hann dvaldi í landinu, eftir að hann fékk synjun um alþjóðlega vernd, hafi hann ekki fengið þjónustu. Kærandi greindi frá því að hann hafi haft aðgang að endurgjaldslausri lögfræðiþjónustu. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hann væri með hnúð á baki sem þurfi að fjarlæga og hann væri þreyttur andlega. Kærandi hefur lagt fram heilsufarsgögn frá Belgíu sem bera með sér að hann hafi hitt sálfræðing þar í landi. Kærandi hefur jafnframt lagt fram gögn vegna sálfræðiþjónustu hér á landi.

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b-, c- og d-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef krefja má annað ríki, sem tekur þátt í samstarfi á grundvelli samninga sem Ísland hefur gert um viðmiðanir og fyrirkomulag við að ákvarða hvaða ríki skuli fara með beiðni um alþjóðlega vernd sem lögð er fram hér á landi eða í einhverju samningsríkjanna, um að taka við umsækjanda. Í samræmi við samning ráðs Evrópusambandsins og Íslands og Noregs um þátttöku hinna síðarnefndu í framkvæmd, beitingu og þróun Schengen-gerðanna samþykkti Ísland áðurnefnda Dyflinnarreglugerð, sbr. auglýsingu í C-deild Stjórnartíðinda nr. 1/2014.

Í III. kafla Dyflinnarreglugerðarinnar koma fram viðmið, í ákveðinni forgangsröð, um hvaða ríki skuli bera ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd. Ábyrgð Belgíu á umsókn kæranda er byggð á b-lið 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar þar sem kærandi er með umsókn um alþjóðlega vernd til meðferðar þar í landi.

Kærandi byggir á því að ábyrgð Belgíu á umsókn hans sé ranglega byggð á b-lið 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Kærandi hafi fengið synjun um alþjóðlega vernd í Belgíu og umsókn hans hafi því átt að vera byggð á d-lið sama ákvæðis. Útlendingastofnun hafi sent beiðni 2. nóvember 2022 og fengið svar frá belgískum stjórnvöldum 16. nóvember 2022. Beiðni á réttum lagagrundvelli hafi ekki verið lögð fram innan frests og því beri Ísland ábyrgð á umsókn kæranda um alþjóðlega vernd samkvæmt 1. máls. 1. mgr. 21. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Líkt og komið hefur fram sendi Útlendingastofnun beiðni um viðtöku kæranda og umsóknar hans til belgískra yfirvalda 2. nóvember 2022 á þeim grundvelli að fingraför kæranda höfðu verið skráð í evrópska gagnagrunninn Eurodac og gáfu til kynna að kærandi hafi lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd í Belgíu. Í gagnagrunninum koma ekki fram upplýsingar um niðurstöðu þeirrar umsóknar. Þrátt fyrir að kærandi hafi lagt fram afrit af synjun frá belgískum stjórnvöldum er sá möguleiki t.d. fyrir hendi að kærandi hafi áfrýjað niðurstöðunni og málið því enn til meðferðar hjá belgískum yfirvöldum. Er það mat kærunefndar að beiðni um viðtöku kæranda hafi réttilega verið beint að belgískum yfirvöldum sem hafi svarað og staðfest ábyrgð sína með vísan til b-liðar 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Hafi kærandi aftur á móti fengið endanlega synjun frá belgískum yfirvöldum er það á færi belgískra yfirvalda að samþykkja eða synja viðtöku á umsókn kæranda um alþjóðlega vernd á grundvelli annarra ákvæða reglugerðarinnar.

Kærunefnd bendir einnig á að í framkvæmd aðildarríkja Dyflinnarsamstarfsins er beiðni um endurviðtöku send á stöðluðu eyðublaði til viðtökuríkis, sbr. 5. mgr. 24. gr. reglugerðarinnar. Það viðtökuríki sem telur sig bera ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd samþykkir beiðnina á grundvelli þeirra viðmiða sem við á. Markmiðið með sendingu eyðublaðsins er að fá staðfestingu á því að viðkomandi ríki beri ábyrgð á umsókninni en ljóst er að það hefur ekki úrslitaþýðingu í málinu á hvaða tölulið samþykkið er fengið. Hefði samþykki belgískra yfirvalda t.d. verið byggt á d-lið 1. mgr. 18. gr. laga um útlendinga væri íslenskum stjórnvöldum heimilt að krefja belgísk stjórnvöld um að taka við kæranda, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Í þessu máli liggur fyrir samþykki frá belgískum yfirvöldum, dags. 16. nóvember 2022, um endurviðtöku á kæranda á grundvelli b-liðar 1. mgr. 18. gr. laga um útlendinga og samkvæmt öllu framansögðu er íslenskum stjórnvöldum því heimilt að krefja belgísk stjórnvöld um að taka við kæranda, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Hvað varðar tímamarkið í 1. máls. 1. mgr. 21. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar, sem kærandi vísar til í greinargerð sinni, tekur kærunefnd fram að ákvæðið eigi ekki við um mál hans þar sem beiðnin er um endurviðtöku en ekki um að einstaklingur skuli tekinn í umsjá. Þess í stað gilda þeir tímafrestir sem koma fram í 2. mgr. 24. gr. reglugerðarinnar um mál kæranda. Ljóst er að rúmar þrjár vikur liðu frá því að umsókn kæranda barst íslenskum stjórnvöldum þangað til að beiðni um endurviðtöku var send á belgísk stjórnvöld. Af öllu framangreindu virtu var það innan þeirra tímamarka sem 2. mgr. 24. gr. reglugerðarinnar kveður á um og er þrautaþrautavarakröfu kæranda því hafnað.

Í greinargerð byggir kærandi jafnframt á því að samkvæmt 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar sé hverju ríki heimilt að taka til meðferðar umsókn um alþjóðlega vernd. Sé því ekki um að ræða skyldu til að synja umsókn kæranda um alþjóðlega vernd heldur hafi íslensk stjórnvöld heimild til að taka umsókn kæranda til efnismeðferðar. Ljóst er að ákvæði c-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kveður á um heimild íslenskra stjórnvalda til að synja því að taka til efnismeðferðar umsókn um alþjóðlega vernd og endursenda kæranda til viðtökuríkis. Er aðalkröfu kæranda því hafnað.

Aðstæður í Belgíu

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður og málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd í Belgíu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum. Þá hefur kærunefnd farið yfir þær skýrslur sem kærandi vísar til í greinargerð sinni.

2022 Country Reports on Human Rights Practices – Belgium (United States Department of State, 20. mars 2023);
Amnesty International Report 2022/23 – Belgium (Amnesty International, 27. mars 2023);
Asylum Information Database, Country Report: Belgium (European Council on Refugees and Exiles, 21. apríl 2023);
Asylum Information Database, Country Report: Belgium (European Council on Refugees and Exiles, 5. apríl 2022);
Freedom in the World 2023 – Belgium (Freedom House, mars 2023);
Upplýsingar af vefsíðu Global Detention Project (www.globaldetentionproject.org) og
Upplýsingar af vefsíðu belgísku útlendingastofnunarinnar Fedasil (www.fedasil.be).

Belgía er eitt af aðildarríkjum Evrópusambandsins og því bundið af reglum sambandsins við málsmeðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd, t.a.m. tilskipunum sambandsins um meðferð umsókna um alþjóðlega vernd nr. 2013/32/EU, um móttökuaðstæður nr. 2013/33/EU og um lágmarksviðmið til þess að teljast flóttamaður nr. 2011/95/EU. Þá hefur Belgía verið aðili að Evrópuráðinu frá 5. maí 1949 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu árið 1955. Belgía fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri illri og ómannlegri eða vanvirðandi meðferð 25. júní 1999 og fullgilti samninga Sameinuðu þjóðanna um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1983 og barnasáttmálann árið 1991. Þá gerðist ríkið aðili að Flóttamannasamningnum 22. júlí 1953.

Í framangreindri skýrslu European Council of Refugees and Exiles (ECRE) kemur fram að einstaklingar geti sótt um alþjóðlega vernd á flugvellinum við komuna til Belgíu eða hjá belgísku útlendingastofnuninni (f. Office des étrangers) þar í landi. Stofnun sem fari með umsóknir um alþjóðlega vernd (f. Commissariat général aux réfugiés et aux apatrides (CGRA)) taki ákvarðanir um umsóknir um alþjóðlega vernd á fyrsta stjórnsýslustigi. Stofnunin taki þó ekki ákvörðun um endursendingu umsækjanda til heimaríkis heldur sé slík ákvörðun í höndum útlendingastofnunarinnar. Útlendingastofnunin geti tekið ákvörðun um endursendingu eftir að kærufrestur til stjórnsýsludómstóls (f. Conseil du contentieux des étrangers (CCE)) sé liðinn eða eftir að neikvæð ákvörðun dómstólsins liggi fyrir. Útlendingastofnunin geti þó tekið ákvörðun um endursendingu þegar neikvæð ákvörðun CGRS liggi fyrir sé um að ræða þriðju viðbótarumsókn viðkomandi eða meira. Ákvarðanir CGRA séu kæranlegar til CCE. Möguleiki sé á því að kæra ákvarðanir CCE til æðra setts stjórnsýsludómstóls. Æðri dómstóllinn taki þó ekki efnislega á málum að öðru leyti en að úrskurða um það hvort CCE hafi fylgt formkröfum. Hafi formkröfum ekki verið fylgt geti dómstóllinn ógilt úrskurð CCE og sent málið til nýrrar endurskoðunar. Fái umsækjendur endanlega synjun á umsókn sinni eigi þeir möguleika á því að leggja fram viðbótarumsókn hjá útlendingastofnun. Þá geti jafnframt verið litið á umsóknir umsækjenda sem séu endursendir til Belgíu á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar sem viðbótarumsóknir. CGRA leggi mat á það hvort viðbótarumsókn sé tæk til meðferðar og skuli það gert innan 10 daga. Grundvallist matið m.a. á því hvort nýjar upplýsingar liggi fyrir í málinu sem auki möguleika viðkomandi umsækjanda á því að fá alþjóðlega vernd. Sé umsóknin samþykkt fari málið í flýtimeðferð og ákvörðun skuli tekin innan 15 virkra daga. Málsmeðferðin hafi þó tekið lengri tíma þegar fjöldi endurtekinna umsókna hafi aukist. Sé viðbótarumsókn samþykkt eigi umsækjandi rétt á félagslegri aðstoð, en umsækjendur eigi þó alltaf rétt á heilbrigðisþjónustu og lögfræðiaðstoð. Umsækjendur geti borið mál sitt undir belgíska dómstóla sé viðbótarumsókn þeirra synjað. Jafnframt eigi umsækjendur þess kost að leggja fram beiðni fyrir Mannréttindadómstól Evrópu um bráðabirgðaráðstöfun skv. 39. gr. málsmeðferðarreglna dómstólsins, telji þeir endanlega niðurstöðu um synjun á alþjóðlegri vernd hafa í för með sér hættu á ofsóknum eða meðferð sem brjóti í bága við ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu. Þá eigi umsækjendur um alþjóðlega vernd í Belgíu rétt á lögfræðiþjónustu án endurgjalds á öllum stigum málsins, þ. á m. við að leggja fram viðbótarumsókn.

Af framangreindum upplýsingum um málsmeðferð í Belgíu má ráða að þar fari fram fullnægjandi mat á því hvort umsækjendur um alþjóðlega vernd séu í sérstaklega viðkvæmri stöðu t.d. með því að leggja fyrir umsækjendur skimunarpróf. Þá geti læknar sem þjónusta umsækjendur þar í landi komið á framfæri tillögum að breyttri og bættri þjónustu fyrir umsækjendur í viðkvæmri stöðu. Þá séu starfandi hópar innan CGRA sem aðstoði starfsfólk við að meta einstaklingsbundnar aðstæður og þjónustustörf umsækjenda um alþjóðlega vernd sem séu í sérstaklega viðkvæmri stöðu. Þessir hópar séu þjálfaðir í að meta aðstæður einstaklinga í viðkvæmri stöðu m.a. með viðtölum.

Í fyrrgreindri skýrslu ECRE kemur fram að umsækjendur um alþjóðlega vernd í Belgíu eigi rétt á vasapeningum og húsaskjóli á vegum stjórnvalda en flestir umsækjendur dvelji í móttökumiðstöðvum eða íbúðum. Þá kemur fram í skýrslunni að síðan um miðjan október 2021 hafi Belgía staðið frammi fyrir vandamálum varðandi móttöku umsækjenda um alþjóðlega vernd. Umsækjendur, aðallega einstæðir karlmenn, hafi ekki haft aðgang að búsetuúrræðum í einhverja daga jafnvel vikur vegna skorts á plássi og fjölgunar í hópi umsækjenda. Í skýrslu ECRE frá 2022 kemur fram að í janúar 2022 hafi ríkisstjórn Belgíu sett af stað aðgerðaráætlun til að vinna á vaxandi vandamálum varðandi móttöku umsækjenda um alþjóðlega vernd. Hafi umsækjandi fengið lokasynjun á umsókn sinni, og möguleikar hans til að kæra ákvörðunina séu fullnýttir, eigi hann rétt á húsnæði á vegum yfirvalda þar til frestur hans til að yfirgefa landið hefur runnið út en slíkur frestur sé að jafnaði 0 til 30 dagar. Sé umsækjanda veitt vernd eigi hann rétt á að dvelja áfram í húsnæðisúrræði sínu í tvo mánuði á meðan hann finni sér annað húsnæði. Þá sé umsækjendum um alþjóðlega vernd tryggður aðgangur að nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, þeim að kostnaðarlausu, á meðan mál þeirra er til meðferðar en einnig eftir að umsókn er synjað. Aðgengi umrædds hóps að nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu sé tryggt með þarlendri löggjöf sem sé fylgt eftir í framkvæmd. Í sumum tilvikum geti það þó verið vandkvæðum bundið fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd að nálgast téða heilbrigðisþjónustu, t.a.m. fyrir þá umsækjendur sem búi ekki í móttökumiðstöðvum. Þá geti umsækjendur þurft að leggja út fyrir lækniskostnaði. Í framangreindum gögnum kemur fram að rekin séu úrræði, m.a. miðstöðvar á vegum stjórnvalda, vegna andlegra veikinda en þar séu gjarnan langir biðlistar sem takmarki oft á tíðum aðgengi umsækjenda um alþjóðlega vernd að þeim.

Í skýrslu ECRE kemur fram að í einhverjum tilvikum séu umsækjendur um alþjóðlega vernd settir í varðhald við komuna til Belgíu. Þessir einstaklingar eigi möguleika á því að skjóta ákvörðun um varðhaldsvist til dómstóla og eigi þeir rétt á endurgjaldslausri lögfræðiaðstoð.

Á vefsíðu belgísku útlendingastofnunarinnar kemur fram að belgísk stjórnvöld hafi undanfarið ekki getað annað eftirspurn í móttökumiðstöðvum sem hafi leitt til þess að einstæðir karlmenn hafi ekki fengið pláss þar. Sem standi séu tæplega 3.000 manns á biðlista eftir gistirýmum en unnið sé að því að því að bjóða þessum hópi pláss í móttökumiðstöðvum. Þá hafi ríkisstjórn Belgíu samþykkt nýjar tillögur til að auka móttökugetu landsins en til standi að opna fleiri móttökumiðstöðvar auk þess sem unnið sé að því að finna frekari lausnir á vandanum. Þá kemur fram á vefsíðunni að móttökumiðstöðvar á vegum útlendingastofnunarinnar séu um hundrað talsins og anni um 75% af afkastagetu móttökukerfisins. Til viðbótar séu móttökumiðstöðvar á vegum sveitarfélaga og hjálparsamtaka.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skuli taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að með „aðild Íslands að Dyflinnarsamstarfinu hefur ríkið skuldbundið sig til að fylgja og virða þær reglur sem felast í Dyflinnarreglugerðinni“ og að „íslensk stjórnvöld sem starfa að útlendingamálum [beiti] ákvæðum reglugerðarinnar við mat á því hvaða ríki beri ábyrgð á meðferð umsókna um alþjóðlega vernd sem lagðar eru fram hér á landi.“ Ákvæði 1. málsl. 2. mgr. 36. gr. byggir á heimild í 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar og felur í sér frávik frá þeirri meginreglu reglugerðarinnar um að ákvarða skuli hvaða ríki beri ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd á grundvelli þeirra viðmiða sem fram koma í reglugerðinni.

Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Í 32. gr. a reglugerðarinnar kemur fram að með sérstökum ástæðum samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar, eins og efnahagslegar ástæður, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og umsækjandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst umsækjandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram að verulegar ástæður séu til að ætla að umsækjandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og umsækjandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til heilsufarsgagna málsins og hlutlægra og trúverðugra gagna um hvort sú heilbrigðisþjónusta sem hann þarfnast sé honum aðgengileg í viðtökuríki.

Samkvæmt 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar hefur heilsufar umsækjanda takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.

Kærandi er karlmaður á [...]. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hann væri með vandamál í baki þar sem hann væri með fituhnúð. Kæranda hafi verið greint frá því af lækni í Belgíu að hann þurfi mögulega að fara í aðgerð en hann hafi ekki fengið að fara í aðgerð þar í landi eftir að hann fékk synjun um alþjóðlega vernd þar í landi og var ekki með sjúkratryggingu. Þá greindi kærandi frá því að hann væri þreyttur andlega. Kærandi greindi jafnframt frá því að hann hafi mátt þola ofbeldi í heimaríki sem hafi haft áhrif á heilsufar hans. Í gögnum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 22. og 23. nóvember 2022, kemur fram að kærandi sé með kýli eða æxli á baki sem hafi verið fjarlægt í Belgíu en hafi komið aftur. Æxlið sé ekki illkynja. Þá hafi kærandi glímt við svefnvandamál og verið á lyfjum vegna þess. Kærandi sé jafnframt á ofnæmislyfjum vegna skordýra í flóttamannabúðunum í Belgíu. Þá kemur fram að grunur sé um örbrigsli (e. keloid) viðbrögð í húð sem valdi kæranda óþægindum. Gerð hafi verið tilvísun til sálfræðings og húðlæknis og lyf endurnýjuð vegna maurakláða, svefntruflana og andlegrar vanlíðanar. Í samskiptaseðli frá sálfræðingi á Göngudeild sóttvarna, dags 17. janúar 2023, kemur fram að kærandi hafi óskað eftir að fá svefnlyf en hafi ekki fengið. Þá kemur fram í samskiptaseðli frá sálfræðingi á Göngudeild sóttvarna, dags 17. maí 2023, að niðurstöður skimunar gefi til kynna að kærandi sé með miðlungs alvarleg þunglyndis- og kvíðaeinkenni.

Kærunefnd tekur fram að kæranda var leiðbeint í viðtali hjá Útlendingastofnun, dags. 17. nóvember 2022, um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem kærandi telji hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls hans hjá Útlendingastofnun. Þá var kæranda jafnframt leiðbeint með tölvubréfi kærunefndar, dags. 25. apríl 2023, um framlagningu frekari gagna í málinu. Frekari gögn bárust með greinargerð 9. maí 2023 og viðbótargögn 17. maí 2023. Með vísan til fyrrgreindrar málsmeðferðar og þeirra gagna sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd að mál kæranda sé nægjanlega upplýst hvað varðar heilsufar kæranda og aðra þætti varðandi einstaklingsbundnar aðstæður hans. Þá er ekkert sem bendir til þess að frekari gögn um heilsufar hans geti haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Kærunefnd telur að gögn málsins beri ekki með sér að heilsufar kæranda sé með þeim hætti að hann teljist glíma við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki, eins og segir í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður í Belgíu verður ráðið að kærandi geti fengið nauðsynlega heilbrigðisþjónustu þar í landi, þ. á m. geðheilbrigðisþjónustu. Þá geta læknar í móttökumiðstöðvum m.a. vísað umsækjendum um alþjóðlega vernd til sérfræðinga telji þeir þörf á því. Telur kærunefnd því að aðstæður kæranda tengdar heilsufari séu ekki þess eðlis að þær teljist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eða samkvæmt þeim viðmiðum sem talin eru upp í dæmaskyni í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá telur nefndin að heilbrigðisaðstæður kæranda geti ekki talist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verið fram hjá þeim litið, sbr. 3. mgr. sömu greinar. Þá bera framlögð gögn með sér að kærandi hafi notið þjónustu sálfræðings í Belgíu.

Kærunefnd telur að gögn málsins, að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda, beri ekki með sér að kærandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar eða að hann geti af sömu ástæðu vænst þess að staða hans verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. áðurnefnd viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér benda til þess að í viðtökuríkinu sé löggæslan virk og að telji kærandi sér mismunað eða óttist hann um öryggi sitt að einhverju leyti geti hann leitað aðstoðar hjá þar til bærum stjórnvöldum.

Kærandi vísar til þess að hann, sem einstæður karlmaður, hafi ekki aðgang að móttökukerfinu í Belgíu. Máli sínu til stuðnings vísar kærandi til dóma Mannréttindadómstólsins í málum Camara gegn Belgíu (mál nr. 49255/22) og Msallem og fl. gegn Belgíu (mál nr. 48987/22 o.fl.), þar sem dómstóllinn hafi beitt bráðabirgðaráðstöfun samkvæmt 39. gr. mannréttindasáttmálans. Málin vörðuðu umsækjendur um alþjóðlega vernd sem fengu ekki aðgang að móttökumiðstöðvum í Belgíu þar sem þær voru yfirfullar. Líkt og framangreindar heimildir bera með sér hafa belgísk stjórnvöld undanfarið ekki getað annað eftirspurn í móttökumiðstöðvum sem hefur leitt til þess að einstæðir karlmenn hafi ekki fengið pláss þar. Ríkisstjórn Belgíu hefur samþykkt nýjar tillögur til að auka móttökugetu landsins en til stendur að opna fleiri móttökumiðstöðvar auk þess sem unnið er að því að finna frekari lausnir á vandanum. Þá kemur fram á vefsíðu útlendingastofnunar í Belgíu að móttökumiðstöðvar á vegum stofnunarinnar séu um hundrað talsins og anni um 75% af afkastagetu móttökukerfisins. Til viðbótar séu móttökumiðstöðvar á vegum sveitarfélaga og hjálparsamtaka. Það er mat kærunefndar með hliðsjón af þeim heimildum sem nefndin hefur kynnt sér að þær aðstæður sem hafi verið til staðar í móttökukerfinu í Belgíu undanfarið séu tímabundnar. Þá bendi umræddar heimildir ekki til annars en að belgísk stjórnvöld vinni að lausn á vandanum og muni standa við alþjóðlegar skuldbindingar sínar varðandi móttöku, þjónustu og aðbúnað umsækjenda um alþjóðlega vernd þar í landi.

Samkvæmt gögnum sem kærandi hefur lagt fram virðist kærandi hafa fengið synjun á umsókn sinni um alþjóðlega vernd í Belgíu. Kærunefnd vísar til þess sem áður hefur komið fram að fái umsækjandi um alþjóðlega vernd endanlega synjun á umsókn sinni hjá belgískum yfirvöldum eigi hann þess kost að leggja fram viðbótarumsókn, líkt og kærandi hefur gert, svo sem ef nýjar upplýsingar liggja fyrir í máli hans. Þá eigi umsækjendur um alþjóðlega vernd einnig kost á því að bera synjunina undir dómstóla. Þá geti hann lagt fram beiðni fyrir Mannréttindadómstól Evrópu um bráðabirgðaráðstöfun samkvæmt 39. gr. málsmeðferðarreglna dómstólsins, telji hann endanlega niðurstöðu um synjun á umsókn um alþjóðlega vernd og brottvísun til heimaríkis hafa í för með sér hættu á ofsóknum eða að um meðferð sé að ræða sem brjóti í bága við ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu.

Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæla með því að mál hans verði tekið til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærandi kvaðst í viðtali hjá Útlendingastofnun 17. nóvember 2022 ekki hafa sérstök tengsl við Ísland. Þar að auki er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærandi hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd ljóst að síðari málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í máli kæranda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi, en hann lagði fram umsókn sína 11. október 2022.

Ákvæði 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef beiting 1. mgr. myndi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því ríki sem senda á umsækjanda til, skuli taka umsókn til efnismeðferðar. Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr. Við túlkun á inntaki 42. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd jafnframt að líta verði til þess að ákvörðun um brottvísun eða frávísun sem setur einstakling í raunverulega hættu á að verða fyrir pyndingum, ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu er í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, sbr. jafnframt 68. gr. stjórnarskrárinnar.

Við túlkun 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga lítur kærunefnd til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi túlkun hans á 3. gr. sáttmálans. Þá hefur kærunefnd talið að til að stuðla að einsleitinni framkvæmd Dyflinnarreglugerðarinnar á meðal aðildarríkja Dyflinnarsamstarfsins sé rétt að líta til dóma Evrópudómstólsins í málum sem tengjast framkvæmd reglugerðarinnar.

Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er vísað til þeirrar meginreglu að með fyrirvara um alþjóðlegar skuldbindingar hafi ríki rétt til að stjórna hverjir ferðist yfir landamæri þeirra, hverjir dvelji á landsvæði þeirra og hvort útlendingi skuli vísað úr landi, sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli F.G. gegn Svíþjóð (nr. 43611/11) frá 23. mars 2016, 111. mgr., ákvörðun Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 65. mgr., og dóm í máli Üner gegn Hollandi (nr. 46410/99) frá 18. október 2006, 54. mgr. Dómstóllinn hefur engu að síður talið að flutningur einstaklings til annars ríkis geti leitt til brots á 3. gr. mannréttindasáttmálans ef viðkomandi einstaklingur geti á viðhlítandi hátt sýnt fram á að veruleg ástæða sé til að ætla, verði hann fluttur úr landi, að hann sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé andstæð 3. gr. sáttmálans, sbr. m.a. F.G. gegn Svíþjóð, 111. - 113. mgr. Í dómaframkvæmd dómstólsins er jafnframt byggt á því að annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans þurfi að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi (e. „must attain a minimum level of severity“ sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi (nr. 30696/09) frá 21. janúar 2011, 219. mgr.) til að ákvörðun um brottvísun eða frávísun hans verði talin brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Horfa verði til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar auk stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars, sbr. m.a. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 219. mgr. Í því sambandi hefur dómstóllinn lagt ákveðna áherslu á að umsækjendur um alþjóðlega vernd tilheyri jaðarsettum og viðkvæmum þjóðfélagshóp sem þurfi sérstaka vernd, sbr. t.d. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 251. mgr., og dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Tarakhel gegn Sviss (nr. 29217/12) frá 4. nóvember 2012, 97. mgr.

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur talið ómannlega meðferð vera m.a. þá sem beitt er að yfirlögðu ráði, í margar klukkustundir í senn og veldur annað hvort líkamlegu tjóni eða alvarlegum andlegum eða líkamlegum þjáningum, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Kudła gegn Póllandi (nr. 30210/96) frá 26. október 2000, 92. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Þá hefur dómstóllinn talið meðferð vera vanvirðandi í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmálans þegar meðferðin niðurlægir eða lítillækkar einstakling, sýnir skort á virðingu fyrir eða gerir lítið úr mannlegri reisn hans, eða skapar ótta, angist eða vanmátt, sem er til þess fallin að brjóta niður líkamlegt eða andlegt mótstöðuafl viðkomandi, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Pretty gegn Bretlandi (nr. 2346/02) frá 29. apríl 2002, 52. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Dómurinn hefur talið að þó að líta verði til þess hvort meðferðin sé veitt af ásetningi sé það ekki að öllu leyti útilokað að hún teljist brot á 3. gr. þó svo hafi ekki verið, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Peers gegn Grikklandi (nr. 28524/95) frá 19. apríl 2001, 74. mgr.

Dómstóllinn hefur talið að 3. gr. mannréttindasáttmálans verði ekki túlkuð á þann hátt að í greininni felist skylda aðildarríkja til að sjá umsækjendum um alþjóðlega vernd fyrir húsnæði eða fjárhagsaðstoð sem geri þeim kleift að viðhalda ákveðnum lífskjörum, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 249. mgr.

Í dómaframkvæmd Evrópudómstólsins er vísað til þess að framkvæmd Dyflinnarreglugerðarinnar verði að vera í samræmi við sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi og er þar fyrst og fremst vísað til 4. gr. sáttmálans sem, í þeim atriðum sem máli skipta, er sambærileg 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Samkvæmt dómaframkvæmd Evrópudómstólsins eru lög Evrópusambandsins byggð á þeirri grundvallarforsendu að aðildarríki þess deila þeim sameiginlegu gildum sem Evrópusambandið byggist á. Sú forsenda leggur grunn að gagnkvæmu trausti um að þessi gildi séu viðurkennd, að lög Evrópusambandsins verði virt og að réttarkerfi aðildarríkjanna geti veitt sambærilega og virka vernd þeirra grundvallarréttinda sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi mælir fyrir um, sbr. t.d. dóma Evrópudómstólsins í Jawo, C-163/17, frá 19. mars 2019, 80. mgr., og Minister for Justice and Equality (Deficiencies in the system of justice), C-216/18 PPU, frá 25. júlí 2018, 35.-37. mgr. Dyflinnarreglugerðin er byggð á nefndri meginreglu um gagnkvæmt traust og miðar að því að hraða og straumlínulaga afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd til hagsbóta fyrir umsækjendur og aðildarríki samstarfsins. Því verði að gera ráð fyrir því að meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd í aðildarríkjum Dyflinnarsamstarfsins samrýmist þeim kröfum sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, flóttamannasáttmálinn og Mannréttindasáttmáli Evrópu gera, sbr. dóm Evrópudómstólsins í N. S. o.fl., C-411/10 og C-493/10, frá 21. desember 2011, 78.-80. mgr. Það er hins vegar ekki útilokað að viðtökuríki kunni að glíma við meiriháttar erfiðleika við framkvæmd reglugerðarinnar sem gæti skapað verulega hættu á að umsækjandi sæti meðferð sem samrýmist ekki sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. áðurnefndan dóm í máli N. S. o.fl., 81. mgr. Af þeim sökum verður ekki byggt á því skilyrðislaust að aðildarríki Evrópusambandsins tryggi grundvallarmannréttindi, svo sem samkvæmt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. N. S. o.fl., 99., 100. og 105. mgr., og Ibrahim o.fl., 87. mgr. Evrópudómstóllinn hefur talið, m.a. í Jawo, 85. mgr., að ekki megi flytja umsækjanda um alþjóðlega vernd til viðtökuríkis ef veigamikil rök standa til þess að raunveruleg hætta sé á að hann sæti ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, verði hann fluttur til viðtökuríkis. Þeir annmarkar sem eru á meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd verða hins vegar að ná sérstaklega háu alvarleikastigi til að endursending á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar teljist andstæð 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmálans um grundvallarréttindi. Þessu alvarleikastigi er náð þegar sinnuleysi stjórnvalda aðildarríkis Dyflinnarsamstarfsins hefur þær afleiðingar að einstaklingur sem að öllu leyti er háður stuðningi ríkisins, t.d. vegna sérstaklega viðkvæmrar stöðu, verður í slíkri stöðu sárafátæktar að hann geti ekki mætt grundvallarþörfum sínum, og sem grefur undan líkamlegri og andlegri heilsu hans eða setur hann í aðstöðu sem er ósamrýmanleg mannlegri reisn, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 252.-263. mgr., og Jawo, 92. og 95. mgr., og Ibrahim o.fl., 90. mgr.

Hátt stig óöryggis eða veruleg hnignun lífsskilyrða viðkomandi umsækjanda myndi þar af leiðandi ekki ná þessu alvarleikastigi nema framangreindar aðstæður efnislegrar sárafátæktar séu fyrir hendi. Sama á við þó að umsækjanda skorti það félagslega stuðningsnet, eins og t.d. fjölskyldutengsl, sem vegur á móti afleiðingum ófullnægjandi félagslegs kerfis aðildarríkis, sbr. Jawo, 93. og 94. mgr. Ennfremur, það eitt að lífsskilyrði séu ákjósanlegri í endursendingarríki en í viðtökuríki getur heldur ekki leitt til þess að um brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sé að ræða, sbr. til hliðsjónar Jawo, 97. mgr.

Eins og ráða má af framangreindu þurfa annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans að ná háu alvarleikastigi til að endursending teljist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og tekur beiting 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga mið af því.

Til að endursending geti talist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þarf að sýna fram á, með vísan til hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar, að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé ósamrýmanleg ákvæðinu, sbr. fyrri umfjöllun. Ekki er nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri meðferð, sbr. Vilvarajah o.fl. gegn Bretlandi (mál nr. 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87) frá 30. október 1991, 111. mgr., N. gegn Finnlandi (mál nr. 38885/02) frá 26. júlí 2005, 167. mgr., og NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008, 109.-110. mgr.

Að mati kærunefndar bera gögn málsins jafnframt með sér að í viðtökuríki sé veitt raunhæf vernd gegn því að fólki sé vísað brott eða það endursent til ríkja þar sem einstaklingar eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum eða þar sem lífi þeirra og frelsi er ógnað. Í því sambandi hefur kærunefnd einkum litið til þess að gögnin benda til þess að meðferð stjórnvalda viðtökuríkis á umsóknum um alþjóðlega vernd sé með þeim hætti að lagt sé einstaklingsbundið mat á aðstæður einstaklinga. Telur kærunefnd að gögn málsins gefi ekki til kynna að endursending kæranda til viðtökuríkis sé í andstöðu við 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. mgr. ákvæðisins.

Áður hefur verið fjallað um málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd í Belgíu, þ.m.t. möguleika umsækjenda til að fá ákvarðanir um synjun verndar endurskoðaðar af belgískum yfirvöldum. Belgísk yfirvöld eru bundin af sambærilegum reglum og Ísland um vernd gegn brottvísun umsækjenda um alþjóðlega vernd til ríkis þar sem einstaklingar eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum og lífi þeirra eða frelsi ógnað (non-refoulement). Að mati kærunefndar veitir málsmeðferð belgískra yfirvalda nægilega tryggingu fyrir því að einstaklingsbundið mat sé lagt á aðstæður umsækjenda um alþjóðlega vernd í því skyni að tryggja að enginn umsækjandi sé sendur þangað sem líf hans eða frelsi er í hættu. Vegna umfjöllunar í greinargerð leggur kærunefnd áherslu á að við túlkun á því hvaða skyldur hvíla á ríkjum sem senda einstaklinga til annarra ríkja þar sem þeir kunna að vera sendir áfram til þriðja ríkis (e. indirect refoulement) hefur nefndin horft á hvort ríkið, sem senda á einstaklinginn til, veiti raunhæfa vernd (e. effective guarentees) til að tryggja að einstaklingar verði ekki sendir áfram í ómannúðlegar og vanvirðandi aðstæður, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi. Kærunefnd telur gögn málsins bera með sér að í Belgíu sé veitt raunhæf vernd gegn því að fólki sé vísað brott eða endursent til ríkja þar sem það eigi á hættu að verða fyrir ofsóknum eða þar sem líf þess eða frelsi sé ógnað. Þá hefur kærandi ekki lagt fram gögn sem benda til þess að meðferð á umsókn hans í Belgíu hafi verið óforsvaranleg. Samkvæmt framsögðu benda öll gögn til þess að kærandi hafi raunhæf úrræði í Belgíu, bæði fyrir landsrétti og fyrir Mannréttindadómstól Evrópu, sbr. jafnframt 13. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem tryggja að hann verði ekki sendur áfram til annars ríkis þar sem líf hans eða frelsi kann að vera í hættu, sbr. 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Sambærileg aðferðarfræði er varðar mat á því hvort viðtökuríki tryggi raunhæfa vernd gegn því að fólki sé vísað brott eða endursent til ríkja þar sem það eigi á hættu að verða fyrir ofsóknum eða lífi þess eða frelsi er ógnað kemur fram í dómi Hæstaréttar í máli nr. 405/2013, dags. 24. október 2013.

Með vísan til framangreindra viðmiða, umfjöllunar um aðstæður og móttökuskilyrði umsækjenda um alþjóðlega vernd í Belgíu og einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda, er það niðurstaða kærunefndar að ekki hafi verið sýnt fram á að kærandi eigi á hættu meðferð sem gangi gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Synjun á efnismeðferð umsóknar kæranda um alþjóðlega vernd og flutningur hans til viðtökuríkis leiðir því ekki til brots gegn 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu.

Samkvæmt framansögðu verður mál kæranda ekki tekið til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Athugasemdir kæranda við ákvörðun Útlendingastofnunar og reglur stjórnsýsluréttar

Svo sem fram hefur komið gerir kærandi ýmsar athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar, þ. á m. við rannsókn stofnunarinnar á einstaklingsbundnum aðstæðum hans.

Kærandi telur að hann sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Kærunefnd áréttar að ákvörðun um hvort umsækjandi sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga, lýtur að því hvort þörf sé á sérstökum stuðningi við umsækjanda í gegnum umsóknarferlið á meðan á dvöl hans stendur hér á landi. Með vísan til 1. og 2. mgr. 25. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd ljóst að það mat samkvæmt 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga sem fram fer hjá Útlendingastofnun, sé ekki kæranlegt til kærunefndar og hafi ekki önnur réttaráhrif en sérstaklega er getið um í lögum og reglugerð.

Þá gerir kærandi athugasemdir við málsmeðferð og úrlausn Útlendingastofnunar í hinni kærðu ákvörðun og telur hana brjóta gegn 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun hafi m.a. ekki rannsakað aðstæður í Belgíu nægilega vel og ekki litið til nýlegra heimilda eða dóma um stöðuna þar í landi. Þá hafi stofnunin ekki rannsakað einstaklingsbundnar aðstæður kæranda nægilega vel. Að því er varðar mat Útlendingastofnunar á einstaklingsbundnum aðstæðum kæranda tekur kærunefnd fram að kæranda var leiðbeint um framlagningu heilsufarsgagna við málsmeðferð hjá Útlendingastofnun, en í viðtali var honum leiðbeint um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem hann taldi hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls hans hjá Útlendingastofnun. Við meðferð málsins hjá kærunefnd hefur kæranda auk þess verið leiðbeint um framlagningu frekari heilsufarsgagna og lagði kærandi fram frekari heilsufarsgögn við meðferð máls hans hjá nefndinni. Gögn málsins gefa til kynna að kærandi glími við húðvandamál, andlega vanlíðan og svefnvandamál. Líkt og komið hefur fram benda heimildir þess að kærandi hafi aðgang að heilbrigðisþjónustu í Belgíu en samkvæmt lögum sé umsækjendum um alþjóðlega vernd tryggður aðgangur að nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, þeim að kostnaðarlausu, á meðan mál þeirra er til meðferðar en einnig eftir að umsókn er synjað. Í sumum tilvikum geti það þó verið vandkvæðum bundið fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd að nálgast téða heilbrigðisþjónustu, t.a.m. fyrir þá umsækjendur sem búi ekki í móttökumiðstöðvum. Þegar litið er til þeirra viðmiða sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga setur er ljóst að þau gögn sem liggja fyrir í málinu benda ekki til þess að frekari gagnaöflun geti haft áhrif á niðurstöðu málsins. Kærunefnd hefur farið yfir hina kærðu ákvörðun og litið til þess að af gögnum málsins megi sjá að sérfróðir starfsmenn Útlendingastofnunar hafi lagt mat á stöðu og málsástæður kæranda og aðstæður í viðtökuríki. Er það mat kærunefndar að málsmeðferð Útlendingastofnunar hafi verið í samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga, sbr. 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga og aðrar reglur stjórnsýslulaga. Er þrautaþrautaþrautavarakröfu kæranda því hafnað.

Kærunefnd hefur farið yfir hina kærðu ákvörðun að öðru leyti og telur ekki tilefni til þess að gera athugasemdir við hana.

Frávísun

Kærandi kom hingað til lands 11. október 2022 og sótti um alþjóðlega vernd sama dag. Eins og að framan greinir hefur umsókn hans um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð og hefur hann því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. gr. laganna, enda hafði hann verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hans hófst hjá Útlendingastofnun.

Kærandi skal fluttur til Belgíu innan tilskilins frests nema ákveðið verði að fresta réttaráhrifum úrskurðar þessa að kröfu kæranda, sbr. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Í máli þessu hafa belgísk stjórnvöld fallist á að taka við kæranda og umsókn hans um alþjóðlega vernd á grundvelli ákvæða Dyflinnarreglugerðarinnar. Í ljósi alls framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að rétt sé að synja því að taka til efnismeðferðar umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi og senda kæranda til Belgíu með vísan til c-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Ákvörðun Útlendingastofnunar er því staðfest.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Athygli kæranda er einnig vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed.

Þorsteinn Gunnarsson

Bjarnveig Eiríksdóttir Sandra Hlíf Ocares

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála