14. maí 2019 Forsætisráðuneytið

Mál nr. 1/2019 - Úrskurður

Mál nr. 1/2019

Úrskurður kærunefndar jafnréttismála

A

gegn

Ríkisendurskoðun

Ráðning í starf. Hæfnismat. Málskostnaður og bótakrafa.

Kærandi sem er karl kærði ráðningu sviðsstjóra stjórnsýsluviðs kærða og taldi að fram hjá sér hafi verið gengið en hann hafi verið hæfari en konan sem ráðin var. Þar sem að sú sem ráðin var taldist fullnægja hæfniskröfum sem auglýst var eftir betur en kærandi og sýn hans á inntak starfsins var frábrugðin hugmyndum kærða og lögákveðnu hlutverki stjórnsýsluendurskoðunar var ekki talið ómálefnanlegt með hliðsjón af lögum nr. 10/2008 að konan væri ráðin og því ekki um brot á lögunum að ræða.

Á fundi kærunefndar jafnréttismála hinn 14. maí 2019 er tekið fyrir mál nr. 1/2019 og kveðinn upp svohljóðandi úrskurður:
Með kæru, dagsettri 29. janúar 2019, kærði A, ákvörðun Ríkisendurskoðunar um að ráða konu í starf sviðsstjóra stjórnsýslusviðs. Kærandi telur að með ráðningunni hafi kærði brotið gegn lögum nr. 10/2008, um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla.
Kæran ásamt fylgigögnum var kynnt kærða með bréfi, dagsettu 1. febrúar 2019. Greinargerð kærða barst með bréfi, dagsettu 25. febrúar 2019, og var hún kynnt kæranda með bréfi kærunefndar, dagsettu 27. febrúar 2019, og honum gefinn kostur á að koma á framfæri athugasemdum. Vegna beiðni kæranda þar um var frestur til þess að koma að athugasemdum framlengdur til 25. mars 2019.
Kærunefndinni barst bréf kæranda, dagsett 25. mars 2019, með athugasemdum við greinargerð kærða og sem kynnt var kærða með bréfi kærunefndar, dagsettu 26. mars 2019. Þá bárust kærunefnd viðbótarathugasemdir með bréfi kæranda, dagsettu 8. apríl 2019, og voru þær sendar kærða með bréfi kærunefndar, dagsettu sama dag.
Athugasemdir kærða bárust kærunefnd með bréfi, dagsettu 12. apríl 2019, og voru þær sendar kæranda til kynningar með bréfi kærunefndar, dagsettu 15. apríl 2019.
Sjónarmið málsaðila þykja hafa komið nægilega fram í athugasemdum og greinargerðum til kærunefndar jafnréttismála. Var því ekki talin ástæða til að kalla málsaðila fyrir nefndina.
MÁLAVEXTIR
Kærði auglýsti starf sviðsstjóra stjórnsýslusviðs á vef Starfatorgs 13. september 2018 og einnig tvisvar í Fréttablaðinu og þrisvar í Morgunblaðinu á meðan á umsóknarfresti stóð. Umsóknarfrestur var til 8. október 2018. Í auglýsingunni komu fram eftirfarandi grunnkröfur fyrir starfið: Frumkvæði og metnaður. Skipulögð og sjálfstæð vinnubrögð. Jákvæðni og lipurð í mannlegum samskiptum. Geta til að vinna undir álagi. Góð almenn tölvukunnátta. Helstu verkefnum sem felast í rækslu starfsins var svo lýst með eftirfarandi hætti í auglýsingunni: Að stýra 10 manna liðsheild. Stefnumótun og skipulagning verkefna. Áætlanagerð, gæðastýring og samskipti við stofnanir og ráðuneyti. Þá voru eftirfarandi hæfniskröfur skilgreindar í auglýsingunni: Viðeigandi háskólamenntun. Reynsla af stjórnunarstörfum. Reynsla og/eða þekking á stjórnsýslu og rekstri hins opinbera. Góðir greiningarhæfileikar. Góð innsýn í íslenskt þjóðlíf. Þekking á fjárhagskerfum hins opinbera (Orra). Gott vald á íslensku og ensku í töluðu og rituðu máli.
Alls bárust 33 umsóknir um starfið. Ákveðið var að bjóða 27 umsækjendum, sem töldust uppfylla þau skilyrði sem komu fram í auglýsingu um starfið, í kynningarviðtöl og þáðu 24 umsækjendur boðið. Að loknum þeim viðtölum var ákveðið að boða sex umsækjendur, þrjá karlmenn og þrjár konur, í ráðningarviðtal og var kærandi þar á meðal. Að viðtölunum afstöðum var ákveðið að afla umsagna um þá þrjá umsækjendur sem þóttu koma best út úr ráðningarviðtölunum en kærandi var ekki þar á meðal. Að því loknu var ákveðið að bjóða einum umsækjendanna, konu, starfið sem hún þáði.
Með erindi, dagsettu 23. október 2018, óskaði kærandi eftir rökstuðningi kærða fyrir ákvörðuninni um ráðninguna. Með tölvupósti kærða sendum 6. nóvember 2018 til kæranda var umbeðinn rökstuðningur veittur.
SJÓNARMIÐ KÆRANDA
Í kæru segir að kærandi hafi farið í kynningarviðtal 11. október 2018 og verið boðið í hefðbundið ráðningarviðtal í kjölfarið 15. október 2018 sem hann hafi þegið. Eftir að tilkynnt hafi verið um ráðningu þeirrar sem ráðin hafi verið hafi vaknað grunsemdir hjá kæranda um að ráðningin hefði verið fyrir fram ákveðin og/eða byggst á ómálefnalegum forsendum, þá aðallega af þremur ástæðum. Sú sem ráðin hafi verið hafði um stutt skeið gegnt deildarstjórastarfi hjá kærða og sem slík notið forskots á aðra umsækjendur. Sú sem ráðin hafi verið sé kona. Yfirstjórn kærða sé samkvæmt lýsingu á vef hans skipuð ríkisendurskoðanda og tveimur sviðsstjórum. Ríkisendurskoðandi sjálfur sé karl og sviðsstjórinn sem gegni sviðsstjórastöðunni sem ekki hafi verið ráðið í sé karl. Af því hafi þótt tilefni til að jafna kynjahlutföll í yfirstjórn kærða með þessari ráðningu. Við fyrstu sýn hafi kærandi talið að hann hefði mun meiri menntun og reynslu til að sinna starfinu miðað við kröfur auglýsingarinnar en sú sem ráðin hafi verið.
Kæranda hafi þótt skrýtið miðað við langa starfsreynslu við innri endurskoðun, mikinn árangur í starfi og mikla menntun að hafa aðeins farið í eitt 10 mínútna viðtal og annað viðtal sem hafi varað í 23-25 mínútur. Af þessum ástæðum hafi hann óskað eftir rökstuðningi kærða 23. október 2018. Svar hafi borist frá mannauðsstjóra kærða 6. nóvember 2018. Þar hafi komið fram að kærði teldi sér ekki skylt að rökstyðja ráðninguna á grundvelli 21. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 en hann myndi gera grein fyrir sjónarmiðum sínum án þess að afhenda gögn til að styðja mál sitt. Í svari kærða hafi komið fram að þegar horft væri til menntunar, starfsreynslu, sérþekkingar, leiðtogahæfileika og hæfni og færni í mannlegum samskiptum hafi sú sem ráðin hafi verið þótt uppfylla þær meginkröfur sem gerðar væru til starfsins. Þá hafi frammistaða hennar bæði í kynningu og ráðningarviðtali verið með þeim hætti, bæði varðandi efnistök og framsetningu sem og framtíðarsýn, háttvísi og viðhorfs til starfsins, að hún hafi þótt skara fram úr.
Rökstuðningur kærða sé ekki í samræmi við auglýsingu fyrir starfið. Í upptalningu í auglýsingunni sé hvorki minnst á leiðtogahæfileika né hæfni og færni í mannlegum samskiptum sem og framtíðarsýn, háttvísi og viðhorfs til starfsins.
Hafi ráðningin átt að byggja á ofangreindum matsþáttum megi geta þess að kærandi hafi gengist undir viðamikið leiðtogapróf á vegum Alþjóðasamtaka innri endurskoðenda [...] og það komið fram í umsókn hans. Ekki hafi verið spurt um þetta próf í viðtalinu eða almennt um leiðtogahæfileika. Hins vegar hafi kærandi að fyrra bragði til dæmis lýst framtíðarsýn sinni á samtímaendurskoðun, mikilvægi á notkun rafrænna aðferða til að hafa eftirlit með starfsemi ríkisins og hvernig hann hafi verið leiðandi í sinni starfsstétt í fræðslustarfi og lýst sýn sinni á breyttar vinnuaðferðir við endurskoðun. Enn fremur hafi hann lýst staðfestu sinni þegar tekið væri á erfiðum málefnum sem hafi varðað stjórnendur, en sú staðfesta hefði verið byggð á sanngirni, ígrundun og sveigjanleika, allt eftir aðstæðum hverju sinni og að stundum væru ekki aðstæður til að þoka málum áfram, allt hefði sinn tíma.
Þegar borin sé saman starfsreynsla, menntun og þekking í samræmi við auglýsinguna, með fyrirvara um takmarkaðar upplýsingar um þá sem ráðin hafi verið, komi í ljós að kærandi virðist hafa mun meira fram að færa. Þannig virðist kærandi koma betur út í 10 matsþáttum af 16, sú sem ráðin hafi verið komi betur út í þremur matsþáttum af 16, þau séu jafn hæf í einum matsþætti og ekki séu forsendur til að meta tvo matsþætti miðað við matsaðferðina sem notuð hafi verið.
Af ofangreindu sé það ályktun kæranda, með fyrirvara um gögn málsins, að brotið hafi verið á honum vegna kynferðis hans, enda hafi rökstuðningur kærða fyrir ráðningunni að hluta til byggt á öðrum matsþáttum en fram hafi komið í auglýsingu um starfið, að hluta til á órökstuddum og/eða ósamrýmanlegum rökum þegar starfsreynsla og menntun umsækjenda sé borin saman við eðli starfseminnar eins og henni sé lýst á heimasíðu kærða og að lokum á ekki nægjanlega vel rannsökuðum eiginleikum kæranda við mat á hæfni í starfið sem sótt hafi verið um.
SJÓNARMIÐ KÆRÐA
Kærði segir að ríkisendurskoðandi, sviðsstjóri lögfræðisviðs og staðgengill ríkisendurskoðanda auk mannauðsstjóra hafi komið að gerð auglýsingar og ráðningarferlisins. Þau hafi öll þrjú setið kynningar- og ráðningarviðtöl. Viðtölin hafi öll farið fram í sama fundarherbergi og uppsetning þeirra verið eins hjá öllum nema einum umsækjenda sem hafi verið í gegnum Skype þar sem hann hafi verið staddur erlendis.
Kynningarviðtölin hafi farið þannig fram að hver umsækjandi hafi fengið tíu mínútur til að kynna sig og gera grein fyrir hæfni sinni til að gegna starfinu með einhliða framsögu. Umsækjendur hafi ekki verið spurðir neinna spurninga á þessu stigi og því sjálfir borið ábyrgð á að kynna sig og gera grein fyrir hæfni sinni og sérstökum eiginleikum.
Í kynningarviðtölunum hafi verið horft til skilyrða þeirra þátta sem hafi komið fram í auglýsingu fyrir starfið og hvernig umsækjendur hafi nálgast kynninguna, meðal annars með tilliti til viðhorfs til starfsins, þekkingar á því og metnað til að gegna því, skipulags á kynningunni sjálfri sem og framkomu almennt.
Að kynningarviðtölum loknum hafi umsækjendum verið raðað niður eftir frammistöðu í kynningu með tilliti til ofangreindra þátta. Þrír umsækjendur hafi þótt standa sig áberandi betur en aðrir, þar á meðal sú sem ráðin hafi verið, auk tveggja karlkyns umsækjenda. Þrír umsækjendur hafi komið þar næst á eftir og kærandi verið þar á meðal, auk tveggja kvenkyns umsækjenda. Ákveðið hafi verið að bjóða þessum sex umsækjendum í hefðbundið ráðningarviðtal. Um hafi verið að ræða þrjár konur og þrjá karla, tveir umsækjendanna hafi verið starfsmenn kærða, hvoru tveggja konur.
Í viðtölunum hafi starfi sviðsstjóra og tilgangi stjórnsýsluúttekta verið lýst stuttlega af hálfu fulltrúa kærða og að því loknu hafi fyrir fram ákveðnar spurningar verið lagðar fyrir umsækjendur. Allir umsækjendur hafi fengið sömu spurningar. Í lokin hafi þeim verið gefinn kostur á að spyrjast fyrir um starfið og embættið, auk þess sem þau hafi getað bætt við áður framkomnar upplýsingar. Viðtölin hafi staðið yfir í 25 til 45 mínútur og skýrist sá munur af því hvernig samræður hafi þróast, hve margar spurningar umsækjandi hafi haft um starfið og hve miklu hann hafi viljað koma á framfæri, einkum í lok viðtals. Í viðtölunum hafi verið leitast við að dýpka þær upplýsingar sem þegar hafi legið fyrir í umsóknargögnum svo og þeim sem fram hafi komið í kynningarviðtölum til að fá betri mynd af viðkomandi. Sérstaklega hafi verið horft til þess hvort umsækjandi hefði þá persónulegu eiginleika sem kærði leitaðist eftir hjá stjórnendum eins og þeir hafi birst í auglýsingunni, hversu miklar líkar væru á því að viðkomandi gæti átt gott samstarf við starfsmenn þeirrar einingar sem honum væri ætlað að stýra og hve miklar líkur væru á því að umsækjandi myndi endast í starfi.
Markmiðið í ráðningarferlinu hafi ávallt verið að ráða hæfasta umsækjandann til að gegna starfinu. Allar lagareglur að því er varði ráðningar í opinber störf hafi verið lagðar til grundvallar á öllum stigum ráðningarferlisins en auk þess verið horft til dóma sem hafi gengið, sjónarmiða sem umboðsmaður Alþingis hafi sett fram í álitum sínum og skýrslum og að lokum úrskurða kærunefndar jafnréttismála. Þannig hafi verið leitast við að gæta ýtrustu varfærni á öllum stigum til að tryggja að farið væri eftir öllum skráðum og óskráðum reglum um ráðningar í opinber störf.
Að ráðningarviðtölum loknum hafi sú sem ráðin hafi verið þótt skara fram úr. Einn karlkyns umsækjenda hafi þótt koma næst á eftir og annar karlkyns umsækjandi þar næst á eftir. Umsagna hafi verið aflað um þessa þrjá umsækjendur og hafi þær umsagnir ekki breytt þeirri niðurstöðu að sú sem ráðin hafi verið hafi verið metin hæfust. Ekki hafi verið aflað umsagna um þá þrjá umsækjendur sem eftir hafi staðið, enda hafi þeir ekki þótt koma til greina fyrir starfið, þar á meðal kærandi. Kæranda hafi verið raðað neðst af þeim sex umsækjendum sem hafi verið boðaðir í ráðningarviðtal.
Hlutverk ríkisendurskoðanda samkvæmt lögum nr. 46/2016 um ríkisendurskoðanda og endurskoðun ríkisreikninga sé að hafa eftirlit með fjárreiðum ríkisins, stofnana þess og ríkisfyrirtækja. Í því felist að hafa eftirlit með tekjum ríkisins og að fjárheimildir og hvers konar verðmæti séu nýtt og þeim ráðstafað á hagkvæman og réttmætan hátt og í samræmi við forsendur og ákvarðanir Alþingis, sbr. 3. gr. laga nr. 46/2016. Í 6. gr. laganna komi fram að stjórnsýsluendurskoðun feli í sér ákveðið frammistöðumat, þ.e. almennri greiningu á því hvernig ráðuneytum, stofnunum og öðrum ríkisaðilum gangi að sinna lögbundnum verkefnum svo og ábendingar um hugsanlegur úrbætur. Þá sé iðulega horft til breytinga á skipulagi, stjórnun og starfsaðferðum þeirra sem komi að verkefnunum, hvort sem um sé að ræða ráðuneyti, stofnanir eða aðra ríkisaðila. Margvíslegum aðferðum sé beitt í úttektum og sé meðal annars leitað í smiðju rekstrar- og stjórnunarfræða og félagsvísinda. Stjórnsýslusvið kærða fari með flestar stjórnsýsluendurskoðanir og þær úttektir sem gerðar séu á grundvelli 6. gr. laganna. Sviðsstjóri stjórnsýslusviðs sjái um daglega stjórnun sviðsins, stefnumótun þess og skipulagningu en undir yfirstjórn ríkisendurskoðanda. Þá sé sviðsstjóri jafnframt ábyrgur fyrir öllum samskiptum við þá ríkisaðila sem úttektir lúti að. Í því felist að vera í nánum samskiptum við æðstu yfirmenn ráðuneyta og opinberra stofnana og einnig að kynna niðurstöður úttekta fyrir nefndum Alþingis, einkum stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd, en einnig fjárlaganefnd, atvinnuveganefnd, velferðarnefnd, efnahags- og viðskiptanefnd, allt eftir málefnum hverju sinni. Þá eigi ríkisendurskoðandi og eftir atvikum sviðsstjórar samskipti við skrifstofustjóra og forseta Alþingis.
Starfið feli meðal annars í sér að stýra tíu manna einingu, stjórnsýslusviði, skipuleggja úttektarvinnu og hafa samskipti við stofnanir og ráðuneyti. Jafnframt taki sviðsstjóri þátt í einstökum úttektum.
Með vísan til þessa yfirgripsmikla sviðs sem stjórnsýsluúttektir spanni hafi ekki verið gerð krafa um tiltekna háskólamenntun heldur ákveðið að gera kröfu um viðeigandi háskólamenntun, þ.e. háskólamenntun sem væri þess eðlis að hún myndi nýtast í starfinu. Af sömu ástæðu hafi heldur ekki verið gerð krafa um tiltekna starfsreynslu aðra en reynslu af stjórnunarstörfum, auk þekkingar og reynslu af stjórnsýslu og rekstri hins opinbera sem og innsýnar í íslenskt þjóðlíf. Umsækjendum sem hafi haft menntun og starfsreynslu í endurskoðun, þar með taldri innri endurskoðun, hafi þar af leiðandi ekki verið gert hærra undir höfði en öðrum heldur horft á menntun, starfsreynslu, hæfni og persónulega eiginleika heildstætt með hliðsjón af starfinu. Áréttað sé að stjórnsýsluendurskoðun sé af öðrum meiði en fjárhagsendurskoðun og verulega frábrugðin hvað varði efnistök, athuganir og niðurstöður. Því séu ekki gerðar sömu kröfur til þeirra sem sinni þessum tveimur þáttum eftirlits ríkisendurskoðanda.
Sú sem ráðin hafi verið hafi uppfyllt öll þau skilyrði sem fram hafi komið í auglýsingu um starfið. Hún sé með BA próf í sagnfræði frá Háskóla Íslands og meistarapróf í samanburðarstjórnmálafræði frá London School of Economics and Political Science. Þá hafi hún einnig lokið Diplóma í opinberri stjórnsýslu frá Háskóla Íslands. Framangreind menntun nýtist öll afar vel í umræddu starfi.
Hún hafi starfað sem ráðgjafi hjá [endurskoðunarfyrirtæki] þar sem hún hafi meðal annars sinnt úttektum og veitt ráðgjöf til opinberra stofnana sem um margt líkist þeim stjórnsýsluathugunum sem ríkisendurskoðandi geri. Hún hafi því víðtæka reynslu af úttektum sem öll nýtist í starfinu.
Þá hafi hún starfað sem verkefnastjóri á þjónustuskrifstofu [...] og síðar sem deildarstjóri þjónustuvers [...] þar sem hún hafi stýrt þeirri einingu og meðal annars borið ábyrgð á starfsmannamálum, starfsáætlanagerð og almennum rekstri þjónustuversins. Hún hafi því reynslu af daglegri verkstjórn og nálægð í stjórnun sem hafi hentað einstaklega vel til starfsins.
Frá árinu 2013 hafi hún starfað á stjórnsýslusviði kærða, fyrst sem sérfræðingur við stjórnsýsluendurskoðun en sem deildarstjóri frá byrjun árs 2017 þar sem hún hafi bæði komið að aðalúttektum og eftirfylgni og haft yfirumsjón með stjórnsýsluúttektum í samstarfi við stjórnendur sviðsins. Þá hafi hún mikla reynslu og þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera. Loks hafi hún afar gott vald á íslensku og ensku í töluðu og rituðu máli.
Sú sem ráðin hafi verið hafi þótt skara fram úr, bæði í kynningar- og ráðningarviðtali. Viðmót hennar hafi verið til fyrirmyndar og hún þótt afar jákvæð og lipur í mannlegum samskiptum. Í kynningarviðtali hafi hún kynnt metnaðarfulla framtíðarsýn sína fyrir sviðið sem falli vel að framtíðarsýn kærða. Hún hafi lagt áherslu á að hún hafi viljað taka virkan þátt í þeim breytingum og stefnumótun sem framundan væru hjá kærða og að hún hafi litið á þetta sem framtíðarstarf. Þá hafi hún reynslu af því að stýra viðlíka einingum og þekki verkefni og mannafla sviðsins vel, enda náð miklum árangri í starfi sínu, bæði sem sérfræðingur og síðar deildarstjóri innan sviðsins. Þá hafi hún fengið framúrskarandi meðmæli frá umsagnaraðilum. Framkoma hennar, lipurð í samskiptum, jákvæðni og augljós geta til að stýra þeirri einingu sem um ræði hafi gert það að verkum að hún hafi verið metin hæfasti umsækjandinn.
Vegna röksemda kæranda þess efnis að ráðningin hafi verið fyrirframákveðin og/eða byggð á ómálefnalegum forsendum, skuli bent á að umboðsmaður Alþingis hafi í álitum sínum hvorki talið ómálefnalegt né ólögmætt að líta sérstaklega til starfsreynslu umsækjenda þegar svo beri undir. Megi í þessu samhengi meðal annars vísa til álits umboðsmanns Alþingis í máli nr. 4108/2004.
Til upplýsinga um þá reynslu sem kærandi hafi vísað sérstaklega til skuli tekið fram að sú sem ráðin hafi verið hafi tekið við stöðu deildarstjóra á stjórnsýslusviði 1. janúar 2017 og enn gegnt þeirri stöðu þegar hún hafi verið ráðin í starf sviðssstjóra í október 2018. Hún hafi þó verið í fæðingarorlofi frá því í mars 2018 og staðgengill settur í hennar stað á meðan. Hún hafi snúið til baka úr fæðingarorlofi í nóvember 2018 og tekið þá við stöðu sviðsstjóra stjórnsýslusviðs og deildarstjórastaðan í framhaldinu verið auglýst. Í þessu samhengi og til að árétta hlutleysi kærða í ráðningarferlinu skuli á það bent að ríkisendurskoðandi hafi tekið við embættinu 1. maí 2018, sviðsstjóri lögfræðisviðs og staðgengill ríkisendurskoðanda hafið störf hjá kærða 1. ágúst 2018 og mannauðsstjórinn í september 2018. Þau sem hafi lagt mat á umsækjendur hafi því hvorki haft reynslu af því að starfa með þeirri sem ráðin hafi verið né átt persónuleg vinatengsl við hana. Reynsla hennar af því að stýra viðlíka einingum og þeirri sem um ræði sem og reynsla hennar af starfi deildarstjóra innan sviðsins hafi vissulega verið tekin inn í heildarmat á hæfni hennar til að gegna starfinu en sú reynsla hafi ekki ráðið úrslitum um ráðningu hennar.
Kærandi hafi ekki verið í hópi þeirra þriggja sem hafi þótt koma til greina fyrir starfið. Að kynningarviðtali loknu hafi ekki annað verið vitað en að hann hafi uppfyllt þau skilyrði sem fram hafi komið í auglýsingu og honum því boðið í ráðningarviðtal. Í ráðningarviðtalinu hafi komið fram að hann hafi hvorki haft reynslu af né þekkingu á fjárhagskerfi hins opinbera og þannig skort á að það sértæka skilyrði væri uppfyllt. Þá hafi það verið upplifun þeirra sem hafi tekið viðtalið að kærandi væri ósveigjanlegur og skorti lipurð í mannlegum samskiptum. Hann hafi jafnframt þótt skorta yfirvegun og jafnvægi þar sem hann hafi orðið bráður við svörun spurninga sem hafi lotið að hans persónulegu eiginleikum og látbragð hans borið þess merki að hann hafi farið í varnarstöðu. Til viðbótar við framangreint hafi hann lýst sjálfum sér með þeim hætti að hann gæti verið höstugur í samskiptum sem endurspegli upplifun þeirra sem viðtalið hafi tekið. Aðspurður um þann tíma sem hann hafi séð fyrir sér að gegna starfinu hafi hann svarað með því að spyrja á móti hvert verkefnið væri og vísað til þess að hann myndi klára það og halda svo sína leið en ekki áætlað lengri tíma en fimm til sjö ár. Í þessu samhengi sé rétt að benda á að svo virðist sem grundvallarmisskilnings hafi gætt hjá kæranda um eðli starfsins sem sjáist best á því að hann hafi talið að um tímabundið verkefni væri að ræða sem taka myndi fimm til sjö ár. Það hafi verið samdóma álit þeirra sem viðtalið hafi tekið að kærandi uppfyllti ekki tvö þeirra skilyrða sem sett hafi verið fram í auglýsingu um starfið, um reynslu og þekkingu á Orra og jákvæðni og lipurð í mannlegum samskiptum.
Það hafi verið einróma niðurstaða þeirra sem að ráðningarferlinu hafi komið að sú sem ráðin hafi verið væri hæfasti umsækjandinn til að gegna starfinu. Sú niðurstaða hafi verið byggð á heildarmati þar sem horft hafi verið til menntunar, starfsreynslu, hæfni og persónulegra eiginleika hennar til að leiða þann hóp sem starfi á stjórnsýslusviði kærða. Kærði hafi jafnframt lagt áherslu á að sviðsstjóri stjórnsýslusviðs gæti átt gott samstarf og samskipti við starfsmenn innan sviðsins auk allra starfsmanna kærða og síðast en ekki síst við fulltrúa þeirra ríkisaðila sem heyri undir eftirlit kærða. Kærði sinni margþættu eftirliti með opinberum aðilum sem kalli á þétt og mikið samstarf við æðstu embættismenn ráðuneyta og opinberra stofnana og fyrirtækja. Ljóst sé að til þess að ábendingar og úrbótatillögur kærða skili sem bestum árangri þurfi samskipti allra þeirra sem að málum komi að vera kurteis, yfirveguð og án ofsa. Af þeim sökum leggi kærði mikla áherslu á að starfsfólk hans geti sýnt mikla færni í mannlegum samskiptum, sé jákvætt og lipurt, sbr. upptalning á grunnkröfum í auglýsingunni. Þá hafi enn fremur verið litið til þess að viðkomandi væri tilbúinn til að stýra sviðinu til lengri tíma á sem árangursríkastan hátt.
Kærandi virðist telja að meginástæður þess að hann hafi ekki hlotið ráðningu séu þær að hann sé karlmaður og það hafi fyrir fram verið ákveðið að sú sem ráðin hafi verið yrði ráðin. Hvorugt eigi við rök að styðjast. Hið rétta sé að við framangreint heildarmat hafi það orðið niðurstaðan að ráða hana sem hæfasta umsækjandann. Niðurstaða þess hafi ekkert haft með kyn hennar að gera og rangt að búið hafi verið að ákveða fyrir fram að hún skyldi hljóta ráðningu. Hún hafi einfaldlega ótvírætt verið hæfasti umsækjandinn. Það sé einnig rangt að ráðning hennar hafi verið gerð í því skyni að jafna kynjahlutföll í yfirstjórn kærða. Fullyrðing kæranda um að yfirstjórn kærða sé skipuð ríkisendurskoðanda og tveimur sviðsstjórum, sem báðir hafi verið karlmenn á þeim tíma sem umrædd ráðning hafi farið fram, sé röng. Hið rétta sé að á þeim tíma sem auglýsingin hafi verið birt hafi setið fundi yfirstjórnar sjö einstaklingar. Auk ríkisendurskoðanda hafi það verið þrír kvenmenn og þrír karlmenn. Frá 1. febrúar 2019 hafi setið fundina níu einstaklingar, auk framangreindra, og séu það tvær konur. Í þessu samhengi skuli á það bent að í tilvitnaðri auglýsingu hafi einnig verið auglýst eftir deildarstjórum á endurskoðunarsvið kærða. Þrír einstaklingar hafi verið ráðnir, tveir karlmenn og ein kona, þrátt fyrir að það hafi verulega hallað á konur í deildarhópi kærða en hæfni umsækjenda hafi þarna ráðið för. Deildarstjórar kærða séu sjö, þar af séu fjórir nýráðnir. Kynjaskiptingin sé fimm karlar og tvær konur. Ávallt sé leitast við að ráða hæfasta einstaklinginn í það starf sem um ræði hverju sinni í samræmi við þau sjónarmið sem áður hafi verið lýst.
Kærandi telji að ráðningin hafi verið fyrir fram ákveðin og virst byggja það á því að um sé að ræða starfsmann sem sé kunnugur þeim sem hafi farið með ráðningarvaldið. Hið rétta sé að sú sem ráðin hafi verið hafi hafið töku fæðingarorlofs 1. mars 2018. Hún hafi ekki verið starfandi hjá kærða á meðan á ráðningarferlinu hafi staðið, aldrei starfað með þeim sem hafi annast ráðningarferlið, ekki verið persónulega kunnug neinu þeirra og aldrei átt viðræður um starfið við neitt þeirra, hvorki fyrir ráðningarferlið né á meðan á því hafi staðið. Þá hafi hún ekki verið á skrifstofunni þann tíma sem ráðningarferlið hafi staðið yfir og engin afskipti haft af málum á stjórnsýslusviði, enda í fæðingarorlofi.
Í samanburð kæranda á honum og þeirri sem ráðin hafi verið vanti upplýsingar í veigamiklum atriðum hvað hana varði. Samanburðurinn eins og hann sé framsettur hafi því ekki þýðingu í þessu samhengi. Rétt þyki vegna þeirrar áherslu sem kærandi leggi á þennan þátt að gera grein fyrir nokkrum atriðum sem máli skipti. Kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrði auglýsingarinnar í tveimur meginþáttum, annars vegar hafi hann hvorki reynslu né þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera og hins vegar hafi hann í ráðningarviðtali sýnt skort á lipurð og jákvæðni í mannlegum samskiptum. Hvort tveggja séu óhjákvæmileg skilyrði og forsenda fyrir ráðningu. Frekari samanburður þjóni því engum tilgangi.
Því hafi verið lýst hvaða sjónarmið hafi verið viðhöfð við ráðninguna. Þar hafi skipt meginmáli ákvæði laga sem þar eigi við, sjónarmið sem fram hafi komið í dómafordæmum, álit umboðsmanns Alþingis og fordæmisgefandi úrskurðir kærunefndar jafnréttismála. Umsóknarferlið hafi verið opið og starfið margauglýst til að hvetja sem flesta til að sækjast eftir starfinu svo að úr fleirum en færri yrði að velja. Mat á umsækjendum hafi farið eftir auglýstum kröfum og samræmdum spurningum verið beint til allra. Ráðningin hafi því öll verið byggð á því að öll lagaskilyrði væru uppfyllt og sú sem ráðin hafi verið hefði þá eiginleika til að bera sem gerðu hana hæfari en aðra til að rækja það starf sem hún hafi verið ráðin til.
Með vísan til alls þessa sem rakið hafi verið telji kærði að mat á hæfni umsækjenda um starfið hafi verið málefnalegt og að hafið sé yfir vafa að ákvörðun um ráðninguna hafi verið rétt. Sú sem ráðin hafi verið hafi verið hæfasti umsækjandinn, farið hafi verið eftir öllum lagafyrirmælum um ráðningar og ekki brotið gegn ákvæðum laga nr. 10/2008 um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla.
ATHUGASEMDIR KÆRANDA
Í athugasemdum kæranda segir að úrskurði kærunefnd jafnréttismála honum í vil óski hann eftir því, séu heimildir fyrir hendi, að kærunefndin ákvarði endurgjald fyrir vinnu hans við gerð kærunnar og greinargerðar. Jafnframt á sömu forsendum, ákvarði kærunefndin bætur fyrir að fram hjá honum hafi verið gengið vegna kynferðis hans við ráðningu í starfið, eigi ofangreint við.
Við ráðningu í opinbert starf sé það grundvallarregla að velja skuli hæfasta umsækjandann. Það eigi að gera með því að beita málefnalegum, hlutlægum og hlutrænum viðmiðunum eins og kostur sé. Þessi staðreynd hafi birst í umfjöllun um reglur sem beri að viðhafa um veitingu í störf á vegum hins opinbera, úrskurðum kærunefndar jafnréttismála og dómum um ráðningar í slík störf. Af þeirri umfjöllun megi ráða að við ráðningu í starf á vegum hins opinbera skuli ráða hæfasta einstaklinginn. Til að ná því markmiði eigi að byggja ráðningu á málefnalegum, hlutlægum og hlutrænum þáttum eins og menntun, reynslu og persónulegum eiginleikum umsækjenda.
Kærandi fjallar því næst ítarlega um lögmætisreglu, réttmætisreglu og jafnræðisreglu stjórnsýsluréttar, auk svonefndrar forgangsreglu jafnréttislaga sem eigi við þegar tveir umsækjendur séu jafn hæfir til að gegna starfi sem og viðmið kærunefndar jafnréttismála.
Því næst fjallar kærandi um að í boði kærða í fyrsta ráðningarviðtalið hafi komið fram að í ljósi fjölda umsókna hafi hann ákveðið að bjóða öllum sem uppfylltu tilgreindar kröfur í kynningarviðtal þar sem þeim yrði gefinn kostur á að kynna sig og gera grein fyrir hæfni sinni til að gegna starfinu. Gert yrði ráð fyrir að hver umsækjandi fengi 10 mínútur til að kynna sig. Athygli hafi verið vakin á því að ekki væri um hefðbundið atvinnuviðtal að ræða á þessu stigi og umsækjandi yrði ekki spurður spurninga. Enn fremur hafi komið fram að boðið hafi verið sent kæranda 10. október 2018 klukkan 14.52 þar sem boðað hafi verið í viðtal klukkan 14.30 næsta dag. Það hafi mátt vera augljóst á fundarboðinu og þeim skamma fyrirvara sem hafi verið í boði að um munnlegt kynningarviðtal yrði að ræða. Kæranda hafi þótt fresturinn stuttur og íhugað að biðja um lengri tíma til að undirbúa sig. Þrátt fyrir að honum hafi staðið til boða að breyta tímanum og þar með fá lengri tíma til að undirbúa sig, hafi hann ákveðið að gera það ekki. Hann hafi ályktað sem svo að uppsetning á viðtalinu væri til þess gerð að kanna raunverulegan áhuga og getu umsækjenda til að undirbúa sig með stuttum fyrirvara. Hvort þeir væru tilbúnir og gætu komið inn í kynningarviðtal nánast lítið undirbúnir og lagt það á sig að hliðra til tíma sínum með mjög stuttum fyrirvara. Eins og sjá megi af fylgiskjölum með gögnum þeirrar sem ráðin hafi verið hafi hún sett fram skriflega kynningu á sjálfri sér, dagsetta 12. október 2018, sem virðist vera eftirrit og hluti af kynningarviðtali hennar.
Það sé mjög óeðlilegt að kærði hafi tekið við ætluðu eftirriti annars umsækjanda í kynningarviðtalinu þar sem skýrt hafi verið í fundarboðinu að um kynningarviðtal yrði að ræða, til að kynna sig og gera grein fyrir hæfni sinni til að gegna starfinu og ekki hafi verið óskað eftir skriflegum gögnum í viðtalinu. Horfa megi til þess að það séu ýmsar leiðir til að kynna sig og það sé til dæmis hægt að gera með skriflegri kynningu, leggja fram gögn og/eða kalla fram einstaklinga til að bera vitni um eiginleika og verðleika sína. Það verði hins vegar að ætla að þegar umsækjendur séu boðaðir í kynningarviðtal til að kynna sig og gera grein fyrir hæfni sinni, að þá geri þeir það munnlega og skili ekki frekari gögnum eins og eftirriti af kynningu sinni í þessum hluta umsóknarferilsins. Það liggi í eðli máls að þegar kynning sé skrifuð, sé hún sett upp á vandaðri hátt en munnleg kynning svo sem með tilliti til skipulags, málfars og efnis. Það sé ekkert að því að umsækjandi lesi slíka kynningu upp í kynningarviðtali en hins vegar valdi kynning öðrum hughrifum geti ráðningaraðili lesið eftirrit af munnlegri kynningu ítrekað frá einum umsækjanda en ekki öðrum. Til nánari útskýringar megi líkja hlutverki kærða við hlutverk dómara í söngvakeppni. Þegar söngvari syngi fyrir framan dómara einu sinni, ráðist dómurinn af því sem fram komi á þeirri stundu sem söngurinn fari fram. Skili einn söngvari dómara upptöku af sjálfum sér eftir að hafa sungið fyrir dómarana sé bæði líklegt að hann vandi sig meira, sem sé í sjálfu sér ekki frágangsrök, heldur það að dómurinn horfi og hlusti ítrekað á upptökuna frá þessum eina söngvara en ekki öðrum. Þetta valdi því að ójafnræði skapist á milli keppenda. Ástæðan sé sú að eftir því sem oftar sé horft og hlustað aukist skilningur á því hvað söngvarinn, sem hafi tekið upp sinn söng, hafi verið að gera og dómarar samlagast því sem fram hafi farið. Sýnt hafi verið fram á að þessi hughrif valdi því að fólki líki æ betur við lög eftir því sem oftar sé hlustað á þau (Madison & Snhiölde, 2017). Þessi áhrif skilji og þekki væntanlega allir. Þessi sömu áhrif séu líkleg til að koma fram þegar texti eða kynning sé lesin oftar.
Þar sem kærði hafi boðað umsækjendur í kynningarviðtal verði að telja að með því að hann hafi tekið við kynningargagni frá þeim umsækjanda sem ráðinn hafi verið hafi hann aðallega brotið gegn jafnræði kæranda og þeirrar sem ráðin hafi verið af tveimur ástæðum. Í fyrsta lagi hafi kærandi mátt ætla að einungis yrði um kynningarviðtöl að ræða en ekki viðtal þar sem skila hafi mátt inn frekari gögnum með umsókn. Í öðru lagi hafi þessi innlögn á kynningunni mjög líklega þau áhrif að sá umsækjandi hafi frá upphafi notið tiltekins forskots á kæranda þar sem ráðningaraðilar hafi orðið kunnugri henni.
Í gögnum um framhaldsviðtal, sem lögð hafi verið fram samhliða greinargerð kærða, komi fram 26 matsþættir sem hafi verið ætlað að fara yfir í viðtalinu. Lögð hafi verið fram þrjú eintök af matsblöðum, sem vætanlega hafi verið gerð af hverjum og einum þeirra þriggja einstaklinga sem hafi setið viðtölin. Ekki komi fram hvaða einstaklingur af þessum þremur hafi skrifað hvaða mat. Við greiningu á matinu þar sem alls hafi átt að meta 3 x 26 matsþætti eða samanlagt 78 fyrir hvorn umsækjanda, komi eftirfarandi fram:
Eins og taflan beri með sér sjáist að einstaklingur í ráðningarteyminu hafi sleppt því að meta marga matsþætti hjá umsækjendum og áberandi sé hve matsaðilar hafi séð ástæðu til að meta matsþætti hjá kæranda mun oftar heldur en hjá þeirri sem ráðin hafi verið. Ástæðan fyrir þessum mun á fjölda matsþátta geti verið margvísleg. Í fyrsta lagi geti verið að þeir sem hafi tekið ráðningarviðtalið hafi þekkt til þeirrar sem ráðin hafi verið þar sem hún hafi starfað og sé í starfi hjá kærða. Það komi hins vegar ekki heim og saman við þá fullyrðingu í greinargerð kærða um að hann og aðrir hafi ekki þekkt til einstaklingsins og því hafi hann ekki notið forskots á aðra umsækjendur þess vegna. Í öðru lagi geti verið að þeir sem hafi tekið viðtalið hafi sleppt því að skrá hjá sér svör viðkomandi eftir atvikum. Þessi kenning sé að einhverju leyti rétt þar sem sjá megi mun á því hvaða spurningum ráðningarteymið hafi skrifað svör við innbyrðis. Í þriðja lagi sé ekki önnur skýring eftir en sú að þeir sem hafi tekið viðtalið hafi ekki séð ástæðu til að spyrja einstaklinginn sem ráðinn hafi verið sömu spurninga og kærða.
Við nánari greiningu á gögnum framhaldsviðtalanna, þ.e. spurningum sem spurðar hafi verið og þeim svörum sem ráðningarteymið hafi skráð í gögnin, sé skráning þeirra sem hafi setið í ráðningarteyminu mjög mismunandi við einstaka matsþætti, eða allt frá einsatkvæðisorðum yfir í lengri setningar. Þetta leiði líkur að því að matsteymið hafi ekki rætt um nauðsyn þess að skrá lágmarksupplýsingar um þá matsþætti sem hafi verið til skoðunar og hefðu átt að leiða til hlutlægs og hlutræns mats á umsækjendum. Þá virðist ekkert mats- eða röðunarkerfi hafa verið sett upp fyrir viðtölin, frekar en heildarmat á umsækjendum. Samræmi á milli spurninga, sem spurðar hafi verið í framhaldsviðtalinu, og starfsins sem auglýst hafi verið hafi verið ófullnægjandi og ekki til þess fallið að draga fram upplýsingar sem mestu máli skipti fyrir ráðningu í starfið.
Sé farið í gegnum spurningarnar megi gróflega álykta að þær miði frekar að spurningum fyrir almenna starfsmenn eða millistjórnendur en ekki sviðsstjóra þar sem ofuráhersla sé lögð á grunnkröfur eins og kærði skilgreini þær fyrir alla starfsmenn.
Það sé ljóst af ofangreindri greiningu að aðferðarfræði, efni og skráning úr viðtölum, sem skráð hafi verið á svarblöð af hverjum og einum í ráðningarteyminu, hafi ekki verið nægjanlega ítarlega unnin til að þau varpi ljósi á það sem viðtölin hefðu átt að mæla hjá umsækjendum eða hefðu átt að mæla miðað við eðli starfsins. Þar með hafi ekki verið hægt að byggja ráðninguna á þeim. Aðallega taki gögnin í óverulegum atriðum til hlutrænna þátta um hæfni, reynslu og sýn umsækjenda á starfið út frá þeim kröfum sem áskildar séu í auglýsingu miðað við menntun, starfsreynslu og svo framvegis sem í raun réttri ætti að meta með málefnalegum, hlutlægum og hlutrænum hætti. Þetta sé í ósamræmi við kröfur kærunefndar jafnréttismála, sbr. úrskurður í máli nr. 2/2018. Kærði hafi því með framkvæmd framhaldsviðtalanna, sem hann byggi rökstuðning sinn á fyrir ráðningu í starfið, farið gegn lögmætum og réttmætum viðmiðunum sem honum hafi borið að fylgja, sbr. úrskurð kærunefndar í máli nr. 6/2018.
Það að kærði hafi ekki gert kröfur um eða ekki metið aðra starfsreynslu en stjórnunarreynslu fari gegn ofangreindum viðmiðunum. Þegar leitað sé að leiðtogum til að sinna stjórnunarstörfum þurfi að horfa til mun fleiri þátta en stjórnunarreynslu einnar og sér. Þannig geti einstaklingur, sem hafi sýnt mikið frumkvæði í að þróa fag sitt leitt aðra og komið með mjög margar hugmyndir sem hafi bætt rekstur og stjórnun, verið leiðtogi og fullfær sem slíkur í að leiða starfseiningar til framfara og þroska. Enn fremur sé rétt að árétta að stjórnunarreynsla sé mjög mismunandi og ráðist af því umhverfi sem stjórnað sé í, stærð þeirra eininga sem stjórnað sé og svo framvegis. Hvorki sé unnt að sjá að tilraun hafi verið gerð til að bera stjórnunarreynslu kæranda saman við stjórnunarreynslu þeirrar sem ráðin hafi verið né að metin hafi verið með málefnalegum hætti önnur störf kæranda sem sýni að hann hafi verið leiðtogi inn á við og út við í störfum sínum. Til dæmis með því að koma á námi í heilsuhagfræði og sinna stundakennslu í opinberri stjórnsýslu og að koma að fræðslustörfum fyrir innri endurskoðendur. Kærandi bendi á störf sín á [opinberri stofnun] í sex ár sem stjórnandi mikilvægra sviða í stjórnkerfi [stofnunarinnar ...]. Hann hafi öðlast mikilvæga og dýrmæta þekkingu og reynslu á öllum hliðum í rekstri og fjárfestingum stofnunarinnar [...]. Að lokum hafi kærandi verið stjórnandi í [...] þar sem hann hafi meðal annars veitt fjórum fyrirtækjum samtímis þjónustu á sviði innri endurskoðunar, auk þess að vinna náið með stjórnum fyrirtækjanna og æðstu yfirmönnum þeirra. Í þessum störfum hafi hann unnið yfir 60 endurskoðanir sem hafi spannað alla þætti í starfseminni. Því hafi kærandi endurskoðað alla þætti sem varði rekstur, fjárfestingu og fjármál sem tengist fyrirtækjum og stofnunum.
Kærði segi að hann hafi gert kröfu um þekkingu og reynslu af stjórnsýslu og rekstri hins opinbera. Þrátt fyrir þetta sé ekki að finna neinn samanburð á kæranda og þeirri sem ráðin hafi verið. Við samanburð kæranda komi fram að hann hafi mun lengri reynslu af stjórnsýslu og rekstri hins opinbera, betri þekkingu á rekstri hins opinbera og að minnsta kosti jafn góða þekkingu á stjórnsýslunni.
Kærði segi að hann hafi ekki metið menntun og reynslu í endurskoðun til verðleika við mat sitt á umsækjendum. Þetta sé alröng nálgun hjá kærða þar sem hún sé ómálefnaleg vegna þess að það sé óréttmætt að taka ekki tillit til menntunar og starfsreynslu sem skipti máli við ráðningu í starf og brjóti gegn jafnræði umsækjenda þar sem tilteknir eiginleikar sem skipti umsækjendur máli séu útilokaðir. Fyrst beri að taka fram að innri endurskoðun og stjórnsýsluendurskoðun séu greinar innan endurskoðunar þar sem beitt sé mjög áþekkri aðferðafræði á svipuð viðfangsefni. Það sjáist best með því að bera saman viðfangsefni þessara tegunda af endurskoðunum annars vegar skilgreiningu á stjórnsýsluendurskoðun af heimasíðu kærða og hins vegar skilgreiningu á verklagsstaðli 2130.A1 af vef Félags um innri endurskoðun.
Ástæða þess að starfsreynsla í endurskoðun skipti máli sé sú að í gegnum hana skapist þekking, færni og hæfni í endurskoðun sem ekki verði lærð af bókum eða í öðrum stjórnunarstörfum. Í fyrsta lagi færi hún viðkomandi þjálfun í að mæta fólki þar sem það sé statt og vinna með því út frá þeirri stöðu. Þessa hæfni noti endurskoðandi til að leggja réttar áherslur í samskiptum þannig að þau gangi vel fyrir sig. Eðli starfsins sé að öllu jöfnu að rýna til gagns og almennt séð sé maðurinn þannig gerður að hann sé viðkvæmur fyrir gagnrýni. Starfsreynsla á þessu sviði sé því mjög mikilvægur grunnur til að takast á við þá flóru fólks sem starfi sem stjórnendur hjá hinu opinbera sem og öðrum starfsmönnum. Í öðru lagi geti starfsreynslan af sér getu til að skilja aðalatriði frá aukaatriðum. Þetta sé gríðarlega verðmætt vegna þess að því mikilvægari málum sem endurskoðendur einbeiti sér að því meiri verðmæti færi þeir viðskiptavinum sínum í formi umbótatillagna og ábendinga um það sem betur megi fara.
Kærði segi að margvíslegum aðferðum sé beitt í úttektum og meðal annars leitað í smiðju rekstrar- og stjórnunarfræða og félagsvísinda. Í því samhengi bendi kærandi á menntun sína en í meistaranámi hans, bæði í hagfræði og viðskiptafræði og lokaritgerðum, hafi hann fjallað um og rannsakað rekstur og stjórnun innan félagsvísinda.
Það að kærði hafi ekki metið fjölbreytta menntun og starfsreynslu kæranda með því að leggja ekki mat á starfsreynslu hans og bera hana saman við menntun og reynslu þeirrar sem ráðin hafi verið, sé í ósamræmi við niðurstöðu kærunefndar jafnréttismála í máli nr. 2/2018.
Með ofangreindri lýsingu á framkvæmd kærða við ráðningu í starfið hafi hann brotið gegn öllum meginreglum sem honum hafi borið að fylgja við ráðninguna. Það hafi áður verið rakið að þegar ráðningar hjá hinu opinbera fari fram eigi að ráða hæfasta einstaklinginn. Við ráðninguna eigi að fylgja lögmætum viðmiðunum, byggja eigi ráðninguna á réttmætum viðmiðunum og meðhöndla umsóknaraðila af jafnræði. Í dómum Hæstaréttar og viðmiðunum kærunefndar komi skýrt fram að þessi viðmið séu meðal annars menntun, starfsreynsla, aðrir sérstakir hæfileikar og önnur gild viðmið. Þessi viðmið eigi svo að meta með málefnalegum, hlutlægum og hlutrænum hætti eins og kostur sé.
Það sé rétt að sú sem ráðin hafi verið hafi notið forskots á aðra umsækjendur með því að hafa verið í starfi hjá kærða. Það þurfi ekki annað en að lesa afrit af umsókn og ætluðu eftirriti af kynningarviðtali hennar til að átta sig á því. Í umsókn um starfið hafi hún sett fram minnisblað þar sem hún hafi lýst tillögu að breyttu vinnufyrirkomulagi á sviðinu og hvert hennar fyrsta verkefni yrði. Í kynningarviðtalinu hafi komið fram hennar greining og skýr sýn á því hvar tækifæri væru til að bæta starfsemina en ekki síður hafi hún lýst ýmsum umbótarverkefnum sem séu þegar hafin. Þrátt fyrir að hún hafi ekki verið starfandi á sama tíma og þeir sem hafi staðið að ráðningu hennar sé augljóst að hún viti hvað klukkan slái og í hvaða takti stjórnendur séu til breytinga og hafi nýtt sér það.
Kærandi hafi haft mjög ákveðnar skoðanir um starfsemi stjórnsýslusviðs kærða. Hins vegar hafi hann ekki haft forsendur til að ræða við ráðningarteymið um áherslur sínar á opinn hátt þar sem hann hafi ekki verið innanbúðarmaður og því ekki þekkt hvernig vænta mætti að ráðningarteymið tæki hans tillögum, svo sem um hvernig bæta mætti skilvirkni í starfsemi stjórnsýsluendurskoðunar og hvernig hann hafi litið á að framkvæma ætti hið daglega starf innan sviðsins. Ástæðan hafi verið einföld. Hann hafi ekki viljað að ráðningarteymið fengi þá röngu mynd af sér að hann liti niður á aðra eða teldi sig betri með því að koma með tillögur um að gera betur. Það sé ein fyrsta reglan í ráðningarviðtölum að sá sem sé að sækjast eftir vinnu kynni sýn sína ekki með þeim hætti að hana megi túlka sem gagnrýni á þá sem fyrir sitji á fleti. Auk þess hafi kærði ekki lagt sig fram um að kalla eftir hugmyndum í þessa veru í starfsviðtalinu.
Fyrst ofangreind gögn hafi verið tekin til greina í umsókn þeirrar sem ráðin hafi verið hefði öðrum umsækjendum átt að gefast kostur á því að lýsa sýn sinni með sambærilegum hætti. Það sé alkunna að þegar æðstu stjórnendur séu ráðnir gangist umsækjendur undir mun ítarlegri viðtöl og próf en gert hafi verið við ráðningu þessa. Eitt verkefni til að kanna getu efstu umsækjenda hefði því til dæmis getað verið að þeir hefðu verið beðnir um að útbúa kynningu um hvernig þeir hafi séð fyrir sér skipulag og rekstur stjórnsýsluendurskoðunar til næstu framtíðar. Með því hefðu umsækjendur setið við sama borð og sú sem ráðin hafi verið og fengið tækifæri til að jafna það forskot sem hún hafi óneitanlega haft sem stjórnandi í stofnuninni.
Kærandi fagni því að kærði telji að það sé hvorki ómálefnalegt né ólögmætt að líta sérstaklega til starfsreynslu. Það eigi hins vegar ekki að gera þegar svo beri undir heldur á jafnræðisgrundvelli með hlutlægum og hlutrænum hætti og það hefði kærði átt að gera við ráðninguna, eins og öll viðmið mæli fyrir um.
Í kæru hafi verið vitnað í upplýsingar sem kærandi hafi fundið á heimasíðu kærða um skipulag og mönnum þessara starfa á þeim tíma sem ráðningarferlið hafi staðið yfir. Miðað við þær upplýsingar hafi þrír karlar verið í þremur æðstu stöðum embættisins þótt kærði hafi kosið að fleiri einstaklingar sætu fundi stjórnenda eins og oft þekkist úr stofnunum og fyrirtækjum. Í greinargerð kærða komi einnig fram að deildarstjórar kærða séu sjö og þar af séu fimm karlar. Kærði telji að það sé sönnun þess að kyn ráði ekki för, en á móti megi spyrja hvort ráðning konu í umrætt starf hafi ekki verið kærða því meiri nauðsyn en ætla mætti í ljósi þess að fimm karlar og tvær konur séu deildarstjórar.
Í rökstuðningi kærða hafi komið fram þrír meginþættir sem kærði telji til vansa hjá kæranda og þar af hafi tveir þeirra valdið því að hann hafi ekki uppfyllt hæfniskröfur til starfsins.
Í fyrsta lagi sé úr því gert að kærandi hafi ekki reynslu og þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera (ORRA). Þegar auglýsingin sé lesin hafi aðeins verið krafist þekkingar á fjárhagskerfum en ekki reynslu. Af þeirri ástæðu einni geti kærði ekki rökstutt að kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrðið þar sem þess hafi ekki verið krafist í auglýsingu um starfið. Þetta skipti miklu máli því þekkingar á fjárhagskerfum megi afla sér með því að kynna sér kerfin, til dæmis út frá kerfislýsingum og lýsingum á internetinu. Það hafi kærandi gert fyrir viðtalið og jafnframt lýst því í viðtalinu hvernig hann sem sviðsstjóri [hjá opinberri stofnun] hefði stýrt innleiðingu Oracle kerfisins sem sé í dag hluti af tölvukerfum ríkisins. Kærandi, eins og líklega flestir aðrir stjórnendur og háskólamenntað fólk, hafi ekki átt í neinum erfiðleikum með að læra fljótt og vel á þau hugbúnaðarkerfi sem hann hafi þurft að nota starfa sinna vegna. Þá þegar af þeirri ástæðu sé krafa um að þekkja og hafa reynslu af tilteknu hugbúnaðarkerfi sem atvinnurekandi noti í besti falli tæknileg hindrun um aðgang að starfi en í versta falli afar ómálefnalegt þar sem allir aðrir umsækjendur en þeir sem þekki og hafi unnið með kerfið (ríkisstarfsmenn) yrðu útilokaðir frá því að eiga möguleika á að sækja um slík störf. Þekking á tilteknu hugbúnaðarkerfi sé því frekar æskileg en geti varla verið skilyrði fyrir starfi sem stjórnandi í endurskoðun.
Í öðru lagi sé úr því gert að lipurð í samskiptum sé af þeirri gráðu að kærandi uppfylli ekki grunnkröfur sem gerðar séu til starfsmanna kærða. Við yfirferð á viðtalsgögnum komi fram að kærandi lýsi styrkleikum sínum og veikleikum. Fram komi að kærandi lýsi því sem veikleika að hann geti verið höstugur í samskiptum en hann þekki sjálfan sig og sé gagnrýninn á sjálfan sig sem þýði á mannamáli að hann ígrundi framkomu sína, eins og hann geri og hafi alltaf gert varðandi alla þætti í störfum sínum, og gæti að veikleikum sínum og reyni sífellt að bæta sig. Það verði að teljast afar ósanngjarnt þegar menn lýsi persónueiginleikum sínum, sem geti flokkast undir veikleika í samskiptum á sama tíma og þeir lýsi hvernig þeir takist á við þá, að slíkt sé notað gegn þeim. Það sé enginn fullkominn í samskiptum en það sem komist því þó næst sé þegar menn horfist í augu við sjálfa sig, séu meðvitaðir og við stjórnvölinn þannig að þeir taki á veikleikum sínum líkt og kærandi hafi tamið sér að gera. Ekki virðist heldur vera taldir til styrkleikar viðkomandi á sama hátt og veikleikar séu tíundaðir.
Um aðra þætti sem kærði taki til um lipurð í samskiptum komi fram að þar lýsi ráðningarteymið eða einstaklingar innan þess upplifun sinni. Að mati kæranda hafi upplifun þeirra ekkert gildi við mat á samskiptahæfni af þeirri einföldu ástæðu að það lýsi aðeins upplifun viðkomandi en ekki mælingu á samskiptahæfni með hlutlægum og hlutbundnum aðferðum. Í þessum efnum sé það mat kæranda að ráðningarteymið hafi gert mikil mistök í ráðningarferlinu við mat á umsækjendum. Í auglýsingu um starfið hafi ekki komið fram áherslur á leiðtogahæfileika sem slíkra á breiðum grunni, heldur hafi verið látið nægja að lýsa þáttum sem varði samskipti í grunnkröfum fyrir alla starfsmenn kærða. Það hafi verið eins og ekki hafi verið gert ráð fyrir því að sviðsstjóri stjórnsýslusviðs hefði yfir sérstökum leiðtogahæfileikum að ráða fyrir þetta mikla starf sem sviðsstjórastarfið sé. Í samræmi við það hafi í ráðningarviðtalinu ekki verið spurðar spurningar nema að hluta til sem raunverulega skipti máli fyrir starfið; spurningar sem varði framtíðarsýn umsækjandans, hvernig hann sæi fyrir sér skipulag á starfinu, áherslur í starfi og svo framvegis. Í þessu samhengi sé bent á að kærandi hafi gengið í gegnum sérstakt leiðtogamat hjá Alþjóðasamtökum innri endurskoðenda þar sem hann hafi þurft að skila inn víðtækum gögnum og farið í sérstakt klukkustundar langt viðtal þar sem erlendir kollegar hans hafi spurt hann spjörunum úr, meðal annars um samskipti en þó ekki síður aðra mikilvæga þætti svo sem um framtíðarsýn, áhersluþætti í starfi og notkun á upplýsingum til að greina rekstur og þróun í starfsemi. Ráðningarteymið hafi ekki spurt einnar spurningar um hvað fælist í þessu leiðtogaprófi, hvað hafi verið prófað og hvernig prófið hafi komið út fyrir kæranda, þrátt fyrir að gerð hafi verið grein fyrir því í umsóknargögnum kæranda. Í þessu samhengi megi einnig nefna langa og farsæla starfsreynslu kæranda á tveimur stærstu og flóknustu vinnustöðum landsins, þátttöku í fjölþættu faglegu starfi, bæði hér heima og erlendis, og kennslustarfi við tvo háskóla og einn framhaldsskóla. Þessi starfsreynsla og langur starfsaldur innan þessara fyrirtækja með fjölda ólíkra einstaklinga sé ekki beinlínis ábending um að kærandi hafi ekki á valdi sínu að sýna lipurð, sveigjanleika, yfirvegun og jafnvægi í samskiptum án þess að fara strax í vörn. Þetta hefði átt að vera ráðningarteyminu til ígrundunar áður en það hafi lagt fram órökstudda dóma sína byggða á alls 35 mínútna samskiptum um samskiptahæfni kæranda. Því hefði ráðningarteymið átt að mæla samskiptahæfileikana með hlutlægum og hlutbundnum aðferðum, til dæmis persónuleikaprófi, frekar en að taka mark á upplifun sinni. Þetta sé í samræmi við skoðun kærunefndar jafnréttismála í máli nr. 2/2018.
Í framhaldsviðtalinu hafi kærandi reynt að koma á framfæri hverju hann hafi áorkað í gegnum árin og hvernig hann sæi starfið fyrir sér. Hann hafi til dæmis rætt mikið um mikilvægi þess að byggja upp rafrænt eftirlitskerfi með ríkisrekstrinum og hvernig mætti nýta samtímaupplýsingar til að grípa fyrr inn í frávik og spá fyrir um þróun á frammistöðu einstakra stofnana. Upplifun hans hafi verið sú að ráðningarteymið hefði lítinn áhuga á þessum þáttum og reyndar hafi hann fengið það á tilfinninguna að framhaldsviðtalið hefði ekki verið tekið af fullum heilindum til að laða fram upplýsingar hjá honum sem raunverulega skipti máli fyrir starfið.
Kærði telji að kærandi hafi ekki verið að sækjast eftir starfi til lengri tíma en fimm til sjö ára. Hér hafi líklega orðið misskilningur í viðtalinu. Áður en komið hafi að spurningu um til hve langs tíma kærandi hafi séð sig fyrir sér í starfinu hafi verið spurt um viðamesta verkefnið sem hann hafi tekið þátt í og hans hlutverk og gerðir. Kærandi hafi í viðtalinu lýst verkefni sínu hjá [...] um innleiðingu á samtímaendurskoðunarkerfi sem unnið hafi verið með [...] háskóla. Í framhaldinu hafi hann lýst hugmyndum sínum um innleiðingu á rafrænu eftirlitskerfi fyrir ríkið og þar með stjórnsýsluendurskoðun. Í framhaldinu hafi komið fram spurning um til hve langs tíma kærandi sæi sig í starfinu en ekki hvort hann sæi starfið sem framtíðarstarf eins og kærði virðist hafa túlkað spurningu sína og svarið sem hann hafi fengið. Í samræmi við eðli máls hafi kærandi svarað því að hann sæi sig í starfinu til næstu fimm til sjö ára sem ráðist af hugmyndum hans um hvað hann teldi nauðsynlegt að koma í framkvæmd til að efla eftirlit með starfsemi ríkisins. Kærandi sé ekki þeirrar náttúru gæddur að geta séð hvort verkefni sviðsstjóra Ríkisendurskoðunar kalli á nýja forystu eftir fimm til sjö ár eða hvort þroski hans og áhugi þróist í aðra átt. Enn fremur sé það mat kæranda að starfsmenn og þá sérstaklega stjórnendur, sem hafi það sem sérstakt markmið að vera í sama starfinu til æviloka, séu ekki æskilegustu einstaklingarnir í störfin. Ástæðan sé sú að störf og fólk breytist og því miður séu allt of mörg dæmi um það hjá ríkinu að einstaklingar sitji í störfum sem þeir ættu fyrir löngu að vera farnir úr. Við þessi sjónarmið hafi svör kæranda miðast. Enn fremur sé tekið fram að hefði kærandi verið spurður að því hvort hann sæi sig sem framtíðarstarfsmann kærða hefði hann að sjálfsögðu svarað því játandi og hefði kærði metið þetta með hlutlægum hætti hefði hann átt að meta samhliða að kærandi hafi unnið á þremur stöðum síðastliðin 18 ár á meðan sú sem ráðin hafi verið hafi unnið á sex stöðum síðastliðin 12 ár.
Fram hafi komið að kærði virðist ekki hafa framkvæmt neitt skipulagt mat á umsækjendum eða gert tilraun til að bera þá saman með sérstakri aðferðafræði. Fyrst og fremst virðist hann rökstyðja val sitt á umsækjanda með því að velja sér huglæga matsþætti sem séu óhlutlægir og óhlutrænir. Enn fremur beiti kærði einstökum og langsóttum rökstuðningi við val sitt á umsækjanda, svo sem með því að skilgreina að öll háskólamenntun innan félagsvísinda sé nánast jafngild í starfið og starfsreynsla og menntun á starfssviðinu sem auglýst sé til umsóknar, telji ekki til tekna. Þetta sé í ósamræmi við kröfur sem kærunefnd jafnréttismála miði við, sbr. úrskurður í máli nr. 2/2018.
Sérstök athygli sé vakin á matsþáttum sem skilgreindir séu sem grunnkröfur fyrir starfið sem eðli máls samkvæmt sé ekki hægt að meta þar sem fullnægjandi mat á umsækjendum hafi ekki farið fram. Eins og áður hafi komið fram hafi kærði gert mikið úr lipurð í mannlegum samskiptum. Hins vegar hafi hann ekkert fjallað um frumkvæði og metnað, skipulögð og sjálfstæð vinnubrögð, getu til að vinna undir álagi eða góða almenna kunnáttu. Kærandi hafi sinnt mörgum krefjandi störfum. Í þessum störfum hafi reynt á alla þessa þætti og hann sýnt af sér mikið frumkvæði og metnað eins og lýst hafi verið í umsókn. Auk þess sé vakin sérstök athygli á getu kæranda til að vinna undir álagi. Eins og þekkt sé hafi [...] gengið í gegnum mikla endurskipulagningu á árunum 2010 til 2015, en sú endurskipulagning hafi meðal annars átt sér rætur í greiningu og ábendingum hans sem innri endurskoðanda. Ekki sé að finna viðlíka starfsreynslu hjá þeirri sem ráðin hafi verið.
Sérstök athygli sé vakin á menntun kæranda til að sinna starfinu. Auk [...] diplómaprófa í innri endurskoðun hafi hann lokið tveimur meistaragráðum, í hagfræði og viðskiptafræði. Lokaritgerðir hans á meistarastigi hafi fjallað um kostnaðar- og nytjagreiningar og stjórnun og aðgerðarannsóknir. Í þessum ritgerðum hafi verið mæld hagkvæmni og skilvirkni sem sé í raun kjarni þess sem stjórnsýsluendurskoðun gangi út á eins og kærði skilgreini hana á heimasíðu sinni Fram komi í umsóknargögnum þeirrar sem ráðin hafi verið að hún sé með meistarapróf í samanburðarstjórnmálafræði og diplóma í opinberri stjórnsýslu. Það sé augljóst af þessum samanburði að menntun kæranda sé mun meiri og nær hlutverki og viðfangsefnum starfsins en þeirrar sem hafi hlotið starfið.
Að mati kæranda hafi verið litið fram hjá starfsreynslu hans, menntun, öðrum persónulegum eiginleikum og hæfni sem hafi skipt máli við ráðningu í starfið. Í raun sýni það að kyn þeirrar sem ráðin hafi verið sé eina skýringin á ráðningu hennar. Með því hafi kærði brotið gegn öllum viðmiðunum sem fylgja beri við ráðningu í opinber störf og þar með ekki fylgt lögmætisreglunni, réttmætisreglunni og jafnræðisreglunni við ráðninguna. Það sé upplifun kæranda að með þessu framferði hafi kærði gert lítið úr og lítilsvirt allt það nám, alla þá vinnu og allan þann þroska sem kærandi haft lagt sig fram um að byggja upp á starfsferli sínum af dugnaði, elju, þrautseigju og samviskusemi. Ekki einungis komi þessi vinnubrögð illa við kæranda, fái þau að líðast, heldur væru þau skilaboð um að það sé sama hvað einstaklingar í okkar þjóðfélagi leggi á sig í námi og vinnu, stjórnvöld geti þegar þeim henti vikið frá málefnalegum, hlutlægum og hlutrænum viðmiðunum við ráðningar í störf á vegum hins opinbera. Slík skilaboð væru þjóðfélaginu afar dýr til lengri tíma litið því að þau myndu draga úr hvata manna til að leggja sig fram og fá verðskuldað mat á starfsreynslu, menntun og öðrum hæfileikum sínum frá einum tíma til annars.
Að mati kæranda hafi kærði vegið að mannorði hans með framgöngu sinni og rökstuðningi þar sem kærði hafi staðhæft í greinargerð sinni að kærandi uppfylli ekki lágmarkskröfur um samskiptahæfni sem séu gerðar til starfsmanna kærða um samskipti og ætla megi að slíkt gildi hjá öllum vinnustöðum landsins. Af þessu tilefni óski kærandi eftir því að kærunefnd jafnréttismála taki mið af umsögn sem hann hafi fengið í kjölfar æfingakennslu sem hann hafi [...] sinnt [...]. Umsögnin sýni að kærði hafi ekki komist að réttri niðurstöðu um mat sitt á hæfni kæranda varðandi færni í samskiptum og ætti að vera honum nægjanlegt tilefni til að draga mat sitt á samskiptahæfni kæranda til baka. Ástæðan sé sú að ráðningarferli kærða og mat hans á samskiptahæfninni hafi hvorki verið hlutlægt né hlutrænt og hafi því ekki getað gefið rétta niðurstöðu um samskiptafærni hans.
Sú umsögn um frammistöðu kæranda sem væntanlegs kennara sýni í besta falli að ráðningarferli og -aðferðir kærða við að meta samskiptahæfni kæranda hafi verið stórlega ábótavant þar sem þau hafi ekki verið til þess fallin að leiða í ljós rétt mat á samskiptahæfninni. Þegar kærandi gangi undir nákvæmt mat eins og raunin var í nefndu mati sem kennari, meðal annars á samskiptafærni, komi í ljós að hann hafi það algjörlega á valdi sínu að eiga lipur og jákvæð samskipti við alla einstaklinga þar sem hann lesi í aðstæður hvers og eins einstaklings, mæti honum þar sem hann sé staddur og hvetji og styðji til dáða. Mat leiðsagnarkennarans hafi verið hlutlægt, gert með hlutrænum mælikvarða og hafi byggt á áralangri reynslu þess manns í starfi þar sem samskipti séu hornsteinn þess að vel takist til.
ATHUGASEMDIR KÆRÐA
Kærði ítrekar hvert hlutverk hans sé samkvæmt lögum nr. 46/2016 um ríkisendurskoðanda og endurskoðun ríkisreikninga. Í 5. og 6. gr. laganna sé fjallað um fjárhagsendurskoðun annars vegar og stjórnsýsluendurskoðun hins vegar. Þar komi fram grundvallarmunur á fjárhagsskoðun annars vegar og stjórnsýsluúttektum hins vegar. Stjórnsýsluúttektir séu af öðrum meiði en fjárhagsendurskoðun og verulega frábrugðnar hvað varði efnistök, athuganir og niðurstöður. Þessi munur endurspeglist meðal annars í beiðnum Alþingis um skýrslur frá ríkisendurskoðanda um stjórnsýsluúttektir þar sem þau atriði sem óskað sé skoðunar á spanni iðulega mjög breitt svið hverju sinni og einskorðist ekki við hefðbundna fjárhagsendurskoðun samkvæmt 5. gr.
Starfið sé fjölþætt og feli í sér daglega stjórnun stjórnsýslusviðs, þar með talið skipulagningu, stýringu og vinnu við einstakar úttektir auk stefnumótunar undir yfirstjórn ríkisendurskoðanda. Þá fari sviðsstjóri með vald ríkisendurskoðanda og sé ábyrgur fyrir samskiptum og heimsóknum vegna stjórnsýsluúttekta þar sem sérstaklega þurfi að gæta að því að ekki verði valdþurrð, sbr. 6. gr. laga nr. 46/2016. Sviðsstjóri þurfi að vera í nánum samskiptum við æðstu yfirmenn ráðuneyta og opinberra stofnana og fara varlega með það vald sem honum sé falið. Þá felist einnig í starfinu að kynna niðurstöður úttekta fyrir nefndum Alþingis, einkum stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd, en einnig fjárlaganefnd, atvinnuveganefnd, velferðarnefnd, og efnahags- og viðskiptanefnd, allt eftir málefnum hverju sinni. Þá eigi sviðsstjóri eftir atvikum samskipti við skrifstofustjóra og forseta Alþingis, í samráði við og fyrir hönd ríkisendurskoðanda. Af framangreindu megi vera ljóst að sviðsstjóri stjórnsýslusviðs þurfi ekki aðeins að hafa viðeigandi menntun og starfsreynslu heldur einnig breiða sýn, framúrskarandi samskiptahæfileika og getu til að tileinka sér auðmýkt gagnvart valdi og lögbundnum verkefnum embættisins.
Í auglýsingu um starfið hafi hæfnisþættir verið flokkaðir annars vegar í grunnkröfur og hins vegar frekari hæfniskröfur. Við matið hafi grunnkröfum verið gefið jafn mikið vægi og þeim hæfniskröfum sem gerðar hafi verið vegna hvers starfs um sig, enda fortakslaust skilyrði ráðningar að viðkomandi uppfylli að minnsta kosti þær grunnkröfur sem gerðar séu til allra starfa hjá kærða. Skipti þar engu hvort um sé að ræða almennan starfsmann eða stjórnanda.
Við mat á hæfni umsækjenda hafi verið litið til fjögurra meginþátta auk undirþátta sem hafi tekið mið af þeim kröfum sem fram hafi komið í auglýsingu um starfið. Við matið hafi ráðningarteymið ekki stuðst við stigagjöf þar sem sú aðferð hafi ekki þótt nægjanlega vel til þess fallin að leiða í ljós hæfasta umsækjandann og umboðsmaður Alþingis hafi varað við því að beita slíkum mælikvarða með of fortakslausum hætti. Umsækjendur hafi aftur á móti verið bornir saman innbyrðis undir hverjum lið fyrir sig og raðað niður eftir styrkleika með hliðsjón af verkefnum og eðli starfsins. Verður hér síðar gerð nánari grein fyrir matinu og vísist til meðfylgjandi fylgiskjals þar sem umsækjendum sé raðað niður undir hverjum lið fyrir sig til nánari skýringar og einföldunar. Fylgiskjalið hafi verið útbúið sérstaklega vegna þessa máls fyrir kærunefnd jafnréttismála til nánari skýringar og glöggvunar. Ekki hafi verið fyrir að fara skriflegum gögnum um matið sjálft og röðun umsækjenda þar sem slík röðun hafi verið framkvæmd á fundum ráðningarteymisins. Ráðningarteymið hafi unnið mjög þétt saman yfir ráðningartímabilið og fundað þegar að loknum viðtölum þar sem farið hafi verið yfir hæfnisþættina og frammistöðu hvers umsækjanda um sig.
Með hliðsjón af verkefnum sviðsstjóra stjórnsýslusviðs hafi verið ákveðið að gera ekki kröfu um tiltekna háskólamenntun heldur viðeigandi háskólamenntun, þ.e. menntun sem væri þess eðlis að hún myndi nýtast í starfinu. Þeir sex umsækjendur sem hafi komið til greina fyrir starfið hafi verið með grunn- og framhaldsmenntun, ýmist á sviði sagnfræði, lögfræði, stjórnmálafræði, opinberrar stjórnsýslu, hagfræði, viðskiptafræði, alþjóðasamskipta og lífefnafræði. Að auki hafi þeir allir verið með viðbótarmenntun, ýmist á sviði stjórnunar, opinberrar stjórnsýslu, innri endurskoðunar, verðbréfaviðskipta, sagnfræði og sálgæslu.
Með vísan til framangreinds hafi einni prófgráðu ekki verið gert hærra undir höfði en öðrum og allir umsækjendur, sem hafi verið með grunn- og framhaldsmenntun auk viðbótarmenntunar í fagi sem hafi þótt nýtast í starfinu, verið metnir jafn hæfir undir þessum lið, svo fremi sem talið hafi verið að þær gætu nýst í starfinu. Hvað viðbótarmenntun hafi varðað hafi verið lagt mat á inntak námsins en ekki stig gráðunnar. Þannig hafi til að mynda doktorsgráða, kandídatsgráða, viðbótar B.A., B.Sc., M.S eða M.A. gráða og diplóma gráða fengið jafn mikið vægi að því gefnu að hún hafi þótt til þess fallin að geta nýst í starfinu.
Framangreint mat hafi leitt til þess að öllum þeim sex umsækjendum sem hafi fengið boð í ráðningarviðtal hafi verið raðað í efsta styrkleikaflokk undir þessum lið.
Reynsla af mannaforráðum og flóknum starfsmannamálum hafi komið til mats sem undirþáttur undir meginþættinum starfs- og stjórnunarreynsla. Við mat á þessum þætti hafi verið horft til þess hvort umsækjandi hefði reynslu af mannaforráðum og því að taka milliliðalaust á starfsmannamálum sem stjórnandi, meðal annars á frammistöðuvanda, og koma að nýráðningum og uppsögnum. Kannað hafi verið hvort umsækjendur hefðu haldbæra reynslu af slíkum stjórnunarstörfum með tilliti til umsóknargagna og upplýsinga sem hafi komið fram í ráðningarviðtölum þar sem þeir hafi meðal annars verið spurðir út í hvort og með hvaða hætti þeir hefðu tekist á við erfið starfsmannamál og frammistöðuvanda.
Fimm umsækjendur, þar á meðal sú sem ráðin hafi verið og kærandi, hafi þótt uppfylla þennan hæfnisþátt og þeim því verið raðað í efsta styrkleikaflokk. Öll hafi þau í störfum sínum komið að úrlausn og tekið á flóknum starfsmannamálum, svo sem deilum á milli starfsmanna innbyrðis, frammistöðuvanda, áminningum, uppsögnum og ráðningum.
Starfs- og stjórnunarreynsla, þar með talin verkefnastjórnun, hafi verið annar undirþáttur undir meginþættinum starfs- og stjórnunarreynsla. Við mat á þessum þætti hafi verið metið hvort umsækjendur hefðu reynslu af stjórnun viðlíka einingar, með tilliti til verkefna og stærðar stjórnsýslusviðs kærða. Horft hafi verið til þess hvort umsækjendur hefðu haldbæra reynslu af því að stýra greiningar- og úttektarvinnu af því tagi sem fengist væri við á stjórnsýslusviði. Ekki hafi verið horft sértaklega til árafjölda í þessu samhengi heldur inntaks þeirra verkefna sem umsækjandi hafði fengist við í fyrri störfum og hvernig sú reynsla myndi nýtast í starfinu.
Framangreint mat hafi leitt til þess að sú sem ráðin hafi verið, kærandi og tveir karlkyns umsækjendur hafi þótt hæfust og verið raðað í efsta styrkleikaflokk. Einum kvenkyns umsækjanda hafi verið raðað í næst neðsta styrkleikaflokk og öðrum í þann neðsta undir þessum lið.
Við matið hafi sérstaklega verið horft til reynslu þeirrar sem ráðin hafi verið sem ráðgjafi hjá [endurskoðunarfyrirtæki] þar sem hún hafi meðal annars starfað við úttektir á opinberum stofnunum og einkafyrirtækjum, reynslu hennar af því að stýra þjónustuveri [...] og loks starfsreynslu hennar hjá kærða, enda ekki fram hjá því litið að hún hafi haft haldgóða reynslu, bæði sem sérfræðingur og stjórnandi innan þess sviðs sem verið væri að ráða til.
Að því er kæranda hafi varðað hafi verið horft til áralangrar reynslu hans sem stjórnanda hjá [opinberri stofnun], [...], og sem [...] innri endurskoðunar hjá [...]. Þessi reynsla og verkefni þau sem hann hafi sinnt hafi þótt eiga samhljóm með og gætu nýst í umræddu starfi.
Reynsla og/eða þekking á stjórnsýslu og rekstri hins opinbera hafi verið þriðji undirþáttur undir meginþættinum starfs- og stjórnunarreynsla. Við mat á þessum þætti hafi verið metið hvort umsækjandi hefði reynslu og/eða þekkingu á stjórnsýslu og rekstri hins opinbera úr störfum sínum. Við matið hafi verið horft til þess hvort umsækjendur hefðu haldbæra reynslu af starfi hjá hinu opinbera eða fyrir hið opinbera, þar með talið í verkefnum hjá einkareknum fyrirtækjum sem unnin hafi verið fyrir eða í samstarfi við opinbera aðila og lotið að rekstri hins opinbera.
Framangreint mat hafi leitt til þess að allir þeir sex umsækjendur sem hafi fengið boð í ráðningarviðtal hafi verið metnir jafn hæfir undir þessum lið og raðað í efsta styrkleikaflokk.
Góðir greiningarhæfileikar hafi verið undirþáttur undir meginþættinum sérstök hæfni. Við mat á þessum þætti hafi verið horft til þess hvort og þá með hvaða árangri umsækjendur hefðu sinnt störfum sem hafi falið í sér greiningarvinnu. Ekki hafi verið horft sérstaklega til árafjölda eða fjölda verkefna í þessu samhengi heldur inntaks þeirra verkefna sem umsækjandi hefði fengist við í fyrri störfum.
Mat á framangreindum þáttum hafi leitt til þess að fimm af þeim sex umsækjendum sem hafi fengið boð í ráðningarviðtal hafi verið metnir jafn hæfir til starfsins en einn kvenkyns umsækjandi raðast neðar undir þessum lið.
Góð innsýn í íslenskt þjóðlíf hafi verið annar undirþáttur undir meginþættinum sérstök hæfni. Við mat á þessum þætti hafi verið horft til þess hve breiðan bakgrunn umsækjendur hefðu með tilliti til menntunar, starfsreynslu, félagsstarfa og annars konar þátttöku í samfélaginu. Matið hafi leitt til þess að allir þeir sex umsækjendur sem hafi fengið boð í ráðningarviðtal hafi verið metnir jafn hæfir til starfsins undir þessum lið.
Þekking á fjárhagskerfum hins opinbera hafi verið þriðji undirþáttur undir meginþættinum sérstök hæfni. Við mat á þessum þætti hafi verið horft til þess hversu mikla þekkingu umsækjendur hefðu á fjárhagskerfum hins opinbera (Orra).
Framangreint mat hafi leitt til þess að sú sem ráðin hafi verið og annar kvenkyns umsækjandi hafi þótt standa öðrum umsækjendum framar þar sem þær höfðu báðar margra ára reynslu af því að vinna með kerfið. Þess megi geta að báðar hafi þær verið starfsmenn á stjórnsýslusviði kærða á þeim tíma sem viðtalið hafi verið tekið og þar af leiðandi haft umtalsvert meiri og dýpri þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera en aðrir umsækjendur. Einum kvenkyns umsækjanda hafi verið raðað í næst neðsta styrkleikastig. Kæranda og tveimur öðrum umsækjendum hafi verið raðað í neðsta styrkleikaflokk undir þessum lið þar sem enginn þeirra hafi haft haldbæra þekkingu á kerfinu.
Góð almenn tölvukunnátta hafi verið fjórði undirþáttur undir meginþættinum sérstök hæfni. Við mat á þessum þætti hafi verið horft til menntunar og starfsreynslu umsækjenda og hafi allir þeir sex umsækjendur, sem hafi fengið boð í ráðningarviðtal, þótt jafn hæfir og verið raðað í efsta styrkleikaflokk.
Gott vald á íslensku og ensku hafi verið fimmti undirþáttur undir meginþættinum sérstök hæfni. Við mat á þessum þætti hafi verið horft til menntunar, starfsreynslu og búsetu umsækjenda yfir ævina, auk upplýsinga sem hafi komið fram í umsóknargögnum og viðtölum. Nánar tiltekið hafi verið horft til þess hvort umsækjandi hefði stundað menntun eða starfað hérlendis eða erlendis, stundað fræðaskrif á íslensku og ensku og mats umsækjanda sjálfs á færni sinni, sbr. umsóknargögn.
Framangreint mat hafi leitt til þess að allir þeir sex umsækjendur sem hafi fengið boð í ráðningarviðtal hafi þótt jafn hæfir við mat á íslenskukunnáttu. Sú sem ráðin hafi verið, auk eins kvenkyns umsækjenda og eins karlkyns umsækjenda, hafi þótt standa öðrum umsækjendum framar í enskukunnáttu þar sem þau hefðu ýmist stundað nám eða starfað erlendis, ritað fræðigreinar á ensku og/eða fengist við verkefni í starfi sínu erlendis sem hafi krafist samskipta og textavinnu á ensku. Þar næst á eftir hafi kærandi raðast þar sem hann hafi tekið [...] prófið og ritað fræðiritgerðir á ensku. Neðst hafi raðast einn karlkyns umsækjandi og einn kvenkyns umsækjandi.
Með hliðsjón af starfinu hafi persónulegum eiginleikum verið ljáð vægi við matið. Verkefni sviðsstjóra séu að stýra tíu manna einingu, stefnumótun og skipulagningu verkefna, áætlanagerð, gæðastýringu og samskiptum við stofnanir og ráðuneyti. Við ákvörðun um þessa hæfnisþætti hafi verið litið til 1. mgr. 14. gr. laga nr. 70/1996 um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins þar sem segi meðal annars að starfsmanni sé skylt að rækja starf sitt með alúð og samviskusemi í hvítvetna. Hann skuli gæta kurteisi, lipurðar og réttsýni í starfi sínu. Þá hafi jafnframt komið fram í auglýsingu um starfið að miklar breytingar væru framundan hjá kærða og tækifæri fyrir kraftmikla einstaklinga að slást í hóp reynslumikilla starfsmanna sem hluti af sterkri liðsheild.
Persónubundnum þáttum hafi verið skipt í fjóra undirþætti með vísan til framsetningar í auglýsingu um starfið. Matið hafi annars vegar farið fram á grundvelli umsóknargagna, að því marki sem þau hafi þótt geta varpað ljósi á þennan þátt, og hins vegar í kynningar- og ráðningarviðtali, bæði efnislegum svörum umsækjenda við spurningum sem hafi lotið að þeim þáttum sem og viðmóti og háttalagi umsækjenda í báðum viðtölum.
Við mat á undirþættinum frumkvæði og menntun hafi verið horft til menntunar og starfsferils umsækjenda, auk annarra upplýsinga sem hafi komið fram í umsóknargögnum. Jafnframt hafi verið horft til þess hvernig umsækjendur nálguðust viðtölin, hvort þeir hafi haft metnaðarfulla framtíðarsýn fyrir starfið og tækju frumkvæði að því að kynna hana. Vegna athugasemda kæranda sé tekið fram að þrátt fyrir að framtíðarsýn hafi ekki sérstaklega verið nefnd í auglýsingu um starfið geti það ekki takmarkað svigrúm kærða til að líta til þess við matið, enda leiði af framsetningu auglýsingarinnar og eðli starfsins að framtíðarsýn sé meðal undirstöðuþátta þess.
Framangreint mat hafi leitt til þess að sú sem ráðin hafi verið hafi verið metin hæfust undir þessum lið með hliðsjón af umsóknargögnum og frammistöðu í báðum viðtölum þar sem hún hafi tekið frumkvæði með því að kynna metnaðarfulla framtíðarsýn sína á verkefni stjórnsýslusviðs sem falli vel að framtíðarsýn kærða. Hún hafi gagnrýnt í mörgum atriðum það vinnufyrirkomulag sem hafði verið viðhaft við stjórnsýsluúttektir, talað fyrir umbótum, bæði innan sviðsins og embættisins í heild, og sett fram heildstæða áætlun um þær breytingar sem hún hafi talið nauðsynlegar með hliðsjón af lögum nr. 123/2015 um opinber fjármál og lýst einlægum vilja og áhuga á að leiða þessar breytingar af metnaði og áræðni.
Tveir karlkyns umsækjendur hafi komið næst á eftir þeirri sem ráðin hafi verið og þeim raðað í næst efsta styrkleikaflokk. Báðir hafi þeir tekið frumkvæði með því að kynna metnaðarfullar hugmyndir fyrir starfið og sýn þeirra á verkefninu, sem í báðum tilvikum hafi fallið vel að framtíðarsýn kærða. Tveimur karlkyns umsækjendum hafi verið raðað í næst neðsta styrkleikaflokk og kæranda raðað í neðsta styrkleikaflokk undir þessum lið.
Sú framtíðarsýn sem kærandi hafi kynnt og hafi varðað samtímaeftirlit og rafrænt eftirlitskerfi með ríkinu hafi þótt einblína á eðli verkefna í fjárhagsendurskoðun í stað stjórnsýsluendurskoðunar og bera merki um skilningsleysi á verkefnum stjórnsýslusviðs og jafnvel vanþekkingu á þeim úttektum sem þar séu framkvæmdar. Kærandi hafi lagt ofuráherslu á rafrænar lausnir og í því samhengi vísað til árangurs ríkisendurskoðanda sjálfs í fyrra starfi hans við innleiðingu rafrænna lausna. Virtist sem grundvallarmisskilnings hafi gætt hjá kæranda um inntak verkefnanna, enda þótt fallast megi á að hugmyndir um rafrænt eftirlitskerfi séu áhugaverðar og framsæknar þá hafi sú nálgun ekki þótt þjóna verkefnum stjórnsýslusviðs þar sem stjórnsýsluúttektir séu af öðrum toga. Kærandi hafi því ekki lagt áherslu á þá þætti sem kærði hafi verið að sækjast eftir fyrir þetta tiltekna starf. Þá hafi kærandi að öðru leyti ekki kynnt sýn sína á verkefni stjórnsýslusviðs eða hvernig hann sæi fyrir sér að nálgast þau.
Við mat á undirþættinum skipulögð og sjálfstæð vinnubrögð hafi auk upplýsinga í umsóknargögnum verið horft til þess hvernig umsækjendur nálguðust viðtölin, hvort þau hafi virt þau 10 mínútna tímamörk sem hafi verið sett í kynningarviðtali, hversu skipulega þau hafi nálgast kynninguna og hversu vel undirbúin þau hafi mætt í viðtölin og hvernig þau hafi svarað þeim spurningum sem hafi verið lagðar fyrir þau.
Framangreint mat hafi leitt til þess að sú sem ráðin hafi verið, auk tveggja karlkyns umsækjenda, hafi þótt standa sig best og verið raðað í efsta styrkleikaflokk. Þau hafi virt 10 mínútna tímamörk, nálgast kynninguna með vönduðum og skipulögðum hætti og augljóslega mætt vel undirbúin fyrir bæði viðtölin sem hafi endurspeglast í því að þau hafi átt mjög auðvelt með að kynna sýn sína á starfið og svara þeim spurningum sem hafi verið lagðar fyrir þau. Frammistaða kæranda og tveggja kvenkyns umsækjenda hafi verið metin lakari í þessu mati og þeim raðað í næsta efsta styrkleikaflokk.
Kynning kæranda hafi ekki þótt jafn skipulögð og hnitmiðuð og kynning þeirra þriggja sem hafi raðast efst, auk þess sem undirbúningi hans fyrir ráðningarviðtalið hafi þótt áfátt þar sem hann hafi sem fyrr ekki virst hafa kynnt sér verkefni sviðsins nægilega vel eða misskilið inntak þeirra.
Við mat á undirþættinum geta til að vinna undir álagi hafi verið horft til starfsferils umsækjenda og upplýsinga sem hafi komið fram í ráðningarviðtali. Allir þeir sex umsækjendur sem hafi fengið boð í ráðningarviðtal hafi verið metnir jafn hæfir og verið raðað í efsta styrkleikaflokk.
Undirþátturinn jákvæðni og lipurð í samskiptum hafi verið metinn út frá frammistöðu umsækjenda í báðum viðtölum. Horft hafi verið til viðmóts umsækjenda, háttalags og svara við þeim spurningum sem hafi verið lagðar fyrir þá. Sérstaklega hafi verið horft til þess hvort viðmót umsækjenda væri jákvætt eða neikvætt, viðbragða þeirra við spurningum, yfirvegunar og jafnvægis.
Mat á framangreindum atriðum hafi leitt til þess að sú sem ráðin hafi verið og tveir karlkyns umsækjendur hafi þótt öðrum fremri, með einstaklega jákvætt og gott viðmót, átt auðvelt með að halda samtali gangandi og svara þeim spurningum sem lagðar hafi verið fyrir þau. Þá hafi þau haldið yfirvegun og ró í báðum viðtölum og heilt yfir hafi framkoma þeirra þótt til fyrirmyndar. Þar næst á eftir hafi komið tveir kvenkyns umsækjendur sem hafi þótt hafa jákvætt og gott viðmót.
Kærandi hafi raðast neðst undir þessum þætti þar sem hann hafi þótt skorta lipurð í mannlegum samskiptum, yfirvegun og jafnvægi sem hafi lýst sér í því að hann hafi orðið bráður við svörun spurninga sem hafi lotið að hans persónulegu eiginleikum og auðveldlega farið í vörn. Það hafi verið samróma mat ráðningarteymisins að hann hafi þótt skorta yfirvegun og ekki uppfyllt þá kröfu sem kærði hafi gert í þessum hæfnisþætti.
Af framangreindri umfjöllun megi sjá að heildstætt mat hafi farið fram á hæfni umsækjenda þar sem þeir hafi verið bornir saman innbyrðis með tilliti til framangreindra sjónarmiða sem hafi komið fram í auglýsingu um starfið.
Kærði hafi ekki farið þá leið að gefa tiltekin stig fyrir hvern matsþátt um sig þar sem til að mynda einungis sé litið til þess hversu löng starfsreynsla umsækjenda sé í árum talin eða hversu mörgum námskeiðum eða prófgráðum þeir hafi lokið. Slíkt hafi ekki þótt draga nægilega vel fram raunverulega hæfni viðkomandi til að sinna starfinu. Af þeim sökum hafi verið horft til inntaks menntunar, starfsreynslu, sérþekkingar og persónulegra eiginleika með tilliti til þess hversu vel ætla mætti að þessir þættir myndu nýtast í starfinu.
Það sé almennt á valdi ráðningaraðila að ákveða hvernig matinu sé háttað og hvaða vægi hver matsþáttur hafi, svo lengi sem matið sé ekki byggt á ómálefnalegum sjónarmiðum eða feli í sér fyrirframgefna niðurstöðu sem sé til þess fallin að halla á annað kynið. Kærði fái ekki séð að mat hans á framangreindum þáttum sé í neinu tilviki með þeim hætti að það sé ómálefnalegt eða til þess fallið að halla á annað kynið.
Kærandi hafi gert athugasemdir við boðun og framkvæmd kynningarviðtala. Vegna þessa sé tekið fram að umsóknarfrestur hafi runnið út 8. október 2018. Dagana 9. og 10. október hafi ráðningarteymið nýtt til að fara yfir allar umsóknir og í framhaldinu ákveðið að boða þá umsækjendur sem hafi virst uppfylla flest þau skilyrði sem hafi komið fram í auglýsingu í stutt kynningarviðtal. Sú ákvörðun hafi verið tekin á fundi 10. október 2018 og sama dag hafi mannauðsstjóri boðað 27 umsækjendur í kynningarviðtöl dagana 11. og 12. október. Þannig hafi staðið á að tveir starfsmenn úr ráðningarteyminu hafi verið þétt bókaðir á fundum vikuna á eftir og því ákveðið að leggja áherslu á að reyna að hitta sem flesta þessa tvo daga. Þá hafi umsóknarfresti um sex önnur störf hjá kærða einnig lokið 8. október og verið brýnt að ferlið allt tefðist sem minnst. Við boðun í viðtölin hafi verið farið eftir stafrófsröð og af þeim sökum hafi kynningarviðtal kæranda meðal annars raðast á 11. október og þeirrar sem ráðin hafi verið 12. október. Ekkert annað hafi legið að baki þessum skamma fyrirvara og orðið hafi verið við öllum beiðnum umsækjenda um breyttan viðtalstíma.
Í umræddu fundarboði hafi hvergi komið fram að eingöngu yrði um munnlega kynningu að ræða og að ekki yrði tekið við neinum gögnum heldur einungis að ráðningarteymið myndi ekki spyrja neinna spurninga á þessu stigi. Það hafi verið gert til að undirbúa umsækjendur undir það að um einhliða kynningu af þeirra hálfu væri að ræða og tryggja að þeir væru meðvitaðir um að þeir bæru ábyrgð á að koma öllum þeim upplýsingum að sem þeir hafi viljað leggja áherslu á. Umsækjendur hafi nálgast þessar kynningar með mismunandi hætti og nokkrir valið þá leið að dreifa ýmist möppum með skriflegri kynningu, útprentuðum glærukynningum eða afurðum af eigin vinnu, svo sem skýrslum, úttektum eða handbókum frá fyrri störfum. Í tilviki þeirrar sem ráðin hafi verið hafi hún afhent þá ræðu sem hún hafi lesið upp í kynningunni. Tekið hafi verið við öllum slíkum gögnum í kynningarviðtölum sem og á öllum öðrum stigum ráðningarferlisins, hvort sem það hafi verið eftir kynningarviðtal, í ráðningarviðtali eða eftir ráðningarviðtal. Kærði sé ósammála þeim athugasemdum sem kærandi hafi gert við að veita slíkum gögnum viðtöku í kynningarviðtali og telji þvert á móti eðlilegt og sanngjarnt að leyfa umsækjendum að koma þeim gögnum að sem þeir telji að varpa kunni ljósi á hæfni þeirra til að gegna starfinu, auk þess sem algengt sé að umsækjendur komi að viðbótargögnum í ráðningarviðtölum til fyllingar á umsókn, svo sem einkunnum og skriflegum meðmælum. Verði með engu móti séð að það hafi verið ósanngjarnt, ómálefnalegt eða til þess fallið að brjóta gegn jafnræðisreglu stjórnsýslulaga, enda hafi öllum umsækjendum staðið til boða að koma frekari gögnum að og tekið hafi verið við öllum gögnum sem lögð hafi verið fram. Þá verði enn síður séð að ákvörðun kærða um að taka við viðbótargögnum frá umsækjendum hafi verið til þess fallin að halla á annað kynið.
Kærandi geri athugasemdir við skrásetningu svara umsækjenda úr ráðningarviðtölum af hálfu ráðningarteymisins. Kærði árétti að allir umsækjendur hafi setið við sama borð í ráðningarferlinu, fengið sama tímaramma í kynningar- og ráðningarviðtali og verið spurðir sömu spurninga. Þá hafi ráðningarteymið verið skipað sömu einstaklingum í gegnum allt ráðningarferlið og þeir setið bæði viðtöl allra umsækjenda. Áréttað sé að enginn þeirra sem hafi setið í ráðningarteyminu hafi haft persónulega reynslu af því að starfa með þeirri sem ráðin hafi verið.
Skrásetning svara innan ráðningarteymisins hafi vissulega verið mismunandi og það helgist af því að um lifandi samtal hafi verið að ræða og ráðningaraðilar gert sitt besta við að skrásetja helstu atriði sem fram hafi komið. Slíkt geti þó ekki haft þá þýðingu að ekki verði hægt að byggja á viðtölunum.
Kærandi hafi gagnrýnt efni þeirra spurninga sem hafi verið lagðar fyrir umsækjendur. Gerðar séu miklar kröfur til starfsmanna kærða og í auglýsingu um starfið hafi komið fram tilteknar grunnkröfur. Þessar kröfur séu gerðar til allra starfsmanna og verði að telja þeim mun þýðingarmeira að stjórnendur uppfylli þær allar. Af þeim sökum sé rík áhersla lögð á að stjórnendur séu þessum eiginleikum gæddir. Þyki umsækjandi um starf stjórnanda ekki uppfylla þær grunnkröfur sem gerðar séu til allra starfa innan kærða hljóti að vera hægt að fallast á að erfitt yrði að verja þá ákvörðun að ráða slíkan einstakling til starfa sem stjórnanda. Af þeim sökum hafi áhersla verið lögð á þessa þætti við matið.
Hvað sem líði skoðunum kæranda á þeim spurningum sem hafi verið lagðar fyrir umsækjendur hafi ráðningaraðili rúmt svigrúm til að ákveða hvernig mati á umsækjendum sé háttað og í því samhengi efni spurninga til umsækjenda. Þær spurningar sem lagðar hafi verið fyrir umsækjendur hafi miðað að því að varpa ljósi á hvaða umsækjandi væri hæfastur í starfið og hefði til að bera þá eiginleika sem þyrfti til að leiða starfsmenn stjórnsýslusviðs í gegnum þær breytingar sem hafi verið yfirstandandi og yfirvofandi, bæði innan stjórnsýslusviðs og hjá kærða í heild, líkt og vísað hafi verið til í auglýsingu.
Kærandi fullyrði að kærði hafi ekki metið menntun hans og reynslu í innri endurskoðun til verðleika við mat á umsækjendum. Málflutningur kæranda verði ekki skilinn öðruvísi en svo að hann telji að menntun hans og starfsreynsla í innri endurkoðun hafi átt að fá meira vægi við matið en annars konar menntun og starfsreynsla.
Menntun, starfs- og stjórnunarreynsla hafi verið metin hjá öllum umsækjendum, en vegna þess hve verkefni stjórnsýslusviðs séu yfirgripsmikil og spanni breitt svið hafi hvorki þótt málefnalegt né sanngjarnt að gefa tiltekinni menntun, starfsreynslu eða starfsgrein meira vægi en annarri menntun og reynslu sem hafi þótt til þess fallin að nýtast í starfinu. Af þessum sökum hafi til að mynda menntun eða starfsreynsla í innri endurskoðun ekki verið metin framar menntun og starfsreynslu á sviði lögfræði eða opinberrar stjórnsýslu. Hefði kærði ætlað að gefa menntun og starfsreynslu á sviði innri endurskoðunar meira vægi við ráðningu í starfið hefði slíkt komið skýrt fram í auglýsingu um starfið. Í því samhengi megi vísa til starfa deildarstjóra og sérfræðinga á endurskoðunarsviði, sem auglýst hafi verið laus til umsóknar í sömu auglýsingu og starf sviðsstjóra, en þar hafi sérstaklega verið óskað eftir einstaklingum með menntun í viðskiptafræði og/eða endurskoðun. Verði því ekki fallist á að það hafi verið óréttmætt eða brotið gegn jafnræði umsækjenda að veita menntun og starfsreynslu kæranda á sviði innri endurskoðunar ekki meira vægi en annarri menntun og starfsreynslu sem hafi þótt nýtast í starfinu.
Kærandi hafi lýst því að hann hafi stýrt innleiðingu Oracle kerfisins hjá [opinberri stofnun] þegar hann hafi starfað þar. Kærði kannist ekki við að þær upplýsingar um þekkingu og reynslu kæranda á fjárhagskerfum hins opinbera [...] hafi komið fram í ráðningarferlinu, hvorki í umsóknargögnum né viðtölum. Kærandi hafi skilgreint kunnáttu sína á Oracle kerfum sem „resonable“ á starfsumsókn sinni. Í ráðningarviðtalinu hafi hann aðspurður ekki sagst hafa þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera og ekki unnið með þau en væri fljótur að læra.
Fjárhagskerfi hins opinbera sé eitt mikilvægasta verkfæri sem notað sé í stjórnsýsluúttektum. Kerfið sé nýtt til að greina og taka út upplýsingar við val og framkvæmd á stjórnsýsluúttektum. Af þessum sökum hafi verið gerð krafa um þekkingu umsækjenda á kerfinu og henni ljáð vægi við matið. Áralöng reynsla af notkun þessa kerfis dýpki eðli máls samkvæmt þekkingu þess sem það noti og hafi tveir umsækjendur þótt standa öðrum umsækjendum framar svo um hafi munað þegar þessi þáttur hafi verið metinn. Það að kærandi hafi tekið þátt í innleiðingu kerfisins fyrir 13 árum síðan breyti í engu mati kærða á þessum þætti. Þá sé það mat kærða að innleiðingu kerfis verði ekki jafnað við notkun þess við úttektarvinnu af því tagi sem fari fram á stjórnsýslusviði.
Ítrekað sé að það sé á valdi ráðningaraðila að ákvarða hvaða hæfnisþættir séu teknir inn í matið. Ekki verði séð að krafa um að sviðsstjóri stjórnsýslusviðs hafi þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera sé ómálefnaleg eða að hún sé til þess fallin að það halli á annað kynið. Þá sé vakin athygli á því að ekki sé um einangrað tilvik eða einstaka kröfu að ræða hér, enda hafi frá 1. maí 2018, þ.e. frá því að núverandi ríkisendurskoðandi hafi tekið til starfa, enginn sviðsstjóri verið ráðinn til starfa án þess að gerð sé krafa um þekkingu eða reynslu á fjárhagskerfum hins opinbera. Frá 1. maí 2018 hafi þrír sviðsstjórar verið ráðnir til starfa á grundvelli auglýsingar; mannauðsstjóri, sviðsstjóri stjórnsýslusviðs og sviðsstjóri tekjueftirlits, og í öllum tilvikum hafi verið gerð krafa um þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera.
Þær konur sem séu taldar upp í greinargerð kærða séu allar sviðsstjórar hjá kærða að einni undanskilinni og eigi þar af leiðandi sæti í yfirstjórn kærða. Á þeim tíma sem ráðningarferlið hafi staðið yfir hafi yfirstjórn kærða verið skipuð fjórum karlmönnum og tveimur konum. Að auki hafi upplýsingafulltrúi kærða átt sæti á fundum yfirstjórnar.
Að lokum haldi kærandi því fram að ráðningarteymið hafi misskilið svar hans við þeirri spurningu hve lengi hann sæi sig starfa hjá kærða. Ekki verði fallist á að allt ráðningarteymið hafi misskilið svar hans við þessari spurningu, enda hafi það verið mjög skýrt og komi fram í skriflegum gögnum úr ráðningarviðtalinu.
Kærði hafi sýnt fram á að ráðning þeirrar sem ráðin hafi verið hafi farið fram á grundvelli heildstæðs mats á umsóknargögnum og viðbótargögnum umsækjenda sem og þeirra upplýsinga sem hafi komið fram í kynningar- og ráðningarviðtölum og frammistöðu umsækjenda þar.
Öllum reglum um ráðningar í opinber störf hafi verið fylgt og á engu stigi brotið gegn jafnræðisreglu stjórnsýslulaga, ákvæðum laga um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla, eða byggt á ómálefnalegum sjónarmiðum. Grundvöllur matsins hafi verið þeir þættir sem fram hafi komið í auglýsingu og byggt á verkefnum og stöðu sviðsstjóra stjórnsýslusviðs eins og því hafi verið lýst í auglýsingunni. Matið allt hafi því verið fyrirsjáanlegt og engir þættir dregnir inn í það á síðari stigum sem ekki hafi komið fram í grunn- eða frekari hæfniskröfum eða leiða hafi mátt af eðli starfsins og framsetningu auglýsingar.
Í athugasemdum kæranda komi fram að hann hafi haft og hafi mjög ákveðnar skoðanir um starfsemi stjórnsýslusviðs kærða. Hann hafi aftur á móti tekið meðvitaða ákvörðun um að greina ekki frá þeim, hvorki í kynningar- né ráðningarviðtali. Kærði geti ekki borið hallann af þeirri ákvörðun kæranda að gera ekki grein fyrir hæfni sinni til að gegna starfinu með fullnægjandi hætti. Þá skuli bent á að þeir umsækjendur sem hafi raðaðst efst eftir kynningar- og ráðningarviðtöl hafi nýtt kynningarviðtalið til að kynna sýn sína og haldið samtalinu svo áfram í ráðningarviðtali. Þar hafi meðal annars komið fram tillögur að umbótum innan sviðsins og gagnrýni á þáverandi verklag og vinnufyrirkomulag. Loks hafi mat og samanburður kæranda á sjálfum sér og þeirri sem ráðin hafi verið enga þýðingu í máli þessu, enda sé það ráðningaraðili sem ákvarði hvernig hæfnisþættir séu metnir.
Að öðru leyti en að framan greini telji kærði ekki tilefni til að taka afstöðu til annarra athugasemda kæranda, svo sem vangaveltna hans um forskot þeirrar sem ráðin hafi verið, þar sem þær þykja ómálefnalegar og ekki gefa tilefni til frekari umfjöllunar af hálfu kærða.
Þá breyti umsögn leiðsagnarkennara kæranda í engu mati ráðningarteymisins á frammistöðu hans í ráðningarviðtalinu.
NIÐURSTAÐA
Í 1. mgr. 1. gr. laga nr. 10/2008 um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla kemur fram að markmið laganna er að koma á og viðhalda jafnrétti og jöfnum tækifærum kvenna og karla og jafna þannig stöðu kynjanna á öllum sviðum samfélagsins. Samkvæmt 1. mgr. 26. gr. laganna er atvinnurekendum óheimilt að mismuna umsækjendum um starf á grundvelli kyns. Ef leiddar eru líkur að beinni eða óbeinni mismunun vegna kynferðis skal atvinnurekandi sýna fram á að aðrar ástæður en kynferði hafi legið til grundvallar ákvörðun hans, sbr. 4. mgr. 26. gr. sömu laga. Við mat á því hvort ákvæði 26. gr. laganna hafi verið brotin skal taka mið af menntun, starfsreynslu, sérþekkingu eða öðrum sérstökum hæfileikum sem krafa er gerð um í viðkomandi starfi samkvæmt lögum eða reglugerðum eða telja verður annars að komi að gagni í starfinu. Verkefni kærunefndar jafnréttismála er að taka erindi til meðferðar og kveða upp skriflegan úrskurð um hvort ákvæði laga þessara hafi verið brotin, sbr. 2. mgr. 5. gr. laganna. Samkvæmt 18. gr. laga um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla skulu atvinnurekendur og stéttarfélög vinna markvisst að því að jafna stöðu kynjanna á vinnumarkaði.
Kveðið er á um starfsemi kærða í lögum nr. 46/2016 um ríkisendurskoðanda og endurskoðun ríkisreikninga. Í lögunum er meðal annars skilgreint starfssvið kærða í II. kafla en meðal ákvæða þar að lútandi er 5. gr. er fjallar um fjárhagsendurskoðun og 6. gr. er fjallar um stjórnsýsluendurskoðun.
Í 5. gr. laganna er rakið hvað í fjárhagsendurskoðun felst, að reikningsskil gefi meðal annars glögga mynd af rekstri og fjárhagslegri stöðu og séu í samræmi við reikningsskilareglur. Þá er fjárhagsendurskoðun ætlað að kanna innra eftirlit og hvort það nær tilgangi sínum og loks hvort rekstur og umsvif séu í samræmi við heimildir fjárlaga sem og annarra laga og reglna.
Í 6. gr. laga nr. 46/2016 er síðan rakið að stjórnsýsluendurskoðun felur í sér mat á frammistöðu þeirra aðila sem ríkisendurskoðandi hefur eftirlit með, með það að markmiði að stuðla að úrbótum. Horft er í þeim efnum til lögákveðinna markmiða er lúta að meðferð og nýtingu ríkisfjár, hvort hagkvæmni og skilvirkni sé gætt í rekstri á vegum ríkisins og hvort framlög ríkisins skili þeim árangri sem að er stefnt. Skilgreint er í lagaákvæðinu að við þetta mat skuli meðal annars líta til þess hvort starfsemi sé í samræmi við fjárheimildir, þá löggjöf sem gildir um hana og góða og viðurkennda starfshætti. Sérstaklega er skilgreint að stjórnsýsluendurskoðun geti falið í sér mat á frammistöðu stjórnvalda á sviði umhverfismála.
Í athugasemdum með frumvarpi til laga nr. 46/2016 er nánar útfært hvað í stjórnsýsluendurskoðun felst á eftirfarandi máta: Í framkvæmd er orðið stjórnsýsluúttekt einnig notað um stjórnsýsluendurskoðun. Slíkar úttektir fela í sér mat á frammistöðu þeirra aðila sem falla undir starfssvið ríkisendurskoðanda þar sem horft er til þriggja atriða: hagkvæmni, skilvirkni og markvirkni. Athugun á hagkvæmni beinist að því hvort ráðdeildar sé gætt í rekstri ríkisins og kostnaði haldið í skefjum. Með athugun á skilvirkni er einkum horft til þess hvort afköst starfseminnar séu viðunandi. Þegar markvirkni reksturs er tekin til athugunar er lagt mat á hvort settum markmiðum hafi verið náð.
Auglýsing kærða um starf sviðsstjóra stjórnsýslusviðs fól einnig í sér að auglýst var eftir starfsmönnum í fjögur önnur störf, en auglýsingin var bæði birt á vef Starfatorgs og í dagblöðum. Hæfniskröfur voru settar fram tvíþætt. Annars vegar fimm hæfniskröfur sem gerðar voru til umsækjenda um öll störfin: Frumkvæði og metnaður. Skipulögð og sjálfstæð vinnubrögð. Jákvæðni og lipurð í mannlegum samskiptum. Geta til að vinna undir álagi. Góð almenn tölvukunnátta. Hins vegar voru skilgreindar frekari hæfniskröfur sem gerðar voru til umsækjenda sem voru mismunandi fyrir hvert starf fyrir sig. Í tilviki starfs sviðsstjóra voru skilgreindar sjö slíkar frekari hæfniskröfur: Viðeigandi háskólamenntun, reynsla af stjórnunarstörfum, reynsla og/eða þekking á stjórnsýslu og rekstri hins opinbera, góðir greiningarhæfileikar, góð innsýn í íslenskt þjóðlíf, þekking á fjárhagskerfum hins opinbera (Orra) og gott vald á íslensku og ensku, bæði töluðu og rituðu máli. Helstu verkefnum sem felast í rækslu starfsins var svo lýst með eftirfarandi hætti í auglýsingunni: Að stýra 10 manna liðsheild. Stefnumótun og skipulagning verkefna. Áætlanagerð, gæðastýring og samskipti við stofnanir og ráðuneyti.
Kærði hafði að loknum umsóknarfresti þann hátt á að bjóða stærstum hluta umsækjenda að kynna sig einhliða í sérstöku kynningarviðtali og bjóða svo sex efnilegustu umsækjendunum í ráðningarviðtal, byggðu á umsóknargögnum og frammistöðu í nefndu kynningarviðtali. Að þeim loknum kallaði kærði eftir umsögnum vegna þeirra umsækjenda sem helst þóttu koma til greina.
Engin efni eru til að gera athugasemd við þessa aðferð kærða enda ákvörðun um ráðningu í starf matskennd stjórnvaldsákvörðun. Í samræmi við það verður almennt að játa kærða nokkurt svigrúm við mat hans á því hvaða málefnalegu sjónarmið skuli lögð til grundvallar og hvaða aðferð er beitt til að kanna hvernig einstakir umsækjendur falli að slíkum sjónarmiðum, enda sé að öðru leyti sýnt fram á að fullnægjandi upplýsingar hafi legið fyrir til að slíkt mat geti farið fram.
Af hálfu kærða hefur verið byggt á því að kærandi hafi ekki staðið sig vel í kynningarviðtalinu. Hann hafi virst lítt undirbúinn, öndvert ýmsum umsækjendanna sem hafi lagt vinnu í undirbúning og jafnvel afhent gögn í tengslum við viðtalið. Það hafi ekki verið kynnt sérstaklega að leggja mætti fram gögn en öllum hafi verið það frjálst á hvaða stigi ráðningarferilsins að bæta við umsóknargögn sín. Fyrir liggur að sú sem starfið hlaut afhenti endurrit af þeirri kynningu sem hún flutti.
Kærandi hefur gagnrýnt framkvæmd kynningarviðtalanna á tvennum forsendum einkum. Í boðun til kynningarinnar hafi ekkert komið fram sem hafi gefið til kynna að gert væri ráð fyrir sérstökum undirbúnum kynningum og síðan að jafnræðis hafi ekki verið gætt þar sem að í boðun til viðtalsins hafi ekki komið fram að gert væri ráð fyrir að umsækjendum gæfist kostur á að afhenda kynningarefni.
Taka má undir það með kæranda að framkvæmdinni í tengslum við kynningarviðtölin hafi verið nokkuð áfátt í þessum efnum af hálfu kærða, einkum því er laut að möguleikum umsækjenda til að afhenda sérstök kynningargögn. Ólíku er saman að jafna að umsækjendum gefist kostur á að koma ítarlegri gögnum á framfæri um sig og starfsferil sinn, annað að tekið sé við skriflegri kynningu frá sumum úr hópi umsækjenda sem lýtur að eigin umfjöllun umsækjenda um þá sjálfa og það starf sem þeir eru að sækjast eftir sem kærða gefst tóm til að gaumgæfa löngu eftir að viðtalinu er lokið. Á hitt er aftur á móti að líta að þessi ágalli á framkvæmdinni bitnaði ekki á umsækjendum eftir kyni en fyrir liggur samkvæmt kærða að bæði karlar og konur í hópi umsækjenda hafi haft þann hátt á að afhenda kynningarefni. Verður því ekki lagt til grundvallar að um brot á lögum nr. 10/2008 sé að ræða af þessari ástæðu.
Meðal þeirra sex umsækjenda sem var ákveðið að bjóða í ráðningarviðtal voru þrír karlmenn og þrjár konur, þar á meðal kærandi. Byggt er á því af hálfu kærða að ákvörðun um að bjóða kæranda í ráðningarviðtal, þrátt fyrir hvernig til tókst með kynningarviðtalið, hafi byggst á því að ekki hafi verið annað vitað en að hann uppfyllti þau skilyrði sem fram komu í auglýsingu, en ráða má af ummælum kærða að þar hafi einkum ráðið menntun kæranda og starfsreynsla. Að viðtölunum afstöðnum var umsækjendahópurinn enn þrengdur og ákveðið að afla umsagna um þrjá umsækjendur, eina konu og tvo karla, byggt á frammistöðu í ráðningarviðtölunum. Kærandi var ekki þar á meðal.
Kærði hefur byggt á því að sú afstaða hafi byggst á samanburði þessara sex umsækjenda þar sem niðurstaðan hafi orðið sú að kærandi hafi rekið lestina í þeim hópi. Í þeim efnum hafi bæði ráðið hlutrænar hæfniskröfur sem kærandi hafi ekki uppfyllt og einnig hæfniskröfur sem háðar voru huglægu mati.
Kærandi hefur gagnrýnt niðurstöðu kærða bæði hvað varðar þá hæfniskröfur sem kærði tiltekur að á hafi skort hjá honum en einnig að sú sem starfið hlaut hafi verið ofmetin á ýmsan hátt. Að auki hafi hún notið þess með ómálefnanlegum hætti að hafa verið í starfi hjá kærða um árabil.
Hvað þá gagnrýni snertir að sú sem starfið hlaut hafi notið þess að vera í starfi hjá kærða er annars vegar til þess að líta að umsækjendur sem starfa þá þegar hjá þeim atvinnurekanda, sem auglýsir starfið, verða að njóta sannmælis þannig að starf þeirra vinni ekki gegn þeim í ráðningarferlinu. Hins vegar verður að gæta jafnræðis á milli umsækjenda þannig að í þessum efnum sé þeim sem eru í starfi hjá viðkomandi atvinnurekanda ekki veitt ómálefnalegt forskot í ráðningarferlinu. Að mati kærunefndarinnar getur slíkt ómálefnalegt forskot skapast ef byggt er við ráðningu á upplýsingum frá viðkomandi umsækjanda sem beinlínis eru til komnar vegna aðgangs að gögnum atvinnurekandans sem öðrum eru ekki aðgengileg en slíkt eykur eðli máls samkvæmt líkur á því að hann geti skarað fram úr öðrum umsækjendum. Þá kann viðkynning þeirra sem annast um ráðninguna af þeim umsækjanda að vera önnur og meiri en annarra umsækjenda sem einnig getur haft áhrif í þessum efnum.
Í því máli sem hér er til úrlausnar liggur hlutrænt fyrir að viðkynning þeirra sem stóðu að ráðningu í starf sviðsstjóra stjórnsýslusviðs við þá sem starfið hlaut hefur verið takmörkuð þar sem sú sem starfið hlaut var farin í fæðingarorlof áður en viðkomandi stjórnendur hófu störf og var ekki komin til starfa á ný þegar ráðningarferillinn stóð yfir. Viðkynning eða kunningsskapur af þessum sökum hefur því vart haft áhrif í þessu tilviki. Þá hafði þekking hennar á starfsemi kærða ekki áhrif þannig að ómálefnanlega hafi hallað á kæranda en að þessu atriði verður vikið í tengslum við nánari umfjöllun um ráðningarviðtöl þeirrar sem starfið hlaut og kæranda.
Í ráðningarferlinu hafði kærði ekki þann hátt á að láta stigagjöf ráða niðurstöðu sinni heldur raðaði þeim sex umsækjendum sem helst þóttu koma til greina innbyrðis eftir því sem þeir þóttu fullnægja hverri hæfniskröfu. Af hálfu kærða voru skilgreindir fjórir flokkar með hliðsjón af viðkomandi hæfniskröfu; hvort umsækjandi nyti efsta styrkleika, næst efsta styrkleika, næst neðsta styrkleika eða neðsta styrkleika. Kærði hefur afhent myndræna framsetningu á því hvernig þessir umsækjendur komu út en það skjal var sérstaklega útbúið í tilefni af málinu. Skjalið sem slíkt er þannig ekki samtímagagn sem hagnýtt var við úrvinnslu umsókna við ráðninguna en með því er að sögn kærða dregin upp myndrænt sú niðurstaða sem lögð var til grundvallar af ráðningarteyminu þegar ráðningin var afráðin. Þar sem skjalið felur í sér sömu upplýsingar og birtast í öðrum gögnum hvað kæranda snertir og þá sem starfið hlaut, að viðbættum upplýsingum um mat á öðrum umsækjendum, verður litið til þess.
Þegar kærandi og sú sem starfið hlaut eru borin saman á grundvelli málatilbúnaðar kærða kemur fram að þau eru jöfn hvað varðar tvær af fimm hæfniskröfum sem gerðar voru til umsækjenda um öll störfin; getu til að vinna undir álagi og góða almenna tölvukunnáttu, en munur er metinn á þeim hvað hinar hæfniskröfurnar snerti. Sú sem starfið hlaut var metin með efsta styrkleika vegna hinna þriggja hæfniskrafnanna: Frumkvæði og metnaður. Skipulögð og sjálfstæð vinnubrögð. Jákvæðni og lipurð í mannlegum samskiptum. Kærandi á hinn bóginn var skilgreindur í næst neðsta styrkleika hvað varðar skipulögð og sjálfstæð vinnubrögð og í neðsta styrkleika hvað varðar frumkvæði og metnað og jákvæðni og lipurð í mannlegum samskiptum. Sú sem starfið hlaut var metin með efsta styrkleika hvað varðaði mat á þeim sjö frekari hæfniskröfum sem gerðar voru til umsækjenda um starf sviðsstjóra stjórnsýslusviðs: Viðeigandi háskólamenntun, reynsla af stjórnunarstörfum, reynsla og eða þekking á stjórnsýslu og rekstri hins opinbera, góðir greiningarhæfileikar, góð innsýn í íslenskt þjóðlíf, þekking á fjárhagskerfum hins opinbera (Orra) og gott vald á íslensku og ensku, bæði töluðu og rituðu máli. Kærandi var metinn með efsta styrkleika vegna fimm hæfniskrafna en í næst efsta styrkleika hvað varðaði gott vald á íslensku og ensku, bæði töluðu og rituðu máli, og í neðsta styrkleika hvað varðaði þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera (Orra).
Sé fyrst vikið að þeim hæfniskröfum sem gerðar voru sérstaklega til umsækjenda um starf sviðsstjóra stjórnsýslusviðs þá byggja þær fyrst og fremst á mati á hlutrænum atriðum. Kærandi býr ekki að reynslu á fjárhagskerfi hins opinbera og til þess að komast í efsta styrkleika hvað tungumál snertir þurftu umsækjendur að hafa búið erlendis auk þess að hafa hagnýtt tungumálið í námi eða vinnu. Á það skortir hjá kæranda þannig að ekki eru efni til að gera athugasemdir við það mat kærða sem slíkt. Að mati kærunefndar getur slík krafa, um búsetu erlendis til að uppfylla skilyrði um tungumálakunnáttu, þó í vissum tilvikum verið ómálefnaleg enda er búseta ein og sér ekki algildur mælikvarði á tungumálakunnáttu. Ekki eru þó efni til að gera athugasemdir við mat kærða á tungumálakunnáttu umsækjenda í máli þessu. Hvað þekkingu á fjárhagskerfum hins opinbera snertir sýnast vart rök til að leggja slíka hæfniskröfu upp sem hlutrænt skilyrði fyrir því að koma til álita í starf hjá hinu opinbera þannig að sá sem ekki býr að þekkingunni teljist standa skör lægra en ríkisstarfsmenn sem njóti þeirrar þekkingar. Gæta verður þess að í hæfniskröfum felist ekki tæknileg hindrun sem í raun hygli einum hópi umsækjenda á kostnað annarra. Fyrir lá að kærandi hafði stýrt innleiðingu Oracle hugbúnaðarkerfis í starfi sem hann sinnti hjá opinberri stofnun en sá hugbúnaður er hluti af tölvukerfum ríkisins. Þess er og að vænta að kærandi, sem háskólamenntaður maður sem hagvanur er notkun ýmissa tölvukerfa, hefði vart átt í erfiðleikum með að tileinka sér nefnt hugbúnaðarkerfi ef hann hefði verið ráðinn. Að mati kærunefndar stóðu því ekki rök til að útiloka kæranda á grundvelli vanþekkingar á fjárhagskerfum hins opinbera.
Kærandi hefur jafnframt gert athugasemd við það mat kærða að telja starfsreynslu og menntun þeirrar sem starfið hlaut til efsta styrkleika á sama hátt og hans menntun og starfsreynslu. Það sé alröng nálgun hjá kærða að láta mikla menntun hans og starfsreynslu á sviði endurskoðunar, sérstaklega innri endurskoðunar, ekki vega þyngra en menntun og starfsreynslu þeirrar sem starfið hlaut. Það mat sé ómálefnalegt og brjóti gegn jafnræði umsækjenda þar sem þar með séu tilteknir eiginleikar hans útilokaðir en að hans mati séu innri endurskoðun og stjórnsýsluendurskoðun hvoru tveggja greinar innan endurskoðunar þar sem beitt sé mjög áþekkri aðferðarfræði á svipuð viðfangsefni.
Þegar horft er til inntaks 6. gr. laga nr. 46/2016 og umfjöllunar í lögskýringargögnum og það borið saman við 5. gr. laganna um fjárhagsendurskoðun sýnist eðlismunur þar á, enda markmið stjórnsýsluendurskoðunar skilgreint í ákvæðinu mun víðtækara en markmið fjárhagsendurskoðunar. Sérstaklega í þeim efnum að um ákveðið frammistöðumat er að ræða, hvernig þeim aðilum sem sæta stjórnsýsluendurskoðun gengur að sinna lögbundnum verkefnum sínum og koma ábendingum um hugsanlegar úrbætur á framfæri. Í þessu ljósi og þegar litið er til þess að í auglýsingu var ekki gerð krafa um menntun og réttindi á sviði endurskoðunar eru að áliti kærunefndar ekki forsendur til að gera athugasemdir við mat kærða í þessum efnum.
Þær hæfniskröfur sem á þótti skorta hjá kæranda, sem voru meðal þeirra sem gerðar voru til umsækjenda um öll þau störf sem kærði auglýsti eru allar háðar huglægu mati byggðu á upplýsingum í umsóknargögnum en ekki síst því sem fram kemur í starfsviðtölum. Kærði hefur byggt á því að við slík tækifæri gefist færi til þess að leggja mat á hvort umsækjandi hafi þá persónulegu eiginleika sem kærði leitaðist eftir hjá stjórnendum, hversu miklar líkar eru á því að viðkomandi geti átt gott samstarf við starfsmenn þeirrar einingar sem honum væri ætlað að stýra og hve miklar líkur væru á því að umsækjandi myndi endast í starfi.
Þegar höfð er hliðsjón af þeim upplýsingum sem kærandi og kærði hafa teflt fram um framkvæmd þeirra tveggja viðtala sem kærandi fór í hjá kærða þá sýnist blasa við að miklu ræður um hvernig til tókst að málsaðilar hafa mjög ólíka sýn á það hvernig viðtöl sem þessi eru upp byggð.
Kærandi hefur greint frá þeirri ályktun sinni að þar sem boðað var til kynningarviðtals með stuttum fyrirvara væri ekki ætlast til þess að umsækjendur undirbyggju sig sem leiddi til þess að hann kom lakar út í samanburði við þá sem það gerðu. Engar forsendur eru til að fetta fingur út í þá framgöngu annarra umsækjenda að leggja metnað í slíkan undirbúning þótt gerð hafi verið athugasemd af hálfu kærunefndar hér fyrr við viðtöku gagna frá sumum umsækjendum við þetta tækifæri. Í þessu ljósi, metið þröngt á mælistiku kynningarviðtalsins, eru ekki forsendur til að gera athugasemd við það að kærandi hafi talist í næst efsta styrkleika í umsókn um þetta starf sem slíkt hvað hæfnisskilyrðið um skipulögð og sjálfstæð vinnubrögð snertir.
Að auki féll sú framtíðarsýn sem kærandi lýsti í því viðtali ekki að eðli hins auglýsta starfs; um samtímaendurskoðun, mikilvægi á notkun rafrænna aðferða til að hafa eftirlit með starfsemi ríkisins og hvernig hann hafi verið leiðandi í sinni starfsstétt í fræðslustarfi og sýn á breyttar vinnuaðferðir við endurskoðun. Samtímaendurskoðun og rafrænt eftirlit kemur lítt að gagni í starfi sem meðal annars lýtur að stjórnun þess sviðs sem bregst við skýrslubeiðnum Alþingis, sbr. 17. laga nr. 46/2016. Það liggur fyrir að sú sem starfið hlaut hagnýtti sér þekkingu sína á ráðagerðum kærða um skipulagsbreytingar þegar hún rakti framtíðarsýn sína um þróun starfsins og starfsemi kærða eins og lesa má í endurriti kynningar hennar í fyrra viðtalinu. Þótt vissulega hafi hún notið þeirrar vitneskju verður ekki talið að það hafi ráðið úrslitum í þessum tileknu efnum gagnvart kæranda. Það er innan svigrúms kærða við mat á umsækjendum og á engan hátt ómálefnalegt að taka afstöðu til þessarar ólíku nálgunar þegar áhersla kæranda sýnist lúta að öðru en lögbundnu inntaki þess starfssviðs sem hið auglýsta starf fellur undir.
Að sama brunni ber hvað síðara viðtalið snertir en þar virðist kærandi einnig hafa haft ólíka nálgun miðað við aðra umsækjendur. Kærði hefur greint frá því að sumir í þeirra hópi hafi fjallað um hvernig þeir sæju verkefni við stjórnsýsluendurskoðanir þróast og eftir atvikum tekið af skarið um atriði sem að þeirra mati mættu betur fara, en það hafi kærandi ekki gert. Það að kærandi gerði það ekki, þrátt fyrir að búa að ákveðnum skoðunum og hafa tillögur þar að lútandi á takteinum, mun hafa helgast af því viðhorfi að hann hefði ekki vitað hvernig brugðist yrði við slíkum athugasemdum og tillögum og ekki viljað að ráðningarteymið fengi þá röngu mynd af honum að hann liti niður á aðra eða teldi sig betri með því að koma með tillögur um að gera betur.
Almennt er helsta markmiðið með ráðningarviðtali frá sjónarhóli þess sem er að auglýsa starf laust til umsóknar að komast að sem mestu um umsækjandann og fá tækifæri til að meta hversu vel hann kemur til með að henta í það starf sem ráða á í. Sá sem sækir slíkt viðtal ber almennt ábyrgð á því sjálfur hvaða upplýsingum hann kemur á framfæri. Fyrir liggur að kærandi hélt aftur af sér í þeim efnum umfram tilefni því að einfalt sýnist að sneiða hjá því með hæfilegum fyrirvörum við orð sín að í lýsingu á hugmyndum um breytingar og ábendingum um hvað betur mætti fara feli í sér aðdróttun eða móðgun gagnvart ráðningarteymi. Verður því ekki talið ómálefnanlegt af hálfu kærða að telja kæranda hafa komið lakar út í þessum efnum og skilgreint hann í neðsta styrkleika af umsækjendunum sex hvað frumkvæði og metnað snerti eins og þessir þættir birtust í ráðningarviðtölum. Á hinn bóginn má gera athugasemd við að horft sé svo þröngt á hæfniskröfu sem þessa, að ekki sé litið til umsóknargagna í þessu tilliti en þar getur kærandi um atriði sem sýnast falla að hæfniskröfunni án þess að þeim virðist vera gefinn gaumur.
Það er síðan ekki síst markmið ráðningarviðtala að gefa atvinnurekanda eins og kærða tækifæri á að að meta hvort umsækjandi hafi þá persónulegu eiginleika sem leitast er eftir, í þessu tilviki hjá stjórnendum. Horft er í þeim efnum til þeirra eiginleika sem skilgreindir eru í auglýsingu og hversu miklar líkar væru á því að viðkomandi gæti átt gott samstarf við starfsmenn þeirrar einingar sem honum væri ætlað að stýra og hve miklar líkur væru á því að umsækjandi myndi endast í starfi.
Eins og áður er getið var kærandi talinn með minnsta styrkleika hvað varðaði hæfniskröfu um jákvæðni og lipurð í mannlegum samskiptum. Hann væri ósveigjanlegur og skorti lipurð í mannlegum samskiptum auk þess sem hann hafi orðið bráður við spurningum er lutu að hans persónulegu eiginleikum og þannig skort yfirvegun og jafnvægi auk þess sem ráða mátti af látbragði að hann hafi farið í varnarstöðu. Hann hafi í verki sýnt það í viðtalinu sem hann gat um sem veikleika hjá sér að hann gæti verið höstugur í samskiptum. Loks hafi hann séð sig í starfinu tímabundið til fimm eða sjö ára en ekki til framtíðar.
Þrír stjórnendur kærða stóðu að viðtölum við umsækjendur og skráðu hjá sér athugasemdir hver fyrir sig. Athugasemdir hvers og eins bera það með sér að vera ritaðar sjálfstætt í rauntíma, að því er virðist án samráðs við aðra í ráðningarteyminu, en athugasemdirnar eru misjafnlega ítarlegar um einstök atriði auk þess sem látið er hjá líða í sumum tilvikum að bóka svör viðmælenda. Af hálfu kærunefndar eru ekki efni til að gera athugasemdir við það að ekki hafi verið hugað að stöðlun svaranna og hvað í þeim þyrfti að koma fram, en eðli máls samkvæmt takmarkar það gildi athugasemdanna við úrlausn máls í umfjöllun um atriði sem lítt eða ekki er bókað um.
Fyrir liggur að allir sem sátu ráðningarviðtal við kæranda bókuðu hjá sér að hann sæi starfið fyrir sér til fimm eða sjö ára. Eru því ekki rök til annars en að leggja það til grundvallar. Þó að nefndur árafjöldi sé nokkuð langt tímabil verður ekki fram hjá því horft að það er málefnanlegt af hálfu kærða að gera greinarmun á umsækjanda sem skilgreinir það sérstaklega að hann ætli sér tiltekinn tíma til að sinna starfinu enda annars konar nálgun að starfsmaður lýsi þeirri afstöðu að ætla að binda trúss sitt við atvinnurekandann til framtíðar, ótímabundið.
Hvað varðar persónulega eiginleika, sem ekki virðast hafa verið ráðningarteymi kærða að skapi, er á hinn bóginn afar takmarkað bókað um. Það er að sönnu bókað að kærandi hafi lýst sér sem höstugum en einstakir meðlimir stjórnendateymisins virðast ekki hafa bókað hjá sér í rauntíma athugasemdir er lutu að framgöngu kæranda sem er lögð honum til lasts. Vissulega er það grundvallaratriði og í raun megintilgangur ráðningarviðtals að gefa atvinnurekanda kost á að kynnast umsækjanda persónulega. Í þeim efnum hlýtur persónuleg upplifun einstakra stjórnenda sem sitja ráðningarviðtöl að skipta sköpum. Faglegar greiningar á samskiptahæfni með hlutlægum og hlutbundnum aðferðum koma í raun aldrei í stað slíkrar upplifunar enda verða stjórnendur að geta séð það fyrir sér að viðkomandi einstaklingur falli að starfsanda á vinnustaðnum og samstarf starfsmanna gangi snurðulaust fyrir sig.
Það að hafa ráðningarteymi skipað þremur stjórnendum er síðan dæmi um vönduð vinnubrögð og minnkar líkur á því að ómálefnanleg sjónarmið fái ráðið niðurstöðu. Til þess að leggja persónulegt mat á mannlega eiginleika umsækjanda til grundvallar niðurstöðu er aftur á móti brýnt að afstaða hvers og eins í ráðningarteyminu til þessara persónulegu eiginleika sé bókuð í rauntíma, þegar viðtalið fer fram og séu þannig fyrirliggjandi í gögnum máls. Sú skylda hvíldi á kærða að skrá niður helstu forsendur ákvarðana, enda kæmu þær ekki fram í öðrum gögnum málsins, sbr. 1. mgr. 27. upplýsingalaga nr. 140/2012. Að þessu leyti var málsmeðferð kærða annmörkum háð. Af þessum sökum verður niðurstaða í málinu ekki byggð á mati á því hversu kærandi fullnægði hæfisskilyrðinu um jákvæðni og lipurð í mannlegum samskiptum.
Með hliðsjón af framanrituðu er það niðurstaða kærunefndar að ekki séu forsendur til að gera svo mikinn mun á kæranda og þeirri sem starfið hlaut eins og kærði lagði til grundvallar. Sú sem starfið hlaut fullnægir þó hæfisskilyrðum í nokkrum efnum betur, skilyrðinu um tungumálakunnáttu og skilyrðinu um frumkvæði og metnað. Kemur því sönnunarregla 4. mgr. 26. gr. laga nr. 10/2008 ekki til skoðunar þar sem fyrir liggur að þau eru ekki í það minnsta jafn hæf. Það sem ræður að mati kærunefndar þó úrslitum er að málatilbúnaður beggja málsaðila ber vitni um mjög ólíka sýn til hins auglýsta starfs.
Kærandi hefur byggt á því að í raun sé enginn eðlismunur á fjárhagslegri endurskoðun og stjórnsýsluendurskoðun og sýnist hafa nálgast umsókn um starfið með þessa sýn að leiðarljósi. Umsóknargögn hans og athugasemdir til kærunefndar bera þessu viðhorfi glögg merki eins og rakið hefur verið. Þetta viðhorf kæranda er ekki í samræmi við lög nr. 46/2016 þar sem augljós munur er á þessum verkefnum samkvæmt lögunum. Með hliðsjón af þessu og þar sem sú sem starfið hlaut fullnægði betur þeim hæfniskröfum sem skilgreindar voru í auglýsingu er það niðurstaða kærunefndar jafnréttismála að kærði hafi ekki brotið gegn lögum nr. 10/2008 um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla þegar sviðsstjóri á stjórnsýslusviði kærða var ráðinn.
Í ljósi niðurstöðu málsins eru ekki efni til þess að úrskurða um kostnað kæranda við að hafa kæruna uppi auk þess sem lög standa ekki til að úrskurða honum bætur þar sem fram hjá honum hafi verið gengið og er þeirri kröfu vísað frá kærunefnd jafnréttismála.
Uppkvaðning úrskurðar hefur dregist vegna veittra fresta vegna gagnaöflunar málsaðila.

Ú r s k u r ð a r o r ð

Kærði, Ríkisendurskoðun, braut ekki gegn lögum nr. 10/2008 um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla er sviðsstjóri stjórnsýslusviðs var ráðinn 1. nóvember 2018.

Kröfu kæranda um málskostnað er hafnað. Kröfu kæranda um bætur, þar sem fram hjá honum hafi verið gengið við ráðninguna, er vísað frá kærunefnd jafnréttismála.

Björn L. Bergsson

Þórey S. Þórðardóttir

Grímur Sigurðsson

Efnisorð

Kærunefnd jafnréttismála

Mál nr. 1/2019 - Úrskurður

Úrskurður kærunefndar jafnréttismála

A

gegn

Ríkisendurskoðun

Efnisorð

Hafa samband

Skilaboðin hafa verið send ráðuneytinu til afgreiðslu.