11. nóvember 2020 Fjármála- og efnahagsráðuneytið

Breytt fyrirkomulag skimunar á landamærum forsenda umtalsverðs efnahagsbata

Breytt fyrirkomulag skimunar á landamærum, sem liðkar fyrir aðgangi ferðamanna með ásættanlegri áhættu með tilliti til sóttvarna, er forsenda þess að umtalsverður efnahagsbati geti hafist á næsta ári. Mikið er því í húfi að leitað sé leiða til að auðvelda ferðalög milli landa án þess að samfélagslegum hag af árangursríkum sóttvörnum sé kastað fyrir róða. Áður en ákvörðun er tekin um slakari aðgerðir á landamærum er mikilvægt að greina áhættu hvað varðar útbreiðslu farsóttarinnar og leggja mat á hvað teljist ásættanlegt í þeim efnum. Þetta eru á meðal niðurstaðna starfshóps fjármála- og efnahagsráðherra um efnahagsleg áhrif sóttvarna sem hefur unnið efnahagslegt mat á tilteknum tillögum að breyttum aðgerðum á landamærum.

Ferðamönnum hefur fækkað mjög eftir að aðgerðir voru hertar

Frá því tvöföld skimun fyrir alla komufarþega tók gildi þann 19. ágúst hefur farþegum um Keflavíkurflugvöll fækkað um 90% miðað við fyrri hluta ágúst og 97% miðað við sama tíma í fyrra. Fátt bendir til annars en að fjöldi erlendra ferðamanna verði áfram í lágmarki svo lengi sem núverandi aðgerðir eru í gildi á landamærum. Að sama skapi bendir ekkert til annars en að það markmið að koma í veg fyrir að smit berist til landsins hafi náðst. Fjölmargir þættir utan umgjarðar á landamærum hafa áhrif á fjölda ferðamanna næstu misserum. Má þar nefna þróun faraldursins hérlendis og í upprunalandi ferðamanna, þær reglur sem önnur ríki setja á landamærum sínum gagnvart för fólks til eða komum frá Íslandi og þróun faraldursins og landamærareglna í þeim löndum sem íslensk ferðaþjónusta er í samkeppni við.

Þrjár tillögur að breyttum aðgerðum teknar til skoðunar

Í fyrstu skýrslu starfshópsins frá því í september sagði m.a. að æskilegt væri að stjórnvöld og ferðaþjónustan myndu eiga samtal um hvort aðrar sóttvarnaaðgerðir á landamærum væru mögulegar án þess að taka of mikla áhættu. Þær tillögur sem starfshópur fjármála- og efnahagsráðherra hefur haft til skoðunar koma annars vegar frá Samtökum ferðaþjónustunnar og Icelandair (A og B hér að aftan) og hins vegar frá samtali hópsins við sérfræðinga í þróun faraldra. Tillögurnar sem greindar voru sérstaklega í minnisblaðinu eru eftirfarandi:

A. Vottorð frá heimalandi: Tvöfaldri skimun verði hliðrað fyrir ferðamenn þannig að fyrri skimun eigi sér stað í heimalandi ferðamannsins en seinni skimun eigi sér stað við komu á landamærum Íslands.

B. Ferðamannasmitgát: Núverandi fyrirkomulag á landamæraskimun verði óbreytt nema að því leyti að ferðamenn fái að fara í svokallaða ferðamannasmitgát í stað sóttkvíar á milli fyrri og seinni skimunar.

C. Þreföld skimun: Tillögur A og B taki báðar gildi, þ.e. þreföld landamæraskimun þar sem fyrsta skimun á sér stað í heimalandi ferðamanns, önnur skimun við komu til landsins og þriðja skimun fimm dögum síðar. Ferðamannasmitgát gildi milli annarrar og þriðju skimunar.

Í stjórnkerfinu er unnið að mótun fyrirkomulags á landamærunum. Þar geta fleiri leiðir komið til skoðunar en fjallað er um hér, en meginniðurstöður minnisblaðsins munu nýtast við mat á öðrum leiðum sem komið gætu til greina.

Fleiri ferðamenn á næsta ári en við óbreyttar aðgerðir

Miðað við mat Icelandair á áhrifum þessara tillagna á fjölda flugfarþega er það niðurstaða starfshópsins að fjöldi erlendra ferðamanna árið 2021 gæti orðið á bilinu 370-800 þúsund að gefnum tilteknum forsendum. Til samanburðar er talið að nærri 100 þúsund ferðamenn myndu sækja landið heim árið 2021 ef núverandi fyrirkomulag yrði á landamærum allt árið. Breytingar til enn frekari slökunar sóttvarnaaðgerða á næsta ári, t.d. á grundvelli bóluefnis, myndu leiða til fleiri erlendra ferðamanna.

Starfshópurinn vann einnig mat á þjóðhagslegum áhrifum tillagnanna. Þar kemur m.a. fram að atvinnuleysi gæti orðið á bilinu 0,5-1,5 prósentustigum lægra á næsta ári samkvæmt tillögunum en ef óbreyttar aðgerðir gilda á landamærum út árið 2021. Þjóðhagslegt mat á tillögunum er háð ýmsum forsendum og fyrirvörum, m.a. þeim fyrirvara að starfshópurinn hefur ekki haft í höndum mat á tillögum með tilliti til öryggis sóttvarna og því er í þjóðhagslega matinu ekki tekið tillit til mögulegra efnahagslegra áhrifa af aukinni smithættu, að því marki sem sú hætta væri til staðar.

Taka þarf tillit til ýmissa þátta við mótun aðgerða

Að mati starfsópsins eru a.m.k. fjórir þættir sem þarf að hafa í huga við mótun aðgerða:

Í fyrsta lagi skiptir máli hvenær breytt fyrirkomulag er tilkynnt og hvenær það tekur gildi. Því fyrr sem tilkynnt er um nýtt fyrirkomulag með skýrum tímaramma, því meiri gæti fjöldi ferðamanna orðið næsta sumar.
Í öðru lagi er fyrirsjáanleiki mikilvægur . Því þarf að tryggja vandað áhættumat og skilyrða fyrirkomulagið með einhverjum hætti.
Í þriðja lagi skiptir trúverðugleiki máli þegar breytt fyrirkomulag er kynnt. Mikilvægt er að traust ríki á að breyttu fyrirkomulagi verði ekki breytt til herðingar svo að ferðaþjónustan geti í góðri trú selt ferðir á grundvelli þess.
Í fjórða lagi þarf að huga að samspili innlendra sóttvarna við aðgerðir á landamærum.