Mál nr. 18/2021 - Úrskurður

Úrskurður kærunefndar jafnréttismála

A

gegn

B ehf.

Uppsögn. Leiðréttingarkrafa. Launamismunun. Kyn. Kynþáttur. Fjölþætt mismunun. Ekki fallist á brot vegna launamismununar. Fallist á brot gegn banni við uppsögn.

A kærði ákvörðun B ehf. um að segja henni upp störfum í kjölfar þess að hún krafðist leiðréttingar á launum og kjörum sínum hjá B ehf. vegna mismununar á grundvelli kyns og kynþáttar. Ekki var fallist á að A hefði leitt líkur að því að laun hennar og önnur kjör, sem leiðréttingarkrafa hennar laut að, hefðu verið ákvörðuð lægri fyrir sömu eða jafn verðmæt störf, sbr. 2. mgr. 18. gr. laga nr. 150/2020 og 1. mgr. 9. gr. og 15. gr. laga nr. 86/2018. Í samræmi við þá niðurstöðu var ekki heldur talið að sýnt hefði verið fram á að A hefði orðið fyrir fjölþættri mismunun. Hins vegar var fallist á að hún hefði leitt líkur að því að henni hefði verið sagt upp störfum sökum þess að hún hefði krafist leiðréttingar á kjörum sínum vegna mismununar á grundvelli laga nr. 150/2020, sbr. 1. mgr. 20. gr. laganna, og laga nr. 86/2018, sbr. 1. mgr. 13. gr. laganna. Kom því í hlut kærða að sýna fram á að uppsögnin grundvallaðist ekki á leiðréttingarkröfu kæranda en að mati nefndarinnar hafði það ekki tekist hjá B ehf. Var því niðurstaða kærunefndar sú að A hefði verið sagt upp störfum sökum þess að hún hefði krafist leiðréttingar á grundvelli laga nr. 150/2020 og laga nr. 86/2018. Var B ehf. gert að greiða A málskostnað.

1. Á fundi kærunefndar jafnréttismála hinn 30. desember 2022 er tekið fyrir mál nr. 18/2021 og kveðinn upp svohljóðandi úrskurður:
2. Með kæru, dags. 1. nóvember 2021, kærði A B ehf. fyrir að hafa brotið gegn ákvæðum laga nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna, og laga nr. 86/2018, um jafna meðferð á vinnumarkaði, með því að veita kæranda ekki kauprétt við úthlutun slíkra réttinda árið 2010, með því að veita kæranda lægri kauprétt en sambærilegum starfsmönnum við úthlutun kauprétta árið 2015 og með því að greiða kæranda lægri laun en þeim sem gegndu sambærilegum störfum hjá kærða. Þá kærði hún þá ákvörðun kærða að segja henni upp störfum sökum þess að hún krafðist leiðréttingar á kjörum sínum á þeim grundvelli að henni hefði verið mismunað á grundvelli kyns og kynþáttar. Jafnframt krafðist kærandi þess að kærði greiddi henni kostnað af því að hafa kæruna uppi.
3. Kæran ásamt fylgiskjölum var send kærða með bréfi, dags. 26. nóvember 2021. Að veittum viðbótarfresti barst greinargerð kærða með bréfi, dags. 20. janúar 2022, og var hún kynnt kæranda með bréfi kærunefndar, dags. 21. janúar 2022.
4. Kærunefndinni barst bréf kæranda, dags. 9. febrúar 2022, með athugasemdum við greinargerð kærða, auk frekari gagna 10. febrúar s.á. Athugasemdir kæranda og fylgiskjöl voru send kærða með bréfi kærunefndar, dags. 21. mars 2022. Athuga­semdir kærða bárust nefndinni með bréfi, dags. 12. apríl 2022, og voru þær sendar kæranda daginn eftir, að undanskildum trúnaðargögnum samkvæmt 4. mgr. 10. gr. laga nr. 151/2020, um stjórnsýslu jafnréttismála. Frekari athugasemdir kæranda bárust með tölvupósti til kærunefndar 3. maí 2022 sem sendar voru kærða til kynn­ingar daginn eftir. Viðbótarathugasemdir kærða bárust með tölvupósti til kæru­nefndar 9. maí s.á. og voru þær sendar kæranda til kynningar 17. s.m.
5. Kærunefnd óskaði eftir nánari upplýsingum frá kærða með bréfi, dags. 17. nóvember 2022. Umræddar upplýsingar bárust nefndinni að hluta 28. s.m. og var sá hluti þeirra sem ekki er bundinn trúnaði samkvæmt 4. mgr. 10. gr. laga nr. 151/2020 sendur kæranda til kynningar 1. desember 2022. Frekari gögn bárust nefndinni frá kærða 4.-­6. desember 2022 og 19. s.m. Jafnframt bárust athugasemdir kæranda síðastgreindan dag og voru þær sendar kærða til upplýsingar daginn eftir. Frekari athugasemdir bárust frá kærða 27. desember 2022 sem voru senda kæranda til upplýsingar daginn eftir ásamt þeim gögnum sem höfðu borist frá kærða og ekki voru bundnar trúnaði samkvæmt 4. mgr. 10. gr. laga nr. 151/2020. Þá bárust athugasemdir frá kæranda 29. s.m. Taldi nefndin ekki þörf á að leita frekari sjónarmiða aðila.

   
   
   MÁLAVEXTIR

    

6. Kærandi starfaði hjá B ehf. frá 2007 til ársins 2021 en forverum fyrirtækisins frá árinu 2000. Að loknu háskólanámi á árinu 2013 gegndi hún stöðu framkvæmdastjóra markaðsmála hjá félaginu. Kæranda var úthlutað kauprétti í lok árs 2015 og á árinu 2020 skrifaði hún undir endurbættan kaupréttarsamning. Hinn 11. febrúar 2021 fékk kærandi greiðslu fyrir kaupréttinn. Með bréfi til stjórnar kærða, dags. 22. júlí 2021, krafðist hún skaða- og miskabóta vegna þeirrar mismununar sem hún taldi sig hafa orðið fyrir á grundvelli kyns og þjóðernis­uppruna, bæði varðandi laun og við úthlutun kaupréttar á árinu 2010, þar sem hún hafi verið sniðgengin, og vegna kaupréttarúthlutunar á árinu 2015. Bréfi kæranda var svarað 19. ágúst 2021 þar sem kröfum hennar var hafnað. Kærandi sendi í kjölfarið annað bréf, dags. 1. september 2021, þar sem fyrri kröfur voru ítrekaðar en því var svarað með sama hætti af hálfu kærða tveimur dögum síðar, 3. september 2021. Þann dag afhenti forstjóri kærða kæranda bréf þar sem henni var sagt upp störfum hjá kærða.

    

   SJÓNARMIÐ KÆRANDA

    

7. Kærandi telur að uppsögn hennar sé í andstöðu við ákvæði 20. gr. laga nr. 150/2020 og 13. gr. laga nr. 86/2018 þar sem kveðið er á um að óheimilt sé að segja upp starfsmanni af þeim sökum að viðkomandi leitar réttar síns á grundvelli laganna. Bendir kærandi á að í uppsagnarbréfi til hennar sé viðurkennt að ástæða upp­sagnarinnar sé krafa hennar um leiðréttingu á mismunun sem hún taldi sig hafa orðið fyrir.
8. Fram kemur í kæru að kærandi sé fædd í X. Hún hafi starfað hjá kærða og forverum kærða frá árinu 2000 og allt þar til henni var sagt upp 3. september 2021. Hún lauk meistaraprófi í markaðsfræði og alþjóðaviðskiptum frá Háskóla Íslands á árinu 2013 en frá þeim tíma gegndi hún stöðu framkvæmdastjóra markaðsmála (CMO) hjá fyrirtækinu og var einn af lykilstjórnendum þess. Bendir hún á að starfs­lýsing hennar beri þessi merki að á henni hafi hvílt ríkar skyldur og mikil ábyrgð.
9. Kærandi tekur fram að hún hafi staðið sig afburðavel í starfi og megi m.a. rekja góðan árangur fyrirtæki­sins beint til starfa hennar á sviði markaðsmála. Hún hafi ásamt teymi sínu byggt upp vörumerkið B á heimsvísu en hugbúnaður fyrirtækisins sé seldur um allan heim. Hafi það því verið verulegt áfall þegar hún fyrir tilviljun komst að því að vinnuframlag hennar hafi ekki verið metið að verðleikum og að henni hafi verið mismunað í starfi sínu hjá kærða.
10. Kærandi telur að rekja megi upphaf þeirrar mismununar, sem hún telur sig hafa orðið fyrir, til ársins 2010 þegar gerðir voru kaupréttarsamningar við marga lykil­starfsmenn en ekki hana. Hafi hún fyrst fengið upplýsingar um þessa kaup­réttarsamninga við sölu fyrirtækisins árið 2015, þegar ágreiningur um þá fór fyrir dómstóla, og í ljós kom að umræddir starfsmenn hefðu hagnast talsvert á sölunni á þeim. Bendir kærandi á að meðal starfs­manna sem fengu kauprétt hafi verið starfs­menn sem voru lægra settir en hún og með minni starfsreynslu. Hafi kærandi upp­lýsingar um að verðmæti þessara kauprétta hafi verið á bilinu 15–100 milljónir króna fyrir hvern starfsmann.
11. Kærandi bendir á að núverandi forstjóri fyrirtækisins hafi tekið við starfinu eftir að framangreindir kaupréttarsamningar voru gerðir. Þegar hann hafi verið upplýstur um að kærandi hafi ekki fengið kauprétt hafi hann lagt til að hún myndi vinna áfram hjá fyrirtækinu en komið yrði til móts við hana með því að leiðrétta laun hennar. Gat kærandi því ekki betur séð en að vilji stæði til þess að tryggja að hún myndi í framtíðinni njóta sanngjarnra launa og kaupréttar til samræmis við stöðu sína hjá fyrirtækinu og starfsframlag. Það hafi því miður ekki orðið raunin en for­stjórinn hafi mótmælt því að framangreint samtal hafi átt sér stað eftir að kærandi hafði uppi kröfur um leiðréttingu launakjara vegna mismununar.
12. Kærandi tekur fram að gerður hafi verið kaupréttarsamningar við stjórnendur fyrirtækisins á árinu 2015, þ.m.t. við hana. Sökum þagnarskyldu hafi ekki komið í ljós fyrr en síðar að sá kaupréttur var töluvert lægri en samkvæmt þeim samningum sem voru gerðir við aðra starfsmenn, hvort sem þeir voru jafnhátt eða lægra settir en hún innan fyrirtækisins. Hún hafi á árinu 2020 skrifað undir endurbættan kaup­réttarsamning og hafi henni þá verið tjáð að samningurinn væri gerður í því skyni að hún fengi meira í sinn hlut við sölu kaupréttarins. Hafi hún þannig átt von á því að fá betri kauprétt eða í það minnsta jafngóðan og aðrir starfsmenn í sambærilegri stöðu, einkum vegna þeirrar mismununar sem hún hafði þurft að þola við gerð fyrri kaupréttarsamninga. Sú trú hennar hafi m.a. verið byggð á því að forstjóra fyrir­tækisins hafi verið fullkunnugt um að gengið hefði verið fram hjá henni við gerð fyrri samninga.
13. Þá tekur kærandi fram að hún hafi 13. febrúar 2021 fengið greidda tiltekna fjárhæð fyrir sinn kauprétt sem sé mun lægri en starfsmaður sem gegndi sambærilegu starfi fékk greidda. Fjárhæðin sé hins vegar sú sama eða svipuð og lægra settir starfsmenn fengu greidda. Sem dæmi hafi samstarfskona kæranda, sem starfi sem rekstrar­stjóri (COO), fengið tvöfalt hærri greiðslu fyrir sinn kauprétt. Sú hafi gegnt sambærilegu starfi og kærandi að því er varðar ábyrgð og mikilvægi þótt sjálf verkefnin kunni að hafa verið ólík. Óumdeilt sé að um sé að ræða tvo af lykilstarfsmönnum fyrirtækisins og því vandséð að tvöfaldur munur á kauprétti eigi sér nokkrar málefnalegar skýringar, sér í lagi ef litið er til starfsreynslu og framlags til uppbyggingar fyrirtækisins þar sem kærandi hafði starfað tólf árum lengur. Þannig megi færa rök fyrir því að mismunur á kaupréttum hefði frekar átt að vera á hinn veginn.
14. Kærandi heldur því fram að hún hafi þurft að þola skert launakjör miðað við starfs­menn í sambærilegum störfum. Kærandi hafi þannig grun um að jafnsettir eða lægra settir starfsmenn innan fyrirtækisins með minni starfsreynslu hafi haft hærri laun en hún. Þessir starfsmenn séu flestir íslenskir karlar en hún sé kona af erlend­um uppruna. Að auki bendir kærandi á að ársreikningur félagsins frá árinu 2020 og staðgreiðsluskrá Skattsins renni stoðum undir staðhæfingar hennar, bæði varðandi óútskýrðan launamun og mismunun við greiðslu samkvæmt kaupréttar­samn­ingnum.
15. Kærandi tekur fram að í ljósi alls framangreinds hafi hún ákveðið að óska eftir leiðréttingu vegna þeirrar mismununar sem hún taldi sig hafa orðið fyrir. Hafi hún viljað leggja sitt af mörkum til að leysa málið í sátt við sína yfirmenn, enda að öðru leyti mjög ánægð í starfi. Kærandi hafi því í júlí 2021 óskað eftir samtali við sinn næsta yfir­mann, forstjóra fyrirtækisins, til þess að fara yfir málið. Að mati kæranda var samtalið algjörlega árangurslaust. Hafi forstjórinn ekki boðist til að taka málið lengra, s.s. með því að rannsaka mögulegt launamisrétti og misrétti vegna úthlutun­ar kaupréttar, heldur einungis vísað til ábyrgðar stjórnar fyrir­tækisins. Tekur kær­andi fram að þá hafi forstjórinn sagt „að það kynni að vera að mögulega mætu eigendur fyrirtækisins konur ekki að jöfnu við karla og mögulega gilti það sama um fólk frá [Z]“. Kærandi hafi því ekki séð annan kost en að senda formlegt bréf til stjórnar kærða í því skyni að leita réttar síns.
16. Tekur kærandi fram að í bréfi hennar til stjórnar kærða, dags. 22. júlí 2021, hafi hún krafist þess að hlutur hennar yrði leiðréttur með greiðslu skaða- og miskabóta, sbr. 16. gr. laga nr. 86/2018. Þá hafi hún óskað eftir upplýsingum frá kærða sem varpað gætu ljósi á það tjón sem hún hefði orðið fyrir vegna mismununar og að farið yrði með málið sem trúnaðarmál eftir því sem kostur væri, til samræmis við stefnu fyrirtækisins sjálfs í þeim efnum. Í svarbréfi kærða 19. ágúst 2021 hafi kröfum kær­anda verið hafnað án sérstaks rökstuðnings eða framlagningar gagna. Einu rökin hafi verið athugasemdir við lagalegan grundvöll og að framkvæmd hefði verið launa­greining sem ekki hefði leitt í ljós að kæranda hefði verið mismunað launalega séð.
17. Bendir kærandi á að á fundi framkvæmdastjórnar kærða 25. ágúst 2021 hafi for­stjóri fjallað um kröfur kæranda þrátt fyrir að málið hafi ekki verið á dagskrá fundarins. Öðrum framkvæmdastjórum hafi verið brugðið við það en einn þeirra hafi yfirgefið fundinn. Kærandi telur þessa háttsemi forstjórans hafa í senn verið meið­andi og tilgangslausa, enda málið algjörlega óviðkomandi öðrum stjórnendum sem ekkert höfðu með launakjör eða úthlutun kauprétta til kæranda að gera. Hafi kær­andi verið miður sín eftir þetta atvik enda taldi hún að kröfur hennar myndu fara í eðlilegan farveg innan fyrirtækisins og að leyst yrði úr málinu á málefnalegan hátt en henni ekki refsað fyrir að gera athugasemdir og krefjast leiðréttingar á þeirri mismunun sem hún taldi sig hafa orðið fyrir.
18. Kærandi tekur fram að hún hafi ítrekað kröfur sínar með bréfi, dags. 1. september 2021, og óskað sérstaklega eftir að sér yrðu veittar upplýsingar til að kanna rétt­mæti þeirra fullyrðinga sem fram komu í bréfi kærða 19. ágúst 2021. Í ljósi full­yrð­inga um að launagreining hefði verið framkvæmd var jafnframt óskað eftir gögnum því til stuðnings, m.a. upplýsingum um með hvaða starfsmönnum kærandi hefði verið flokkuð, svo unnt væri að leggja mat á mögulegt launamisrétti. Einnig hafi verið óskað eftir upplýsingum sem lutu að úthlutun kauprétta. Þá hafi verið gerðar athugasemdir við viðbrögð forstjórans við kröfum kæranda, nánar tiltekið að hann hefði brotið trúnað gagnvart henni með því að ræða málið á fundi framkvæmda­stjórnar. Bréfi kæranda hafi verið svarað með bréfi, dags. 3. september 2021, þar sem fyrri svör kærða voru ítrekuð. Sama dag hafi kæranda verið sagt upp störfum hjá fyrirtækinu með bréfi sem henni var afhent af forstjóra fyrirtækisins. Í uppsagnarbréfinu sé vísað til bréfsins frá 22. júlí 2021 og því alfarið hafnað að kröfur kæranda hafi átt við rök að styðjast og því haldið fram að fullyrðingarnar hafi verið meiðandi í garð fyrirtækisins.
19. Kærandi tekur fram að hún hafni alfarið staðhæfingum fyrirtækisins um að kröfur hennar um leiðréttingu vegna mismununar sem hún telur sig hafa orðið fyrir hafi verið meiðandi í garð fyrirtækisins. Þá breyti slíkar staðhæfingar engu um stað­reyndir málsins, kæranda hafi verið sagt upp af þeirri ástæðu að hún leitaði réttar síns, hvort sem fyrirsvarsmönnum fannst það réttlætanlegt eða ekki. Þegar af þeirri ástæðu sé uppsögnin ólögmæt.
20. Tekur kærandi fram að uppsögnin hafi valdið henni mikilli vanlíðan en hún hefði starfað í langan tíma hjá fyrirtækinu með góðum árangri og eigi þar marga góða vini. Þá hafi kærandi gætt þess vel að fjalla ekkert um málið opinberlega og því megi enga meiðandi umfjöllun um fyrirtækið rekja til kæranda. Upplýsingar í bréfi henn­ar frá 22. júlí 2021 séu lýsingar hennar á eigin upplifun sem hún hafði áður borið undir sinn næsta yfirmann. Forstjóri fyrirtækisins hafi aftur á móti ákveðið að taka málið upp og ræða á fundi stjórnenda sem hefðu ekkert haft um málið að segja. Engin stoð sé fyrir þeim röksemdum félagsins að háttsemi hennar hafi valdið því að forsendur hafi brostið fyrir áframhaldandi starfi. Kærandi hafi leitað til félagsins og óskað eftir leiðréttingu á mismunun sem henni hafi verið heimilt og kærði geti ekki valið að líta á erindi hennar sem trúnaðarbrest og nýtt það svo sem ástæðu uppsagnar.
21. Bendir kærandi á að við mat á því hvort henni hafi verið mismunað beri að miða við stjórnendur sem séu á svokölluðu „C-level“ hjá kærða, enda sé það sú flokkun sem fyrirtækið sjálft hafi lagt til grundvallar. Hún hafi verið eina konan af erlendum uppruna í hópi „C-level“ stjórnenda. Minnir kærandi á að fyrirtækið hafi upplýst í bréfi sínu, dags. 3. september 2021, að störf kæranda og annarra „C-level“ stjórn­enda (þ.m.t. rekstrarstjóra) hafi verið metin að jöfnu við gerð launagreiningar árið 2020. Þá telur kærandi að fjárhæðin sem hún fékk greidda samkvæmt kaupréttar­samningi sé svipuð og aðrir lægra settir karlkyns Íslendingar fengu greidda.
22. Kærandi tekur fram að kærði hafi ekki bent á nein gögn eða aðrar fullnægjandi forsendur fyrir því að lögmæt og eðlileg erindi hennar hafi falið í sér trúnaðarbrest. Hafi þannig enginn forsendubrestur verið til staðar og ónauðsynlegt að segja henni upp störfum. Í þessu sambandi bendir kærandi á að henni hafi ekki verið sagt upp störfum strax eftir meintan trúnaðarbrest heldur hafi liðið um sex vikur frá því að formlegt erindi vegna málsins var sent af hálfu lögmanns kæranda til stjórnar þar til henni var sagt upp störfum. Kærandi hafi notið trausts sinna samstarfsmanna og sinnt starfi sínu af fullum heilindum fram á síðasta dag. Kærði hafi ekki dregið það í efa eða bent á nokkuð varðandi frammistöðu kæranda sem gæti réttlætt upp­sögn hennar.
23. Kærandi bendir á að ef fallist yrði á málatilbúnað kærða hvað uppsögnina varðar sé nokkuð ljóst að atvinnurekendur kæmust fram hjá lögum með því að snúa ábyrgð þess sem kvartar yfir mismunun upp á kærandann sjálfan. Starfsmaður sem telur sig hafa orðið fyrir mismunun í kjörum verði að hafa heimild til þess að bera upp slík erindi um möguleg lögbrot. Ef vinnuveitandi hefur ákveðið að fara með slík erindi fyrst og fremst sem alvarlega ásökun er réttur starfsmanna að engu orðinn og lagaákvæði sem tryggja réttindi hans þýðingarlaus. Slík túlkun gengur gegn lögum nr. 150/2020 og lögum nr. 86/2018.
24. Með vísan til alls þess sem greinir að framan telur kærandi sig hafa leitt sterkar líkur að því að hún hafi orðið fyrir mismunun við úthlutun kaupréttar og launa á grundvelli kyns og kynþáttar.
25. Að lokum tekur kærandi fram að þar sem kærandi krefjist þess að allar ákvarðanir kærða, sem hún telur hafa falið í sér mismunun gagnvart sér, séu metnar í heild verði að miða við að kærufrestur til nefndarinnar hafi fyrst byrjað að líða við upp­sögn hennar úr starfi, dags. 3. september 2021, en þann dag hafi kæranda orðið ljóst að fyrirtækið myndi ekki leitast við að leiðrétta kjör hennar eða bæta fyrir það ójafn­rétti sem hún hafði þurft að þola. Í þessu sambandi bendir kærandi á orðalag 3. mgr. 9. gr. laga nr. 151/2020 um stjórnsýslu jafnréttismála þar sem segir að kærufrestur byrji að líða þegar því ástandi sem talið er brot á hlutaðeigandi lögum lauk.

     

    SJÓNARMIÐ KÆRÐA

     

26. Kærði hafnar því að hafa brotið gegn ákvæðum laga nr. 150/2020 um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna og laga nr. 86/2018 um jafna meðferð á vinnumarkaði í sam­skiptum sínum við kæranda. Jafnframt mótmælir kærði þeirri fullyrðingu kæranda að henni hafi verið sagt upp störfum sökum þess að hún leitaði réttar síns og að það hafi verið viðurkennt í uppsagnarbréfinu. Þá mótmælir kærði því að honum verði gert að greiða kæranda kostnað við að hafa kæruna uppi.
27. Þá hafnar kærði málavaxtalýsingu kæranda og því að fyrrverandi framkvæmda­stjóri kærða hafi látið þau ummæli falla sem eftir honum eru höfð í kæru. Hið rétta sé að fyrrverandi framkvæmdastjórinn hafi ekki getað fullyrt eitt eða neitt um hug stjórnarmanna kærða varðandi mismunun í garð kæranda á þeim grundvelli að hún væri kona eða frá Z þar sem hann þekkti ekki afstöðu þeirra.
28. Kærði hafnar því að kærandi hafi lagt fram kvörtun eða óskað eftir því að fram­kvæmdastjóri kæmi málinu í farveg innan félagsins. Hafi hún eingöngu spurst fyrir um þessi atriði. Fyrsta erindið frá kæranda varðandi meinta mismunun hafi verið bréf sem sent var stjórn félagsins þar sem hún krafðist skaðabóta vegna mis­mununar í starfi. Hafi kærandi kosið að senda bréf til erlendra stjórnarmanna félagsins en ekki til starfsmannastjóra eða síns yfirmanns. Þá hafi yfirskrift bréfsins verið krafa um skaðabætur vegna mismununar í starfi hjá kærða. Hafi tilgangur bréfs kæranda til stjórnarmanna kærða því ekki verið að leita eftir upplýsingum vegna gruns um mögulega mismunun eða kvarta undan mismunun, heldur sækja skaðabætur vegna meintrar mismununar á grundvelli kyns og kynþáttar.
29. Kærði tekur fram að ástæða uppsagnarinnar komi með skýrum hætti fram í upp­sagnarbréfinu, dags. 3. september 2021. Að mati kærða hafi verið um að ræða ýmsar meiðandi fullyrðingar í bréfi kæranda til stjórnar, dags. 22. júlí 2021. Í fyrsta lagi að forstjóri kærða hafi hvatt kæranda til að starfa áfram hjá kærða þrátt fyrir órétt­læti tengt úthlutun kauprétta á árinu 2010, sem sé ekki rétt enda hafi forstjóri kærða aldrei rætt við hana um fyrrnefnda kauprétti. Í öðru lagi hafi verið fullyrt að forstjórinn hafi ítrekað brotið gegn kæranda á grundvelli kyns og kynþáttar og vísað í því sambandi til löggjafar sem banni mismunun og 65. gr. stjórnarskrárinnar. Í þriðja lagi að forstjórinn hafi brotið gegn kæranda með ásetningi eða stórkostlegu gáleysi, sbr. samtal um kauprétti veitta á árinu 2010.
30. Bendir kærði á að framangreindar fullyrðingar hafi verið settar fram gagnvart stjórn kærða án fyrirvara. Kærði hafi upplýst í uppsagnarbréfi að hann þekkti laga­skyldur sínar og réttindi kæranda en að kærði teldi fyrrgreind lög ekki veita kær­anda heimild til að bera upp á yfirmenn sína ósannindi og meiðandi fullyrðingar um ásetningsbrot á lögum á grundvelli kyns og kynþáttar kæranda. Undir slíkum meiðandi fullyrðingum, án fyrirvara eða gagna þeim til stuðnings, hafi kærði ekki getað setið.
31. Kærði tekur fram að kærandi hafi verið framkvæmdastjóri hjá félagi sem starfi á alþjóðlegum markaði. Að halda slíkum ásetningsbrotum fram hafi haft þær afleið­ingar að nauðsynlegur trúnaður hafi ekki verið lengur til staðar milli aðila. Var því að mati kærða ekki mögulegt að reka félagið áfram með kæranda í starfi. Uppsögn kæranda hafi þannig ekki átt sér stað vegna þess að hún kvartaði undan því að á sér hefði verið brotið heldur vegna fyrrgreindra fullyrðinga um samtöl sem ekki áttu sér stað og um ásetningsbrot á jafnréttislögum og stjórnarskrá, án fyrir­vara eða undirliggjandi gagna.
32. Tekur kærði fram að hann byggi á því að orðum fylgi ábyrgð. Uppsagnarvernd í lögum nr. 86/2018 og nr. 150/2020 gefi starfsmönnum ekki heimild til þess að full­yrða hvað sem er án fyrirvara eða undirliggjandi gagna. Að mati kærða verði að gera þær kröfur til starfsmanna að þeir gæti hófs í orðavali og fullyrðingum í slíkum tilvikum. Gagnkvæmt traust og virðing á milli vinnuveitanda og starfs­manns sé grundvöllur þess að gæfuríkt samstarf geti átt sér stað. Ef annar aðilinn brjóti það traust og virðingu með meiðandi og órökstuddum fullyrðingum gegn æru og persónu annars manns geti slíkt haft afleiðingar. Í tilviki kæranda hafði það þær afleiðingar að henni var sagt upp störfum. Telur kærði þannig einsýnt að uppsögn kæranda hafi hvorki brotið gegn 20. gr. laga nr. 150/2020 né 13. gr. laga nr. 86/2018.
33. Kærði hafnar því enn fremur að hafa brotið gegn ákvæðum laga nr. 150/2020 og laga nr. 86/2018 með þeim hætti að mismuna kæranda í kjörum, hvort sem það varðar kauprétti eða önnur kjör eins og haldið sé fram í kæru.
34. Kærði tekur í fyrsta lagi fram að það að veita kæranda ekki kauprétt árið 2010 geti ekki haft í för með sér brot á lögum nr. 150/2020 og nr. 86/2018 sem tóku gildi annars vegar 6. janúar 2021 og hins vegar 1. september 2018. Í öðru lagi telur kærði að fullyrðingar kæranda, um að starfsmenn sem gegndu sambærilegum störfum og hún eða voru lægra settir hafi fengið kauprétt, séu alfarið órökstuddar. Í þriðja lagi bend­ir kærði á að hafi kærandi átt rétt til úthlutunar kaupréttar árið 2010, sem hann hafi enga vitneskju um, þá sé allur réttur hennar til slíks fallinn niður fyrir fyrningu og tómlæti, enda yfir áratugur liðinn frá því að umræddum kaupréttum virðist hafa verið úthlutað. Geti því ekki verið um brot á framangreindum lögum að ræða. Í fjórða lagi sé kærufrestur til kærunefndar jafnréttismála sex mánuðir frá því að ætlað brot lá fyrir. Nefndin geti, þegar sérstaklega stendur á, ákveðið að taka erindi til meðferðar þótt sá frestur sé liðinn en þó aldrei ef liðið er meira en eitt ár. Að mati kærða sé augljóst af kæru að kærandi hafði vitneskju um meint brot mun fyrr en einu ári áður en kæra var send til nefndarinnar. Beri því að vísa kærunni frá á þeim grundvelli. Í fimmta lagi telur kærði rétt að hafna kröfu kæranda á grundvelli aðildarskorts þar sem hann hafi ekki veitt neinum starfsmanni félagsins kauprétt árið 2010 og geti því ekki hafa brotið gegn kæranda. Hið rétta sé að félagið C ehf., annar lögaðili en kærði, hafi veitt ákveðnum einstaklingum réttindi á þessum tíma. Kærði geti ekki svarað fyrir þann lögaðila eða þær ástæður sem lágu að baki úthlutun réttinda á þeim tíma.
35. Varðandi það að kaupréttur kæranda á árinu 2015 hafi verið lægri en hjá öðrum starfsmönnum sem gegndu sambærilegum störfum vísar kærði í fyrsta lagi til sömu raka varðandi gildistöku laga nr. 150/2020 og nr. 86/2018 og tíunduð voru hér að framan. Tekur kærði fram að það ætti að hafa í för með sér að hafna beri þessari kröfu kæranda. Í öðru lagi bendir kærði á umfjöllun í kæru þar sem fram komi að hinn 13. febrúar 2021 hafi kærandi fengið greiðslu sem samsvaraði tæpum 56 milljónum króna vegna kaupréttar sem hún átti í hlutum félagsins. Umrædd greiðsla muni þó hafa átt sér stað tveimur dögum fyrr, þ.e. 11. febrúar 2021. Þá komi fram í kæru að samkvæmt upplýsingum sem kærandi hafi fengið sé sú fjárhæð mun lægri en starfsmaður fékk sem gegndi sambærilegu starfi og hún, en kærandi muni hafa fengið þessar upplýsingar frá þeim starfsmanni sem hún vísi til í sömu viku og greiðsla hafi farið fram. Kæra sé dagsett 1. nóvember 2021 eða átta mánuðum og 16 dögum eftir að meint vitneskja barst kæranda. Með vísan til þess að kærufrestur til kærunefndar jafnréttismála sé sex mánuðir frá því að ætlað brot lá fyrir krefst kærði þess að kærunni verði vísað frá nefndinni. Kærði áréttar að ekki sé hægt að líta til allra þeirra atriða sem kærandi telur fela í sér mismunun sem viðvarandi brota og að uppsögnin sé upphafsdagur kærufrests. Um sé að ræða aðgreind tilfelli og því séu kærufrestir varðandi úthlutun kauprétta á árunum 2010 og 2015 löngu liðnir.
36. Kærði tekur í þriðja lagi fram að með undirritun undir „Settlement Notice“, dags. 11. febrúar 2021, hafi kærandi lýst því yfir að hún ætti engar frekari kröfur en í því skjali kæmu fram á hendur kærða vegna kaupréttarins. Kærandi hafi lýst því yfir að hún myndi engar kröfur setja fram á hendur félaginu, hluthöfum þess eða neinum öðrum sem byggðar væru á umræddum kauprétti og hún hafi afsalað sér öllum mögulegum kröfum samkvæmt umræddu skjali. Með vísan til þess krefst kærði þess að kærunefnd vísi kröfu þessari frá, enda sé ljóst að hafi einhvern tíma verið til staðar krafa á grundvelli meintrar mismununar vegna umrædds kaupréttar hafi kærandi afsalað sér þeirri kröfu.
37. Kærði telur í fjórða lagi rétt að nefna að möguleg brot á þeim lögum sem kærandi vísi til tengist því að komið hafi verið fram við kæranda með öðrum hætti en gagnvart öðrum starfsmönnum í sambærilegri stöðu, sem sé grundvöllur kröfu kæranda. Vegna þessa leggur kærði áherslu á að enginn starfsmaður kærða sé í sambærilegri stöðu og kærandi. Kærandi hafi starfað sem framkvæmdastjóri markaðsmála eða CMO. Enginn annar framkvæmdastjóri markaðsmála hafi verið starfandi hjá kærða og enginn í hliðsettu starfi. Kærði tekur fram að ekkert annað starf sé hjá fyrirtækinu sem sé sambærilegt að ábyrgð, inntaki eða ytri búnaði. Eingöngu vegna þessa eigi kæra kæranda ekki undir jafnréttislög og beri að hafna kröfum hennar. Kærandi hafi verið launahærri en allir aðrir starfsmenn sem unnu innan þess sviðs er hún var í forstöðu fyrir, auk þess sem enginn annar innan þess sviðs hafi fengið úthlutað kaupréttum.
38. Kærði hafnar því að allir framkvæmdastjórar hjá stórum fyrirtækjum séu í sam­bærilegri stöðu samkvæmt lögum og að það sé þannig lagaskylda að þeir fái allir sömu kjör. Ábyrgð og starfssvið framkvæmdastjóra hjá stórfyrirtækjum sé mis­munandi og störf sumra framkvæmdastjóra geti verið metin mikilvægari innan fyrirtækja en önnur. Þó að framkvæmdastjórar hafi allir verið í svokölluðu „C-level, Job Family 1“ geri það það ekki að verkum að þeir eigi allir að fá sömu kjör hjá vinnuveitanda án þess að litið sé til annarra þátta sem skipti máli við það mat.
39. Bendir kærði á að í gegnum tíðina hafi úthlutun kauprétta, bæði hérlendis og erlendis, verið með allt öðrum hætti en ákvörðun og greiðsla launa. Ástæðan sé til að mynda sú að samnings­samband um fjárhæð launa og launakjör er að jafnaði við næsta yfirmann, í tilviki framkvæmdastjóra við forstjóra, sem yfirmann daglegs rekstrar. Því sé aftur á móti oft á annan veg farið þegar komi að kaupréttum. Kaupréttir séu yfirleitt veittir á grundvelli ákvarðana stjórnar sem oft á tíðum fari þar eftir ákvörðunum hluthafafunda. Kaupréttir séu þannig ekki kjör í skilningi þess orðs, enda þurfi kaupréttir ekki að hafa í för með sér skattskyld verðmæti fyrir starfsmenn öfugt við greiðslu launa, kaupauka o.s.frv. Telur kærði með vísan til framangreinds að úthlutun kauprétta falli þannig ekki undir það að vera kjör samkvæmt 6. tölul. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 86/2018 og 10. tölul. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 150/2020. Beri því að vísa kröfu kæranda hvað þetta varðar frá ella hafna kröfum að öllu leyti.
40. Kærði tekur fram að telji kærunefndin að úthlutun kauprétta feli í sér kjör samkvæmt fyrrgreindum lagagreinum sé ekki um hefðbundin laun að ræða. Slík ákvörðun er meira á borði stjórnar og hluthafa heldur en forstjóra félags enda hefur forstjóri félags að jafnaði enga heimild til úthlutunar kauprétta án aðkomu stjórnar eða hluthafa félags. Þá ráði önnur sjónarmið för þegar kemur að úthlutun kauprétta heldur en ákvörðun um fjárhæð launa. Þannig sé úthlutun kauprétta oft hvatning til stjórnenda og/eða annarra starfsmanna til að auka verðmæti félaga, oft áður en félög eru sett í sölumeðferð eða skráð á markað. Á úthlutun kauprétta sér þá oft stað með þeim formerkjum að þeir sem stjórn og hluthafar telja, í samstarfi við forstjóra, að sinni „verðmætustu“ störfunum fyrir félagið, þ.e. þeim störfum sem þeir hinir sömu aðilar telja að geti haft mikið með aukningu verðmætis félaga að gera, fái hæstu kaupréttina.
41. Kærði tekur fram að í fyrirtækjum hafi lengi verið litið svo á að framkvæmdastjóri fjármála (CFO) sé næstur á eftir forstjóra félaga og því næst komi framkvæmdastjóri rekstrar (COO). Í tæknifyrirtækjum, líkt og hjá kærða, sé síðan oft tæknistjóri (CTO) talinn sinna mikilvægasta starfinu þar á eftir. Að auki sé það þannig að þeir sem veljist í forsvar fyrir félag þegar komi að sölumeðferð fái oft hærri kauprétt en aðrir. Þannig hafi það verið í tilfelli kærða við úthlutun kauprétta árið 2015, enda megi nefna að vinna við sölumeðferð hafi verið mjög umfangsmikil fyrir ákveðna starfsmenn kærða. Þeir starfsmenn sem sinntu framan­greindum störfum hjá kærða og voru í forsvari fyrir félagið þegar kom að sölumeðferð þess hafi fengið hæstu kaupréttina árið 2015. Það hafi þó hvorki komið kyni né kynþætti við heldur snúið alfarið að stöðu þeirra innan félagsins.
42. Kærði bendir á að kærandi, sem ekki var í forsvari fyrir kærða í söluferli líkt og framangreindir aðilar, hafi síðan fengið til að mynda jafnháan kauprétt og fram­kvæmdastjóri mannauðsmála (CHRO), sem er kona, en hærri kauprétt en fram­kvæmdastjóri ráðgjafarsviðs (CCO), sem er karl. Ráðgjafarsvið sé umfangs­meira innan fyrirtækisins en markaðssvið. Munurinn sem var á úthlutun kauprétta hafi þannig á engan hátt verið tengdur kyni eða kynþætti heldur hafi verið um að ræða ákvörðun tengda starfi hvers og eins og „verðmæti“ þess innan félagsins. Því sé þess vegna alfarið mótmælt að munur sem var á fjölda hluta sem tengdist kauprétti kæranda annars vegar og annarra í stjórnendateymi félagsins hins vegar hafi falið í sér brot á lögum nr. 86/2018 og lögum nr. 150/2020.
43. Kærði áréttar að enginn starfsmaður hjá fyrirtækinu hefi gegnt sambærilegu starfi og kærandi. Kærandi hafi verið með hæstu launin í þeirri deild félagsins sem hún veitti forstöðu. Þó að hún hafi verið flokkuð í hóp með svokölluðum „C-level“ stjórnendum þýði það ekki að allir í þeim hópi eigi að hafa sömu laun. Bendir kærði á að þeir sem beri titilinn framkvæmdastjóri hafi ekki sömu laun. Sýni jafnlauna­vottunin sem kærði undirgekkst að munur í launakjörum þeirra sem féllu undir flokkinn „C-level“ stjórnendur hafi ekki falið í sér frávik frá jafnlaunavottun.
44. Kærði tekur fram að kærandi hafi launalega séð verið í miðjum framkvæmda­stjórahópi kærða. Hún hafi bæði verið með hærri og lægri laun en karlar og konur í þeim hópi. Því sé þess vegna alfarið mótmælt að kyn eða kynþáttur hafi haft nokkuð með launafjárhæðir hjá framkvæmdastjórum kærða að gera.
45. Kærði telur að hann hafi ekki brotið á kæranda á grundvelli kyns eða kynþáttar. Telur kærði rétt að nefna að þegar núverandi forstjóri félagsins hóf störf hafi kær­andi ekki verið yfirmaður hjá félaginu. Hún hafi þannig ekki verið yfirmaður þegar C ehf. veitti ákveðnum einstaklingum réttindi árið 2010. Kærandi hafi sýnt áhuga á því að fá framgang innan félagsins og studdu félagið og forstjórinn hana til frekara náms í þeim tilgangi. Hafi kærandi til að mynda fengið greiðslu frá félaginu vegna hvers og eins áfanga sem hún hafi lokið hjá Háskóla Íslands, sem sé einsdæmi í rekstri kærða. Eftir að kærandi hafi lokið náminu hafi hún fljótlega verið ráðin sem einn af framkvæmdastjórum félagsins, ekki vegna kyns eða kynþáttar, heldur vegna þess að félagið hafi borið til hennar traust. Sinnti hún starfi fram­kvæmdastjóra markaðsmála hjá félaginu allt til þess tíma sem henni var sagt upp.
46. Kærði áréttar að hann hafi gert mjög vel við kæranda. Hefði kærandi getað fengið framangreindar upplýsingar ef hún hefði leitast eftir því sem hún hafi ekki gert. Þess í stað hafi kærandi, sem hafi haft heildartekjur að fjárhæð rétt tæpar 90 milljónir króna hjá kærða árið 2021, sent bréf til erlendra stjórnarmanna félagsins, fulltrúa eigenda, og ásakað forstjóra félagsins og félagið sjálft um ásetningsbrot á jafnréttislögum og stjórnarskrá, án nokkurra fyrirvara eða gagna þeim til stuðnings. Slíkt njóti ekki verndar jafnréttislaga. Telur kærði miður að kærandi hafi kosið að fara þessa leið.

    
    
    NIÐURSTAÐA

     

47. Mál þetta snýr að því hvort kærði hafi brotið gegn 1. mgr. 20. gr. laga nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafna rétt kynjanna, og 1. mgr. 13. gr. laga nr. 86/2018, um jafna meðferð á vinnumarkaði, með því að segja kæranda upp störfum sökum þess að hún krafðist leiðréttingar á kjörum sínum á þeim grundvelli að henni hefði verið mismunað á grundvelli kyns og kynþáttar, sbr. 1. mgr. 18. gr. laga nr. 150/2020 og 1. mgr. 9. gr. laga nr. 86/2018, við ákvörðun um laun og önnur kjör í starfi sínu hjá kærða. Nánar tiltekið beindist leiðréttingarkrafan að því í fyrsta lagi að kærði hafi ekki veitt kæranda kauprétt við úthlutun slíkra réttinda árið 2010, í öðru lagi að kærði hafi veitt henni lægri kauprétt en sambærilegum starfsmönnum við úthlutun kauprétta árið 2015 og í þriðja lagi að kærði hafi greitt henni lægri laun en þeim sem gegndu sambærilegum störfum hjá kærða. Telur kærandi sig hafa orðið fyrir fjölþættri mismunun þar sem ástæða mismununar sé bæði kyn hennar og þjóðernisuppruni, sbr. 16. gr. laga nr. 150/2020. Þá krefst kærandi þess að kærði greiði henni kostnað af því að hafa kæruna uppi, sbr. 4. mgr. 8. gr. laga nr. 151/2020, um stjórnsýslu jafnréttismála.
48. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 151/2020 gilda lögin um stjórnsýslu á sviði jafnréttismála á því sviði sem löggjöf um jafnréttismál tekur til, m.a. laga um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna og laga um jafna meðferð á vinnumarkaði, og um störf kærunefndar jafnréttismála. Samkvæmt 1. mgr. 8. gr. laganna tekur kærunefnd jafnréttismála til meðferðar kærur sem til hennar er beint samkvæmt framansögðu og kveður upp skriflegan úrskurð um hvort ákvæði laganna hafi verið brotin.
49. Í 1. mgr. 1. gr. laga nr. 150/2020 kemur fram að markmið laganna sé að koma í veg fyrir mismunun á grundvelli kyns og koma á og viðhalda jafnrétti og jöfnum tæki­færum kynjanna á öllum sviðum samfélagsins. Almennt ákvæði um launajafnrétti er í 6. gr. laganna. Samkvæmt 1. mgr. skulu konum, körlum og fólki með hlutlausa skráningu kyns í þjóðskrá greidd jöfn laun og þau njóta sömu kjara fyrir sömu eða jafn verðmæt störf. Í 2. mgr. ákvæðisins er tekið fram að með jöfnum launum sé átt við að laun skuli ákveðin á sama hátt fyrir fólk óháð kyni. Skuli þau viðmið sem lögð eru til grundvallar launaákvörðun ekki fela í sér kynjamismunun. Í 16. gr. laga nr. 150/2020 er fjallað um almennt bann við mismunun og í 1. mgr. kemur fram að hvers kyns mismunun á grundvelli kyns, hvort sem hún er bein eða óbein, sé óheimil og að jafnframt sé fjölþætt mismunun óheimil.
50. Samkvæmt 1. mgr. 18. gr. laga nr. 150/2020 er atvinnurekendum óheimilt að mis­muna konum, körlum og fólki með hlutlausa skráningu kyns í þjóðskrá í launum og öðrum kjörum á grundvelli kyns. Samkvæmt sönnunarreglu í 2. mgr. 18. gr. kemur það í hlut einstaklings sem telur á sér brotið að leiða líkur að því að hann njóti mismunandi launakjara fyrir sömu eða jafn verðmæt störf á grundvelli kyns. Takist sú sönnun skal atvinnurekandi sýna fram á, ef um launamun er að ræða, að munurinn skýrist af öðrum þáttum en kyni.
51. Samkvæmt 1. mgr. 20. gr. laga nr. 150/2020 er atvinnurekanda óheimilt að segja einstaklingi upp störfum sökum þess að hann hafi krafist leiðréttingar á grundvelli laganna. Samkvæmt sönnunarreglu 3. mgr. 20. gr. kemur það í hlut einstaklings sem telur á sér brotið að leiða líkur að því að gengið hafi verið gegn ákvæðinu. Takist sú sönnun skal atvinnurekandi sýna fram á að uppsögn grundvallist ekki á leið­réttingarkröfu einstaklings. Er því um sams konar sönnunarreglu að ræða og í 2. mgr. 18. gr. laga nr. 150/2020. Af framangreindu er ljóst að það kemur í hlut kær­anda að færa fram staðreyndir eða önnur gögn og upplýsingar sem leiða líkur að því að kyn hafi haft áhrif á laun og önnur kjör í starfi því sem um ræðir og að henni hafi verið sagt upp störfum á grundvelli leiðréttingarkröfu.
52. Í 1. mgr. 1. gr. laga nr. 86/2018, um jafna meðferð á vinnumarkaði, kemur fram að lögin gilda um jafna meðferð einstaklinga á vinnumarkaði óháð kynþætti, þjóðernis­uppruna, trú, lífsskoðun, fötlun, skertri starfsgetu, aldri, kynhneigð, kynvitund, kyn­einkennum eða kyntjáningu, m.a. hvað varðar ákvarðanir í tengslum við laun, önnur starfskjör og uppsagnir. Samkvæmt 2. gr. laganna er markmið þeirra að vinna gegn mismunun og koma á og viðhalda jafnri meðferð einstaklinga á vinnu­markaði óháð þeim þáttum sem um getur í 1. mgr. 1. gr. laganna. Í 7. gr. laganna er fjallað um almennt bann við mismunun og í 1. mgr. kemur fram að hvers kyns mis­munun á vinnumarkaði, hvort sem hún er bein eða óbein, vegna einhverra þeirra þátta sem um getur í 1. mgr. 1. gr. sé óheimil og að jafnframt sé fjölþætt mismunun óheimil. Í 9. gr. laganna er tekið fram að atvinnurekanda sé óheimilt að mismuna starfsmönnum sínum vegna einhverra þeirra þátta sem um getur í 1. mgr. 1. gr. í tengslum við laun og önnur kjör, enda sinni þeir sömu eða jafn verðmætum störfum.
53. Samkvæmt 13. gr. laga nr. 86/2018 er atvinnurekanda óheimilt að segja starfs­mönnum upp störfum sökum þess að þeir hafi kvartað undan eða kært mismunun vegna einhverra þeirra þátta sem um getur í 1. mgr. 1. gr. eða krafist leiðréttingar á grundvelli laganna. Í 15. gr. laganna kemur fram að ef leiddar eru líkur að því að mismunun hafi átt sér stað skuli sá sem talinn er hafa mismunað sýna fram á að ástæður þær sem legið hafi til grundvallar meðferðinni tengist ekki einhverjum af þeim þáttum sem um getur í 1. mgr. 1. gr. laganna. Af framangreindu er ljóst að það kemur í hlut kæranda að færa fram staðreyndir eða önnur gögn og upplýsingar sem leiða líkur að því að kynþáttur hafi haft áhrif á laun og önnur kjör í því starfi sem um ræðir og að henni hafi verið sagt upp störfum á grundvelli leiðréttingar­kröfu. Er því um að ræða sambærilega sönnunarreglu og í 2. mgr. 18. gr. og 3. mgr. 20. gr. laga nr. 150/2020.
54. Í máli þessu heldur kærandi því fram að krafa hennar um skaða- og miskabætur, sem hún beindi til stjórnar kærða, hafi verið krafa um leiðréttingu á þeim kjörum sem hún hafi farið á mis við vegna mismununar á grundvelli kyns og kynþáttar. Nánar tiltekið er leiðréttingarkrafan þrískipt. Í fyrsta lagi hafi henni ekki verið út­hlutað kauprétti árið 2010 þrátt fyrir að öðrum starfsmönnum sem gegndu sambærilegum störfum og hún hafi verið úthlutað kauprétti. Í öðru lagi hafi henni á árinu 2015 verið úthlutað lægri kauprétti en öðrum starfsmönnum sem gegndu sambærilegum störfum. Í þriðja lagi hafi henni verið greidd lægri laun en öðrum starfsmönnum sem gegndu sambærilegum störfum eða voru lægra settir en kærandi sem framkvæmdastjóri. Fallist verður á að krafa kæranda um skaða- og miskabætur geti talist krafa um leiðréttingu í skilningi 1. mgr. 20. gr. laga nr. 150/2020 og 1. mgr. 13. gr. laga nr. 86/2018 þótt hún hafi verið sett fram með þessum hætti. Þá verður að telja að um sé að ræða kröfu um leiðréttingu á launum og kjörum vegna mismununar í skilningi 18. gr. laga nr. 150/2020, sbr. 9. og 10. tölul. 2. gr. laganna og 9. gr. laga nr. 86/2018, sbr. 5. og 6. tölul. 3. gr. laganna. Samkvæmt því verður að telja að úthlutun kaupréttar teljist til kjara í skilningi framangreindra laga. Þá liggur fyrir að fyrrnefnd þrjú atriði lágu öll leiðréttingarkröfu kæranda til grundvallar og koma þau í samræmi við það öll til skoðunar við efnislegt mat á kröfum hennar um leiðréttingu á kjörum vegna mismununar. Verður því ekki fallist á frávísun á einstökum þáttum leiðréttingarkröfunnar sökum þess að kærufrestur til nefndarinnar hafi samkvæmt 3. mgr. 9. gr. laga nr. 151/2020 verið liðinn.
55. Fyrir liggur að kærandi fékk ekki úthlutað kauprétti árið 2010 en annar lögaðili, C ehf., stóð að þeirri úthlutun. Nánar tiltekið er um að ræða samninga C ehf. við tiltekna starfsmenn um kauprétt sem gerðir voru um 11 árum áður en krafa um leiðréttingu kom fram og sem komu til greiðslu um sex árum fyrir leiðréttingarkröfuna eða 2015 þegar kæranda varð fyrst kunnugt um þá. Rétt er að benda á að fyrrnefnd atvik gerðust í tíð laga nr. 10/2008, um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla, sem voru felld úr gildi 6. janúar 2021 þegar gildi tóku lög nr. 150/2020 sama efnis varðandi þau álitaefni sem hér um ræðir, en lög nr. 86/2018 höfðu ekki tekið gildi á þessum tíma. Í ljósi þess hversu langur tími leið frá því að kæranda varð kunnugt um fyrrnefnda samninga og þar til leiðréttingarkrafan var sett fram og þess að kaupréttirnir voru veittir af öðrum lögaðila en kærða verður ekki fallist á að kærandi geti byggt leiðréttingarkröfu sína, sem er beint að kærða, á því að henni hafi ekki verið úthlutað kauprétti á árinu 2010.
56. Fyrir liggur að kaupréttarsamningur var gerður við kæranda á árinu 2015 sem var endurskoðaður í lok árs 2020. Sá samningur kom til framkvæmda 11. febrúar 2021. Lög nr. 86/2018 voru ekki í gildi við gerð upphaflega samningsins en voru það við endurskoðun samningsins og við uppgjör samkvæmt honum. Í ljósi þessa og þess að leið­réttingarkrafa kæranda kom fram með bréfi, dags. 22. júlí 2021, verður að telja að þessi samningur komi til skoðunar fyrir kærunefndinni í tengslum við leið­réttingarkröfu kæranda bæði á grundvelli laga nr. 150/2020 og laga nr. 86/2018. Tekið skal fram að ekki verður fallist á að kærandi hafi afsalað sér kærurétti til kærunefndar með undirritun „Settlement Notice“, dags. 11. febrúar 2021.
57. Kærandi vísar til þess að hún hafi fengið lægri kauprétt en íslenskir karlar sem gegndu sambærilegum störfum og hún, auk þess sem samstarfskona hennar, sem hafi verið í sambærilegu starfi og hún, hafi fengið tvöfalt hærri kauprétt. Kærði hefur á hinn bóginn bent á að enginn starfsmaður hafi verið í sambærilegu starfi og kærandi, hvorki varðandi ábyrgð, inntak, ytri búnað né ytri ásýnd. Sé ábyrgð og starfssvið framkvæmdastjóra hjá kærða mismunandi og störf sumra metin mikil­vægari en önnur og taki kaupréttarsamningar mið af því, en kaupréttir einstakra framkvæmdastjóra séu ákveðnir af stjórn og hluthöfum. Þá bendir kærði á að þeir sem fengu hæsta kaupréttinn árið 2015 hafi verið þeir framkvæmdastjórar sem voru í forsvari fyrir kærða þegar kom að sölumeðferð hans. Kærandi hafi til að mynda fengið jafnháan kauprétt og framkvæmdastjóri mannauðsmála, sem er kona, en hærri kauprétt en framkvæmdastjóri ráðgjafarsviðs, sem er karl, jafnvel þótt ráðgjafarsvið sé umfangsmeira innan kærða en markaðssvið. Þetta hafi verið mat stjórnar.
58. Samkvæmt 1. og 2. mgr. 6. gr. laga nr. 150/2020 og 1. mgr. 9. gr. laga nr. 86/2018 ber atvinnurekanda að tryggja jöfn laun og sömu kjör, sem eru ákveðin á sama hátt, fyrir fólk óháð kyni og kynþætti, fyrir sömu eða jafn verðmæt störf. Er atvinnu­rekanda því óheimilt að mismuna starfsmönnum sínum vegna kyns og kynþáttar í tengslum við laun og önnur kjör, enda sinni þeir sömu eða jafn verðmætum störfum. Eins og kemur fram í athugasemdum með þessum ákvæðum í frumvörpum þeim sem urðu að framangreindum lögum er þeim ætlað að tryggja sömu laun og kjör fyrir sömu störf sem og fyrir ólík störf sem metin eru jafn verðmæt og jafngild. Geta ólík störf, eins og lík störf, verið jafn verðmæt en það hvort störf eru jafn verðmæt verður að byggjast á heildstæðu mati. Í málinu liggja fyrir upplýsingar frá kærða um hvaða starfsmenn fengu kauprétt og fjárhæð þeirra, stöðu þessara starfsmanna innan fyrirtækisins samkvæmt skipuriti og starfslýsingar þeirra. Að öllu framan­greindu virtu og þeim gögnum sem liggja fyrir í málinu verður að mati kærunefndar ekki annað séð en að málefnalegar ástæður sem ekki tengjast kyni eða kynþætti hafi legið til grundvallar ákvörðun á kauprétti kæranda.
59. Kærandi telur sig ekki hafa fengið sömu laun og aðrir framkvæmdastjórar kærða sem gegndu sambærilegum og jafn verðmætum störfum að teknu tilliti til menntun­ar, reynslu og ábyrgðar. Kærði hefur ekki andmælt því að þeir sem hafi gegnt störf­um framkvæmdastjóra hjá fyrirtækinu hafi verið á mismunandi launum. Lýsti kærði því hvaða sjónarmið réðu þeirri ákvörðun. Þannig væri m.a. byggt á ábyrgð, menntun og reynslu þessara starfsmanna sem væri mismunandi. Að auki teldust sumar framkvæmdastjórastöðurnar mikilvægari og verðmætari en aðrar sem gæti endurspeglast í launakjörum þeirra sem sinntu þeim. Tiltók kærði sérstaklega þrjár framkvæmdastjórastöður í því sambandi. Jafnframt benti kærði á að kærandi hafi launalega séð verið í miðjum framkvæmdastjórahópi kærða, bæði með hærri og lægri laun en aðrir karlar og konur í þeim hópi. Samkvæmt því er það afstaða kærða að ekki sé um að ræða sömu eða jafn verðmæt störf og sé það byggt á heildstæðu mati viðkomandi starfs.
60. Í málinu liggja fyrir upplýsingar frá kærða um laun þeirra starfsmanna sem gegndu starfi framkvæmdastjóra hjá kærða auk annarra starfsmanna. Samkvæmt þessum gögnum er enginn starfsmaður á nákvæmlega sömu launum þótt ekki beri mjög mikið í milli nokkurra starfsmanna þótt þeir þrír starfsmenn sem kærði telur koma næsta forstjóra séu launahæstir og hærri en kærandi. Virðist því sem hvert og eitt starf sé metið heildstætt. Starfslýsingar þeirra framkvæmdastjóra sem um ræðir og sem liggja fyrir í málinu styðja það jafnframt að störfin séu ólík og að ekki hafi átt að vera jafnræði með þeim. Samkvæmt því virðist sem ekki sé um sömu störf að ræða og að eðli þeirra sé ekki það sama. Að þessu virtu og þeim gögnum sem liggja fyrir í málinu verður ekki annað séð en að málefnalegar ástæður sem ekki tengjast kyni eða kynþætti hafi legið til grundvallar ákvörðun um laun kæranda.
61. Kærandi heldur því fram að henni hafi verið sagt upp störfum þar sem hún krafðist leiðréttingar með bréfi 22. júlí 2021 á grundvelli laga nr. 150/2020 og laga nr. 86/2018. Fullyrðingum kæranda um að umrætt bréf hafi leitt til uppsagnar hennar hefur ekki verið andmælt af hálfu kærða. Með vísan til þessa verður fallist á að kærandi hafi leitt líkur að því að henni hafi verið sagt upp störfum sökum þess að hún hafi krafist leiðréttingar á grundvelli laga nr. 150/2020, sbr. 1. mgr. 20. gr. laganna, og laga nr. 86/2018, sbr. 13. gr. laganna. Samkvæmt því kemur það í hlut kærða að sýna fram á að uppsögnin hafi ekki verið grundvölluð á leiðréttingarkröfu kæranda.
62. Kærði hefur haldið því fram að kæranda hafi verið sagt upp störfum vegna fram­setningar á umræddri leiðréttingarkröfu í bréfi til stjórnar, dags. 22. júlí 2021, sem fólst í kröfu um skaða- og miskabætur með fyrirvaralausum fullyrðingum sem ekki hafi verið studdar gögnum og að í því hafi falist trúnaðarbrot. Þannig kom fram í uppsagnarbréfinu, dags. 3. september 2021, að uppsögnin væri byggð á meið­andi og órökstuddum fullyrðingum kæranda, án fyrirvara eða gagna, um ítrekuð, alvarleg og að einhverju leyti ásetningsbrot yfirmanna á lögum og stjórnarskrá. Var sérstaklega vísað til þess að þegar slíkar fullyrðingar væru settar fram af fram­kvæmdastjóra alþjóðlegs félags gagnvart yfirmönnum sínum væri ekki lengur til staðar sá trúnaður sem þyrfti að vera til þess að mögulegt væri að starfa áfram náið saman.
63. Ekki verður fallist á að það að kærandi beindi erindi sínu til stjórnar kærða um leiðréttingu á grundvelli laga nr. 150/2020 og laga nr. 86/2018 hafi eitt og sér falið í sér trúnaðarbrot. Þá verður ekki fram hjá því litið að kæranda var beinlínis sagt upp störfum vegna umræddrar leiðréttingarkröfu, jafnvel þótt krafan hafi að mati kærða í ljósi framsetningar á henni leitt til trúnaðarbrots. Samkvæmt því verður að telja að kærða hafi ekki tekist að sýna fram á að uppsögnin hafi ekki grundvallast á leiðréttingarkröfu kæranda, sbr. 3. mgr. 20. gr. laga nr. 150/2020 og 1. mgr. 13. gr. og 15. gr. laga nr. 86/2018. Skiptir ekki máli í þessu sambandi þó svo að efnisleg niðurstaða nefndarinnar sé sú að hafna réttmæti leiðréttingarkröfu kæranda að því er laun og önnur kjör varðar, þar sem starfsmaður sem telur sig misrétti beittan að því leyti má ekki gjalda þess að leita réttar síns vegna kröfu um leiðréttingu. Þá er ekki fallist á með kærða að framsetning kröfu og athugasemda kæranda í málinu, þótt sérstök hafi verið, hafi þýðingu í þessu sambandi.
64. Með vísan til alls framangreinds verður að mati kærunefndar ekki annað séð en að mat kærða á þeim sjónarmiðum sem hann lagði til grundvallar við ákvörðun um kauprétt á árinu 2015 og laun til handa kæranda þegar hún gegndi starfi fram­kvæmdastjóra hafi verið málefnalegt og forsvaranlegt og innan þess svigrúms sem hann hafði. Samkvæmt því er ekki fallist á að kærandi hafi leitt líkur að því að laun hennar og önnur kjör, þ.e. úthlutun kauprétta, hafi verið ákvörðuð lægri fyrir sömu eða jafn verðmæt störf, sbr. 2. mgr. 18. gr. laga nr. 150/2020 og 1. mgr. 9. gr. og 15. gr. laga nr. 86/2018. Samkvæmt því verður ekki fallist á að kærandi hafi orðið fyrir fjölþættri mismunun, sbr. 1. mgr. 16. gr. laga nr. 150/2020 og 1. mgr. 7. gr. laga nr. 86/2018. Ágreiningur um hvort samtöl áttu sér stað milli kæranda og forstjóra kærða og framkvæmdastjóra og hvers efnis þau voru hefur ekki áhrif á þessa niðurstöðu.
65. Hins vegar verður fallist á með kæranda að henni hafi verið sagt upp störfum sökum þess að hún krafðist leiðréttingar á kjörum sínum vegna mismununar á grundvelli laga nr. 150/2020, sbr. 1. mgr. 20. gr., og laga nr. 86/2018, sbr. 1. mgr. 13. gr. Í sam­ræmi við þá niðurstöðu og 4. mgr. 8. gr. laga nr. 151/2020 verður fallist á kröfu kær­anda um að kærði greiði kæranda málskostnað við að hafa kæruna uppi að fjárhæð 200.000 kr.

Ú r s k u r ð a r o r ð

Kærði, B ehf., braut hvorki gegn lögum nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna, né lögum nr. 86/2018, um jafna meðferð á vinnumarkaði, við ákvörðun launa kæranda, A, og annarra kjara.

Kærði braut gegn 1. mgr. 20. gr. laga nr. 150/2020 og 1. mgr. 13. gr. laga nr. 86/2018 við uppsögn kæranda úr starfi framkvæmdastjóra hjá kærða.

Kærði greiði kæranda 200.000 kr. í málskostnað.

Kristín Benediktsdóttir

Andri Árnason

Anna Tryggvadóttir