Nr. 359/2021 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 12. ágúst 2021 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 359/2021

í stjórnsýslumálum nr. KNU21040036 og KNU21040035

Kæra […]

[…]

og barns þeirra

á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I.          Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 6. apríl 2021 kærðu einstaklingar er kveðast heita [...] og vera fædd [...], (hér eftir K) og [...] og vera fæddur [...], (hér eftir M) ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 24. mars 2021, um að synja kærendum og barni þeirra, [...], f.d. 1. janúar 2019, (hér eftir A), öll ríkisborgarar Íraks, um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.

Kærendur krefjast þess aðallega að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að þeim verði veitt staða flóttafólks með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara krefjast kærendur þess að þeim verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara krefjast kærendur þess að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og þeim verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 74. gr. laga um útlendinga. Vísað er til 2. mgr. 45. gr. laga um útlendinga, en samkvæmt ákvæðinu eigi maki útlendings sem njóti alþjóðlegrar verndar og börn hans yngri en 18 ára einnig rétt á alþjóðlegri vernd nema sérstakar ástæður mæli því í mót. Að lokum er þess krafist að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að stofnuninni verði gert að taka málin til meðferðar að nýju.

Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II.         Málsatvik og málsmeðferð

Kærendur og börn þeirra sóttu um alþjóðlega vernd hér á landi hinn 21. nóvember 2020. Kærendur komu í viðtal hjá Útlendingastofnun, m.a. hinn 7. janúar 2021, ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðunum, dags. 24. mars 2021, synjaði Útlendingastofnun kærendum og barni þeirra um alþjóðlega vernd ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Voru ofangreindar ákvarðanir kærðar til kærunefndar útlendingamála hinn 13. apríl 2021. Kærunefnd barst greinargerð kærenda hinn 4. maí 2021 ásamt fylgigögnum. Þá bárust kærunefnd frekari upplýsingar og gögn hinn 15. júní, 16. júní, 28. júní og 30. júlí 2021.

III.       Ákvarðanir Útlendingastofnunar

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að kærendur byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að þau hafi flúið frá heimaríki vegna hótana sem M hafi borist frá Kata‘ib Hezbollah vígasveitinni vegna starfa hans í írakska hernum.

Niðurstaða Útlendingastofnunar var sú að kærendur væru ekki flóttamenn og þeim skyldi synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi samkvæmt ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kærendum var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar í máli barns kærenda kom fram að barnið hafi verið svo ungt að árum að ekki hafi verið talið tilefni til að taka viðtal við það. Fram kom að umsókn barns kærenda væri grundvölluð á framburði foreldra þeirra og þeim hefði verið synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Í ákvörðunum foreldra hefði jafnframt verið tekin afstaða til aðstæðna barnsins og hvernig þær aðstæður horfi við einstökum þáttum ákvörðunarinnar. Var það niðurstaða Útlendingastofnunar, með vísan til niðurstöðu í málum foreldra þess, að gættum ákvæðum samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, laga um útlendinga og barnaverndarlaga, að barni kærenda væri ekki stefnt í hættu með því að fylgja foreldrum sínum til heimaríkis.

Kærendum og barni þeirra var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kærendum jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV.       Málsástæður og rök kærenda

Kærendur vísa til greinargerðar sinnar til Útlendingastofnunar, dags. 18. mars 2021, hvað varðar ástæður flótta þeirra frá heimaríki. Kemur þar m.a. fram að M hafi verið búsettur í Samarra borg áður en hann hafi neyðst til að flýja Írak vegna hótana af hálfu vopnaðra hópa. M hafi verið herforingi í írakska hernum frá 2001 til 2017. Í febrúar, mars og júní árið 2017 hafi fjórar leiðtogar Hezbollah, ásamt um þúsund meðlimum samtakanna, komið að herstöð M í þeim tilgangi að koma á framfæri viðhorfum þeirra. Hafi þeir greint frá því að litið væri á alla þá sem fylgdu ekki Hezbollah sem andstæðinga samtakanna. Kærandi hafi, í júlí og ágúst 2017, fengið fjórar hótanir frá samtökunum. Hafi honum verið tjáð símleiðis að ef hann myndi ekki styðja samtökin yrði hann myrtur líkt og vinir hans. M hafi beðið um umhugsunarfrest og nýtt þann tíma til að flýja land. M telji að það sé enginn öruggur staður fyrir hann og fjölskyldu hans í Írak. Hann óttist Hezbollah sem og stjórnvöld sem séu vanmáttug gegn samtökunum. Yrði kærendum gert að snúa aftur til heimaríkis eigi hann á hættu að vera dæmdur til fangelsisvistar og síðar færður í hald Hezbollah. M kvaðst ekki hafa rætt framangreint í smáatriðum við K þar sem hann hafi ekki viljað koma henni í uppnám.

Fram kemur að K sé fædd og uppalin í Samarra. Hún hafi flúið land ásamt M vegna hótana sem honum hafi borist árið 2017 þar sem þess sé vænst af henni sem eiginkonu hans. Hún þekki ekki innihald hótananna sem M hafi ekki rætt það við hana. K hafi aldrei verið í vinnu í Írak og einungis klárað eitt ár í lögfræði í háskóla. Hún telji ómögulegt að hún gæti starfað sem lögfræðingur í Írak. Þá telji hún ómögulegt fyrir fjölskylduna að fá aðstoð lögreglu eða yfirvalda í Írak þar sem M sé í hernum og mál hans yrði því ekki rannsakað. Þá sé ekki til staðar félagslegt kerfi í Írak og myndi hún því þurfa að treysta á fjölskyldu sína til að aðstoða sig. Fjárhagsleg staða fjölskyldu hennar í heimaríki sé mjög slæm og hafi faðir hennar ekki fengið greidd laun í þrjá mánuði.

Þá kemur fram að dóttir kærenda, A, hafi fæðst á sjötta mánuði meðgöngu. Hún sé með gat á hjartanu og tali hvorki né gangi. Þá líti hún út fyrir að vera mun yngri en hún sé í raun og veru. Ónæmiskerfi hennar sé mjög veikt og hún sé með þrálátan hita. K hafi farið með hana til heimaríkis í desember 2019 til að leita aðstoðar en hún hafi ekki fengið meðhöndlun. K hafi ekki viljað dvelja þar áfram þar sem aðstæður í Írak séu slæmar.

Kærendur vísa til framangreindrar greinargerðar sinnar til Útlendingastofnunar hvað varðar upplýsingar um aðstæður í Írak, þ. á m. stöðu mannréttindamála-, barna-, fatlaðra- og þeirra sem þarfnast heilbrigðisþjónustu þar í landi.

Kærendur gera ýmsar athugasemdir við hinar kærðu ákvarðanir, þá sérstaklega við mat Útlendingastofnunar á trúverðugleika framburðar M og rökstuðningi stofnunarinnar fyrir synjun á dvalarleyfi af mannúðarástæðum. Kærendur telja að ekki hafi farið fram heildarmat á aðstæðum í málum þeirra, þ. á m. erfiðum félagslegum aðstæðum A, áður en ákvarðanir hafi verið teknar. Af framlögðum heilsufarsgögnum sé ljóst að A hafi sérþarfir vegna fötlunar og hafi fengið alhliða þjónustu hér á landi vegna þess, þ. á m. heilbrigðis- og félagsþjónustu, sem sé nauðsynleg fyrir áframhaldandi þroska hennar. Þrátt fyrir það hafi Útlendingastofnun ekki lagt til grundvallar að hún glími við fötlun og ekki talið að hún sé í meðferð hér á landi sem óforsvaranlegt sé að rjúfa. Kærendur hafi átt í erfiðleikum með að annast A og geti ekki treyst á stuðning fjölskyldna sinna eða yfirvalda í heimaríki. Staða þeirra í heimaríki sé því mun ótryggari við heimkomu en stofnunin telji. Þá gera kærendur, með vísan til tilvísaðra gagna um heilbrigðiskerfið í Írak, athugasemd við niðurstöðu stofnunarinnar þess efnis að A geti fengið fullnægjandi heilbrigðisaðstoð í heimaríki. Með vísan til landaupplýsinga bíði A takmarkaður aðgangur að heilbrigðiskerfinu og menntun í heimaríki. Geti það því ekki talist henni, sem barni, fyrir bestu að vera send aftur til heimaríkis ásamt foreldrum sínum.

Kærendur krefjast þess að þeim verði veitt alþjóðleg vernd hér á landi þar sem þeir hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í heimaríki vegna aðildar þeirra að tilteknum þjóðfélagshópi, sbr. d- lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Sem fyrrverandi hermanni í Írak er hafi neitað að ganga til liðs við Hezbollah stafi M ógn af samtökunum. Í því sambandi vísa kærendur til leiðbeininga Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um umsóknir um alþjóðlega vernd vegna gengjaofbeldis og heimilda um útbreitt ofbeldi af hálfu ýmissa vopnaðra hópa í Írak, þ. á m. í garð meðlima hersveita Íraks. Þá tilheyri A tilteknum þjóðfélagshópi sem fatlaður einstaklingur í Írak. Kærendur telja að þau geti ekki fært sér í nyt vernd stjórnvalda gegn ofsóknum vopnaðra hópa, sbr. b- og c- lið 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Spilling innan hins opinbera sé víðtæk, þ. á m. hjá lögreglu, og yfirvöld hafi verið treg til þess að bregðast við ofbeldisbrotum gagnvart fötluðum.

Til vara krefjast kærendur þess að þeim verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærendur telja, með vísan til framangreinds, að raunhæf ástæða sé til að ætla að M eigi á hættu að sæta pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu af hálfu meðlima Hezbollah í Írak. Þá eigi kærendur á hættu að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar í landi þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Í því sambandi vísa kærendur m.a. til alþjóðlegra skýrslna og leiðbeininga Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um að snúa ekki nokkrum Íraka, sem komi frá svæðum sem áður var stjórnað af Daesh eða þar sem Daesh sé enn með viðveru, aftur til heimaríkis gegn vilja sínum. Þá vísa kærendur til niðurstöðu Útlendingastofnunar í máli nr. 2019-13591 þar sem umsækjandi um alþjóðlega vernd frá Samarra var talinn eiga á hættu meðferð í heimaríki sem jafnað yrði til illrar meðferðar í skilningi 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Auk þess vísa kærendur til ákvarðana Útlendingastofnunar þar sem umsækjendum frá Bagdad borg var veitt viðbótarvernd. Kærendur telja, í ljósi þess að ástand í Bagdad sé, samkvæmt skýrslu EASO, sambærilegt og í Sala al-din, að kærunefnd beri að horfa til jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga sem og réttmætra væntinga þeirra.

Til þrautavara krefjast kærendur þess að þeim verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Kærendur telja, heildstætt metið, að þeir uppfylli skilyrði ákvæðisins vegna erfiðra félaslegra aðstæðna þeirra og heilsufars A. Þau standi frammi fyrir útskúfun, fordómum og mismunun vegna skoðana M, þ.e. að hann vilji ekki ganga til liðs við Hezbollah, og geti ekki treyst á stuðning fjölskyldna sinna. Þá glími A við margþætt vandamál sem komið hafi verið til móts við hér á landi. Hún hafi fæðst þremur mánuðum fyrir tímann og hvorki talað né gengið við komu til landsins. Ónæmiskerfi hennar hafi verið veikt og hún verið með þrálátan hita. Þá komi fram í framlögðum heilsufarsgögnum að hún sé talsvert á eftir jafnöldrum sínum í þroska og sýni skýr einkenni einhverfu. Vegna framangreinds þurfi hún áframhaldandi aðstoð og markvissan stuðning, þ. á m. sjúkraþjálfun, svo þroskaskilyrði hennar verði sem best. Kærendur telja að hún muni ekki fá slíka aðstoð og stuðning í heimaríki. Heilbrigðiskerfi Íraks sé komið út fyrir þanþol sitt og þarlend stjórnvöld geri lítið til að tryggja réttindi fatlaðra einstaklinga. Þá yrði henni ekki tryggð fullnægjandi menntun í heimaríki sökum skorts á kennurum sem séu hæfir til að vinna með fötluðum börnum. Taka verði tillit til þess að A eigi rétt á vernd samkvæmt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, íslenskum lögum og öðrum reglum sem íslensk stjórnvöld séu skuldbundin samkvæmt þjóðarétti að virða. Að endingu verði að taka sérstakt tillit til ástands mála í Írak vegna Covid-19 og horfa í því ljósi til þess að A þurfi á mikilli heilbrigðisþjónustu að halda.

V.        Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að kærendur hafi ekki lagt fram nein gögn sem væru til þess fallin að sanna á þeim á deili og leysti stofnunin því úr auðkenni þeirra á grundvelli trúverðugleikamats. Að mati Útlendingastofnunar þótti ekki ástæða til að draga í efa að kærendur og barn þeirra hafi verið búsett í Samarra og að þau séu írakskir ríkisborgarar. Kærunefnd hefur ekki forsendur til að draga í efa það mat Útlendingastofnunar og er því lagt til grundvallar að kærendur og barn þeirra séu ríkisborgarar Íraks. Að öðru leyti eru auðkenni þeirra óljós.

Réttarstaða barns kærenda

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 22. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, segir  að aðildarríki skuli gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leiti eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið sé flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum eða starfsháttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það sé í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau réttindi sem við eigi og kveðið sé á um í samningnum.

Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og tekið tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni.

Sérstaklega er fjallað um mat stjórnvalda á umsóknum barna um alþjóðlega vernd í 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þar segir að við mat á því hvort barn teljist flóttamaður samkvæmt lögunum skuli það sem barninu sé fyrir bestu haft að leiðarljósi. Við mat á því hvað barni sé fyrir bestu skuli stjórnvöld líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skuli stjórnvöld taka skriflega afstöðu til þessara atriða.

Almennt er viðurkennt að eðlilegur þroski barns sé best tryggður með því að vernda fjölskylduna. Sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra sinna eða annars úr fjölskyldunni sem hefur það á framfæri sínu og sá fer fram á réttarstöðu flóttamanns, ber að fara með málin í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Ljóst er að barn það sem hér um ræðir er í fylgd með foreldrum sínum og haldast úrskurðir fjölskyldunnar því í hendur.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Írak, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Iraq (U.S. Department of State, 30. mars 2021);
• 2019 Report on International Religious Freedom - Iraq (U.S. Department of State, 10. júní 2020);
• Annual Report of the U.S. Commission on International Religious Freedom. 2021 (U.S. Commission on International Religious Freedom, USCIRF, apríl 2021);
• Country Guidance: Iraq; Common analysis and guidance note (European Asylum Support Office, janúar 2021);
• Country of Origin Information Report - Iraq - Actors of Protection (European Asylum Support Office, nóvember 2018);
• Country of Origin Information Report - Iraq: Internal Mobility (European Asylum Support Office, febrúar 2019);
• Country of Origin Information Report - Iraq - Security situation (EASO, 1. mars 2019);
• Country of Origin Information Report - Iraq - Security Situation (EASO, Október 2020);
• Country Policy and Information Note – Iraq: Actors of protection (UK Home Office, desember 2020);
• Country Policy and Information Note - Iraq: Internal relocation, civil documentation and returns (UK Home Office, 19. febrúar 2019);
• Country Policy and Information Note - Iraq: Security and humanitarian situation (UK Home Office, maí 2020);
• Country Policy and Information Note - Iraq: Religious minorities (UK Home Office, október 2019);
• Country Policy and Information Note - Iraq: Medical and healthcare provision (UK Home Office, janúar 2021);
• Country Policy and Information Note – Iraq: Sunni Arabs (UK Home Office, janúar 2021);
• DFAT Country Information Report Iraq (Australian Government, Department of Foreign Affairs and Trade, 17. ágúst 2020);
• Education in Iraq. Impact of Covid-19, protests, and pre-existing crises on needs (Acaps, nóvember 2020);
• Factsheet on the EU Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST LEX-Iraq) (European Union External Action Service, EEAS, janúar 2014);
• Freedom in the World 2021 - Iraq (Freedom House, 3. mars 2021);
• Human Rights Violations and Abuses in the Context of Demonstrations in Iraq, October 2019 to April 2020 (UNAMI og OHCHR, ágúst 2020);
• International Protection Considerations with Regard to People Fleeing the Republic of Iraq (UNCHR, maí 2019);
• Irak: Basisinfo (Landinfo, 28. september 2018);
• Iraqi Nationality Law (National Legislative Bodies, 7. mars 2006);
• Iraq: Relevant COI for Assessments on the Availability of an Internal Flight or Relocation Alternative (IFA/IRA) (UNHCR, 12. apríl 2017);
• Iraq - Targeting of Individuals (EASO, 7. mars 2019);
• Mapping Militant Organizations. Kata’ib Hezbollah (Stanford University, Center for International Security and Cooperation (CISAC), síðast uppfært september 2020);
• Profile: Kataib Hezbollah (The Washington Institute for Near East Policy, 1. apríl 2021);
• UNHCR position on returns to Iraq (UNHCR, 14. nóvember 2016);
• The World Factbook – Iraq (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 29. júlí 2021);
• World Report 2021 – Iraq (Human Right Watch, 13. janúar 2021) og
• Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 12. ágúst 2021)

Írak er lýðræðisríki með tæplega 40 milljónir íbúa. Árið 1945 gerðist Írak aðili að Sameinuðu þjóðunum og fullgilti ríkið bæði alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1971. Ríkið fullgilti samning um afnám allrar mismununar gagnvart konum árið 1986, alþjóðasamning um vernd allra gegn mannshvörfum árið 2010 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 2011.

Í skýrslu norsku landaupplýsingastofnunarinnar Landinfo frá janúar 2018 kemur fram að frá árinu 1968 til 2003 hafi Írak verið alræðisríki sem hafi lotið stjórn Ba‘ath-flokksins. Stjórn flokksins hafi verið steypt af stóli í kjölfar innrásar bandaríska hersins og bandamanna þeirra í Írak árið 2003. Frá innrásinni hafi ástandið á mörgum svæðum í Írak verið óstöðugt. Í skýrslu EASO frá nóvember 2018 kemur fram að samtök sem kenna sig við íslamskt ríki (Daesh) hafi hafið uppreisn árið 2014 og náð undir sig stórum landsvæðum. Frá þeim tíma hafi íröksk stjórnvöld, með aðstoð alþjóðasamfélagsins, náð miklum árangri í að ná aftur fullri stjórn yfir ríkinu þótt enn séu lítil svæði í vesturhluta landsins sem uppreisnarmenn hafi á valdi sínu. Þá kemur fram í skýrslu UNHCR frá 2019 að dæmi séu um að hersveitir á vegum yfirvalda hafi framið mannréttindabrot gegn almennum borgurum, þ. á m. ólögmætar aftökur og pyndingar í varðhaldi. Alvarleg mannréttindabrot hafi haft mikil áhrif á almenna borgara á þeim svæðum í Írak sem átökin hafi náð til. Af þeim sökum hafi Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna lagst gegn endursendingum Íraka frá þeim svæðum þar sem átök geisi og þar sem ástandið sé óöruggt eftir að hafa verið undir stjórn Daesh. Þá sé það mat stofnunarinnar að vegna almenns ástands í Írak, þ.m.t. vegna fjölda þeirra sem hafi þurft að flýja innanlands, sé í miklum meirihluta mála ekki grundvöllur til að líta svo á að Írakar frá þessum svæðum geti notið verndar í öðrum hlutum landsins.

Af skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytis frá árinu 2021 má ráða að spilling sé mikið vandamál í Írak, þar á meðal í stjórnmálum, löggæslu- og réttarkerfinu. Á undanförnum árum hafi talsvert verið unnið að því að uppræta spillingu af hálfu embættismanna í landinu og eitthvað hafi miðað áfram í þeim málum. Í upplýsingaskýrslu EEAS frá árinu 2014 kemur fram að á tímabilinu 2005 til 2013 hafi íröksk stjórnvöld unnið í samstarfi við Evrópusambandið að umbótum á stofnunum ríkisins, svo sem lögreglu, dómstólum og fangelsum landsins. Áætlunin nefnist The European Union Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST-LEX-Iraq) og hafi m.a. 7000 opinberir starfsmenn undirgengist þjálfun í því skyni að koma á skilvirkri laga- og mannréttindavernd.

Í skýrslu bandarísku utanríkisráðuneytisins frá 2020 um trúfrelsi kemur fram að íslam sé hin opinbera trú í Írak. Um 97% íbúa Íraks séu múslímar og flestir þeirra séu sjía-múslímar eða um 55-60% íbúa landsins. Þá séu um 40% íbúa landsins súnní-múslímar en um 15% íbúa séu súnní-múslímskir Kúrdar og 24% súnní-múslimískir arabar. Sjía-múslimar séu ráðandi í suður- og austurhlutum landsins auk þess sem flestir íbúar höfuðborgarinnar Bagdad séu sjía-múslimar. Íbúar norður- og vesturhluta landsins séu flestir súnní-múslimar sem og íbúar miðsvæðisins, þó að undanskilinni Bagdad. Íslam, kristni, sabaean-mandean og jasídi séu einu trúarbrögðin sem geti verið tilgreind á írökskum skilríkjum, en skilríki útgefin árið 2016 og síðar beri ekki með sér hverrar trúar handhafi sé. Í skýrslu Landinfo frá 2018 kemur fram að í íröksku samfélagi séu einstaklingar skilgreindir út frá þeim trúarhópum sem þeir fæðist inn í og að litið sé með vanþóknun á trúleysi. Þá kemur fram í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2019 að það hafi verið einstök tilvik í Írak þar sem meðlimir trúarlegra minnihlutahópa hafi verið beittir ofbeldi eða drepnir, en þau tilvik megi ekki alltaf rekja til trúarbragða viðkomandi. Þá hafi meðlimir trúarlegra minnihlutahópa einnig sætt mismunun, m.a. vegna þess að þeir hafi ekki fylgt samfélagslega viðurkenndum hefðum um hegðun á almannafæri eða klæðaburð.

Í framangreindum skýrslum, þ. á m. skýrslum Stanford háskólans frá 2020 og Washington Institute frá 2021, kemur fram að sjíta vígasamtökin Kata‘ib Hezbollah hafi verið stofnuð árið 2007 í Írak. Samtökin njóti stuðnings íranskra yfirvalda og hafi sterk tengsl við byltingarsveitir Íran (e. Islamic Revolutionary Guard Corps, IRGC) og systursamtök sín í Líbanon. Þá séu samtökin leiðandi armur innan hersveita PMF í Írak (e. Popular Mobilization Forces). Upphaflegt markmið regnlífasamtakanna PMF hafi verið að sporna við frekari uppgangi Daesh og hafi Kata‘ib Hezbollah gegnt lykilhlutverki í þeirri baráttu. Þá hafi samtökin staðið fyrir fjölda árása gegn hersveitum Bandaríkjanna og hafi bandarísk yfirvöld skilgreint samtökin sem hryðjuverkasamtök árið 2009. Þá kemur fram í skýrslu EASO frá janúar 2021 að einstaklingar séu ekki neyddir til að ganga til liðs við PMF. Margir gangi til liðs við samtökin af efnahagslegum ástæðum þar sem launin þyki betri en þekkist annarsstaðar í Írak. Hersveitir PMF séu áhrifamiklar og vinsælar meðal almennings í Írak vegna hlutverks þeirra í baráttunni gegn Daesh.

Í skýrslum EASO frá október 2020 og janúar 2021 kemur fram að Salah al-Din hérað sé staðsett miðsvæðis í Írak. Um 1,5 milljón manns séu búsettir í héraðinu, þar af um 350 þúsund í Samarra borg, og séu flestir þeirra súnní-múslimar. Höfuðborg héraðsins, Tikrit borg, sé fæðingarstaður Saddam Hussein og sem slík hafi borgin verið álitin mikilvægur valdastaður fyrir súnní-múslima. Daesh hafi náð hluta af héraðinu, þ. á m. Tikrit, á sitt vald sumarið 2014. Héraðið hafi hins vegar verið með fyrstu svæðum í Írak sem hafi verið frelsað undan yfirráðum Daesh um mitt ár 2015. Þá hafi Salah al-din verið meðal fyrstu héraða í Írak til að taka á móti vegalausum einstaklingum í stórum mæli 2015 til 2016. Lögum samkvæmt sé löggæsla héraðsins í höndum hersveita á vegum yfirvalda (e. The Iraqi Security Forces, ISF), en hersveitir PMF fari í reynd með stjórn í stórum hluta héraðsins. Þrátt fyrir framangreint hafi Daesh staðið að baki hryðjuverkaárásum í héraðinu undanfarin ár, þá sérstaklega á dreifbýlissvæðum þar sem hersveitir yfirvalda séu með takmarkaðan mannafla. Meirihluti árása hafi beinst að hersveitum en almennir borgarar hafi einnig verið skotmörk. Skemmdir hafi orðið á innviðum í héraðinu vegna átaka, s.s. á húsnæði, drykkjarvatni, rafmagni og vegum, og hafi uppbygging gengið hægar en vonir hafi staðið til. Að mati EASO eigi ofbeldi sér stað í Salah al-din héraði, en ekki í miklum mæli. Því sé það mat stofnunarinnar að ástandið í héraðinu nái ekki því alvarleikastigi að írakskir ríkisborgarar eigi, vegna þess eins að þeir snúi aftur til héraðsins, á hættu að verða fyrir ofbeldi eða vanvirðandi meðferð sem nái því stigi að þeir eigi rétt á viðbótarvernd í skilningi 15. gr. (c) reglugerðar nr. 2011/95/EU.

Í skýrslu utanríkisráðuneytis Bandaríkjanna fyrir árið 2020 kemur fram að stjórnarskrá Íraks kveði á um jafnrétti allra fyrir lögum. Þá skuli stjórnvöld tryggja fötluðum einstaklingum þjónustu á sviði félags- og heilbrigðisþjónustu, vernd gegn mismunun, húsnæðisúrræði og aðgengi að umönnun og endurhæfingu. Þrátt fyrir ákvæði stjórnarskrár hafi fatlaðir einstaklingar mætt margvíslegum hindrunum hvað varðar aðgengi þeirra að námi, atvinnu, heilbrigðisþjónustu, réttarkerfinu og annars konar opinberri þjónustu. Þá kemur fram í skýrslu EASO frá 2021 að íröksk stjórnvöld hafi fullgilt sáttmála Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks og einstaklinga með sérþarfir. Fatlaðir séu hins vegar enn meðal viðkvæmustu þjóðfélagshópa í Írak og fari réttindi þeirra oft forgörðum í almennri umræðu.

Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2021 kemur fram að stjórnarskrá Íraks tryggi ríkisborgurum aðgang að heilbrigðiskerfi landsins. Heilbrigðiskerfið í Írak hafi sætt gagnrýni, m.a. fyrir skort á starfsfólki, lyfjum og almennu aðgengi. Þá sé aðgangur að heilbrigðisþjónustu takmarkaður og mismunandi eftir landsvæðum. Meiri hluti heilsugæslustöðva og almennra sjúkrahúsa séu staðsett í þéttbýli og geti ríkisborgarar þar sótt sér heilbrigðisþjónustu, m.a. geðheilbrigðisþjónustu, gegn vægu gjaldi. Þá sé einkarekin heilbrigðisþjónusta í miklum vexti í landinu auk þess sem ýmis frjáls félagasamtök vinni með stjórnvöldum, einkum í Bagdad og Erbil, að því að tryggja aðgengi að heilbrigðisþjónustu fyrir fólk á innri flótta sem og fólk sem snýr til baka til Íraks eftir að hafa flúið heimaríki sitt.

Í skýrslu Alþjóða fólksflutningsstofnunarinnar (IOM) frá árinu 2019 kemur fram að yfirvöld tryggi að öll börn eigi rétt á endurgjaldslausri menntun frá sex ára aldri. Börn sem hafi stundað nám erlendis þurfi að framvísa skólaskírteinum frá þarlendum skólum og fá þau vottuð af menntamálaráðuneyti Íraks til að fá námið metið. Fjölskyldur sem snúi aftur til Íraks eftir að hafa sótt um alþjóðlega vernd í öðrum löndum geti sótt um aðstoð hjá stofnuninni við enduraðlögun. Í skýrslu EASO frá árinu 2020 kemur fram að það séu ýmsar hindranir að aðgengi að menntun fyrir börn á innri flótta og börn sem séu búsett á svæðum sem hafi verið undir stjórn Daesh. Þá hafi lokun skóla vegna Covid-19 faraldursins haft áhrif á aðgengi barna að menntun í Írak.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a.   ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c.   aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðsambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kærenda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Aðalkrafa kærenda er byggð á því að þau tilheyri sérstökum þjóðfélagshópi í heimaríki. M, fyrrverandi herforingi í Írak, hafi fengið líflátshótanir frá meðlimum Hezbollah vegna þess að hann hafi neitað að ganga til liðs við samtökin. Þá eigi A á hættu að verða fyrir mismunun í heimaríki vegna fötlunar hennar.

Kærendur hafa lagt fram afrit fjögurra ljósmynda sem þau kveða að séu frá því tímabili er M gegndi herþjónustu í Írak, þ.e. 2001 til 2017. Af umræddum gögnum verður hvorki ráðið að M hafi gegnt stöðu herforingja í írakska hernum á ofangreindu tímabili né að meðlimir Hezbollah eða annarra vopnaðra hópa í Írak hafi staðið í hótunum við hann. Kærunefnd telur því óvíst hvernig framlögð gögn eigi að styrkja grundvöll umsóknar kærenda. Kærendur hafa að öðru leyti ekki fært fram trúverðug gögn, s.s. um hótanir frá meðlimum Hezbollah eða annarra vopnaðra hópa, sem þykja til þess fallin að styðja við frásagnir þeirra af þeim atvikum sem þau hafa lagt til grundvallar umsóknum sínum um alþjóðlega vernd. Í ljósi frásagna kærenda sjálfra um að ætlaðar ofsóknir hafi átt sér stað árið 2017 er að mati kærunefndar ekki ósanngjarnt að gera kröfu um að kærendur leggi fram einhver gögn sem leiði að því líkur að þau eigi á hættu ofsóknir af hálfu meintra ofsóknaraðila í heimaríki.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun, dags. 7. janúar 2021, kvað M að fjórir leiðtogar Hezbollah hafi, ásamt um þúsund meðlimum samtakanna, komið að herstöð sem hann hafi starfað á árið 2017. Umræddir leiðtogar hafi hótað þeim sem þar voru og tjáð þeim að þeir yrðu að styðja samtökin. Þá hafi hann síðar fengið fjögur símtöl þar sem honum hafi verið hótað lífláti ef hann gengi ekki til liðs við samtökin. Aðspurður gat M ekki gefið upp nafn eða nákvæma staðsetningu á herstöðinni. Þá kvaðst hann ekki vita frekari deili á mönnunum sem hafi hótað honum. Það er mat kærunefndar að það að kærandi sem kvaðst hafa starfað fyrir herinn í Írak í um 16 ár geti ekki skýrt á greinargóðan hátt frá starfi sínu þar, nafni herstöðvarinnar og staðsetningu hennar dragi verulega úr trúverðugleika frásagnar hans. Þá styðja heimildir um heimaríki kæranda ekki við frásögn hans hvað varðar þvingaða þátttöku einstaklinga í PMF hersveitum í Írak.

Með hliðsjón af framangreindu er það mat kærunefndar að frásögn kæranda af málsatvikum sem hann kveður að leitt hafi til flótta hans frá heimaríki sé, heildstætt metið, ótrúverðug og verður hún því ekki lögð til grundvallar í málinu. Samkvæmt framansögðu verður því ekki unnt að leggja til grundvallar í málinu að kærandi eigi á hættu ofsóknir af hálfu Hezbollah eða annarra vopnahópa í heimaríki.

Hvað varðar vísun kærenda í greinargerð til Útlendingastofnunar til ákvarðana stofnunarinnar sem þau telja sambærilegar sínu máli þá tekur kærunefnd fram að forsendur og rökstuðningur ákvarðana Útlendingastofnunar eru ekki bindandi fyrir kærunefnd.

Kærendur hafa einnig borið fyrir sig að A eigi á hættu að verða fyrir mismunun í heimaríki vegna fötlunar sinnar. Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér benda ekki til þess að fatlaðir einstaklingar í Írak eigi á hættu mismunun eða áreiti sem nái því alvarleikastigi að fela í sér ofsóknir eða ómannúðlega eða vanvirðandi meðferð í skilningi 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. og 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Verður því ekki lagt til grundvallar að A hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir af hálfu stjórnvalda vegna fötlunar sinnar. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærendur eða A hafi ástæðu til að óttast ofsóknir í heimaríki þeirra af öðrum ástæðum.

Samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga skal, við mat skv. 1. og 2. mgr. 37. gr. í málum sem varða börn, fylgdarlaus sem önnur, hafa það sem er barninu fyrir bestu að leiðarljósi. Í ákvæðinu kemur fram að við það mat beri að líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis barnsins, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skal tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í ljósi ungs aldurs A taldi Útlendingastofnun ekki þörf á að taka viðtal við hana. Leggur kærunefnd mat á hagsmuni A samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga með hliðsjón af upplýsingum úr fyrirliggjandi gögnum málsins og framangreindum aðstæðum í heimaríki hennar. Að mati kærunefndar var sjónarmiðum A nægilega komið á framfæri með framburði kærenda og hagsmunagæslu talsmanns. Samkvæmt gögnum sem kærunefnd bárust hefur A verið í meðferð hjá sjúkraþjálfara og eftirliti hjá barnalækni og næringarfræðingi vegna þroskafrávika. Barnalæknir hafi lagt mat á ástand hennar og greint frá því að hún hafi sýnt skýr einkenni einhverfu. Þá hafi hún hlotið stuðning og þjónustu á leikskóla vegna framangreinds. Þrátt fyrir erfiðar aðstæður A, horfir kærunefnd m.a. til þess að hún sé í fylgd foreldra sinna og njóti stuðnings þeirra. Líkt og áður greinir stendur A til boða gjaldfrjáls grunnskólamenntun í heimaríki hennar frá sex ára aldri. Þá sé írökskum ríkisborgurum tryggður aðgangur að heilbrigðiskerfi landsins. Með vísan til framangreinds er það mat kærunefndar að aðstæður barnsins verði ekki taldar slíkar að því skuli vera veitt vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Í umfjöllun kærunefndar um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða er frekari umfjöllun um hagsmuni A með vísan til 2. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga.

Telur kærunefndin því ljóst að kærendur og barn þeirra uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Kærunefnd hefur þegar komist að þeirri niðurstöðu að leggja ekki til grundvallar að kærendur og barn þeirra eigi á hættu ofsóknir í heimaríki. Í leiðbeiningum Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá 2019 kemur fram að stofnunin ráði ríkjum frá því að snúa Írökum, sem komi frá svæðum sem áður hafi verið stjórnað af Daesh eða þar sem Daesh sé enn með viðveru, aftur til heimaríkis gegn vilja þeirra. Líkt og að framan er rakið hafa Daesh staðið að baki hryðjuverkaárásum í heimahéraði kærenda. Árásirnar hafa einkum beinst gegn hersveitum yfirvalda á dreifbýlissvæðum. Nýlegar skýrslur um öryggisástand í héraðinu, þ. á m. framangreindar skýrslur EASO frá október 2020 og janúar 2021, benda til þess að ástandið í héraðinu sé nokkuð stöðugt, einkum í Samarra borg. Samkvæmt EASO eigi írakskir ríkisborgarar, sem snúi aftur til héraðsins, almennt ekki á hættu að verða fyrir ofbeldi eða vanvirðandi meðferð sem nái því stigi að þeir eigi rétt á viðbótarvernd. Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kærenda telur kærunefndin að aðstæður kærenda og barns þeirra þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærendur og barn þeirra uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærendur og barn þeirra uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga eiga þau ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli 2. mgr. 45. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 45. gr. laga um útlendinga á maki eða sambúðarmaki einstaklings sem nýtur alþjóðlegrar verndar og börn hans yngri en 18 ára án maka eða sambúðarmaka einnig rétt á alþjóðlegri vernd nema sérstakar ástæður mæli því í mót. Þar sem hvorki kærendur né barn þeirra hafa hlotið alþjóðlega vernd þá eru skilyrði ákvæðisins ekki uppfyllt og kröfum kærenda á grundvelli ákvæðisins af þeim sökum hafnað. 

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga má líta til mannúðarsjónarmiða ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við 74. gr. frumvarps til laga um útlendinga kemur fram að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunni að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni eða óbærilegum þjáningum. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væri ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans.

Í umræddum athugasemdum kemur einnig fram að í samræmi við ákvæði alþjóðlegra skuldbindinga og almennra laga sé lagt til að tekið sé sérstakt tillit til barna, hvort sem um er að ræða fylgdarlaus börn eða önnur börn. Í því ljósi og með hliðsjón af meginreglunni um að það sem barni er fyrir bestu skuli hafa forgang þegar teknar eru ákvarðanir um málefni þess, sbr. jafnframt 2. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 25. gr. laga nr. 80/2016, telur kærunefnd að við mat á því hvort skilyrði 1. mgr. 74. gr. laganna séu fyrir hendi skuli taka sérstakt tillit til þess ef um barn er að ræða og skuli það sem er barni fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun.

Í athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga er fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli.

Meðal gagna málsins eru göngudeildarnótur frá Göngudeild sóttvarna, dags. 9. desember 2020 til 7. júlí 2021. Kemur þar m.a. fram að A sé fyrirburi með mikil frávik í hreyfi- og málþroska. Hún hafi ekki verið farin að ganga óstudd við 24 mánaða aldur. Þá hafi hún ekki talað og málskilningur verið lítill. Henni hafi verið vísað til sjúkraþjálfara til mats og meðferðar á hreyfiþroska. Að mati sjúkraþjálfara hafi hún verið töluvert á eftir jafnöldrum sínum í grófhreyfiþroska. Hún hafi sýnt framfarir en þurfi á áframhaldandi sjúkraþjálfun og sérhæfðri gönguþjálfun að halda. Þá kemur fram að við skoðun barnalæknis hinn 18. janúar 2021 hafi A sýnt skýr einkenni einhverfu. Við skoðun hinn 15. mars 2021 hafi barnalæknir greint framfarir í þroska. Ástæða væri þó til þess að hafa áhyggjur af því hversu hægt A vaxi. Hún eigi tíma í endurmat á þroska hjá barnalækni í september 2021 og að ef þroskaframvinda reynist hæg þá þurfi að íhuga orsakauppvinnslu. Þá kemur fram að næringarfræðingur, sem hafi síðast lagt mat á ástand A hinn 7. júlí 2021, telji að vaxtar- og þyngdaraukning hennar hafi verið of lítil vegna lítillar inntöku á fastri fæðu. Ástand hennar hafi versnað talsvert og sé erfitt að meta hvort foreldrum takist sjálfum að bæta það. Vegna framangreinds þurfi A næringarviðbót og eftirlit.

Þá  er í málinu umsögn, dags. 16. júní 2021, frá deildarstjóra fjölskyldu- og barnamálasviðs Hafnarfjarðarbæjar. Kemur þar fram að fjölskyldan hafi verið í þjónustu hjá stoðdeild flóttamanna og umsækjenda um alþjóðlega vernd á barna- og fjölskyldumálasviði Hafnarfjarðarbæjar. Við upphaf þjónustu hafi verið tilkynnt um grun vegna mögulegs ofbeldis af hendi föður gegn móður. Málið hafi verið tekið til könnunar samkvæmt barnaverndarlögum en hún hafi ekki leitt í ljós að um heimilisofbeldi hafi verið að ræða. Hins vegar hafi komið í ljós að kærendur þyrftu á stuðning og ráðgjöf að halda vegna A sem hafi virst vera fötluð. A hafi fengið forgang í leikskóla og hafi strax verið hafist handa við að senda tilvísanir á sérfræðinga til að greina fötlun hennar. Barnalæknir hafi gert frumgreiningu á henni og hafi hún sýnt sterk einkenni einhverfu. M hafi að mestu haldið um mál A frá hendi foreldra og virðist sem svo að K hafi ekki nægjanlega kunnáttu til að sjá um hana án aðstoðar M. A sé enn í greiningarferli auk þess sem mikil vinna fari fram á leikskóla við að styrkja hana og greina getu hennar til daglegs lífs. Teymi frá barna- og fjölskyldumálasviði hafi komið að stuðning við fjölskylduna og hafi, í samstarfi við lækna og leikskóla, verið unnið út frá hugmyndafræði um snemmtæka íhlutun. Það hafi skilað ágætum árangri en mikilvægt sé að hafa samfellu í vinnu svo að frekari árangur náist. Þá sé greiningarvinnu ekki lokið og liggi ekki fyrir hvenær svo verði.

Samkvæmt framansögðu er ljóst að A glímir við margþætt vandamál og er með sérþarfir vegna fötlunar. Til að mæta þörfum hennar hefur A hlotið alhliða þjónustu og meðferð hér á landi og liggur, samkvæmt framansögðu, ekki fyrir hvenær þeirri vinnu ljúki. Líkt og að framan greinir er kveðið á um það í stjórnarskrá Íraks að allir ríkisborgarar landsins eigi rétt á heilbrigðisþjónustu. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér verður hins vegar ekki ráðið að A muni hafi greiðan aðgang að sérhæfðri meðferð og alhliða þjónustu í heimahéraði sínu, […], sem hún mun þurfa á að halda vegna fötlunar sinnar. Þá telur kærunefnd ekki tryggt að kærendur muni fá þann stuðning sem þau þurfa á að halda við umönnun A. Þá hafa bæði M og K greint frá því að hafa glímt við ýmsa líkamlega kvilla, m.a. sé K með vanvirkan skjaldkirtil og þurfi að taka lyf og sæta eftirliti vegna þess. Að framangreindu  virtu, og með hliðsjón af því sem er A fyrir bestu, telur kærunefnd ekki forsvaranlegt að rjúfa meðferð hennar hér á landi. Þessar aðstæður eru að mati kærunefndar, eins og hér stendur sérstaklega á, þess eðlis að kærendur og barn þeirra teljast hafa sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Niðurstaða kærunefndar er byggð á heildstæðu einstaklingsbundnu mati á þeim aðstæðum sem bíða þeirra í heimaríki.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða kærunefndarinnar að veita beri kærendum og barni þeirra dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 74. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Með vísan til þess sem að framan er rakið þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar hvað varðar umsókn kærenda og barns þeirra um alþjóðlega vernd hér á landi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að veita þeim dvalarleyfi skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Úrskurðarorð:

Lagt er fyrir stofnunina að veita kærendum og barni þeirra dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Ákvarðanir Útlendingastofnunar varðandi umsókn þeirra um alþjóðlega vernd eru staðfestar.

The Directorate is instructed to issue residence permits for the appellants and their child based on Article 74 of the Act on Foreigners. The decisions of the Directorate of Immigration in the case of the appellants and their child related to their application for international protection are affirmed.

Tómas Hrafn Sveinsson

Þorbjörg I. Jónsdóttir                                                                                    Sindri M. Stephensen