Mál nr. 2/2005

Álit kærunefndar jafnréttismála

í máli nr. 2/2005:

A

gegn

landbúnaðarráðherra.

--------------------------------------------------------------

Á fundi kærunefndar jafnréttismála þann 29. desember 2005 var samþykkt svohljóðandi niðurstaða í máli þessu:

I

Inngangur

Með kæru, dags. 6. febrúar 2005, óskaði kærandi, A, eftir því við kærunefnd jafnréttismála að hún kannaði og tæki afstöðu til hvort landbúnaðarráðherra hefði brotið gegn lögum um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla nr. 96/2000 við skipun í stöðu rektors við Landbúnaðarháskóla Íslands þann 26. ágúst 2004.

Kæran, ásamt fylgigögnum, var kynnt landbúnaðarráðherra með erindi kærunefndar, dags. 1. mars 2005. Landbúnaðarráðherra óskaði eftir viðbótarfresti til að svara til 20. apríl 2005 og var hann veittur með bréfi kærunefndar, dags. 5. apríl 2005. Með tölvupósti, dags. 28. apríl 2005, var enn óskað eftir viðbótarfresti. Umsögn landbúnaðarráðherra er dagsett 17. maí 2005 og var kynnt kæranda með bréfi kærunefndar, dags. 23. maí 2005. Athugasemdir kæranda bárust með bréfi, dags. 31. maí 2005, og var það kynnt landbúnaðarráðherra með bréfi kærunefndar, dags. 6. júní 2005. Viðbótarathugasemdir bárust síðan frá landbúnaðarráðherra með bréfi, dags. 1. júlí 2005, og voru kynntar kæranda með bréfi kærunefndar, dags. 6. júlí 2005. Frekari athugasemdir kæranda bárust með bréfi, dags. 18. júlí 2005, og voru kynntar landbúnaðarráðherra með bréfi, dags. 5. ágúst 2005. Athugasemdir landbúnaðarráðherra bárust kærunefndinni með bréfi, dags. 11. september 2005. Þær voru kynntar með bréfi kærunefndar, dags. 19. september 2005. Frekari athugasemdir hafa ekki borist nefndinni.

II

Málavextir

Staða rektors Landbúnaðarháskóla Íslands var auglýst laus til umsóknar í Morgunblaðinu hinn 11. júní 2004. Þar sagði meðal annars um hina auglýstu stöðu: „Rektor er yfirmaður stjórnsýslu Landbúnaðarháskólans og ber ábyrgð á rekstri hans. Hann ber ábyrgð á gerð starfs- og rekstraráætlana og að þær séu samþykktar af háskólaráði. Rektor er jafnframt æðsti fulltrúi Landbúnaðarháskólans gagnvart mönnum og stofnunum innan skólans og utan hans. Hann stýrir starfsemi háskólans og hefur frumkvæði að því að háskólaráð marki sér heildarstefnu í málefnum skólans. Rektor hefur einnig ráðningarvald yfir öllum starfsmönnum skólans.“ Í auglýsingunni var kveðið á um að umsækjendur um stöðuna skyldu hafa lokið æðri prófgráðu við háskóla og öðlast stjórnunarreynslu.

Umsækjendur um stöðuna voru 14; 10 karlar og 4 konur. Óskaði landbúnaðarráðherra, með erindi dags. 7. júlí 2004, eftir umsögn háskólaráðs Landbúnaðarháskólans um hverjir af umsækjendunum uppfylltu skilyrði laga til að gegna stöðu rektors, í samræmi við ákvæði 25. gr. laga um búnaðarfræðslu nr. 57/1999. Í umsögn ráðsins til landbúnaðarráðherra, dags. 5. ágúst 2004, kemur fram að allir umsækjendur uppfylltu lágmarksskilyrði um menntun og reynslu, sbr. ákvæði laga um búnaðarfræðslu nr. 57/1999. Þá kemur einnig fram í umsögn ráðsins, álit þess á nauðsynlegum bakgrunni, reynslu og menntun tilvonandi rektors. Kemur þar m.a. fram að skýr framtíðarsýn væntanlegs rektors skipti höfuðmáli, sem og að mikilvægt væri að sá einstaklingur sem skipaður yrði hefði haldgóða reynslu af stjórnun starfsfólks og/eða rannsókna- og þróunarverkefna og samþættingu ólíkra sjónarmiða.

Hinn 26. ágúst 2004 skipaði landbúnaðarráðherra karlmann í stöðu rektors. Með bréfi, dags. 4. september 2004, óskaði kærandi eftir rökstuðningi landbúnaðarráðherra fyrir þeirri ákvörðun og barst hann með erindi landbúnaðarráðherra dags. 14. september 2004.

III

Sjónarmið kæranda

Kærandi telur að ekki hafi farið fram viðunandi hæfnismat á umsækjendum um stöðuna til að tryggja að hæfasti einstaklingurinn fengi starfið og jafnframt að jafnréttislögum væri fylgt. Telur kærandi að umsækjendur hafi verið metnir á grundvelli, annars vegar almennrar umsagnar háskólaráðs, og hins vegar á viðtölum við umsækjendur. Landbúnaðarráðherra hafi kallað alla 14 umsækjendur til viðtals, suma oftar en einu sinni, en vegna starfs kæranda erlendis hafi hún þurft að fara af landi brott áður en komið hafi að henni. Því hafi verið tekið við hana símaviðtal, sem hafi varað í um það bil 40 mínútur.

Telur kærandi því ljóst að ekki hafi farið fram viðunandi hæfnismat og að gengið hafi verið framhjá ýmsum umsækjendum með mun meiri reynslu af kennslu, rannsóknum og stjórnun háskólastofnana en sá sem stöðuna fékk. Þar í hópi séu að minnsta kosti þrjár konur að kæranda meðtalinni. Í rökstuðningi landbúnaðarráðherra fyrir skipuninni, sbr. erindi til kæranda dags. 14. september 2004, komi fram að innsýn, þess sem ráðinn var, í íslenskan landbúnað svo og fyrri störf hans innan félagasamtaka landbúnaðarins hafi vegið þyngst við ákvörðunina en ekki hafi verið litið til ­„reynslu af akademískum rannsóknum, stjórnsýslu eða kennslu...“, eiginleika sem kærandi telur að ætla megi að nýtist við uppbyggingu nýrrar háskólastofnunar. Telur kærandi fyrrgreindan rökstuðning ráðherra ófullnægjandi „og alls ekki gefa neinar haldbærar skýringar á hvers vegna tiltölulega óreyndur maður á sviði vísinda og háskólastarfs hefði verið tekinn fram yfir aðra umsækjendur almennt og mig sérstaklega í þetta mikilvæga akademíska starf.“

Kærandi lýsir starfsreynslu sinni svo í kæru: Eftir doktorspróf árið 1989 hafi hún starfað við þrjár mismunandi háskólastofnanir, tvær í Svíþjóð og eina í Noregi, í alls 15 ár, leitt rannsóknarhópa, aflað rannsóknastyrkja frá rannsóknarráðum, birt bókarkafla og fjölda vísindagreina alþjóðlega, sumar hverjar í tímaritum með mikið vægi. Rannsóknir hennar hafi vakið umtalsverða athygli og mikið vitnað til þeirra. Hún hafi verið prófessor í plöntuvistfræði frá árinu 2000 við háskóla bæði í Svíþjóð og Noregi. Þá hafi hún tekið þátt í margþættu alþjóðlegu samstarfi, m.a. leiði hún rannsóknarhóp innan stórs Evrópuverkefnis, hafi leiðbeint 14 meistaranemum og fjórum doktorsnemum til lokaprófs, borið ábyrgð á skipulagi námskeiða á ýmsum stigum háskólamenntunar og tekið að sér ýmis stjórnunarstörf innan sinna stofnana. Með vísan til þessa telur kærandi að skort hafi viðunandi hæfnismat við skipan í stöðuna, þar sem reynsla hennar nyti sanngirni. Fer kærandi því fram á það við kærunefnd jafnréttismála að nefndin kanni hvort landbúnaðarráðherra hafi brotið jafnréttislög við umrædda skipun rektors við Landbúnaðarháskóla Íslands. Með kærunni fylgir enn fremur ítarleg ferilskrá kæranda.

Kærandi mótmælir þeim skilningi landbúnaðarráðherra að menntun og stjórnunarreynsla umfram lágmarksskilyrði séu léttvæg samanborið við mat á stjórnunarhæfileikum og framtíðarsýn sem koma fram í starfsviðtali. Þegar ráða eigi rektor að háskólastofnun hljóti reynsla af akademísku starfi að vega mjög þungt. Kærandi spyr hvernig hægt sé að framfylgja jafnréttislögum þegar ekki fari fram hæfnismat þar sem allir séu vegnir út frá sömu forsendum og hæfustu umsækjendurnir þannig fundnir. Kærandi telur hæfni sína og reynslu af akademískum vísindarannsóknum, akademískri stjórnun og kennslu og leiðbeiningu nemenda á mismunandi stigum háskólanáms margfalt meiri en þess karlmanns er stöðuna hlaut. Af hálfu kæranda er ítrekað það mat hennar að ekki hafi farið fram viðunandi hæfnismat á umsækjendum um stöðuna, þar sem jafnræðis hafi verið gætt milli umsækjenda. Þá hafnar kærandi þeim skýringum landbúnaðarráðherra að niðurstöður úr starfsviðtölum við umsækjendur hafi vegið þyngra en „sú hæfni/reynsla af akademísku starfi (rannsóknum, kennslu og stjórnun) sem ég sannanlega tel mig hafa umfram þann sem skipaður var í stöðuna.“

Kærandi ítrekar að ekkert mat hafi farið fram á hæfni hennar eða annarra umsækjenda um stöðuna, og hafnar því þeim sjónarmiðum er fram koma í erindi landbúnaðarráðherra, dags. 1. júlí 2005 og varða reynslu hennar af háskólastarfi. Lykilatriðið telur kærandi vera þá spurningu „hvort forsendum jafnréttislaga um jafnan rétt til starfa hafi verið fylgt þegar sú niðurstaða fékkst að [B] væri hæfari en ég til að leiða þá akademísku stofnun sem Landbúnaðarháskóla Íslands er ætlað að vera?“

IV

Sjónarmið landbúnaðarráðherra

Landbúnaðarráðherra telur sig hafa rökstutt með fullnægjandi hætti ákvörðun sína um skipan í stöðu rektors Landbúnaðarháskóla Íslands. Fellst landbúnaðarráðherra ekki á þá skoðun kæranda að ekki hafi farið fram viðunandi hæfnismat á umsækjendum um starfið og að gengið hafi verið framhjá hæfari umsækjendum við skipunina. Allir umsækjendur um stöðu rektors hafi, að mati háskólaráðs Landbúnaðarháskóla Íslands, uppfyllt þau skilyrði er fram koma í 25. gr. laga um búnaðarfræðslu nr. 57/1999 með síðari breytingum, þ.e. að þann einan megi skipa í stöðu rektors er hafi lokið æðri prófgráðu við háskóla og öðlast stjórnunarreynslu. Í framhaldi af umsögn háskólaráðs hafi verið tekin starfsviðtöl við alla umsækjendur um stöðuna og hafi viðtölin verið eins uppbyggð og svipuð að lengd. Umsækjendur hafi verið beðnir um að varpa ljósi á menntun sína og fyrri störf, svo og viðhorf sín almennt til landbúnaðar. Þá hafi umsækjendur verið beðnir að svara því hver væri framtíðarsýn þeirra fyrir íslenskan landbúnað, hvernig þeir teldu að Landbúnaðarháskóli Íslands gæti best þjónað íslenskum landbúnaði og hvernig þeir hygðust standa að samþættingu og samruna þeirra þriggja stofnana sem mynduðu Landbúnaðarháskóla Íslands.

Er landbúnaðarráðherra hafi boðað kæranda til starfsviðtals hafi hún verið farin af landi brott og hafi henni ekki verið kleift að mæta á boðuðum tíma. Hafi því verið tekið viðtal við hana í síma. Hafi umgjörð þess og uppbygging að öðru leyti verið í fullu samræmi við önnur viðtöl við umsækjendur. Hafi þessari tilhögun ekki verið mótmælt af hálfu kæranda.

Landbúnaðarráðherra hafnar þeim sjónarmiðum kæranda að ráðinn hafi verið ,,tiltölulega óreyndur maður á sviði vísinda og háskólastarfs”. Vísar landbúnaðarráðherra í því sambandi til umsagnar háskólaráðs, þar sem fram kemur að allir umsækjendur uppfylltu skilyrði laga nr. 57/1999 til að gegna stöðu rektors og þannig hafi allir umsækjendur lokið æðri prófgráðu og öðlast stjórnunarreynslu. Til viðbótar þessum skilyrðum hljóti ávallt að koma til önnur sjónarmið, „s.s. mat á hæfileikum umsækjenda til stjórnunar og þeirra mannlegu samskipta sem stjórnunarstarfi fylgja, farsællar úrlausnar á því tiltekna verkefni sem um er að ræða hverju sinni og sýn þeirra á viðkomandi starfsumhverfi og þróun þess til framtíðar.“ Í þessu sambandi leggur landbúnaðarráðherra áherslu á að umrædd staða sé fyrst og fremst stjórnunarstaða.

Um menntun og reynslu þess er starfið hlaut, segir landbúnaðarráðherra að hann hafi lokið doktorsprófi í búfjárerfðafræði frá Sænska landbúnaðarháskólanum árið 1996 og hafi hlotið viðurkenningu fyrir framúrskarandi árangur í doktorsnámi frá Konunglegu sænsku akademíunni. Frá árinu 1996 hafi hann starfað sem ráðunautur í erfða- og kynbótafræði hjá Bændasamtökum Íslands og sem landsráðunautur í hrossarækt frá ársbyrjun 1999. Hann hafi verið leiðandi á sviði hrossaræktar og hestamennsku hér á landi og starfað sem kynbótadómari og fyrirlesari í aðildarlöndum Alþjóðasamtaka eigenda íslenskra hesta. Í störfum sínum hafi hann öðlast breiðan reynslugrundvöll, hvort sem um sé að ræða rannsóknir, stjórnsýslu eða kennslu. Í starfsviðtali hafi hann verið reiðubúinn með mótaðar og metnaðarfullar hugmyndir um skipulag og starfsemi hinnar nýju stofnunar og aðferðafræði við sameiningu þeirra þriggja stofnana sem mynduðu Landbúnaðarháskóla Íslands. Hafi hann að þessu leyti þótt skara fram úr öðrum umsækjendum.

 Þá segir landbúnaðarráðherra að við hæfnismat hafi verið farið yfir umsóknir umsækjenda með tilliti til menntunar og starfsreynslu, svo og efni starfsviðtala í samráði við þá starfsmenn sem viðtölin hafi tekið. Sérstaklega hafi ráðherra borið umsækjendur saman við þau atriði sem fram komu í umsögn háskólaráðs frá 5. ágúst 2004. Að teknu tilliti til þess heildarmats hafi það verið niðurstaða ráðherra að skipa bæri dr. B í umrædda stöðu. Geti landbúnaðarráðherra því ekki fallist á að brotið hafi verið gegn ákvæðum laga nr. 96/2000. Hafi hér sérstaklega verið litið til ákvæða 1. gr., 1. mgr. 15. gr., 22. gr. og 24. gr. laganna.

Landbúnaðarráðherra telur að mat kæranda á reynslu sinni miðist við mun þrengri forsendur en unnið hafi verið eftir í ráðningarferlinu. Umrædd staða hafi fyrst og síðast verið stjórnunarstaða, ekki rannsóknastaða eða kennslustaða, og eigi því forsendur þær sem kærandi vinni út frá ekki við nema að takmörkuðu leyti. Starfsviðtal við kæranda hafi ekki bent til þess að hún væri álitlegust úr hópi hæfra umsækjenda og því hafi annar verið skipaður til starfans. Lög mæli svo fyrir um að landbúnaðarráðherra skipi í stöðuna og hafi hann falið sínum nánustu samstarfsmönnum að annast viðtöl og hæfnismat. Engin skylda hvíli á ráðherra að fela öðrum þetta mat og telur landbúnaðarráðherra því að vangaveltur kæranda um svokallað jafningjamat eigi ekki við í þessu máli.

Landbúnaðarráðherra vísar til þess að hæfnismat ráðherra og ákvörðun hans um skipan í stöðu rektors hafi ekki byggst á einsleitum forsendum. Þannig hafi umsækjendur í mismiklum mæli átt að baki reynslu af rannsóknum og stjórnun rannsóknaverkefna, þ.m.t. sá er skipaður var í stöðuna. Um starfsviðtal við dr. B, segir landbúnaðarráðherra: „...tókst honum betur að gera grein fyrir leiðtogahæfileikum sínum og í hans starfsviðtali þótti hann koma fram með efnislegar hugleiðingar um skipulag og starfsemi hinnar nýju stofnunar, sem ráðuneytið mat mjög líklegar til árangurs.“ Þá segir einnig að sá sem skipaður var í stöðuna hefði í viðtalinu: „...tekist að miðla mun betri þekkingu á íslenskri stjórnsýslu og starfsumhverfi landbúnaðar á Íslandi, sem og þróunar atvinnugreinarinnar og þarfa til framtíðar.“

Að mati landbúnaðarráðherra, hafði sá sem skipaður var í stöðuna, ótvíræða kosti umfram kæranda og aðra umsækjendur. Hann hafi að mati ráðherra „þá fjölþættu reynslu að baki og þá ótvíræðu leiðtogahæfileika til brunns að bera sem starf rektors kallaði eftir og því var hann skipaður til starfans.“

V

Niðurstaða

Í 1. mgr. 1. gr. laga um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla, nr. 96/2000, kemur fram að markmið laganna sé að koma á og viðhalda jafnrétti og jöfnum tækifærum kvenna og karla og jafna þannig stöðu kynjanna á öllum sviðum samfélagsins. Samkvæmt 24. gr. laganna er atvinnurekendum óheimilt að mismuna umsækjendum um starf á grundvelli kynferðis. Ef leiddar eru líkur að beinni eða óbeinni mismunun vegna kynferðis skal atvinnurekandi sýna fram á að aðrar ástæður en kynferði hafi legið til grundvallar ákvörðun hans, sbr. 3. mgr. 24. gr. sömu laga.

Kærandi hefur óskað eftir því að kærunefnd jafnréttismála taki afstöðu til þess hvort brotið hafi verið gegn ákvæðum laga um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla, nr. 96/2000, þegar skipaður var rektor Landbúnaðarháskóla Íslands þann 26. ágúst 2004.

Í 21. gr. laga um búnaðarfræðslu, nr. 57/1999, kemur fram að Landbúnaðarháskóli Íslands sé vísindaleg fræðslu- og rannsóknastofnun á háskólastigi á sviði landbúnaðar og garðyrkju sem veiti nemendum sínum fræðslu og vísindalega þjálfun er miðast við að þeir geti tekið að sér sérfræði- og rannsóknastörf í þágu íslensks landbúnaðar og garðyrkju. Í 2. mgr. 22. gr. laganna er tekið fram að rektor sé yfirmaður stjórnsýslu háskólans og beri ábyrgð á rekstri hans. Hann beri ábyrgð á gerð starfs- og rekstraráætlana og að þær séu samþykktar af háskólaráði. Í 3. mgr. 22. gr. laganna kemur fram að rektor sé æðsti fulltrúi Landbúnaðarháskóla Íslands meðal annars gagnvart stofnunum innan skólans og utan hans. Hann stýri starfsemi háskólans og hafi frumkvæði að því að háskólaráð marki sér heildarstefnu í málefnum skólans og hafi ráðningarvald yfir öllum starfsmönnum hans. Í 25. gr. kemur fram að landbúnaðarráðherra skipi rektor til fimm ára að fenginni umsögn háskólaráðs, og þann einan megi skipa rektor sem lokið hafi æðri prófgráðu við háskóla og öðlast stjórnunarreynslu.

Í auglýsingu um starfið kom fram að Landbúnaðarháskóli Íslands væri ný vísindaleg fræðslu- og rannsóknastofnun á háskólastigi á sviði landbúnaðar og garðyrkju sem hafi verið mynduð með samruna þriggja stofnana, þ.e. Landbúnaðarháskólans á Hvanneyri, Rannsóknastofnunar landbúnaðarins og Garðyrkjuskóla ríkisins á Reykjum. Ráð væri fyrir því gert að skólinn tæki til starfa 1. janúar 2005, en hinn nýi rektor skyldi undirbúa starfsemi Landbúnaðarháskólans á tímabilinu 1. ágúst 2004 til 1. janúar 2005 ásamt háskólaráði.

Í umsögn háskólaráðs Landbúnaðarháskóla Íslands vegna umsókna um stöðu rektors Landbúnaðarháskólans, dags. 5. ágúst 2004, kom fram það álit ráðsins að í hugtakinu „æðri prófgráða“ í skilningi 25. gr. laganna fælist að umsækjandi hefði öðlast meistaragráðu eða ígildi hennar. Það var jafnframt álit ráðsins að í hugtakinu „stjórnunarreynsla“ í 25. gr. laganna fælist meðal annars stjórnun starfsfólks, stjórnun rekstrareininga ýmiss konar eða stjórnun akademískra verkefna og að túlka ætti skilyrðið með rúmum hætti. Það var því mat ráðsins að allir 14 umsækjendur um stöðuna uppfylltu lágmarksskilyrði laganna um æðri prófgráðu og stjórnunarreynslu.

Í umsögn háskólaráðs var jafnframt tekið fram að í lögum nr. 57/1999 væri einungis kveðið á um lágmarksskilyrði. Taldi háskólaráðið það vera mikilvægt og í samræmi við lögbundið hlutverk þess að veita landbúnaðarráðherra álit á nauðsynlegum bakgrunni, reynslu og menntun tilvonandi rektors. Var álit háskólaráðsins byggt á því að Landbúnaðarháskóli Íslands væri vísindaleg fræðslu- og rannsóknastofnun á háskólastigi á sviði landbúnaðar, sem myndi eiga samstarf við innlendar og erlendar mennta- og rannsóknastofnanir auk þess sem Landbúnaðarháskólinn væri stór vinnustaður með mikla vaxtarmöguleika á ýmsum sviðum. Það var því álit háskólaráðsins að nýr rektor þyrfti að hafa aflað sér doktorsgráðu eða eiga sambærilegt fræðastarf að baki. Jafnframt var tekið fram að Landbúnaðarháskóli Íslands væri byggður á grunni þriggja stofnana. Við hina nýju stofnun myndu starfa um 140 starfsmenn og þar yrðu í upphafi 350 nemendur. Rektor skólans hefði það hlutverk ásamt háskólaráði að móta skólanum stefnu til framtíðar. Miklu myndi þar ráða um árangur hvernig tækist til með samruna og samstarf þessara þriggja heilda. Þar skipti skýr framtíðarsýn höfuðmáli og mikilvægt væri að sá einstaklingur sem skipaður yrði hefði haldgóða reynslu af stjórnun starfsfólks og/eða rannsókna- og þróunarverkefna og samþættingu ólíkra sjónarmiða.

Í umsókn kæranda um stöðuna, sem og starfsferilsskrá er henni fylgdi, er menntun hennar og starfsreynsla ítarlega rakin. Kærandi er plöntuvistfræðingur að mennt og lauk B.S.-gráðu frá Háskóla Íslands árið 1980. Hún lauk doktorsprófi frá Háskólanum í Lundi árið 1989 og starfaði í framhaldi af því, sem lektor, dósent og seinna prófessor, við þrjár mismunandi háskólastofnanir, tvær í Svíþjóð og eina í Noregi, samtals í 15 ár. Þá hefur hún nokkra kennslu- og stjórnunarreynslu, auk þess sem hún hefur sinnt rannsóknastjórnun og leiðbeint bæði meistaranemum og doktorsnemum til lokaprófs. Þá hefur kærandi birt bókarkafla og mikinn fjölda vísindagreina á alþjóðlegum vettvangi.

Í starfsferilsskrá þess er stöðuna hlaut kemur fram að hann hafi lokið búfræðiprófi frá Hvanneyri árið 1983, raungreinadeildarprófi frá Tækniskóla Íslands árið 1986, B.Sc.-gráðu frá Hvanneyri árið 1989 og doktorsprófi frá Sænska Landbúnaðarháskólanum árið 1996. Hann hefur starfað sem tamningamaður með hléum í rúm 20 ár. Þá hefur hann meðal annars starfað sem héraðsráðunautur í hagfræði og haft yfirumsjón með bændabókhaldi og rekstraráætlunum hjá Búnaðarsambandi Suðurlands árin 1989–1990. Þá var hann rannsóknamaður í Svíþjóð samhliða námi og í hlutastarfi. Hann var kennari við búvísindadeild á Hvanneyri árin 1996–2001, ráðunautur í erfða- og kynbótafræði hjá Bændasamtökum Íslands frá árinu 1996 og landsráðunautur í hrossarækt hjá sömu samtökum frá árinu 1999. Sá sem stöðuna hlaut var hrossaræktandi og bóndi frá árinu 1992. Þá hefur hann leiðbeint nokkrum meistaranemum til lokaprófs. Að lokum eru rakin helstu vísindaskrif hans árin 1990–2004.

Helstu sjónarmið kæranda eru þau að ekki hafi farið fram viðunandi hæfnismat á umsækjendum um stöðu rektors sem leitt hafi til þess að gengið hafi verið framhjá umsækjendum, þ.á m. kæranda, sem hafi haft mun meiri reynslu af kennslu, rannsóknum og stjórnun háskólastofnana en sá sem stöðuna hlaut. Telur kærandi hæfni sína og reynslu af akademískum vísindarannsóknum, stjórnun og kennslu margfalt meiri en þess karlmanns er skipaður var í stöðuna.

Landbúnaðarráðherra bendir hins vegar á að allir umsækjendur hafi uppfyllt þau lágmarksskilyrði er sett eru í lögum nr. 57/1999. Í umsögn háskólaráðs hafi jafnframt komið fram álit ráðsins á nauðsynlegum bakgrunni, reynslu og menntun tilvonandi rektors, sem landbúnaðarráðherra hafi haft til hliðsjónar þegar metið var hver væri hæfastur til að gegna stöðunni. Þá hafi atriði er fram komu í starfsviðtölum við umsækjendur skipt miklu máli. Sá sem skipaður var í embættið hafi haft breiðan reynslugrundvöll og í starfsviðtali hafi hann verið með „mótaðar og metnaðarfullar hugmyndir um skipulag og starfsemi hinnar nýju stofnunar og aðferðafræði við sameiningu þeirra þriggja stofnana sem mynduðu Landbúnaðarháskóla Íslands“. Með þessu hafi hann að mati landbúnaðarráðherra skarað fram úr öðrum umsækjendum um starfið. Með hliðsjón af þessu heildarmati hafi það verið mat landbúnaðarráðherra að sá sem skipaður var væri hæfastur til að gegna stöðu rektors.

Eins og staðfest hefur verið í dómum Hæstaréttar í málum nr. 121/2002 og 330/2003 er atvinnurekanda játað nokkurt svigrúm við mat á vægi menntunar og starfsreynslu umsækjanda, teljist sjónarmið atvinnurekanda í þá veru eðlileg og málefnaleg. Því vali eru þó settar þær skorður er leiddar eru af ákvæðum jafnréttislaga nr. 96/2000. Við mat á því hvaða sjónarmið teljast vera málefnaleg hefur meðal annars verið litið til þeirra skilyrða sem leiða má af lögum og þess sem fram kemur í auglýsingu um starfið. Það er jafnframt álit kærunefndar jafnréttismála að í ljósi þess að um var að ræða nýja og ómótaða stöðu hafi mátt játa landbúnaðarráðherra viðeigandi svigrúm til þess að ákveða hvaða þættir voru helst taldir skipta máli við mat á hæfni umsækjenda, enda væri að því leyti til byggt á málefnalegum sjónarmiðum.

Í rökstuðningi vegna skipunarinnar og í bréfum til kærunefndarinnar hefur landbúnaðarráðherra lýst því á hvaða sjónarmiðum hæfnismat hans á umsækjendum um stöðu rektors hafi grundvallast. Þannig hafi verið farið yfir umsóknir með tilliti til menntunar og starfsreynslu auk þess sem litið hafi verið til starfsviðtala við umsækjendur. Þá hafi upplýsingar um umsækjendur verið bornar saman við þau atriði er fram komu í umsögn háskólaráðs. Talið hafi verið mikilvægt að rektor Landbúnaðarháskóla Íslands hefði yfirgripsmikla þekkingu á íslenskum landbúnaði og fjölþættu hlutverki stofnunarinnar innan hans. Skýr framtíðarsýn, farsæl stjórnun og næmur skilningur á mannlegum samskiptum væru höfuðatriði í þessu samhengi, enda myndi reyna á þessa þætti umfram aðra í fari yfirstjórnanda stofnunarinnar við að leiða saman mannauð þeirra þriggja stofnana sem fram til þessa hefðu verið sjálfstæðar.

Landbúnaðarráðherra hafi metið það svo, að sá er skipaður var í stöðu rektors, hafi haft fjölþætta reynslu og leiðtogahæfileika sem nýttust í starfi rektors og því hafi hann verið skipaður í stöðuna. Í rökstuðningi landbúnaðarráðherra til kæranda, dags. 14. september 2004, kemur fram að allir umsækjendur hefðu verið boðaðir í starfsviðtöl þar sem þeir hafi svarað spurningum starfsmanna ráðuneytisins og þeim þar gefinn kostur á að kynna sig og viðhorf sín til starfsins. Í viðtölunum hafi verið lögð sérstök áhersla á að draga upp skýra mynd af framtíðarsýn umsækjenda um íslenskan landbúnað, hvernig þeir teldu að Landbúnaðarháskóli Íslands gæti best þjónað íslenskum landbúnaði og hvernig þeir myndu standa að samþættingu þeirra þriggja stofnana sem mynda Landbúnaðarháskóla Íslands. Var það mat landbúnaðarráðherra að í viðtölum við þann sem skipaður var í stöðuna hafi komið í ljós einlægur áhugi hans og metnaðarfullar hugmyndir um starfsemi hinnar nýju stofnunar. Þar að auki hafi hann gert grein fyrir stjórnunaraðferðum sem að mati landbúnaðarráðherra væru líklegar til árangurs við þær erfiðu aðstæður sem sameining hinna þriggja stofnana myndi skapa yfirstjórnanda Landbúnaðarháskóla Íslands.

Fyrir liggur að framangreindar hugmyndir og stjórnunaraðferðir þess sem skipaður var í stöðuna og það hvernig þær hafi verið frábrugðnar hugmyndum annarra umsækjenda voru ekki skráðar sérstaklega í starfsviðtölunum eða í kjölfar þeirra. Þá liggur ekki fyrir formlegur samanburður á hæfi einstakra umsækjenda. Engu að síður er það álit kærunefndar að landbúnaðarráðherra hafi ekki verið óheimilt að ljá framangreindum sjónarmiðum, sem fram komu í starfsviðtali við þann sem skipaður var, viðeigandi vægi við mat sitt á hæfi umsækjanda. Svo sem rakið er hér á undan var í auglýsingu um starfið lögð áhersla á stjórnunarreynslu umsækjenda og til þess vísað að um nýtt starf var að ræða. Í rökstuðningi landbúnaðarráðherra hefur m.a. komið fram að sá sem skipaður var hafi í starfsviðtali lýst þekkingu sinni á stjórnsýslu íslensks landbúnaðar og þróunar atvinnugreinarinnar og framtíðarþörfum, auk þess sem hann hafi haft fjölþætta reynslu á þessu sviði. Með hliðsjón m.a. af fyrrgreindum dómi Hæstaréttar í máli nr. 330/2003, og framangreinds rökstuðnings landbúnaðarráðherra, um að sá sem skipaður var hafi verið talinn heppilegastur til að uppfylla þær kröfur sem gerðar voru til þess sem stöðunni gegndi og að framan eru raktar, þykir ekki liggja fyrir að mat landbúnaðarráðherra á því hver hafi verið hæfastur til að gegna umræddri stöðu hafi verið ómálefnalegt. Eru því ekki efni til að líta svo á að landbúnaðarráðherra hafi brotið gegn ákvæðum laga nr. 96/2000, um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla við skipun í stöðu rektors við Landbúnaðarháskóla Íslands.

Það er því álit kærunefndar jafnréttismála, að landbúnaðarráðherra hafi ekki brotið gegn ákvæðum laga nr. 96/2000, um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla í máli þessu.

Andri Árnason

 Ragna Árnadóttir

Ása Ólafsdóttir