Nr. 591/2024 Úrskurður

Hinn 5. júní 2024 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 591/2024

í stjórnsýslumáli nr. KNU24020101

Kæra [...] á ákvörðun Útlendingastofnunar

• 1Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

  Hinn 14. febrúar 2024 kærði einstaklingur er kveðst heita [...], vera fædd [...] og vera ríkisborgari Sómalíu (hér eftir kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 1. febrúar 2024, um að synja henni um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja henni um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.

  Samkvæmt 6. mgr. 8. gr. laga um útlendinga skal kærunefnd meta að nýju alla þætti kærumáls og getur ýmist staðfest ákvörðun, breytt henni eða hrundið að nokkru eða öllu leyti. Þá getur nefndin einnig vísað máli til meðferðar að nýju hjá þeirri stofnun sem tók hina kærðu ákvörðun. Við meðferð kæru þessarar fer fram endurskoðun á ákvörðun Útlendingastofnunar sem m.a. felur í sér sjálfstætt efnislegt mat á því hvort kærandi eigi rétt á veitingu alþjóðlegrar verndar á grundvelli 1. eða 2. mgr. 37. gr. laganna, hvort skilyrði séu fyrir veitingu dvalarleyfis á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laganna og hvort skilyrði fyrir brottvísun séu uppfyllt ef svo á við. Auk þess fer fram skoðun á því hvort formreglum laga um útlendinga og stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hafi verið fullnægt. Kröfur í máli þessu eru í samræmi við framangreint.

  Kæruheimild er í 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

• 2Málsatvik

  Samkvæmt lögregluskýrslu kom kærandi til landsins frá Róm á Ítalíu ásamt systur sinni og lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd 9. desember 2022. Kærandi kvaðst hafa flúið frá heimaríki 20. ágúst 2022 vegna óöryggis kvenna þar í landi, hún hafi átt á hættu að verða fyrir kynferðisbrotum og hafi engin réttindi þar í landi. Kærandi hafi lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi til að öðlast betra líf og fá tækifæri til að vinna eða mennta sig. Faðir kæranda hafi selt landsvæði í Sómalíu til að fjármagna ferðlag kæranda og systra hennar. Kærandi kvaðst eiga tvær systur sem þegar höfðu lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi. Kærandi greindi frá því að eiga erfitt með öndun í gegnum nefholið, sérstaklega við svefn.

  Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun 20. mars 2023 ásamt löglærðum talsmanni. Þar greindi kærandi frá því að vera fædd í Mógadisjú en uppalin í Sabuun í Jowhar héraði í Sómalíu og tilheyra Galjecel ættbálknum. Kærandi kvaðst hafa flúið frá heimaríki vegna óöryggis í landinu og ofsókna af hálfu hryðjuverkasamtakanna Al-Shabaab. Samtökin hafi tekið systur kæranda og farið fram á það við föður kæranda að hann gæfi hinar systurnar til samtakanna. Elsta systir kæranda sé gift og af þeim sökum hafi þeir tekið næst elstu systur kæranda og hafi ætlað sér að taka kæranda og yngri systur hennar líka. Samtökin hafi beitt föður kæranda hótunum og áreitt hann. Al-Shabaab hafi jafnframt reynt að þvinga föður kæranda til að framkvæma kynfæralimlestingar á kæranda í annað sinn en faðir kæranda hafi ekki viljað endurtaka það.

  Með ákvörðun Útlendingastofnunar var kæranda synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt brottvísað frá landinu og ákvarðað endurkomubann til tveggja ára. Kærandi kærði ákvörðunina til kærunefndar 14. febrúar 2024. Greinargerð barst kærunefnd 15. apríl 2024 ásamt fylgiskjölum. Frekari upplýsingar bárust frá kæranda 10. maí 2024.

• 3Greinargerð til kærunefndar

  Nefndin hefur farið yfir greinargerð kæranda og fylgiskjöl og lagt mat á þau sjónarmið er þar koma fram. Verða aðeins reifuð hér helstu atriði greinargerðarinnar.

  Í greinargerð er aðstæðum kæranda lýst. Þar kemur m.a. fram að hún hafi fæðst í Mógadisjú en hafi alist upp í þorpi sem beri nafnið Sabuun í Jowhar umdæmi í Mið-Shabelle í Suður-Sómalíu. Þá tilheyri kærandi Gaaljecel ættbálknum. Kærandi hafi ekki fengið neina menntun fyrir utan trúarlega fræðslu. Kærandi hafi greint frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að hún og fjölskylda hennar hafi verið undir hæl hryðjuverkasamtakanna Al-Shabaab. Af ótta við samtökin hafi kærandi ásamt systrum sínum lagt á flótta frá heimaríki. Al-Shabaab hafi ítrekað áreitt föður kæranda og m.a. krafist þess að hann gæfi samtökunum dætur sínar í þeim tilgangi að þær giftust meðlimum þeirra. Þá hafi samtökin krafist þess að kærandi undirgengist kynfæralimlestingar og jafnvel hafi staðið til að limlesta kynfæri kæranda enn frekar. Þá hafi kærandi greint frá aðdraganda þess að hún hafi yfirgefið heimaríki sitt, þ.e. að einni systur kæranda hafi verið rænt af Al-Shabaab og verið í haldi samtakanna í langan tíma. Systur kæranda hafi aðeins tekist að slíta sig lausa þegar samtökin hafi staðið í átökum við stjórnarhermenn. Í kjölfar flótta kæranda hafi samtökin tekið föður kæranda haldi og hann hafi verið yfirheyrður um staðsetningu dætra sinna. Kærandi hafi ekki heyrt frá föður sínum í langan tíma. Faðir kæranda hafi haldið hótunum af hálfu Al-Shabaab frá henni og systrum hennar og lokað kæranda inni á heimili þeirra til þess að reyna að vernda hana. Kærandi byggir á því að hún sé þolandi kynfæralimlestinga sem Al-Shabaab hafi beitt sér fyrir en við framkvæmd þeirra hafi húð kæranda brunnið illa og ekki hafi verið unnt að sauma hana. Hafi það því verið ætlan samtakanna að framkvæma kynfæralimlestingar á kæranda á nýjan leik. Kærandi hafi greint frá því að andleg heilsa hennar sé slæm en hún hafi ekki fengið tíma hjá sálfræðing. Þá komi fram í framlögðum gögnum frá Landspítala að kærandi hafi farið í gallblöðrutöku hér á landi og leiða megi líkur á því að hún hefði ekki fengið slíka aðgerð í heimaríki. Framangreint leiði til þess að leggja verði til grundvallar að kærandi sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga og hafi þörf fyrir vernd vegna heilbrigðisástæðna.

  Í greinargerð kæranda er vísað til landaskýrslna og er mati Útlendingastofnunar á aðstæðum í Sómalíu mótmælt. Þá gerir kærandi ýmsar athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar í máli hennar, þ. á m. við umfjöllun stofnunarinnar um kynfæralimlestingar og hafnar kærandi því að framburður hennar stangist á við fyrirliggjandi landaupplýsingar. Þá gerir kærandi athugasemd við að trúverðugleikamat Útlendingastofnunar sé m.a. byggt á tölfræði ACLED um öryggisatvik á heimasvæði hennar. Auk þess gerir kærandi athugasemd við mat Útlendingastofnunar á hver fari með stjórn yfir heimasvæði hennar. Í hinni kærðu ákvörðun Útlendingastofnunar komi fram að systir kæranda hafi greint frá því í viðtali við stofnunina að hafa þurft að þola ítrekaðar hótanir af hálfu Al-Shabaab samtakanna en kærandi hafi greint frá því að samtökin hafi aldrei hótað þeim systrum í eigin persónu heldur hafi þau einungis hótað föður þeirra. Kærandi vísar til þess að vegna ungs aldurs hennar hafi hún verið vernduð frá sumu af því sem hafi gengið á og hún hafi ekki vitað af þeim hótunum sem þær hafi fengið á flótta sínum. Þá vísar kærandi til þess að hún hafi greint frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að faðir hennar hafi falið hluti fyrir sér til að vernda hana. Þá gerir kærandi athugasemd við trúverðugleikamat stofnunarinnar hvað varðar frásögn kæranda um að faðir hennar hafi haldið sér inni á heimilinu og varla leyft sér að fara út úr húsi en kærandi hafi greint frá því síðar í viðtalinu að hafa farið fótgangandi í skólann og heim aftur þrisvar á dag. Kærandi telji mat stofnunarinnar útúrsnúning. Kærandi hafi greint frá því í viðtali hjá stofnuninni að hafa ekki farið út nema til að fara í skólann, sem hafi ekki verið eiginlegur skóli heldur heimahús steinsnar frá heimili þeirra. Að öðru leyti hafi kærandi verið lokuð inni til verndar. Þá komi fram í hinni kærðu ákvörðun að kærandi hafi ekki minnst á hina meintu skattlagningu af hendi Al-Shabaab samtakanna sem hinar systur hennar hafi nefnt í sínum viðtölum. Kærandi ítrekar að hún hafi verið vernduð af föður sínum auk þess sem hún hafi ekki beint verið spurð út í skattheimtu samtakanna.

  Kærandi krefst þess aðallega að henni verði veitt alþjóðleg vernd sem flóttamaður hér á landi samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi orðið fyrir ofsóknum af hálfu Al-Shabaab í heimaríki og megi gera ráð fyrir að verða fyrir ofsóknum verði henni gert að snúa aftur til Sómalíu. Þó reynsla kæranda og systra hennar sé að einhverju leyti mismunandi sé staða þeirra sú sama og byggð á kyni þeirra. Það mannrán og ofbeldi sem systir kæranda hafi mátt þola hafi haft áhrif á þær allar. Þá séu konur í sérstakri hættu vegna hættu á endurteknum kynfæralimlestingum. Kærandi byggir á því að frásögn hennar sé bæði skýr og trúverðug. Öll atriði sé hægt að staðreyna og fái stuðning í almennum heimildum auk þess sem gott samræmi sé á milli frásagna kæranda og systra hennar.

  Kærandi vísar til samsafns ástæðna, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga og þess að líta verði til allra þátta sem geri stöðu hennar vonlausa í heimaríki, þ. á m. kyns hennar, ofsóknir Al-Shabaab og jafnvel ættbálks hennar.

  Verði ekki fallist á aðalkröfu málsins krefst kærandi þess til vara að verða veitt viðbótarvernd hér á landi með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi sé í raunhæfri hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð vegna gríðarlegrar óaldar og þeirra víðtæku mannréttindabrota sem viðgangist almennt í landinu, verði hún send aftur til Sómalíu sem og að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum handahófskennds ofbeldis vegna vopnaðra átaka í landinu.

  Til þrautavara krefst kærandi þess að henni verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi ríka þörf fyrir vernd vegna heilbrigðisástæðna og erfiðra félagslegra aðstæðna.

  Til þrautaþrautavara krefst kærandi þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi hvað varðar brottvísun og endurkomubann hennar og að henni verði ekki gert að sæta slíku.

  Þá telur kærandi að með endursendingu til Sómalíu væri brotið gegn meginreglu þjóðaréttar um bann við endursendingu (e. non-refoulement), sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, og að auki myndi slík ákvörðun brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994 um mannréttindasáttmála Evrópu, 6. og 7. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttarstöðu flóttamanna.

• 4Reglur stjórnsýsluréttar og málsmeðferð samkvæmt lögum um útlendinga

  Kærunefnd hefur farið yfir málsmeðferð Útlendingastofnunar og hina kærðu ákvörðun sem er í samræmi við málsmeðferðarreglur stjórnsýslulaga, nr. 37/1993. Er því ekki ástæða til þess að fella ákvörðun Útlendingastofnunar úr gildi.  

• 5Alþjóðleg vernd
  1. Lagagrundvöllur

  Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

  Í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

  Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

  Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

  Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

  Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

  Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

  a. ríkið,

  b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

  c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

  Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

  Við mat á umsóknum um alþjóðlega vernd verða stjórnvöld því að leggja mat á auðkenni umsækjanda, landaupplýsingar um það heimaríki umsækjanda sem til meðferðar er og trúverðugleika frásagnar umsækjanda.

  Við mat á trúverðugleika er höfð til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá er tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

  Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

  Við mat á því hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga hefur kærunefnd talið rétt að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

  1. Auðkenni og ríkisfang

  Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi hafi ekki lagt fram neitt sem til þess sé fallið að sanna á sér deili og því ekki sannað hver hún sé með fullnægjandi hætti. Var því leyst úr auðkenni kæranda á grundvelli mats á trúverðugleika og komst Útlendingastofnun að þeirri niðurstöðu að kærandi væri frá Sómalíu þó auðkenni hennar væri að öðru leyti óupplýst. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að hnekkja framangreindu mati Útlendingastofnunar og verður því lagt til grundvallar að kærandi sé sómalskur ríkisborgari.

  1. Landaupplýsingar

  Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Sómalíu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• 2021 Report on International Religious Freedom: Somalia (US Department of State, 2. júní 2022);

 

• 2022 Country Reports on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 20. mars 2023);
• 2021 Country Reports on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 12. apríl 2022);
• 2022 UNICEF Somalia Annual Report (UNICEF Somalia, febrúar 2023);
• Amnesty International Report 2022/23 – Somalia (Amnesty International, 27. mars 2023);
• Amnesty International Report 2022/23 – The State of the World’s Human Rights (Amnesty International, 27. mars 2023)
• BTI 2022 Country Report – Somalia (Bertelsmann Stiftung, 23. febrúar 2022);
• Benadir Regional Report 2020, Somali Health and Demographic Survey (SHDS) (Somalia National Bureau of Statistics, júlí 2021);
• Challenges Facing the Health System in Somalia and Implications for Achieving the SDGs (European Journal of Public Health, 30. september 2020);
• Clans in Somalia (Austrian Centre for Country of Origin and Asylum Research and Documentation (ACCORD), desember 2009);
• Country Background Note – Somalia (UK Home Office, desember 2020);
• Country Guidance: Somalia (EUAA, júní 2022);
• Country of Origin Information – Somalia: Health System (Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• Country Policy and Information Note – Somalia: Al-Shabaab (UK Home Office, nóvember 2020);
• Country Policy and Information Note – Somalia: Majority clans and minority groups in south and central Somalia (UK Home Office, júní 2017);
• Country Policy and Information Note: Security and humanitarian situation in Mogadishu, Somalia (UK Home Office, maí 2022);
• Country Reports on Terrorism 2020 – Somalia (US Department of State, 16. desember 2021);
• DFAT Country Information Report Somalia (DFAT, 13. júní 2017);
• EASO COI Report: Somalia Actors (EUAA, 1. júlí 2021);
• EASO Country of Origin Information Report: Somalia – Targeted profiles (EUAA, 19. september 2021);
• Freedom in the World 2023 – Somalia (Freedom House, 2023);
• Humanitarian Needs Overview 2023 – Somalia (OCHA, 8. febrúar 2023);
• International Protection Considerations with Regard to People Fleeing Somalia (UNHCR, . september 2022);
• Key socio-economic indicators (EUAA, september 2021);
• Protection of Civilians: Building the Foundation for Peace, Security and Human Rights in Somalia (OHCHR, UNSOM, 10. desember 2017);
• Query response on Somalia: Al-Shabaab (2021 – March 2023) (leadership, objectives, structure; recruitment; areas of operation and activities; financing; attacks; targets; capacity to track individuals; state response) (Immigration and Refugee Board of Canada, 7. mars 2023);
• Reply by the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) in response to request for guidance on the application of the internal flight or relocation alternative, particularly in respect of Mogadishu, Somalia (UNHCR, 25. . september 2013);
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 19. maí 2021);
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 8. febrúar 2022); 
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 15. júní 2023);
• Somalia. Al-Shabaab areas in Southern Somalia (Landinfo, 21. maí 2019);
• Somalia: Al-Shabaab and local employees of AMISOM, the UN and other international organisations (Landinfo, 2. júní 2015);
• Somalia: Al-Shabaab Regains Lost Territories as Tax Dispute Halts Counter-Insurgency Operation (ACLED, 2. júní 2023);
• Somalia: Basisinfo (Landinfo, 22. mars 2021);
• Somalia: Counter-Insurgency Operation Gains Regional Support in Phase Two as al-Shabaab Attacks and Political Differences Persist (ACLED, 21. apríl 2023);
• Somalia country profile (BBC, 20. desember 2022);
• Somalia: Defection, desertion and disengagement from Al-Shabaab (EUAA, 13. febrúar 2023);
• Somalia: Fact-Finding Mission to Mogadishu in March 2020 – Security situation and humanitarian conditions in Mogadishu (Finnish Immigration Service, 7. ágúst 2020);
• Somalia: Det generelle voldsbildet og al-Shabaabs aktivitet i ulike deler av landet (Landinfo, 3. júní 2021);
• Somalia: Health system (The Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• Somalia: Kampene i Mogadishu den 25. April 2021 og sikkerhetssituasjonen i byen etter dette (Landinfo, 15. júní 2021);
• Somalia. Key crises to watch in 2023 (Acaps, 14. apríl 2023);
• Somalia: Klan, familie, migrasjon og bistand ved (re)etablering (Landinfo, 24. júní 2020);
• Somalia: The Security situation in Mogadishu and al-shabaab’s influence in the city, (Landinfo, 8. september 2022);
• Somalia – Security situation (EUAA, 21. febrúar 2023);
• Somalia – Security situation update (EUAA, 25. apríl 2023):
• Somalia Situation Update: April 2023 (ACLED, 21. apríl 2023);
• Somalia Situation Reports 2023 (UNICEF, . september 2023);
• Somalia: Violence in Mogadishu and developments since 2012 (Landinfo, 30. október 2020);
• Somalia: UN expert warns health care standards “dangerously low“ (UNHRC, 5. apríl 2022);
• South and Central Somalia – Security Situation, Al-Shabaab Presence, and Target Groups (Danish Refugee Council, mars 2017);
• South and Central Somalia – Security situation, forced recruitment, and conditions for returnees (The Danish Immigration Service, júlí 2020);
• The World Factbook – Somalia (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 24. apríl 2024);
• UNHCR Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Asylum -Seekers from Somalia (UNHCR, 5. maí 2010);
• UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I) (UNHCR, maí 2016);
• Vefsíða Minority Rights Group – Somalia (https://minorityrights.org/country/somalia/, síðast uppfært í júní 2019);
• Voices Somalia – A Qualitative Assessment (UNFPA, . september 2021) og

 

Sómalía er sambandslýðveldi með tæplega 13 milljónir íbúa. Ríkið lýsti yfir sjálfstæði frá Bretum og Ítölum þann 1. júlí 1960. Hinn 20. september 1960 gerðist Sómalía aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi sem og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1990. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1975 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 1990. Sómalía fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins árið 2015 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2019.

Í skýrslu EUAA frá árinu 2016 kemur fram að árið 1991 hafi brotist út borgarastyrjöld í Sómalíu eftir að vopnaðir andspyrnuhópar hafi steypt þáverandi forseta landsins, Siad Barre, og ríkisstjórn hans af stóli. Næstu ár hafi einkennst af miklum átökum og lögleysu í landinu án þess að starfhæf ríkisstjórn væri við völd. Í ágúst 2012 hafi fyrsta varanlega alríkisstjórnin verið mynduð frá því borgarastyrjöldin hafi hafist. Frá árinu 2009 hafi átök verið bundin við mið- og suðurhluta Sómalíu á milli ríkisstjórnar landsins og bandamanna þeirra annars vegar og íslamskra öfgahópa hins vegar, einkum Al-Shabaab, sem hafi náð stjórn á nokkrum svæðum í landinu. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2023 beri hryðjuverkasamtökin Al-Shabaab m.a. ábyrgð á fjölda hryðjuverkaárása síðustu ár í Sómalíu sem kostað hafi hundruð óbreyttra borgara lífið. Samkvæmt skýrslu öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna frá því í maí 2020 sé almennt öryggisástand í Sómalíu sveiflukennt. Megi rekja það til aukningar hryðjuverkaárása í landinu, fjölgunar glæpa og vopnaðra átaka sem hafi verið viðvarandi frá því í janúar 2020. Al-Shabaab hafi aukið árásir sínar í Mógadisjú og í Boosasoo í Bari héraði í Puntlandi. Samkvæmt skýrslu EUAA frá 2023 var mánaðarlegt meðaltal svokallaðra öryggisatvika, þ.e. bardaga, sprenginga og ofbeldis gagnvart almennum borgurum, um 240 á tímabilinu janúar 2022 til nóvember 2022.

Fram kemur í skýrslu EUAA frá júní 2022 að Al-Shabaab séu sómölsk herská samtök íslamskra súnnísalafi jihadista sem hafi myndast upp úr síðustu aldamótum. Sameiginleg hugmyndafræði samtakanna sé að berjast á móti ríkisstjórn landsins sem sé studd af vestrænum öflum. Hafi samtökin áður fyrr farið með yfirráð yfir Mógadisjú en hafi með hervaldi verið þröngvað í burtu frá helstu þéttbýliskjörnum borgarinnar. Samtökin stjórni í reynd svæðum við Juba og Shabelle-dölum, svæðum í kringum Harardhere, El Dher og El Buur í mið-Sómalíu og stórum hluta af landsvæðum annars staðar í landinu. Til að fjármagna samtökin haldi þau úti skattheimtu við eftirlitsstöðvar, kúgi fé af fyrirtækjum, leggi á innflutningsskatt í helstu höfnum og á fasteignafélög. Þá skattleggi samtökin einnig búfé, landbúnaðarafurðir og áveitu, auk þess að innheimta svonefnt zakat sem sé árleg trúarleg skylda til að greiða tiltekið hlutfall af auði einstaklings til fátækra. Jafnframt skattleggi Al-Shabaab embættismenn sem láti samtökunum eftir hluta af launum sínum til að verða ekki skotmark þeirra.

Í skýrslu Landinfo frá árinu 2019 kemur fram að Al-Shabaab hafi tekið yfir stjórn stærsta hluta Suður-Sómalíu árin 2008 til 2010. Á árunum 2011 til 2015 hafi friðargæsla Afríkuþjóða í Sómalíu (The African Union Mission in Somalia (AMISOM)) studd m.a. af Sameinuðu þjóðunum, og fleiri samtök stjórnvalda tekist að ná stjórn á Mógadisjú og í kjölfarið öðrum bæjum Suður-Sómalíu. Markmið AMISOM sé m.a. að draga úr hættunni sem stafi af Al-Shabaab og öðrum vopnuðum hópum og koma á stöðugleika og öryggi í landinu undir stjórn sómölsku ríkisstjórnarinnar. Þrátt fyrir það hafi Al-Shabaab náð yfirráðum yfir nokkrum bæjum í suðurhluta landsins að nýju á árunum 2016 og 2017 og hafi einnig viss áhrif á þeim svæðum þar sem samtökin hafi ekki varanlega viðveru. Sterkir ættbálkar hafi ákveðið svigrúm til að semja við samtökin en flestir hræðist hefndaraðgerðir þeirra. Al-Shabaab hafi umfangsmikið net uppljóstrara og bandamanna sem fari tiltölulega frjálslega um á svæðum þar sem sómölsk yfirvöld hafi ekki yfirtekið. Hópar Al-Shabaab starfi í litlum hreyfanlegum hópum sem hægt sé að safna saman þegar þörf krefji t.d. til þess að gera árásir eða ráðast gegn fólki sem sé á móti þeim. Heimildir bendi til þess að slíkir hópar séu sérstaklega virkir í kringum svæði sem sómölsk yfirvöld og stuðningsmenn þeirra hafi yfirráð yfir. Í skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá september 2022, sem fjallar um mat á umsóknum einstaklinga um alþjóðlega vernd frá Sómalíu, kemur fram að þeir sem tilheyri áhættuhópi vegna ofsókna af hálfu Al-Shabaab séu m.a. einstaklingar sem tengist eða taldir séu tengjast sómölskum yfirvöldum á einhvern hátt, einstaklingar sem taldir séu brjóta gegn sharía lögum eða tilskipunum sem Al-Shabaab hafi sett fram, þ. á m. þeir sem hafi yfirgefið Al-Shabaab, fjölmiðlamenn, einkum þeir sem gagnrýni Al-Shabaab, baráttufólk fyrir mannréttindum og einstaklingar sem Al-Shabaab hafi kúgað fé út úr.

Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá árinu 2020 er árangursrík vernd stjórnvalda á yfirráðasvæðum Al-Shabaab ekki til staðar. Ríkisstjórn landsins hafi leitast við að bæta öryggisþjónustu sína með aðstoð AMISOM. Í höfuðborg Sómalíu, Mógadisjú, og á öðrum þéttbýlisstöðum þar sem ríkisstjórnin sé við völd séu öryggissveitir veikburða sökum skorts á fjármagni, fullnægjandi búnaði og ónógrar  þjálfunar. Í skýrslu Landinfo frá árinu 2018 kemur fram að sómalska lögreglan (e. Somali Police Force) sé virk og sýnileg í höfuðborginni Mógadisjú. Megináhersla lögreglunnar sé að vernda stofnanir ríkisins gegn árásum Al-Shabaab. Aftur á móti ber heimildum saman um að lögreglan hafi takmarkaða getu til að vernda einstaklinga gegn ofbeldi, þ.m.t. að rannsaka, ákæra og refsa fyrir ofbeldisbrot. Þá kemur fram að spilling sé útbreidd meðal lögreglu og hjá dómstólum. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 kemur fram að öryggisástand í Sómalíu sé sveiflukennt og Al-Shabaab fremji flest brot gegn óbreyttum borgurum í Suður- og Mið-Sómalíu. Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2022 kemur fram að Al-Shabaab hafi borið ábyrgð á um 60% dauðsfalla almennra borgara á tæplega 9 mánaða tímabili árin 2020 og 2021.

Í skýrslu EUAA frá 2021 og júní 2023 kemur fram að konur og stúlkur standi frammi fyrir margs konar áskorunum í Sómalíu, m.a. þvinguðum hjónaböndum á barnsaldri, kynfæralimlestingum, heimilisofbeldi, kynferðis- og kynbundnu ofbeldi, auk takmarkana á skólagöngu. Samkvæmt skýrslunni eru konur sérstaklega berskjaldaðar gagnvart kynbundnu ofbeldi. Sómölsk lög og réttarkerfið veiti takmarkaða vernd gegn mismunun á grundvelli kyns. Konur eigi erfitt uppdráttar á mörgum sviðum, m.a. á sviði húsnæðis, menntunar og atvinnu. Þá njóti þær ekki jafnréttis þegar komi að því að erfa eignir og sé þeim oft neitað um þær eignir sem þær eigi lagalegan rétt á vegna félagslegra viðhorfa sem mismuni konum. Þá séu nauðganir, og annað kynferðisofbeldi, mjög útbreitt og algengt í Sómalíu, einkum í Suður- og Mið-Sómalíu og á svæðum innan Puntlands. Meirihluti brotanna sé ekki tilkynntur til lögreglu, einkum sökum víðtæks refsileysis innan réttarkerfisins og ótta og skömm þolenda. Heimilisofbeldi í garð kvenna í Sómalíu sé jafnframt lýst sem „hömlulausu“. Konur séu berskjaldaðar fyrir kynferðislegu ofbeldi á vinnumarkaði og sé algengt að karlmenn, sem sjái um ráðningar innan bæði einkageirans og hins opinbera, krefjist einhvers konar kynlífsþjónustu gegn ráðningu. Konur hafi litla möguleika á að kvarta yfir slíku ofbeldi, en nær öruggt sé að konur missi vinnuna geri þær það. Fyrir vikið neyðist margar konur til að þola kynferðislega misnotkun til að sjá fyrir fjölskyldu sinni. Þá sé þátttaka kvenna í stjórnmálastörfum takmörkuð vegna viðhorfa sem einkennist af mismunun og fjandskap í garð þeirra. Einstæðar konur séu almennt í viðkvæmari stöðu en giftar konur, en skortur á vernd í bland við viðhorf feðraveldisins í Sómalíu leiði til mismununar og útilokunar einstæðra kvenna. Einstæðar konur standi t.a.m. frammi fyrir erfiðleikum við að leigja eigið húsnæði þar sem þær þurfi karlmann til að ábyrgjast leigufyrirkomulagið. Þá eigi einstæðar konur sérstaklega á hættu að sæta kynbundnu ofbeldi þar sem þær neyðist til að vera á vinnumarkaði til að geta mætt grunnþörfum fjölskyldu sinnar og vegna staðalímynda í samfélaginu sem álíti konur og stúlkur veikburða. Almennt sé ætlast til þess af samfélaginu að konur gangi í hjúskap ungar, þ.e. á unglingsárunum, eignist mörg börn og sjái um uppeldi þeirra og sinni húsverkum innan heimilisins. Í samfélögum sem eru undir áhrifum Al-Shabaab geti það verið hluti af stjórnunaraðferð samtakanna að beita konur kynferðisofbeldi. Þá séu konur sem tilheyri minnihlutaættbálkum eða komi frá brotnum samfélögum í aukinni hættu á að þola kynferðis- og kynbundið ofbeldi. Í skýrslu óháðs sérfræðings mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna um stöðu mannréttindamála í Sómalíu frá 14. júlí 2021 kemur m.a. fram að staða kvenna og barna hafi versnað vegna Covid-19 faraldursins og ofbeldi, einkum inni á heimilum, hafi aukist verulega. Einnig hafi orðið aukning í kynfæralimlestingum kvenna og stúlkna. Þá hafi aðgerðir stjórnvalda í málefnum kvenna ekki fengið þá framgöngu sem ætlað hafi verið og lagafrumvarp um glæpi tengda kynmökum boði afturför og fari gegn alþjóðlegum og svæðisbundnum skuldbindingum Sómalíu í þessum málaflokki.

Í skýrslu EUAA frá ágúst 2023 kemur fram að konur geti átt á hættu að vera þvingaðar til liðs við Al-Shabaab í gegnum hjónaband. Þá kunni þær að vera beittar þrýstingi frá fjölskyldu sinni og/eða ættbálki til að ganga í hjónband með meðlimum samtakanna. Fram kemur að Al-Shabaab hafi rænt og neytt konur á aldrinum 14 til 20 ára til að ganga í hjónaband með meðlimum samtakanna og hótað fjölskyldum þeirra með ofbeldi. Konur sem tilheyri Bantu/Jareer minnihlutahópnum eigi í sérstakri hættu á að þola þvingað hjónaband með meðlimum Al-Shabaab og að vera beittar þrældómi við heimilisstörf og kynlífsþrældómi. Konur sem hafi flúið þvingað hjónaband með meðlimum Al-Shabaab geti átt yfir höfði sér fangelsisvist eða jafnvel aftöku.

Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá janúar 2019 kemur fram að ættbálkakerfið sé mikilvægur hluti af auðkenni íbúa Sómalíu og að kerfið hafi áhrif á alla þætti samfélagsins. Ættbálkakerfið sé stigskipt en neðst í stigskiptingunni séu fátækir ættbálkar og minnihlutahópar sem tilheyri ekki ættbálkasamfélaginu. Í skýrslunni kemur fram að í Sómalíu séu fjórir stærstu ættbálkarnir Darod, Hawiye, Isaaq og Dir. Samkvæmt UNHCR eru þeir ættbálkar sem eru í minnihluta í Sómalíu; Bantu/Jareer Bravense, Rerhamar, Bajuni, Eeyle, Jaaji/Reer Maanyo, Barawani, Galgala, Tumaal, Yibir/Yibron og Midgan/Gaboye. Það að tilheyra ættbálki sem sé í minnihluta leiði ekki sjálfkrafa til þess að einstaklingur sé í hættu á að verða fyrir ofsóknum. Samkvæmt skýrslu EUAA frá 2023 er Gaaljecel, ættbálkurinn sem kærandi kveðst tilheyra, undirættbálkur höfuðættbálksins Hawiye og er aðallega staðsettur í Mið-Shabelle.

Í framangreindum gögnum, m.a. skýrslu danskra útlendingayfirvalda frá árinu 2020, kemur fram að heilbrigðiskerfi Sómalíu sé í grunninn einkavætt og þó svo að það hafi tekið töluverðum framförum á undanförnum árum séu töluverðar áskoranir um landið allt, sérstaklega í dreifbýli þar sem aðgengi sé slæmt og skortur sé á heilbrigðisvörum. Ekkert miðlægt heilbrigðiskerfi sé í Sómalíu og sérhæfðar læknismeðferðir takmarkaðar. Þá sé aðgengi að lyfjum takmarkað og engin umsjón eða eftirlit með gæðum og öryggi þeirra. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2024 kemur fram að í Mógadisjú hafi almennir borgarar aðgengi að heilbrigðisþjónustu og sé ekki mismunað á grundvelli þjóðernis eða ættbálks. Þá sé öll opinber heilbrigðisþjónusta gjaldfrjáls en þó geti einstaklingar þurft að greiða óformleg gjöld og greiðslur til starfsmanna. Í borginni hafi orðið aukning á einkarekinni heilbrigðisþjónustu og gæði slíkrar þjónustu séu almennt betri en á opinberum heilsustofnunum. Þrátt fyrir takmarkað aðgengi að lyfjum þá megi nálgast fjölda nauðsynlegra lyfja í apótekum í Mógadisjú.

1. Niðurstaða um réttarstöðu flóttamanns samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

• 2023 Country Reports on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 22. apríl 2024);

• World Report 2024 – Somalia: Events of 2023 (Human Rights Watch, 11. janúar 2024).

Kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hún eigi á hættu ofsóknir af hálfu hryðjuverkasamtakanna Al-Shabaab. Al-Shabaab hafi farið fram á það við föður kæranda að hann gæfi kæranda og systur hennar til samtakanna. Þá hafi samtökin rænt systur hennar og þvingað hana í hjónaband með meðlimi þeirra. Samtökin hafi jafnframt áreitt föður kæranda og beitt hann ítrekuðum hótunum.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritum af viðtali hennar hjá Útlendingastofnun, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki hennar.

Kærandi greindi frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að vera fædd í Mógadisjú en uppalin í þorpinu Sabuun í Jowhar umdæmi í Mið-Shabelle í Sómalíu. Hjá Útlendingastofnun var kærandi látin þreyta tungumála- og staðháttapróf og í hinni kærðu ákvörðun kemur fram að niðurstöður þess hafi bent til þess að kærandi væri frá því svæði sem hún kvaðst vera frá auk þess sem kærandi hafi getað lýst staðháttum ágætlega. Var það mat Útlendingastofnunar að ekkert í máli kæranda benti til annars en að hún kunni að hafa verið alin upp á því svæði sem hún kvaðst vera frá. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að hnekkja niðurstöðu Útlendingastofnunar að þessu leyti og verður því gengið út frá því að kærandi hafi a.m.k. dvalið hluta ævi sinnar í Sabuun í Jowhar umdæmi í Mið-Shabelle í Sómalíu og verður það því talið heimasvæði kæranda. Mið-Shabelle er staðsett í suðausturhluta Sómalíu og samanstendur af fjórum umdæmum þar sem höfuðborgin er Jowhar. Landaupplýsingar benda til þess að í Mið-Shabelle fari sómölsk yfirvöld með yfirráð yfir stærri bæjum og borgum en Al-Shabaab fari frekar með yfirráð í dreifbýlum. Samkvæmt skýrslum um heimaríki kæranda, m.a. korti á vefsíðu Political Geography Now bæði frá því í desember 2021 og frá því í janúar 2023, fara ATMIS eða sómölsk yfirvöld með yfirráð yfir borgunum Jowhar og Mahaday í Mið-Shabelle. Heimaþorp kæranda, Sabuun, er samkvæmt ítarlegum landakortum af umdæmi Jowhar staðsett mitt á milli borganna Jowhar og Mahaday og af framangreindum kortum og öðrum upplýsingaveitum, s.s. EUAA er ekki ljóst hver fari með yfirráð í dreifbýli á svæðinu.   

Kærandi greindi frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun 20. mars 2023 að hún hafi flúið heimaríki vegna óöryggis í landinu og ofsókna af hálfu hryðjuverkasamtakanna Al-Shabaab. Samtökin hafi áreitt föður kæranda og ítrekað krafið hann um að gefa kæranda og systur hennar til samtakanna. Al-Shabaab hafi rænt systur kæranda en hún hafi náð að flýja þegar átök hafi brotist út á heimasvæði þeirra. Samtökin hafi einnig reynt að þvinga föður kæranda til að framkvæma kynfæralimlestingu á kæranda og systrum hennar sem hann hafi ekki viljað gera. Kærandi sé þolandi kynfæralimlestinga en hún hafi brunnið illa og ekki hafi verið unnt að sauma hana. Faðir kæranda hafi neitað að endurtaka limlestinguna. Kærandi greindi frá því að faðir hennar hafi meinað henni að vera úti af ótta um öryggi hennar. Al-Shabaab hafi ekki beint hótunum sínum beint að kæranda heldur að föður kæranda og hótað honum lífláti ef hann léti dætur sínar ekki af hendi. Kærandi og fjölskylda hennar ekki hafi ekki getað leitað eftir aðstoð lögreglu eða yfirvalda þar sem enga aðstoð hafi verið að fá á heimasvæði hennar, sem hafi að meginstefnu verið stjórnað af Al-Shabaab.

Samkvæmt skýrslu EUAA frá ágúst 2023 heldur Al-Shabaab úti skattheimtu við eftirlitsstöðvar, kúgar fé af fyrirtækjum, skattleggur búfé, landbúnaðarafurðir og áveitu. Einstaklingar sem reyni að koma sér undan greiðslu eigi á hættu alvarlegar afleiðingar, þ. á m. hótanir, gróft ofbeldi, pyndingar og jafnvel dauða. Skattheimta samtakanna eigi sér helst stað á svæðum sem séu undir stjórn samtakanna en hafi einnig náð til svæða sem séu undir stjórn sómalskra yfirvalda, t.a.m. í Mógadisjú og Jowhar. Þá kemur fram í skýrslu EUAA frá 2021 og júní 2023 að konur og stúlkur standi frammi fyrir margs konar áskorunum í Sómalíu, m.a. þvinguðum hjónaböndum á barnsaldri, kynfæralimlestingum, heimilisofbeldi, kynferðis- og kynbundnu ofbeldi auk takmarkana á skólagöngu. Samkvæmt skýrslunni séu konur sérstaklega berskjaldaðar gagnvart kynbundnu ofbeldi og sómölsk lög og réttarkerfi veiti takmarkaða vernd gegn mismunun á grundvelli kyns. Samkvæmt skýrslu EUAA frá september 2021 og uppfærðri skýrslu frá ágúst 2023 eru dæmi þess að konur og stúlkur séu þvingaðar til að ganga til liðs við Al-Shabaab í gegnum hjónabönd. Algengast sé að slík hjónabönd séu ákveðin af fjölskyldumeðlimum og ættbálkum stúlknanna en einnig séu dæmi um að Al-Shabaab þvingi fram slík hjónabönd og á svæðum sem séu undir stjórn samtakanna sé það algengt. Þá hafi samtökin notað hjónaband sem tálbeitu til að fá hermenn til að ganga til liðs við sig á svæðum sem séu undir áhrifum samtakanna. Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2023 kemur fram að Al-Shabaab hafi beitt kynbundnu ofbeldi og þvingað konur á aldrinum fjórtán til tuttugu ára, á svæðum sem séu undir stjórn samtakanna, til að ganga í hjónaband með meðlimum þeirra. Konurnar og fjölskyldur þeirra hafi almennt ekki annarra kosta völ en að sætta sig við það ellegar eiga á hættu ofbeldi af hálfu samtakanna.

Í skýrslu EUAA frá því í júní 2022 kemur fram að kynfæralimlestingar kvenna eigi sér stað nánast um alla Sómalíu. Venjan hafi haldist útbreidd og hafi félagsleg áhrif þar sem slík aðgerð sé krafa fyrir hjónabandi stúlkna. Þá séu kynfæralimlestingar leið fyrir fjölskyldur til að öðlast félagslega viðurkenningu og trygging fyrir því að dætur þeirra gangi í hjónaband áður en þær verði þungaðar. Jafnvel þó stjórnarskrá Sómalíu frá 2012 kveði á um að kynfæralimlestingar kvenna sé grimm og niðurlægjandi venja sem jafngildi pyndingum og að þær séu óheimilar, séu engin lög í Sómalíu sem geri þessa aðgerð refsiverða. Í skýrslu EUAA frá því í apríl 2023 kemur fram að rannsóknir hafi sýnt fram á að 99,2% sómalskra kvenna á aldrinum 15-49 ára hafi mátt þola kynfæralimlestingar, flestar hafi verið á aldrinum 5-9 ára þegar þær fóru fram. Kynfæralimlestingum í Sómalíu hefur verið skipt upp í þrjá flokka eftir alvarleika þeirra og rannsóknir sýna fram á að alvarlegasta tegund þeirra, Pharaonic, sé algengust á meðal sómalskra kvenna. Í skýrslu óháðs sérfræðings mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna um stöðu mannréttindamála í Sómalíu frá 14. júlí 2021 kemur fram að orðið hafi aukning í kynfæralimlestingum kvenna og stúlkna í Covid-19 faraldrinum. Þá kemur fram að við mat á því hvort einstaklingur eigi á hættu að sæta endurteknum kynfæralimlestingum verði að líta til einstaklingsbundinna þátta, s.s aldurs, fjölskyldustöðu og tegund kynfæralimlestinga sem viðkomandi hafi hlotið. Í skýrslu EUAA frá apríl 2023 kemur fram að í ákveðnum tilvikum séu kynfæralimlestingar á konum endurteknar, s.s. eftir barnsburð, hjá þolendum nauðgunar eða ef fyrri kynfæralimlesting hefur mistekist.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar er byggt á því að framburður kæranda um að Al-Shabaab hafi farið fram á það að faðir hennar léti kynfæralimlesta kæranda og systur hennar sé afar ósennilegur í ljósi fyrirliggjandi heimilda um að kynfæralimlestingar séu endurteknar í ákveðnum tilvikum en það sé gert fljótlega eftir að fyrri aðgerð er lokið og mat á nauðsyn slíkra leiðréttinga sé framkvæmd af öðrum konum. Þá hafi stofnuninni ekki tekist þrátt fyrir ítarlega leit að finna heimildir þess efnis að meðlimir Al-Shabaab krefjist þess að kynfæralimlestingar séu framkvæmdar á stúlkum. Þvert á móti bendi eldri heimildir til þess að samtökin hafi bannað kynfæralimlestingar og því fari þær ekki fram á yfirráðasvæðum samtakanna og nýrri heimildir bendi til þess að Al-Shabaab hafi bannað þriðja stigs kynfæralimlestingar en heimili vægari útgáfu þeirra og að samtökin hafi ekki gefið út opinbera afstöðu varðandi slíkar kynfæralimlestingar þar sem samtökin líti á þær sem einkamál. Í skýrslu danskra útlendingayfirvalda frá árinu 2021 kemur fram örðugt geti verið að nálgast trúverðugar upplýsingar frá svæðum sem séu undir stjórn samtakanna. Af þeim sökum séu mis áreiðanlegar upplýsingar um kynfæralimlestingar kvenna á slíkum svæðum. Samkvæmt Lifos nái kynfæralimlestingar á svæðum undir stjórn samtakanna til allt að 98% kvenna. Sérfræðingur á vegum UNFPA hafi gefið út að samtökin hafi enga opinbera afstöðu um kynfæralimlestingar. Þá hafi íslamskir fræðimenn sem tengist samtökunum gefið út að samtökin hvorki hvetji til kynfæralimlestinga né komi í veg fyrir þær og líti á slíkar limlestingar sem einkamál. Þá kemur fram að samkvæmt Lifos banni samtökin hæsta stig kynfæralimlestinga, Pharaonic eða infibulation, en samþykki lægsta stig kynfæralimlestinga, sunni. Nafnlaus heimildarmaður hafi jafnframt gefið út að samtökin hvetji til sunni kynfæralimlestinga. Með vísan til framangreinds er ekki unnt að útiloka að Al-Shabaab kunni í einhverjum tilvikum að hafa áhrif á kynfæralimlestingar kvenna en heimildir bendi fremur til þess að Al-Shabaab hafi ekki afskipti af slíkum aðgerðum heldur eigi þær sér stað innan fjölskyldna. Með vísan til framangreinds er ekki unnt að útiloka að hún kunni að eiga á hættu endurtekna kynfæralimlestingu í heimaríki.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar er byggt á því, m.a. með vísan til tölfræðiupplýsinga frá ACLED, að draga megi þá ályktun að frá árinu 2022 hafi ástandið í heimaþorpi kæranda, Sabuun, og návígi við það verið með kyrrum kjörum. Þá segir að ástandið í tilteknu þorpi sem sé staðsett í tveggja kílómetra fjarlægð frá Sabuun sé með öðrum hætti og það hafi séð sinn skerf af átökum, t.a.m. sprengjuárásir af hálfu Al-Shabaab þar sem m.a. óbreyttir borgarar hafi látið lífið. Kærunefnd gerir athugasemd við framangreinda umfjöllun Útlendingastofnunar enda ljóst af umfjöllun stofnunarinnar að ástandið í návígi við Sabuun hafi ekki verið með kyrrum kjörum og því erfitt að fullyrða að engin öryggistilvik hafi átt sér stað í heimaþorpi kæranda eða að þau átök sem hafi átt sér stað í næsta nágrenni hafi ekki haft áhrif þar. Sérstaklega er gerð athugasemd við framangreint í ljósi þess að stofnunin óskaði ekki eftir nákvæmari upplýsingum um hvar húsnæði kæranda og fjölskyldu hennar væri staðsett en af frásögn kæranda má ætla að það hafi verið í útjaðri þorpsins. Þá spurði Útlendingastofnun ekki frekar út í það hvar það hús sem systir kæranda kvaðst hafa verið haldið af Al-Shabaab hafi verið staðsett. Heimaþorp kæranda, Sabuun, er sem fyrr segir á milli tveggja borga sem eru undir yfirráðum sómalskra stjórnvalda en ekki liggja fyrir nákvæmar upplýsingar um hver fari með stjórn í heimaþorpi kæranda. Landaupplýsingar benda til þess að Al-Shabaab hafi frekar stjórn yfir dreifbýlli svæðum og með vísan til þess er ekki unnt að útiloka að Al-Shabaab hafi viðveru og ítök í heimaþorpi kæranda. Í hinni kærðu ákvörðun kemur fram að nokkrir öryggisatburðir hafi átt sér stað í heimaþorpi kæranda eða návígi við það samkvæmt tölfræðiupplýsingum frá ACLED, t.d. hafi Al-Shabaab rænt ótilgreindum fjölda drengja úr þorpinu 6. maí 2022. Þeir atburðir sem kærandi og systur hennar hafa greint frá að hafi átt sér stað í heimaþorpi hennar, þ. á m. skattlagning Al-Shabaab og eyðilegging á landsvæði föður hennar, þvingað hjónaband systur kæranda og átök sem hafi átt sér stað milli Al-Shabaab og sómalskra stjórnvalda í heimaþorpi hennar eru ekki skráð í gagnagrunn ACLED. Þrátt fyrir það er ekki unnt að útiloka að þeir hafi átt sér stað. Þá ber að líta til þess hvað varðar þvingað hjónaband systur kæranda að heimildir benda til þess að nauðganir og annað kynferðisofbeldi sé mjög útbreitt vandamál og algengt í Sómalíu, einkum í Suður- og Mið-Sómalíu en meirihluti brotanna sé ekki tilkynnt til lögreglu, einkum sökum víðtæks refsileysis innan réttarkerfisins og ótta og skömm þolenda. Sama á við um skattlagningu Al-Shabaab sem er jafnframt útbreitt vandamál í heimaríki kæranda en oft ekki tilkynnt til lögreglu af ótta við hótanir og ofbeldi af hálfu samtakanna.

Frásögn kæranda hefur að mestu leyti verið stöðug og í samræmi við frásagnir systra hennar um ástæður flótta þeirra. Í úrskurðum kærunefndar í málum tveggja systra kæranda nr. 530/2024 og 528/2024 frá 23. maí 2024, var frásögn þeirra um að Al-Shabaab hafi numið aðra þeirra á brott og þvingað hana til hjónabands með meðlimi samtakanna lögð til grundvallar. Auk þess var lagt til grundvallar að samtökin hafi krafið systur kæranda um greiðslu skatta og beitt hana hótunum. Landaupplýsingar benda til þess að Al-Shabaab hafi beitt kynbundnu ofbeldi og þvingað konur á aldrinum fjórtán til tuttugu ára, á svæðum sem séu undir stjórn samtakanna, til að ganga í hjónaband með meðlimum þeirra. Konurnar og fjölskyldur þeirra hafi almennt ekki annarra kosta völ en að sætta sig við það ellegar eiga á hættu ofbeldi af hálfu samtakanna. Líkt og áður greinir er ekki unnt að útiloka að Al-Shabaab fari með stjórn í heimaþorpi kæranda eða hafi a.m.k. ítök þar.

Að framangreindu virtu og með tilliti til trúverðugleika kæranda, landaupplýsinga um þvinguð hjónabönd, ungs aldurs kæranda og þess að meta skuli vafa kæranda í hag, er ekki ástæða til annars en að leggja til grundvallar að kærandi kunni að eiga á hættu ofsóknir af hálfu hryðjuverkasamtakanna Al-Shabaab. Þá má ætla að þau afskipti sem Al-Shabaab hafi haft af systrum kæranda og föður hennar geti leitt til þess að hún sé í aukinni hættu á að verða fyrir ofsóknum af hálfu samtakanna verði henni gert að fara aftur til heimaríkis. Frásögn kæranda um að ekki sé hægt að fá vernd stjórnvalda í heimaríki hennar fær jafnframt stoð í þeim gögnum sem kærunefnd hefur skoðað. Bera gögnin með sér að í mið- og suðurhluta Sómalíu sé réttarvörslukerfið veikburða og óskilvirkt og að einstaklingar geti ekki notið verndar yfirvalda vegna hættu af hálfu Al-Shabaab. Með vísan til þess og heildstæðs mat á aðstæðum kæranda í heimaríki telur kærunefnd að kærandi hafi með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hún kunni að eiga á hættu ofsóknir sem rekja megi til aðstæðna hennar í heimaríki og að hún teljist því flóttamaður í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Mat á möguleika á flutningi innanlands

Þó svo að umsækjandi um alþjóðlega vernd hafi sýnt fram á ástæðuríkan ótta við að verða fyrir ofsóknum á því landsvæði sem hann býr, er heimilt að synja umsókn um alþjóðlega vernd ef umsækjandi getur fengið raunverulega vernd í öðrum landshluta heimalands síns en hann flúði frá, viðkomandi getur ferðast þangað á öruggan og löglegan hátt og hægt er með sanngirni að ætlast til 11 þess af viðkomandi að hann setjist að á því svæði, sbr. 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Í athugasemdum við ákvæðið í frumvarpi til laga um útlendinga segir að niðurstaða um hvort útlendingur geti fengið raunverulega vernd í öðrum hluta heimalands skuli byggð á einstaklingsbundnu mati á persónulegum aðstæðum útlendingsins og þeim aðstæðum sem séu í því landi. Við mat á því hvort hægt sé með sanngirni að ætlast til þess að útlendingur setjist að á því svæði sem talið er öruggt samkvæmt ákvæði þessu skuli tekið tillit til ýmissa þátta, svo sem aldurs, kyns, heilsu, fjölskylduaðstæðna, trúar, menningar sem og möguleika viðkomandi útlendings á vinnu eða menntun. Við mat samkvæmt ákvæðinu skuli m.a. höfð hliðsjón af leiðbeiningum flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna (Guidelines on International Protection: „Internal Flight or Relocation Alternative“ within the Context og Article 1A(2) of the 1951 Convention and/or 1967 Protocol relating to the Status of Refugees, frá 23. júlí 2003).

Í leiðbeiningunum, sem varða möguleika á flutningi innanlands þegar einstaklingur hefur flúið heimaríki af ástæðuríkum ótta við ofsóknir, er lagt til grundvallar að mat á því hvort möguleiki sé á að einstaklingur geti flust búferlum til annars svæðis í heimaríki sé tvíþætt. Annars vegar verði að kanna hvort flutningur innanlands sé raunhæft úrræði. Í því sambandi kemur einkum til athugunar hvort það svæði sem lagt er til að einstaklingur flytjist til sé aðgengilegt á öruggan og löglegan hátt og hvort flutningur hans þangað skapi hættu á að hann verði fyrir ofsóknum eða alvarlegum skaða. Hins vegar beri að kanna hvort viðkomandi geti, með hliðsjón af aðstæðum í heimaríki hans, lifað tiltölulega eðlilegu lífi án þess að standa frammi fyrir óþarfa erfiðleikum. Við þann þátt matsins verður m.a. að horfa til persónulegra aðstæðna viðkomandi, t.a.m. félags- og efnahagslegra aðstæðna á því svæði sem lagt er til. Í leiðbeiningunum segir m.a. um síðastnefnt atriði að það sé ósanngjarnt að ætlast til þess að lífsviðurværi einstaklings verði verra en það sem talist geti viðunandi eða að viðkomandi búi við eymd.

Líkt og fram hefur komið kveðst kærandi vera uppalin í bænum Sabuun í Jowhar héraði í Mið-Shabelle. Kærunefnd hefur lagt til grundvallar að kærandi eigi á hættu ofsóknir af hálfu Al-Shabaab í Sabuun. Kemur þá til skoðunar hvort raunhæft og sanngjarnt sé að ætlast til þess að kærandi setjist að annars staðar í heimaríki sínu. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur hvatt ríki til að endursenda ekki einstaklinga til Mið-Sómalíu eða suðurhluta landsins, einkum vegna hernaðaraðgerða af hálfu vopnaðra hópa sem þar hafi átt sér stað lengi, sbr. skýrsla stofnunarinnar frá 2016, UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I). Í leiðbeiningum stofnunarinnar um mat á innri flutningi í Sómalíu frá 2022 er fjallað um mögulegan innri flutning til ákveðinna svæða í Sómalíu, s.s. Mógadisjú, Puntlands og Sómalílands. Þá sé innri flutningur vegna mögulegra ofsókna af hálfu Al-Shabaab ekki tækur til svæða sem eru að hluta til eða að öllu leyti undir stjórn Al-Shabaab og ef einstaklingur eigi á hættu ofsóknir af hálfu Al-Shabaab þurfi að meta hvort líkur séu á því að samtökin geti haft uppi á aðilanum á hinum nýja stað.

Innri flutningur, m.a. til hina fyrrgreindu svæða, sé þó afar erfiður og almennt sé ekki sanngjarnt að ætlast til þess að einstaklingur setjist að annars staðar í Sómalíu nema ljóst sé að hann muni njóta stuðnings fjölskyldu sinnar eða ættbálkar. Þá sé staða einstaklinga sem tilheyri minnihlutahópum eða minnihlutaættbálkum sérstaklega erfið.

Systir kæranda greindi frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að hún og yngri systur hennar hafi flúið frá Sabuun til Mógadisjú og dvalið þar hjá frænku þeirra þar til þær hafi yfirgefið Sómalíu. Al-Shabaab hafi hringt í systur kæranda eftir að þær komu til Mógadisjú og hótað þeim. Þá hefur kærandi greint frá því að hún hafi ekki heyrt í fjölskyldumeðlimum sínum í heimaríki frá því að hún yfirgaf landið en að nafngreind systir hennar hafi verið í sambandi við eiginmann frænku þeirra. Á þeim tíma hafi frænka hennar verið stödd í Mógadisjú en kærandi viti ekki hvar hún sé niðurkomin í dag. Frænka kæranda hafi greint systur kæranda frá því að Al-Shabaab hafi handsamað föður kæranda og sett hann í fangelsi í þeim tilgangi að fá upplýsingar um hvar kærandi og systur hennar væru. Kærandi viti ekki hvar faðir hennar sé niðurkominn í dag. Í svörum við fyrirspurn kærunefndar, dags. 10. maí 2024, greindu eldri systur kæranda frá því að þær hafi síðast heyrt í fjölskyldu sinni þegar þær hafi verið staddar í Grikklandi og að þær viti ekkert um afdrif fjölskyldumeðlima sinna. Samkvæmt gögnum málsins hefur kærandi verið búsett meirihluta ævi sinnar í Sabuun í Mið-Shabelle. Þrátt fyrir að gögn málsins bendi til þess að kærandi eigi frænku í Mógadisjú er það mat kærunefndar að ekki sé hægt að ætla að kærandi njóti stuðnings fjölskyldu sinnar í Mógadisjú. Við framangreint mat er litið til ungs aldurs kæranda og stöðu kæranda sem kona í heimaríki en heimildir benda til þess að konur eigi erfitt uppdráttar á mörgum sviðum, m.a. á sviði húsnæðis, menntunar og atvinnu. Þá séu einstæðar konur almennt í viðkvæmari stöðu en giftar konur, en skortur á vernd í bland við viðhorf feðraveldisins í Sómalíu leiði til mismununar og útilokunar einstæðra kvenna. Einstæðar konur standi t.a.m. frammi fyrir erfiðleikum við að leigja eigið húsnæði þar sem þær þurfi karlmann til að ábyrgjast leigufyrirkomulagið. Þá eigi einstæðar konur sérstaklega á hættu að sæta kynbundnu ofbeldi þar sem þær neyðist til að vera á vinnumarkaði til að geta mætt grunnþörfum fjölskyldu sinnar og vegna staðalímynda í samfélaginu sem álíti konur og stúlkur veikburða.

Með vísan til framangreinds er það mat kærunefndar að ekki sé hægt með sanngirni að ætlast til þess að kærandi setjist að annars staðar í Sómalíu, sbr. 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Samkvæmt framansögðu er það mat kærunefndar að skilyrði 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga um flutning innanlands séu ekki uppfyllt og telst kærandi því flóttamaður.

Samantekt

Að öllu framangreindu virtu er fallist á aðalkröfu kæranda um að fella úr gildi ákvörðun Útlendingastofnunar og veita kæranda alþjóðlega vernd á Íslandi á grundvelli 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðsamnings um stöðu flóttamanna.

Í ljósi þess að kærunefnd útlendingamála hefur fallist á aðalkröfu kæranda verða aðrar kröfur kæranda ekki teknar til umfjöllunar í máli þessu.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Kæranda er veitt alþjóðleg vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 40. gr. s.l. Lagt er fyrir stofnunina að veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli 73. gr. laga um útlendinga.

The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The appellant is granted international protection in accordance with Article 37, paragraph 1, and Article 40, paragraph 1, of the Act on Foreigners. The Directorate is instructed to issue her residence permit on the basis of Article 73 of the Act on Foreigners.

Þorsteinn Gunnarsson

Sindri M. Stephensen                                                                    Þorbjörg I. Jónsdóttir