Nr. 365/2020 úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 29. október 2020 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 365/2020

í stjórnsýslumáli nr. KNU20090019

Kæra […]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 8. september 2020 kærði […], fd. […], ríkisborgari Gana (hér eftir nefndur kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 26. ágúst 2020, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Kærandi krefst þess aðallega að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að honum verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara er þess krafist að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þann 25. júlí 2019. Með úrskurði kærunefndar útlendingamála nr. 13/2020, dags. 16. janúar 2020, staðfesti kærunefnd útlendingamála ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 20. september 2019, um að taka ekki umsókn kæranda, um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og vísa honum frá landinu. Niðurstaða kærunefndar var birt kæranda þann 20. janúar 2020. Þann 4. maí 2020 leiðbeindi kærunefnd kæranda, með vísan til þeirrar stöðu sem uppi sé vegna Covid-19 faraldursins, að óska eftir endurupptöku máls hans hjá nefndinni. Þann 7. maí 2020 barst beiðni kæranda um endurupptöku máls hans. Með úrskurði kærunefndar, dags. 20. maí 2020 var fallist á beiðni kæranda um endurupptöku í máli hans og ákvörðun Útlendingastofnunar felld úr gildi. Lagt var fyrir Útlendingastofnun að taka mál kæranda til efnismeðferðar. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. þann 2. júlí 2020 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 26. ágúst 2020, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála þann 8. september 2020. Kærunefnd barst greinargerð kæranda þann 23. september 2020.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann sé í hættu í heimaríki sínu þar sem hann hafi orðið valdur að umferðarslysi og eigi á hættu að sæta ómannúðlegri fangelsisrefsingu.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og honum skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra skuli fresta réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda er vísað til frásagnar hans í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 2. júlí 2020. Kærandi hafi greint frá því að hann sé fæddur og uppalinn í þorpinu Berekum í Gana. Faðir kæranda hafi dáið þegar hann hafi verið barn og að stjúpfaðir hans, […]alið hann upp. Kærandi hafi lært bifvélavirkjun og starfað við það. Kærandi hafi greint frá því að hann hafi verið handtekinn tvisvar sinnum af lögreglu í heimaborg sinni, annars vegar vegna gruns um kókaínmisferli og hins vegar í tengslum við ólöglega fóstureyðingu. Kærandi hafi greint frá því að stjúpfaðir hans hafi aðstoðað hann við að hreinsa hann af þessum ásökunum. Þá hafi kærandi jafnframt greint frá því að hann hafi oft verið áreittur og stöðvaður af lögreglu af engu tilefni.

Um aðdraganda flótta kæranda hafi hann greint frá því að hann hafi verið við vinnu sem bifvélavirki að keyra bifreið sem hafi verið í eigu stjúpföður hans og lent í árekstri þar sem átta einstaklingar hafi látist. Kærandi hafi hringt í stjúpföður sinn, sem hafi komið á vettvanginn og ráðlagt honum að flýja landið. Stjúpfaðir hans hafi talið víst að kærandi yrði settur í fangelsi og að þar sem hann hafi áður komist í kast við lögin fengi hann ekki sanngjarna málsmeðferð. Kærandi hafi því yfirgefið heimaríki sitt sama kvöld í desember 2013. Þaðan hafi kærandi flúið til Líbíu og dvalið þar í þrjú ár. Kærandi hafi hringt í stjúpföður sinn en annar maður hafi svarað í símann og greint honum frá því að stjúpfaðir hans væri í fangelsi. Þremur dögum síðar hafi sami maður tjáð honum að stjúpfaðir hans hafi látist og að ganversk stjórnvöld leituðu kæranda. Kærandi óttist að vera fangelsaður verði honum gert að snúa aftur til Gana. Hann þekki marga sem hafi verið fangelsaðir í Gana og að aðstæður í fangelsum séu hræðilegar. Þá hafi margir látið lífið vegna þeirra aðstæðna.

Í greinargerð kæranda kemur fram að í viðtali við kæranda þann 2. júlí 2020 hafi komið fram misræmi í frásögn hans af fyrrnefndu bílslysi. Kærandi hafi annars vegar sagt að hann bæri ábyrgð á slysinu og hins vegar að bilun hafi verið í þeirri bifreið sem hann hafi ekið. Í lok viðtals hafi kærandi áréttað að ekki hafi verið um bilun í bifreiðinni að ræða. Í greinargerð kæranda eru gerðar athugasemdir við trúverðugleikamat Útlendingastofnunar en að mati stofnunarinnar hafi frásögn hans verið talin nokkuð óskýr og talsvert á reiki. Kærandi hafi greint frá því í fyrsta viðtali sínu hjá Útlendingastofnun þann 30. júlí 2019 að hann hafi flúið Gana þar sem enginn hafi getað aðstoðað hann eða hjálpað honum. Talsmaður kæranda hafi talið að hann hafi ekki nefnt umferðarslysið í fyrsta viðtalinu vegna skammar sem hann hafi fundið fyrir. Útlendingastofnun hefði borið að gefa kæranda kost á að koma á framfæri skýringum eða athugasemdum við fyrri svör hans í viðtalinu þann 2. júlí 2020, áður en fullyrt væri um misræmi í framburði kæranda. Þá hafi kærandi ekki tök á að nálgast gögn í Gana, enda geti enginn aðstoðað hann eftir að stjúpfaðir hans hafi fallið frá.

Í greinargerð kæranda er fjallað um aðstæður í Gana með vísan til skýrslna alþjóðlegra stofnana og samtaka, en þar komi meðal annars fram að aðstæður í fangelsum í Gana séu harðneskjulegar og lífshættulegar. Segir þar að fangelsi séu yfirfull en samkvæmt Amnesty International séu 15.463 fangar í rýmum sem ætlað sé fyrir 2.552 einstaklinga. Verulegur skortur sé á heilbrigðisþjónustu og hreinlæti sem nái jafnvel því marki að vera í andstöðu við alþjóðasamning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum, ómannlegri og vanvirðandi meðferð eða refsingu. Þá sé skortur á mat og fangar sæti líkamlegum misþyrmingum. Fjölmörg dæmi séu um að fangar láti lífið vegna sjúkdóma sem þeir fái ekki aðhlynningu við auk annarra orsaka.

Kærandi krefst þess aðallega að honum verði veitt viðbótarvernd hér á landi með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Byggir kærandi á því að með því að senda hann til heimaríkis yrði brotið gegn meginreglu þjóðaréttar um non-refoulement, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Að auki myndi slík ákvörðun brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, 6. og 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.

Til vara er þess krafist að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Með vísan til umfjöllunar hér að framan sé ljóst að kærandi sé eltur af yfirvöldum og hafi sætt áreiti af hálfu lögreglu. Kærandi muni ekki fá aðstoð né hjálp í heimaríki og muni því búa við erfiðar félagslegar aðstæður í heimaríki sínu verði honum gert að snúa þangað aftur. Þá er sérstaklega bent á þá hættu sem kæranda stafi af Covid-19 faraldrinum. Að mati kæranda væri það ábyrgðarlaust af hálfu íslenskra stjórnvalda að senda kæranda frá landinu við þessar kringumstæður.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.AuðkenniÍ ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað ganversku vegabréfi. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi sé ganverskur ríkisborgari.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Gana m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• Amnesty International report 2017/2018 – The State of the World´s Human Rights (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
• BTI 2018 Country Report – Ghana (Bertelsmann Stiftung, 2018);
• BTI 2020 Country Report – Ghana (Bertelsmann Stiftung, 2020);
• Constitution of the Republic of Ghana (https://www.refworld.org/docid/3ae6b5850.html, skoðað 22. september 2020);
• Country Policy and Information Note – Ghana: Ghana: Actors of Protection (U.K. Home Office, september 2020);
• Country Policy and Information Note – Ghana: Background information, including internal relocation (U.K. Home Office, september 2020);
• Country Policy and Information Note – Ghana: Medical and healthcare issues (U.K. Home Office, júní 2019);
• Freedom in the World 2019 – Ghana (Freedom House, 4. febrúar 2019);
• Freedom in the World 2020 – Ghana (Freedom House, 4. mars 2020);
• Ghana National Social Protection Policy (Ministry of Gender, Children and Social Protection, nóvember 2015);
• Ghana: Act No. 456 of 1993, Commission of Human Rights Act (https://www.refworld.org/docid/44bf7f804.html, skoðað 22. september 2020);
• Ghana: Act No. 29 og 1960, Criminal Offences Act (https://www.refworld.org/docid/44bf823a4.html, skoðað 22. september 2020);
• Ghana: Scrap death penalty and end grim conditions for scores on death row (Amnesty International 12. júlí 2017);
• Ghana 2020 Crime and Safety Report (Overseas Security Advisory Council, 8. maí 2020);
• Ghana 2018 Human Rights Report (U.S. Department of State, 13. mars 2019);
• Ghana 2019 Human Rights Report (U.S. Department of State, 11. mars. 2020);
• Human Rights in Africa: Review of 2019 – Ghana (Amnesty International, 8. apríl 2020);
• National report submitted in accordance with paragraph 5 of the annex of Human Rights Council resolution 16/21 – Ghana (General Assembly, United Nations, 25. ágúst 2017);
• Quality of Health Care in Ghana: Mapping the Interventions and the Way Forward (Ghana Medical Journal, 16. janúar 2017);
• Social Security Programs Throughout the World: Africa, 2019 – Ghana (U.S. Social Security Administration, september 2019);
• Statement on Visit to Ghana, by Professor Philip Apston, United Nations Special Rapporteur on extreme poverty and human rights (United Nations Human Rights Office of the High Commissioner (OHCHR), 18. apríl 2018) og
• The World Factbook – Ghana (CIA, 15. mars 2020).

Samkvæmt upplýsingum frá World Factbook er Gana lýðræðisríki með rúmlega 29 milljónir íbúa. Gana var fyrsta nýlendan í Vestur-Afríku sem lýsti yfir sjálfstæði árið 1957 og sama ár gerðist Gana aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti mannréttindasáttmála Afríku árið 1989 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins árið 1990 og valfrjálsa viðbótarbókun um þátttöku barna í vopnuðum átökum við þann samning árið 2014. Ríkið fullgilti bæði alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi ásamt alþjóðasamningi um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 2000. Gana fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 2000 og valfrjálsa viðbótarbókun við þann samning árið 2016. Þá fullgilti ríkið sáttmála Sameinuðu þjóðanna gegn spillingu árið 2007.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2019 kemur fram að alvarlegustu mannréttindabrotin í Gana séu m.a. handahófskennd og ólögmæt morð af hálfu yfirvalda, slæm aðstaða fanga í fangelsum, ofbeldi gagnvart blaðamönnum, spilling á öllum stigum ríkisstjórnar og ofbeldi gagnvart konum og börnum. Einnig séu dæmi um að lögregla beiti almenna borgara ofbeldi og bregðist ekki við kvörtunum. Þá sé refsileysi embættismanna vandamál, þrátt fyrir að stjórnvöld hafi tekið skref í áttina að því að refsa embættismönnum sem gerist sekir um misbeitingu valds í störfum sínum, bæði hjá öryggissveitum og í öðrum ríkisstofnunum. Lögreglueftirlitið (e. The Office of the Inspector General of Police), sjálfstæð mannréttindanefnd (e. The Commission on Human Rights and Administrative Justice (CHRAJ)) og skrifstofa lögreglu um faglega staðla (e. The Police Professional Standards Bureau (PPSB)) rannsaki þá tilkynningar um misbeitingu valds af hálfu öryggissveita, PPSB rannsaki einnig mannréttindabrot og misferli af hálfu lögreglumanna. Undir ágústlok 2018 hafi PPSB verið búið að berast 1.144 kvartanir vegna mismunandi brota af hálfu lögreglu, þar af hafi 210 rannsóknum verið lokið og 934 væru enn í rannsókn. Ekki hafi borist neinar tilkynningar um handahófskenndar handtökur eða þvinguð mannshvörf af hálfu lögreglu.

Fram kemur í skýrslu Freedom House frá 2020 að sjálfstæði dómstóla sé tryggt í stjórnarskrá og löggjöf ríkisins og hlutleysi dómstóla hafi aukist á undanförnum árum. Þó standi dómskerfið enn frammi fyrir áskorunum vegna spillingar og mútuþægni. Í kjölfar skýrslu sem gefin hafi verið út af rannsóknarblaðamanni árið 2015 um spillingu innan dómskerfisins í Gana hafi forseti Hæstaréttar þar í landi komið á fót sérstakri nefnd sem rannsaki ásakanir um spillingu innan dómskerfisins. Rannsóknir nefndarinnar hafi leitt til brottreksturs tólf hæstaréttardómara, 22 lægra settra dómara og 19 annarra starfsmanna innan dómskerfis ríkisins. Árið 2018 hafi fjórum hæstaréttardómurum til viðbótar verið vikið úr starfi af forseta landsins eftir að hafa orðið uppvísir að spillingu. Þá sé einnig sérstök deild innan ganverska dómsmálaráðuneytisins sem taki á móti kvörtunum frá almenningi, m.a. vegna óréttlátrar málsmeðferðar, ólögmætrar handtöku, ólögmæts gæsluvarðhalds og spillingu af hálfu dómara. Stjórnvöld virði almennt úrskurði dómara og stjórnarskrárvarin réttindi sakborninga séu að mestu leyti tryggð. Stjórnvöldum beri þó ekki skylda til að útvega sakborningum lögfræðing og því þurfi margir sem hafi ekki efni á lögfræðiaðstoð að verja sig sjálfir. Í skýrslu frjálsu félagasamtakanna Amnesty International frá 2018 kemur fram að aðgengi að dómstólum sé takmarkað, þá einkum fyrir efnalítið fólk og minnihlutahópa. Ganversk stjórnvöld haldi þó úti endurgjaldslausri lögfræðiþjónustu sem kallist Ghana Legal Aid Scheme sem hugsuð séu til að aðstoða framangreindan hóp fólks. Sökum skorts á fjármagni séu þó einungis 23 lögfræðingar sem bjóði lögfræðiaðstoð á vegum verkefnisins í öllu ríkinu. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2019 komi fyrir að lög kveði á um refsiviðurlög við spillingu opinberra starfsmanna en ríkisstjórnin hafi ekki innleitt lögin með fullnægjandi hætti. Í skýrslu Amnesty International frá 2019 kemur fram að með nýjum lögum um rétt almennings að upplýsingum frá opinberum aðilum í Gana sé ætlað að auka gagnsæi og vinna gegn spillingu í stjórnkerfinu.

Á síðustu áratugum hafi náðst nokkur árangur í að bæta gæði og aðgengi að heilbrigðisþjónustu í landinu. Skortur sé á læknum og hjúkrunarfræðingum en fjöldi þeirra á hvern íbúa hafi þó aukist. Þá hafi stefnur og aðgerðaráætlanir verið gerðar og kynntar og grunnheilbrigðisþjónusta hafi verið efld. Í samanburði við önnur lönd í Afríku sé heilbrigðiskerfið í Gana þróað og sé almennt með fullnægjandi hætti að mati alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar. Árið 2003 hafi sjúkratryggingakerfi landsins (e. The National Health Insurance Scheme (NHIS)) verið stofnað til þess að tryggja ódýra grunnheilbrigðisþjónustu fyrir alla íbúa landsins. Þá hafi mæðravernd verið gerð gjaldfrjáls árið 2008, sem og geðheilbrigðisþjónusta árið 2012. Gagnrýnt hafi þó verið að aðgengi og þjónusta sé misgóð eftir landsvæðum og íbúar á þéttbýlli svæðum og efnameiri fjölskyldur hafi verið í betri stöðu en aðrir íbúar landsins. Þá sé algengt að þeir sem eigi fjármagn greiði fyrir heilbrigðisþjónustu hjá einkareknum sjúkrahúsum þar sem gæði þjónustunnar séu talin betri þar.

Lög kveði á um skyldubundna aðild almennings að almannatrygginga- og lífeyriskerfinu í Gana (e. Social Security and National Insurance Trust Pension Scheme) sem og sjúkratryggingakerfinu (e. National Health Insurance Scheme). Sú aðild sé þó ekki alltaf tryggð á hinum óformlega vinnumarkaði. Lengi vel hafi ekki verið félagslegt kerfi á vegum ríkisins í Gana. Þá hafi einstaklingar í erfiðri félagslegri stöðu, t.d. atvinnulausir, þurft að reiða sig á fjölskyldumeðlimi. Aðgangur að félagslegri aðstoð hjá ganverskum yfirvöldum sé því tiltölulega nýtilkominn. Árið 2007 hafi ganversk yfirvöld samþykkt framkvæmdaáætlun, The Ghana National Social Protection Strategy (GNSPS). Tilgangur hennar sé að draga úr fátækt, minnka ójöfnuð og auka lífsgæði Ganverja. Þessum markmiðum skuli m.a. náð með því að koma á fót félagslegu kerfi þar sem hægt sé að sækja um fjárhagsaðstoð. Sem dæmi hafi ganversk stjórnvöld sett á stofn styrktarsjóðinn LEAP (e. the Livelihood Empowerment Against Poverty Programme). Tilgangur sjóðsins sé að veita þeim allra fátækustu í samfélaginu aðstoð í formi reiðufjár og sjúkratryggingar. Styrkurinn veiti börnum fátækra fjölskyldna möguleika á menntun og fjölskyldunum tækifæri á að standa skil á skuldum sínum. Aðgengi að LEAP-verkefninu sé þó bundið við sárafátækar fjölskyldur með gamalmenni, fatlað fólk, munaðarlaus eða viðkvæm börn eða ungbörn undir tveggja ára aldri á sínu framfæri. Styrktarsjóður LEAP sé fjármagnaður af ganverskum yfirvöldum, Alþjóðabankanum og bresku þróunarsamvinnustofnuninni (e. Department for International Development). Einnig séu til staðar aðrar áætlanir á vegum stjórnvalda sem aðstoði fjölskyldur í efnahagslegum vanda við að borga skólamáltíðir og skólagjöld barnanna.

Samkvæmt skýrslu bandarísku utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2019 kemur fram að aðstæður í fangelsum séu almennt slæmar og í sumum tilvikum lífshættulegar, en þær megi rekja til yfirfullra fangelsisrýma, líkamlegrar misnotkunar, ófullnægjandi hreinlætis og skorts á heilbrigðisþjónustu og matvælum. Þá komi fram að ekki sé starfandi sérstakur umboðsmaður fanga heldur sé í hverju fangelsi yfirmaður sem taki á móti og svari kvörtunum. Stjórnvöld heimili sjálfstætt eftirlit með aðstæðum í fangelsum. Frjáls félagasamtök (e. NGO) hafi unnið fyrir hönd fanga til að hjálpa til við að draga úr offjölgun fanga, hafi eftirlit með vistun ungmenna haldi utan um skráningar til að tryggja að fangar afpláni ekki meira en hámarksrefsingu fyrir brot sín og umfram lögbundnar 48 klukkustundir í varðhaldi. Í viðleitni sinni til að gera umbætur á aðstæðum fanga hafi stjórnvöld heimilað þjónustuaðilum fangelsanna (e. Ghana Prisons Service) að koma með mat inn í fangelsin þrátt fyrir öryggisreglur sem banni utanaðkomandi matvæli. Þá nutu frjáls félagasamtök, m.a. samtökin Justice for All, stuðnings stjórnvalda við að reyna að flýta málsmeðferð gæsluvarðhaldsfanga í viðleitni til að fækka varðhaldsföngum í fangelsum.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á með heildstæðri og trúverðugri frásögn af atburðum, og eftir atvikum með trúverðugum gögnum, sem eru í samræmi við áreiðanlegar og hlutlægar upplýsingar um almennt ástand í heimaríki hans, að hann hafi orðið fyrir ofsóknum í skilningi laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis. Í þeim tilvikum hvílir það á stjórnvöldum að eyða öllum vafa um slíka hættu, t.d. með vísan til þess að aðstæður í heimaríki hans hafi breyst.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Samkvæmt viðtali við kæranda hjá Útlendingastofnun, þann 2. júlí 2020, og greinargerð til kærunefndar er umsókn kæranda um alþjóðlega vernd byggð á því að hann sé í hættu í heimaríki sínu þar sem hann hafi orðið valdur að umferðarslysi þar sem átta einstaklingar hafi látið lífið og óttist kærandi að hann muni fyrir vikið sæta ómannúðlegri fangelsisrefsingu.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritum af viðtölum hans hjá Útlendingastofnun, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki kæranda.

Til að einstaklingur geti talist flóttamaður skv. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga þurfa þær ofsóknir sem kærandi óttast að vera á grundvelli kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana. Af framburði kæranda verður ekki annað ráðið en að aðalástæða þeirrar hættu sem hann telur sig vera í tengist andláti einstaklinga í umferðarslysi. Í viðtali hjá Útlendingastofnun, þann 2. júlí 2020 kvaðst kærandi ekki muna nákvæma dagsetningu umrædds slyss, en kvað það hafa átt sér stað í desember árið 2013. Var framburður kæranda um orsakir slyssins einnig mjög á reiki, en hann kvað þær ýmist vera að rekja til hans sjálfs eða bilunar í bifreiðinni sem hann hafi ekið. Kærandi hefur ekki lagt fram gögn sem tengja hann við málið önnur en framburð sinn. Er það mat kærunefndar að ekki sé ósanngjarnt að ætla að kærandi hafi á þeim tíma sem liðinn er frá þeim atburðum sem hann greinir frá, með eða án aðstoðar talsmanns síns, getað aflað gagna til að styðja við frásögn hans. Þá hefur kærunefnd ekki fundið neinar upplýsingar sem benda til þess að umrætt slys hafi átt sér stað. Að mati kærunefndar hefur kærandi því ekki sýnt fram á að hafa orðið valdur að umferðarslysi í heimaríki.

Að mati kærunefndar hefur kæranda ekki heldur tekist að sýna fram á að hann hafi réttmæta ástæðu til að óttast fangelsisvist í heimaríki sínu af öðrum orsökum eða að ganversk lögregluyfirvöld leiti hans.

Kærunefnd telur jafnframt ljóst að þær málsástæður sem kærandi byggir á til stuðnings umsókn sinni um alþjóðlega vernd tengjast ekki þeim ástæðum sem tilgreindar eru í 1. mgr. 37. gr., sbr. 3. mgr. 38. gr. laganna. Getur slík hætta ekki leitt til þess að hann teljist flóttamaður skv. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Í því sambandi hefur kærunefnd einnig litið til tilgangs þess neyðarkerfis sem alþjóðleg vernd flóttamanna heyrir undir.Með vísan til ofangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hann hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna. Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á því hvort að aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort að einstaklingur sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda hverju sinni að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Kærandi byggir á því að hann eigi á hættu að sæta ómannúðlegri og vanvirðandi meðferð eða refsingu verði honum gert að fara aftur til heimaríkis. Í ljósi þess sem að framan er rakið telur kærunefndin að ekki sé raunhæf ástæða til að ætla að kærandi eigi á hættu að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu í heimaríki sínu. Þá hefur kærunefnd litið til þess að kærandi hefur ekki lagt fram gögn, eða greint með trúverðugum hætti frá því að hann eigi á hættu að hljóta fangelsisvist í heimaríki eða að lögregla leiti hans.

Það er því niðurstaða kærunefndar að aðstæður hans þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga á kærandi ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Kærandi byggir á því að erfiðar almennar og félagslegar aðstæður bíði hans í heimaríki fari hann aftur þangað. Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga er fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli. Þá segir í athugasemdunum að með erfiðum almennum aðstæðum að öðru leyti sé einnig vísað til alvarlegra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu eða þá aðstöðu að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Þau gögn sem kærunefnd hefur skoðað bera ekki með sér að viðvarandi mannréttindabrot eigi sér stað í Gana eða að yfirvöld þar í landi hafi ekki vilja eða getu til að veita þegnum sínum vernd.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hann væri almennt við góða heilsu. Þá liggur fyrir í gögnum málsins að kærandi eigi fjölskyldu í heimaríki, móður og systkini. Í viðtali hjá Útlendingastofnun kvaðst kærandi hafa stundað nám og starfað sem bifvélavirki í heimaríki. Þá er kærandi samkvæmt gögnum málsins hraustur og vinnufær karlmaður. Ekki verður talið, með vísan til áðurnefndra athugasemda í frumvarpi til laga um útlendinga, að félagslegar aðstæður kæranda í heimaríki séu að öðru leyti slíkar að hann teljist hafa ríka þörf á vernd.

Kærunefnd hefur jafnframt litið til þeirra tímabundnu erfiðleika sem heimaríki kæranda kann að þurfa að glíma við vegna Covid-19 faraldursins. Kærunefnd telur þá erfiðleika ekki vera þess eðlis að þeir leiði til þess, einir sér eða í samhengi við önnur gögn málsins, að heimilt sé veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða.

Þegar upplýsingar um heimaríki kæranda og gögn málsins eru virt í heild er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hann teljist hafa ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kæranda í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Bann við endursendingu skv. 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til ekki eiga við í máli kæranda. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda þangað.

Athugasemdir kæranda við hina kærðu ákvörðun

Í greinargerð sinni gerir kærandi athugasemdir við málsmeðferð og úrlausn Útlendingastofnunar í máli hans. Kærunefnd hefur farið yfir hina kærðu ákvörðun og málsmeðferð stofnunarinnar og telur ekki tilefni til að gera athugasemdir við hana. Í því sambandi er tekið fram að kærunefnd hefur yfirfarið þau gögn sem aflað var við rekstur málsins, svo sem skýrslur opinberra stofnana, og komist að sömu niðurstöðu og Útlendingastofnun.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærandi kom hingað til lands 25. júlí 2019 og sótti um alþjóðlega vernd þann þann sama dag. Eins og að framan greinir hefur umsókn hans um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hefur hann því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. mgr. 106. laganna, enda hafði hann verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hans hófst hjá Útlendingastofnun.

Kærandi er við ágæta heilsu. Að mati kærunefndar og með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga og þegar litið er til Covid-19 faraldursins teljast 30 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Í ljósi Covid-19 faraldursins er athygli kæranda einnig vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvörðunar þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að skv. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest. Lagt er fyrir kæranda að hverfa af landi brott. Kæranda er veittur 30 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljugur.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed. The appellant is requested to leave the country. The appellant has 30 days to leave the country voluntarily.

Hjörtur Bragi Sverrisson

Sandra Hlíf Ocares                                  Þorbjörg Inga Jónsdóttir