3. júní 2021 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 221/2021 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 3. júní 2021 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 221/2021

í stjórnsýslumálum nr. KNU21030080 og KNU21030079

Kæra […]

[…]

og barna þeirra

á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 24. mars 2021 kærðu einstaklingar er kveðast heita […] og vera fædd […], (hér eftir K) og […], og vera fæddur […], (hér eftir M) ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 4. mars 2021, um að synja þeim og börnum þeirra, […], fd. […] (hér eftir A), […], […] (hér eftir B), og […], f.d. 4. júní 2015 (hér eftir C), öll ríkisborgarar Íraks, um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.

Kærendur krefjast þess aðallega að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að þeim verði veitt staða flóttafólks með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara krefjast kærendur þess að þeim verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara krefjast kærendur þess að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og þeim verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 74. gr. laga um útlendinga. Að lokum krefjast kærendur þess að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að umsóknir þeirra verði sendar aftur til Útlendingastofnunar til nýrrar meðferðar.

Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

M sótti um alþjóðlega vernd hér á landi hinn 12. september 2020. K og börn kærenda sóttu um alþjóðlega vernd hér á landi hinn 20. október 2020. Kærendur komu í viðtal hjá Útlendingastofnun, m.a. dagana 1.-3 desember 2020. Með ákvörðunum, dags. 4. mars 2021, synjaði Útlendingastofnun kærendum og börnum þeirra um alþjóðlega vernd ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Voru ofangreindar ákvarðanir kærðar til kærunefndar útlendingamála hinn 24. mars 2021. Kærunefnd barst greinargerð kærenda hinn 8. apríl 2021 ásamt fylgigögnum. Þá bárust kærunefnd upplýsingar og gögn frá kærendum hinn 6. og 18. maí 2021.

III. Ákvarðanir Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærendur byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að þau séu í hættu í heimaríki vegna trúarbragða sinna, Al-Murshidyah, sem Mahdi vígasveitin hafi að skotmarki. Þá hafi M kært vígasveitirnar til lögreglu árið 2015 og sé hann í hættu vegna þess.

Niðurstaða Útlendingastofnunar var sú að kærendur væru ekki flóttamenn og þeim skyldi synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi samkvæmt ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kærendum var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar í málum barna kærenda kom fram að tekin hefðu verið viðtöl við A og B. Barnið C hafi verið svo ungt að árum að ekki hafi verið talið tilefni til að taka viðtal við það. Fram kom að umsóknir barna kærenda væru grundvallaðar á framburði foreldra þeirra og þeim hefði verið synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Í ákvörðunum foreldra hefði jafnframt verið tekin afstaða til aðstæðna barnanna og hvernig þær aðstæður horfi við einstökum þáttum ákvörðunarinnar. Var það niðurstaða Útlendingastofnunar, með vísan til niðurstöðu í máli foreldra þeirra, að gættum ákvæðum samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, laga um útlendinga og barnaverndarlaga, að börnum kærenda væri ekki stefnt í hættu með því að fylgja foreldrum sínum til heimaríkis.

Kærendum og börnum þeirra var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kærendum jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kærenda

Í sameiginlegri greinargerð kærenda kemur fram að þau hafi flúið frá Bagdad, Írak, árið 2017 vegna trúarofsókna sem þau hafi orðið fyrir, en þau tilheyri minnihlutahópi þeirra sem aðhyllist Murshidis trúarbrögðin í Írak. M hafi orðið fyrir alvarlegri árás og ítrekuðum hótunum af hálfu Mahdi vígahópsins. Þá hafi faðir hans, bróðir og frændi allir verið drepnir í Írak vegna trúarbragða þeirra. M hafi, þrátt fyrir viðvaranir, talið öruggt að leggja fram kæru á hendur Mahdi vígahópsins til lögreglunnar í Írak árið 2015. Það hafi þó aðeins leitt til þess að honum hafi verið hótað, rænt og haldið nauðugum í tvo daga. Hafi hann verið beittur grófu ofbeldi og skilinn eftir úti á götu nær dauða en lífi. Það hafi tekið M langan tíma að jafna sig eftir þetta og hafi liðið 18 mánuðir þar til hann hafi getað gengið á nýjan leik óstuddur og hafið störf að nýju. Þegar kærendur hafi svo fengið frekari hótanir árið 2017 hafi þau ákveðið að flýja Írak. Kærendur kveðast hafa orðið fyrir mismunun á grundvelli trúarbragða og ekki hafa getað iðkað trú sína opinberlega í heimaríki. Auðvelt sé að bera kennsl á þau vegna eftirnafna þeirra og óttist þau Mahdi vígahópinn sem og aðra herskáa sjíta og súnníta í Írak.

Kærendur gera ýmsar athugasemdir við trúverðugleikamat Útlendingastofnunar, þ. á m. við afmörkun málsástæðna og einföldun á frásögnum M og K í hinum kærðu ákvörðunum. Kærendur telja að heimildir styðji við frásagnir þeirra um ofsóknir af hálfu vígahópa og sé það því ekki ótrúverðugt, líkt og haldið sé fram í hinni kærðu ákvörðun M, að vígahópar Mahdi hafi ofsótt kærendur. Þá gera kærendur athugasemdir við að ekki hafi verið tekið tillit til trúverðugra frásagna M og K um að þau aðhyllist Murshidis trúarbrögðin. Þó að ekki sé hægt að finna heimildir um að trúarbrögðin finnist í Írak verði þau að njóta vafans varðandi þann þátt frásagnar þeirra, enda sé engin önnur trúverðug skýring á þeim ofsóknum sem þau hafi orðið fyrir.

Aðalkrafa kæranda um að þeim og börnum þeirra verði veitt alþjóðleg vernd skv. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er byggð á því að þau hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í heimaríki á grundvelli trúarbragða, sbr. ákvæði b-liðar 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Kærendur telja ljóst að ofsóknir á grundvelli trúarbragða séu alvarlegt vandamál í Írak og hafi verið í langan tíma. Kærendur séu neydd til að fagna trúarhátíðum sínum í felum og skrá sig sem múslimar. Þá hafi þau orðið fyrir fordómum, margþættri mismunun og alvarlegum ofsóknum vegna trúar sinnar. Kærendur hafi lagt fram trúverðug gögn um árás sem M hafi orðið fyrir og sýni heilbrigðisgögn í málinu fram á að hann glími enn við alvarlegar afleiðingar í kjölfar þess. Þá geti kærendur ekki fært sér í nyt vernd stjórnvalda, enda séu þau fullkomlega ófær um að veita íbúum landsins vernd gegn ofsóknum herskárra trúarofsatækismanna, sbr. b- og c- lið 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Kröfu sinni til stuðnings vísa kærendur m.a. til framlagðra gagna í málinu og skýrslna alþjóðlegra stofnana um trúmál og ofsóknir í garð trúarlegra minnihlutahópa í Írak. Kærendur telja að með því að senda þau til Íraks yrði brotið gegn grundvallarreglu þjóðaréttar um bann við endursendingu. Að auki myndi slík ákvörðun brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, 6. og 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, 3. gr. samnings gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu og 33. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.

Til vara krefjast kærendur þess að þeim og og börnum þeirra verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Raunhæf ástæða sé til að ætla að þau eigi á hættu að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í heimaríki vegna trúarbragða þeirra. Þá eigi þau á hættu að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar í landi þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Í því sambandi vísa kærendur m.a. til þess að Útlendingastofnun hafi, með ákvörðunum dags. 23. nóvember 2020, komist að þeirri niðurstöðu að fjölskylda frá Bagdad ætti rétt á viðbótarvernd þar sem líkur væru á því að þeim gæti stafað ógn af tilviljunarkenndu ofbeldi þar í borg. Umræddar ákvarðanir hafi verið birtar fjórum dögum áður en kærendur mættu til viðtala hjá stofnuninni og hafi þau því haft réttmætar væntingar um að framkvæmd stofnunarinnar stæði óhögguð. Kærendur hafi ekki verið beðnir um að skila greinargerð og hafi þau ekki fengið veður af því fyrr en mánuði eftir að þau mættu til viðtala að Útlendingastofnun hygðist endurskoða mat sitt á aðstæðum í Bagdad, sbr. 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun hafi víðtækan rétt til að breyta framkvæmd sinni en stofnunin sé bundin af ákveðnum meginreglum við slíka breytingu, s.s. réttmætum væntingum. Kærunefnd útlendingamála sé bundin sömu meginreglum og beri að tryggja að umsækjendur um alþjóðlega vernd njóti jafnræðis við úrlausn umsókna þeirra, sbr. 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Útlendingastofnun hafi ekki vísað til heimilda til stuðnings breyttri framkvæmd og gefi engar nýjar heimildir tilefni til þess að mat stofnunarinnar á aðstæðum í Bagdad hefði átt að taka breytingum.

Til þrautavara krefjast kærendur þess að þeim og börnum þeirra verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Krafan byggist í fyrsta lagi á því að kærendur hafi ríka þörf fyrir vernd af heilbrigðisaðstæðum. Ítarleg heilbrigðisgögn liggi fyrir hvað varðar líkamlegar- og andlegar afleiðingar ofsókna sem M hafi orðið fyrir í heimaríki. Þá sýni heilbrigðisgögn frá íslenskum heilbrigðisstofnunum fram á að K hafi verið greind með áfallastreituröskun. Í þessu sambandi telja kærendur að taka þurfi sérstakt tillit til ástands mála í Írak vegna Covid-19. Krafan byggist auk þess á því að kærendur hafi ríka þörf fyrir vernd vegna erfiðra almennra aðstæðna í Írak. Mannréttindabrot séu viðvarandi í Írak og þarlend yfirvöld veiti þegnum sínum ekki vernd gegn ofbeldisbrotum og glæpum. Í þessu sambandi vísa kærendur einnig til grundvallarreglu barnaréttar um að það sem sé barni fyrir bestu skuli ávallt hafa forgang þegar ákvarðanir séu teknar um málefni þess. Kærendur telja ljóst að það væri börnum þeirra fyrir bestu að geta fest rætur þar sem fjölskyldan geti verið saman og verið örugg. Þá telja kærendur mikilvægt, m.a. í ljósi þess sem fram komi í heilbrigðisgögnum um áhrif vanlíðanar K á líðan og velferð barna þeirra, að geta þeirra til að sjá um börnin sín verði könnuð.

Í tölvubréfi til kærunefndar, dags. 7. maí 2020, gerðu kærendur, í ljósi nýrra upplýsinga um andlegt heilsufar K, þá kröfu til þrautaþrautavara að hinar kærðu ákvarðanir yrði felldar úr gildi og að umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd yrðu sendar aftur til Útlendingastofnunar til nýrrar meðferðar. Í því sambandi vísa kærendur til þess að K hafi hvorki fengið þá greiningu sem hún eigi rétt til skv. 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga, né verið vísað til aðila sem séu færir til þess.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að kærendur hafi ekki lagt fram nein gögn sem væru til þess fallin að sanna á þeim á deili og leysti stofnunin því úr auðkenni þeirra á grundvelli trúverðugleikamats. Að mati Útlendingastofnunar þótti, m.a. að teknu tilliti til niðurstaðna tungumála- og staðháttarprófa, ekki ástæða til að vefengja að kærendur og börn þeirra væru frá Bagdad í Írak. Kærunefnd hefur ekki forsendur til að draga í efa það mat Útlendingastofnunar og er því lagt til grundvallar að kærendur og börn þeirra séu ríkisborgarar Íraks. Að öðru leyti séu auðkenni þeirra óljós.

Réttarstaða barna kærenda

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 22. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, segir í fyrsta lagi að aðildarríki skuli gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leiti eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið sé flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum eða starfsháttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það sé í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau réttindi sem við eigi og kveðið sé á um í samningnum.

Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og tekið tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni.

Sérstaklega er fjallað um mat stjórnvalda á umsóknum barna um alþjóðlega vernd í 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þar segir að við mat á því hvort barn teljist flóttamaður samkvæmt lögunum skuli það sem barninu sé fyrir bestu haft að leiðarljósi. Við mat á því hvað barni sé fyrir bestu skuli stjórnvöld líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skuli stjórnvöld taka skriflega afstöðu til þessara atriða.

Almennt er viðurkennt að eðlilegur þroski barns sé best tryggður með því að vernda fjölskylduna. Sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra sinna eða annars úr fjölskyldunni sem hefur það á framfæri sínu og sá fer fram á réttarstöðu flóttamanns, ber að fara með málin í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Ljóst er að börn þau sem hér um ræðir eru í fylgd með foreldrum sínum og haldast úrskurðir fjölskyldunnar því í hendur.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Írak, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

2020 Country Reports on Human Rights Practices: Iraq (U.S. Department of State, 30. mars 2021);
2019 Report on International Religious Freedom - Iraq (U.S. Department of State, 10. júní 2020);
Annual Report of the U.S. Commission on International Religious Freedom. 2021 (U.S. Commission on International Religious Freedom, USCIRF, apríl 2021);
Country Fact Sheet. Iraq. (IOM, UN Migration, 2019);
Country Guidance: Iraq; Common analysis and guidance note (European Asylum Support Office, janúar 2021);
Country of Origin Information Report - Iraq - Actors of Protection (European Asylum Support Office, nóvember 2018);
Country of Origin Information Report - Iraq: Internal Mobility (European Asylum Support Office, febrúar 2019);
Country of Origin Information Report - Iraq: Key socio-economic indicators for Baghdad, Basra and Erbil (European Asylum Support Office, september 2020);
Country of Origin Information Report - Iraq - Security situation (EASO, 1. mars 2019);
Country of Origin Information Report - Iraq: The Protest Movement and Treatment of Protesters and Activists (European Asylum Support Office, október 2020);
Country of Origin Information Report - Iraq - Security Situation (EASO, Október 2020);
Country Policy and Information Note – Iraq: Actors of protection (UK Home Office, desember 2020);
Country Policy and Information Note - Iraq: Internal relocation, civil documentation and returns (UK Home Office, 19. febrúar 2019);
Country Policy and Information Note - Iraq: Security and humanitarian situation (UK Home Office, maí 2020);
Country Policy and Information Note - Iraq: Religious minorities (UK Home Office, október 2019);
Country Policy and Information Note - Iraq: Medical and healthcare provision (UK Home Office, janúar 2021);
Country Policy and Information Note – Iraq: Sunni Arabs (UK Home Office, janúar 2021);
DFAT Country Information Report Iraq (Australian Government, Department of Foreign Affairs and Trade, 17. ágúst 2020);
Education in Iraq. Impact of Covid-19, protests, and pre-existing crises on needs (Acaps, nóvember 2020);
Factsheet on the EU Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST LEX-Iraq) (European Union External Action Service, EEAS, janúar 2014);
Freedom in the World 2021 - Iraq (Freedom House, 3. mars 2021);
Human Rights Violations and Abuses in the Context of Demonstrations in Iraq, October 2019 to April 2020 (UNAMI og OHCHR, ágúst 2020);
International Protection Considerations with Regard to People Fleeing the Republic of Iraq (UNCHR, maí 2019);
Iraq: Apostasi og ateisme (Landinfo, 29. ágúst 2018);
Irak: Basisinfo (Landinfo, 28. september 2018);
Iraq: Relevant COI for Assessments on the Availability of an Internal Flight or Relocation Alternative (IFA/IRA) (UNHCR, 12. apríl 2017);
Iraq - Targeting of Individuals (EASO, 7. mars 2019);
Mahdi Army (Stanford, Center for International Security and Cooperation, síðast uppfært maí 2019);
Murshidis (Murshidiyya), including their treatment, particularly in the city of Latakia (Immigration and Refugee Board of Canada, 22. apríl 2016);
Rättsligt ställningstagande angående situationen i Irak (Migrationsverket, 19. janúar 2018);
Thematic report: The Security Situation in Iraq July 2016-November 2017 (version 4.0) (Migrationsverket, 18. desember 2017);
UNHCR position on returns to Iraq (UNHCR, 14. nóvember 2016);
The Murshidis of Syria: A Short Overview of their History and Beliefs (The Muslim World, janúar 2013);
The World Factbook – Iraq (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 19. maí 2021);
World Report 2021 – Iraq (Human Rights Watch, 13. janúar 2021);
Vefsíða Stanford háskólans – Mapping Militant Organizations. Mahdi Army (http://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/57, sótt 20. maí 2021) og
Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 3. júní 2021)

Írak er lýðræðisríki með tæplega 40 milljónir íbúa. Árið 1945 gerðist Írak aðili að Sameinuðu þjóðunum og fullgilti ríkið bæði alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1971. Ríkið fullgilti samning um afnám allrar mismununar gagnvart konum árið 1986, alþjóðasamning um vernd allra gegn mannshvörfum árið 2010 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 2011.

Í skýrslu norsku landaupplýsingastofnunarinnar Landinfo frá janúar 2018 kemur fram að frá árinu 1968 til 2003 hafi Írak verið alræðisríki sem hafi lotið stjórn Ba‘ath-flokksins. Stjórn flokksins hafi verið steypt af stóli í kjölfar innrásar bandaríska hersins og bandamanna þeirra í Írak árið 2003. Frá innrásinni hafi ástandið á mörgum svæðum í Írak verið óstöðugt. Í skýrslu EASO frá nóvember 2018 kemur fram að samtök sem kenna sig við íslamskt ríki (Daesh) hafi hafið uppreisn árið 2014 og náð undir sig stórum landsvæðum. Frá þeim tíma hafi íröksk stjórnvöld, með aðstoð alþjóðasamfélagsins, náð miklum árangri í að ná aftur fullri stjórn yfir ríkinu þótt enn séu lítil svæði í vesturhluta landsins sem uppreisnarmenn hafi á valdi sínu. Þá kemur fram í skýrslu UNHCR frá 2019 að dæmi séu um að hersveitir á vegum yfirvalda hafi framið mannréttindabrot gegn almennum borgurum, þ. á m. ólögmætar aftökur og pyndingar í varðhaldi. Alvarleg mannréttindabrot hafi haft mikil áhrif á almenna borgara á þeim svæðum í Írak sem átökin hafi náð til. Af þeim sökum hafi Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna lagst gegn endursendingum Íraka frá þeim svæðum þar sem átök geisi og þar sem ástandið sé óöruggt eftir að hafa verið undir stjórn Daesh. Þá sé það mat stofnunarinnar að vegna almenns ástands í Írak, þ.m.t. vegna fjölda þeirra sem hafi þurft að flýja innanlands, sé í miklum meirihluta mála ekki grundvöllur til að líta svo á að Írakar frá þessum svæðum geti notið verndar í öðrum hlutum landsins.

Í skýrslu EASO frá 2019 er fjallað um aukin yfirráð yfirvalda í Írak í kjölfar þess að sigur hafi verið unninn á Daesh. Fram kemur að íröksk yfirvöld geti, að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna einstaklinga, almennt veitt fullnægjandi vernd í Bagdad og í suðurhluta landsins. Þá kemur fram í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2020 að öryggi í Bagdad og nærliggjandi svæðum sé tryggt af írakska hernum, lögreglunni, hersveitum PMF (e. Popular Mobilization Forces) og ýmsum sjía hersveitum.

Í skýrslu EASO frá október 2020 kemur fram að fjölmenn mótmæli hafi brotist út í Bagdad og fáeinum öðrum héröðum Írak hinn 1. október 2019. Mótmælendur hafi m.a. kallað eftir kerfisbundnum breytingum, efnahagsumbótum, samfélagslegu réttlæti, fleiri störfum fyrir ungt fólk og aðgerðum gegn spillingu. Þáverandi forsætisráðherra Íraks, Adel Abdel Mahdi, hafi sagt stöðu sinni lausri hinn 1. desember 2019 vegna mótmælanna og hafi tekið um fimm mánuði að mynda nýja ríkisstjórn. Þrátt fyrir að mótmælin hafi, að mestu leyti, farið friðsamlega fram hafi yfirvöld brugðist við með harkalegum og jafnvel banvænum aðgerðum, s.s. notkun táragass og skotvopna gegn mótmælendum. Samkvæmt skýrslu UNAMI og OHCR frá 2020 hafi 487 mótmælendur látið lífið og 7715 hlotið áverka vegna þátttöku þeirra í mótmælunum. Þá hafi fjöldi mótmælenda verið handteknir og hafi hluti þeirra greint frá því að hafa orðið fyrir illri meðferð í haldi. Yfirvöld hafi gripið til aðgerða til að hafa uppi á aðilum sem hafi horfið í kjölfar mótmælanna en hafi ekki dregið aðila sem hafi gerst sekir um óhóflega og ólöglega notkun valds gegn mótmælendum til ábyrgðar.

Af skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytis frá árinu 2021 má ráða að spilling sé mikið vandamál í Írak, þar á meðal í stjórnmálum, löggæslu- og réttarkerfinu. Á undanförnum árum hafi talsvert verið unnið að því að uppræta spillingu af hálfu embættismanna í landinu og eitthvað hafi miðað áfram í þeim málum. Í upplýsingaskýrslu EEAS frá árinu 2014 kemur fram að á tímabilinu 2005 til 2013 hafi íröksk stjórnvöld unnið í samstarfi við Evrópusambandið að umbótum á stofnunum ríkisins, svo sem lögreglu, dómstólum og fangelsum landsins. Áætlunin nefnist The European Union Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST-LEX-Iraq) og hafi m.a. 7000 opinberir starfsmenn undirgengist þjálfun í því skyni að koma á skilvirkri laga- og mannréttindavernd.

Í skýrslu bandarísku utanríkisráðuneytisins frá 2020 um trúfrelsi kemur fram að íslam sé hin opinbera trú í Írak. Um 97% íbúa Íraks séu múslímar og flestir þeirra séu sjía-múslímar eða um 55-60% íbúa landsins. Þá séu um 40% íbúa landsins súnní-múslímar en um 15% íbúa séu súnní-múslímskir Kúrdar og 24% súnní-múslimískir arabar. Sjía-múslimar séu ráðandi í suður- og austurhlutum landsins auk þess sem flestir íbúar höfuðborgarinnar Bagdad séu sjía-múslimar. Íbúar norður- og vesturhluta landsins séu flestir súnní-múslimar sem og íbúar miðsvæðisins, þó að undanskilinni Bagdad. Íslam, kristni, sabaean-mandean, jasídi og íslam séu einu trúarbrögðin sem geti verið tilgreind á írökskum skilríkjum, en skilríki útgefin árið 2016 og síðar beri ekki með sér hverrar trúar handhafi sé. Í skýrslu Landinfo frá 2018 kemur fram að í íröksku samfélagi séu einstaklingar skilgreindir út frá þeim trúarhópum sem þeir fæðist inn í og að litið sé með vanþóknun á trúleysi. Þá kemur fram í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2019 að það hafi verið einstök tilvik í Írak þar sem meðlimir trúarlegra minnihlutahópa hafi verið beittir ofbeldi eða drepnir, þ. á m. í Bagdad, en þau tilvik megi ekki alltaf rekja til trúarbragða viðkomandi. Þá hafi meðlimir trúarlegra minnihlutahópa einnig sætt mismunun, m.a. vegna þess að þeir hafi ekki fylgt samfélagslega viðurkenndum hefðum um hegðun á almannafæri eða klæðaburð.

Í framangreindum gögnum, þ. á m skýrslu kanadíska innflytjenda- og flóttamannaráðsins frá 2016, kemur fram að Murshidis (Murshidiyaa) trúarbrögðin séu sýrlenskur klofningshópur úr alavíta trúarbrögðunum. Einstaklingar sem aðhyllist Murshidis trúarbrögðin líti á sig sem undirhóp innan íslamstrúar en túlkun þeirra á inntaki trúarinnar sé önnur. Þeir séu fylgjendur Salman (Sulayman) al-Marshid, fyrrum alavíta, sem kveðst hafa fengið skilaboð frá guði á þriðja áratugi 20. aldar. Talið sé að allt að 300 þúsund einstaklingar aðhyllist trúarbrögðin og búi þeir flestallir í Sýrlandi, n.t.t. í vesturhluta landsins. Þá kemur fram í skýrslu The Muslim World frá 2013 að frjálslyndi og umburðarlyndi í garð annarra trúarbragða sé í hávegum haft meðal Murshidis trúarhópsins. Meðal annars sé staða Murshidi kvenna almennt góð og geti þær til að mynda gifst karlmönnum sem aðhyllist önnur trúarbrögð.

Í framangreindri skýrslu Center for International Security and Cooperation (CISAC) og vefsíðu Stanford háskólans kemur fram að Mahdi herinn, einnig þekktur sem Jaysh al-Mahdi (JAM), sé sjíta vígahópur undir forystu Mugtada al-Sadr. Yfirlýst markmið hersins, sem hafi verið stofnaður árið 2003, hafi verið að hrekja herafla bandaríska hersins frá Írak og koma á fót sjíta ríkisstjórn í landinu. Á árunum sem fylgdu hafi herstyrkur Mahdi hersins aukist gríðarlega og hafi hann verið álitinn einn hættulegasti vígahópurinn í Írak allt til ársins 2008. Meðlimir Mahdi hersveita hafi verið sakaðir um að beita súnní múslima ofbeldi en al-Sadr hafi staðfastlega neitað því. al-Sadr hafi skipað Mahdi hersveitum að afvopnast árið 2007 og 2008 og hafi ýmsir meðlimir þeirra þá gengið til liðs við aðrar sjía hersveitir, s.s. Asa‘ib Ahl al-Haq. Þá hafi hann breytt áherslum hersveitanna og nafni þeirra í PDB (e. Promised Day Brigades). Eftir að Mosul borg hafi fallið í hendur Daesh í júni 2014 hafi al-Sadr kallað saman það sem eftir var af fyrrum Mahdi hersveitinni og breytt nafni hennar í Friðarsveitina (e. Peace Brigades) eða Saray-al-Salam. Markmið hersveitarinnar hafi í fyrsta lagi verið að hafa sigur á Daesh og í öðru lagi að koma þáverandi forsætisráðherra frá völdum. Eftir að forsætisráðherra hafi látið af störfum hafi hersveitin, í samstarfi við írakska herinn, barist gegn Daesh. Þá hafi stjórnmálaarmur PBS verið virkur í stjórnmálum í landinu og hafi kosningabandalag undir forystu al-Sadr unnið flest sæti á íröksku þingi í kosningunum árið 2018.

Í framangreindri skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2021 kemur fram að stjórnarskrá Íraks tryggi ríkisborgurum aðgang að heilbrigðiskerfi landsins. Heilbrigðiskerfið í Írak hafi hafi sætt gagnrýni, m.a. fyrir skort á starfsfólki, lyfjum og almennu aðgengi. Þá sé aðgangur að heilbrigðisþjónustu takmarkaður og mismunandi eftir landsvæðum. Meiri hluti heilsugæslustöðva og almennra sjúkrahúsa séu staðsett í þéttbýli og geti ríkisborgarar þar sótt sér heilbrigðisþjónustu, m.a. geðheilbrigðisþjónustu, gegn vægu gjaldi. Þá sé einkarekin heilbrigðisþjónusta í miklum vexti í landinu auk þess sem ýmis frjáls félagasamtök vinni með stjórnvöldum, einkum í Bagdad og Erbil, að því að tryggja aðgengi fyrir fólk á innri flótta sem og fólk sem snýr til baka til Íraks eftir að hafa flúið heimaríki sitt.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá árinu 2021 og skýrslu Mannréttindavaktarinnar (e. Human rights watch) frá sama ári kemur fram að þrátt fyrir að stjórnarskrá Íraks banni allt ofbeldi og misnotkun innan fjölskyldunnar þá tilgreini refsilög landsins heimilisofbeldi ekki sérstaklega og lögin heimili eiginmönnum að aga eiginkonur sínar og börn innan ákveðinna marka sem séu nánar tilgreind í lögum og venjum. Innanríkisráðuneyti Íraks haldi úti 16 fjölskylduverndareiningum innan lögreglunnar, sem að staðsettar séu í sérhúsnæði við lögreglustöðvar víðsvegar um landið. Þessum einingum sé ætlað að leysa úr deilum innan heimilisins og vera öruggur staður fyrir þolendur kynferðis- og kynbundins ofbeldis. Einingarnar hafi þó verið gagnrýndar fyrir að leggja áherslu á að slík mál séu leyst með sátt innan fjölskyldunnar. Þá hafi frjáls félagasamtök fullyrt að þolendur veigri sér við að leita aðstoðar innan þessara eininga af ótta við að lögreglan greini fjölskyldum þeirra frá. Enn fremur hafi sumir ættbálkar bannað sínum meðlimum að leita til þessara eininga eftir aðstoð þar sem að heimilisofbeldi sé einkamál fjölskyldunnar. Í skýrslu EASO um Írak frá árinu 2021 kemur fram að fá neyðarskýli séu í landinu sem konur geti leitað til neyðist þær til að yfirgefa heimili sitt vegna ofbeldis. Stjórnvöld hafi m.a. gripið til þess úrræðis að hýsa konur í fangelsum vegna skorts á skýlum. Flest neyðarskýli sé að finna í stærri borgum og séu rekin af sjálfboðaliðum. Konur sem dvelji þar geti verið í viðkvæmri stöðu þar sem að þær hafi ekki stuðning karlkyns ættingja. Þá lendi konur í erfiðleikum við að leita réttar síns vegna neikvæðra viðhorfa lögreglu- og opinberra starfsmanna gagnvart konum og skorti á þekkingu um réttindi kvenna.

Í skýrslu Alþjóða fólksflutningsstofnunarinnar (IOM) frá árinu 2019 kemur fram að yfirvöld tryggi að öll börn eigi rétt á endurgjaldslausri menntun frá sex ára aldri. Börn sem hafi stundað nám erlendis þurfi að framvísa skólaskírteinum frá þarlendum skólum og fá þau vottuð af menntamálaráðuneyti Íraks til að fá námið metið. Fjölskyldur sem snúi aftur til Íraks eftir að hafa sótt um alþjóðlega vernd í öðrum löndum geti sótt um aðstoð hjá stofnuninni við enduraðlögun. Í skýrslu EASO frá árinu 2020 kemur fram að það séu ýmsar hindranir að aðgengi að menntun fyrir börn á innri flótta og börn sem séu búsett á svæðum sem hafi verið undir stjórn Daesh. Þá hafi lokun skóla vegna Covid-19 faraldursins haft áhrif á aðgengi barna að menntun í Írak.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir: Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðsambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kærenda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Krafa kærenda um að þeim og börnum þeirra verði veitt alþjóðlega vernd er byggð á því að þau eigi á hættu ofsóknir í heimaríki á grundvelli trúarbragða. Kærendur kveðast hafa orðið fyrir mismunun í heimaríki þar sem þau tilheyri minnihlutahópi um 100 þúsund einstaklinga sem aðhyllist Murshidis (Murshidyya) trúarbrögðin. Þá hafi meðlimir Mahdi hersveita drepið bæði föður og bróður M vegna þess að þeir aðhylltust trúarbrögðin. Árið 2015 hafi yfirvöld hvatt þegna sína til að tilkynna mannshvörf og morð og hafi M því talið öruggt að leggja fram kæru á hendur leiðtoga Mahdi vígahópsins vegna dauða þeirra. Það hafi hins vegar verið gildra af hálfu yfirvalda sem hafi viljað lokka til sín einstaklinga sem hefðu átt í útistöðum við yfirvöld og/eða vígahópa. M hafi borist hótanir vegna kæru sinnar til lögreglu. Þá hafi hann verið numinn á brott af meðlimum Mahdi hersveita, haldið nauðugum í tvo daga og verið pyndaður. Að því búnu hafi hann verið skilinn eftir úti á götu nær dauða en lífi. Kærendum hafi borist hótunarbréf í febrúar 2017 og A hafi hætt í skólanum í kjölfar líflátshótunar ókunnugs manns. Vegna framangreinds hafi kærendur og börn þeirra flúið heimaríki sitt í apríl 2017.

Kærunefnd hefur, þrátt fyrir ítarlega leit, ekki fundið neinar heimildir sem styðja við frásagnir kærenda um tilvist Murshidis trúarbragðanna í Írak eða mismunun í garð einstaklinga þar í landi sem aðhyllast trúarbrögðin. Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér bera með sér, líkt og að framan er rakið, að meðlimir Murshidis trúarhópsins búi flestir í vesturhluta Sýrlands. Þrátt fyrir það telur kærunefnd ekki ástæðu til að draga í efa að kærendur aðhyllist umrædd trúarbrögð og verður það því lagt til grundvallar við úrlausn málsins.

Kröfu sinni til stuðnings lögðu kærendur fram ljósmyndir og afrit af ýmsum gögnum. Til að mynda af vottorði sem kærendur kveða að sé dánarvottorð bróður M sem og af kæru sem kærendur kveða að M hafi lagt fram hjá lögreglu í Írak vegna framangreindra atburða. Þar sem um ljósmyndir og afrit er að ræða er ekki mögulegt fyrir kærunefnd að kanna áreiðanleika þeirra eða uppruna. Þá hafa kærendur, líkt og að framan er rakið, ekki lagt fram gögn sem eru til þess fallin að sanna á þeim deili og verður því ekki af gögnunum ráðið að þau eigi við um kærendur eða bróður M.

Kærendur hafa að öðru leyti ekki fært fram trúverðug gögn sem þykja til þess fallin að styðja við frásagnir þeirra af þeim atvikum sem þau hafa lagt til grundvallar umsóknum sínum um alþjóðlega vernd. Í ljósi frásagna kærenda sjálfra um að ætlaðar ofsóknir hafi átt sér stað á árunum 2015 til 2017 er að mati kærunefndar ekki ósanngjarnt að gera kröfu um að kærendur leggi fram einhver gögn sem leiði að því líkur að þau eigi á hættu ofsóknir af hálfu meintra ofsóknaraðila í heimaríki.

Meðal gagna málsins eru gögn frá hollenskum útlendingayfirvöldum vegna umsóknar M um alþjóðlega vernd þar í landi árið 2018. Í enskri þýðingu viðtals við M, sem fór fram hinn 4. mars 2020, kemur m.a. fram að hann hafi yfirgefið heimaríki hinn 18. október 2017 og haldið til Tyrklands. Í viðtölum hjá Útlendingastofnun greindi M hins vegar frá því að kærendur hafi yfirgefið heimaríki í apríl 2017. Þá kemur fram í ákvörðun hollenskra útlendingayfirvalda að M hafi lagt fram fölsuð auðkennisskilríki við meðferð málsins. Það liggur því fyrir að M hafi, við umsókn sína um alþjóðlega vernd í Hollandi, lagt fram fölsuð auðkennisskilríki og gefið stjórnvöldum þar í landi upplýsingar sem stangast á við upplýsingar sem hann hefur síðar gefið stjórnvöldum hér á landi. Það er mat kærunefndar að framangreint dragi úr trúverðugleika frásagnar hans.

Kærunefnd telur ekki ástæðu til þess, m.a. í ljósi sögu Íraks, að draga í efa að fjölskyldumeðlimir M hafi látið lífið og að kærendur hafi orðið fyrir hótunum og ofbeldi af hálfu ótilgreindra aðila. Kærunefnd telur hins vegar ekkert hafa komið fram í málinu sem gefi til kynna að það hafi verið á grundvelli trúarbragða þeirra eða að meðlimir Mahdi vígahópsins hafi þar verið að verki. Samkvæmt framansögðu verður því ekki unnt að leggja til grundvallar í málinu að kærendur og börn þeirra eigi á hættu ofsóknir af hálfu meintra ofsóknaraðila eða annarra vígahópa í Írak vegna trúarbragða þeirra. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að þau hafi ástæðu til að óttast ofsóknir í heimaríki sínu af öðrum ástæðum.

Í þeim gögnum sem kærunefnd hefur tekið til skoðunar kemur fram að íbúum Bagdad standi almennt raunhæf vernd yfirvalda til boða, þurfi þeir á slíkri aðstoð að halda. Með vísan til framangreinds er það mat kærunefndar að kærendur og börn þeirra eigi þess kost að leita aðstoðar og verndar yfirvalda, telji þau sig þurfa þess.

Hvað varðar vísun kærenda í greinargerð til Útlendingastofnunar til ákvarðana stofnunarinnar sem þau telja sambærilegar sínu máli þá tekur kærunefnd fram að forsendur og rökstuðningur ákvarðana Útlendingastofnunar eru ekki bindandi fyrir kærunefnd. Kærunefnd telur jafnframt að tilvísun kæranda til úrskurðar kærunefndar nr. 191/2020 frá 28. maí 2020 hafi ekki þýðingu fyrir þetta mál. Kærunefnd telur ljóst að ekki sé hægt að jafna stöðu kærenda við stöðu kæranda í framangreindum úrskurði, m.a. vegna þess að um var að ræða mál þar sem rannsaka þurfti nánar hvort fjölskyldutengsl væru til staðar. Að mati kærunefndar hefur framangreindur úrskurður því ekki fordæmisgildi í máli kæranda.

Samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga skal, við mat samkvæmt 1. og 2. mgr. 37. gr. í málum sem varða börn, fylgdarlaus sem önnur, hafa það sem er barninu fyrir bestu að leiðarljósi. Í ákvæðinu kemur fram að við það mat beri að líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis barnsins, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Líkt og að framan greinir komu A og B í viðtal hjá Útlendingastofnun en C var talið það ungt að árum að óþarft væri að taka viðtal við það. Leggur kærunefnd mat á hagsmuni þeirra samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga með hliðsjón af upplýsingum úr fyrirliggjandi gögnum málsins og framangreindum aðstæðum í heimaríki þess. Að mati kærunefndar var sjónarmiðum barnanna nægilega komið á framfæri með framburði A og B, kærenda og hagsmunagæslu talsmanns. Kærunefnd telur, að teknu tilliti til ákvæða í barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og barnaverndarlögum nr. 80/2002, að engin rök standi í vegi fyrir því að börn kærenda fylgi foreldrum sínum aftur til heimaríkis þeirra. Kærunefnd horfir m.a. til þess að börnin eru í fylgd móður sinnar og föður sem eru að mestu heilsuhraust og vinnufær og njóta stuðnings þeirra. Þá bendi gögn ekki til annars en að fjölskyldan geti búið saman í heimaríki þeirra og að börnum kærenda standi til boða grunnskólamenntun og aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Með vísan til framangreinds er það mat kærunefndar, að teknu tilliti til sjónarmiða um öryggi, velferð og félagslegan þroska barnanna, að það sé þeim fyrir bestu að fylgja foreldrum sínum til heimaríkis.

Telur kærunefndin því ljóst að kærendur og börn þeirra uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Eins og rakið er að framan hefur Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna lagst gegn endursendingum einstaklinga til Íraks sem koma frá þeim svæðum þar sem átök geisa; þar sem ástandið er brothætt eða óöruggt eftir að hafa verið undir stjórn Daesh samtakanna, eða þeim svæðum þar sem Daesh er enn við völd. Þá telur Flóttamannstofnun óráðlegt að senda einstaklinga frá slíkum svæðum til annarra svæða innan Íraks. Samkvæmt þeim gögnum og skýrslum sem kærunefnd hefur tekið til skoðunar er ljóst að heimaborg kærenda og barna þeirra, Bagdad, er á öruggu svæði í Írak. Verður því ekki talið að viðvörun Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna eigi við um einstaklinga sem séu í sambærilegri stöðu og kærendur og börn þeirra.

Kærunefnd hefur þegar komist að þeirri niðurstöðu að leggja ekki til grundvallar að kærendur og börn þeirra eigi á hættu ofsóknir af hálfu meintra ofsóknaraðila eða annarra vígahópa í Írak vegna trúarbragða þeirra. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að þau hafi ástæðu til að óttast ofsóknir í heimaríki sínu af öðrum ástæðum. Eins og að framan greinir benda skýrslur og gögn sem kærunefnd hefur farið yfir til þess að íröksk yfirvöld geti almennt veitt fullnægjandi vernd í Bagdad. Öryggi í Bagdad og nærliggjandi svæðum sé tryggt, m.a. af írakska hernum, lögreglunni og hersveitum PMF. Að teknu tilliti til gagna málsins og heimilda bendir ekkert til þess að kærendur séu í raunverulegri hættu á að sæta dauðarefsingu eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka í heimaríki þeirra. Jafnframt er það mat kærunefndar, með vísan til skýrslna um aðstæður í heimaríki kærenda, að þeim standi til boða vernd og aðstoð lögreglu í Bagdad, telji þau sig þurfa á slíkri aðstoð að halda. Kærunefnd telur að ekki sé ástæða til að ætla að sá órói sem einkennt hefur Bagdad frá því að fjölmenn mótmæli gegn yfirvöldum hófust þar í borg árið 2019 sé af þeim toga að hann raski framangreindu mati.

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kærenda telur kærunefndin að aðstæður kærenda og barna þeirra þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærendur og börn þeirra uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærendur og börn þeirra uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga eiga þau ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga má líta til mannúðarsjónarmiða ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við 74. gr. frumvarps til laga um útlendinga kemur fram að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunni að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni eða óbærilegum þjáningum. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væri ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans.

Í umræddum athugasemdum kemur einnig fram að í samræmi við ákvæði alþjóðlegra skuldbindinga og almennra laga sé lagt til að tekið sé sérstakt tillit til barna, hvort sem um er að ræða fylgdarlaus börn eða önnur börn. Í því ljósi og með hliðsjón af meginreglunni um að það sem barni er fyrir bestu skuli hafa forgang þegar teknar eru ákvarðanir um málefni þess, sbr. jafnframt 2. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 25. gr. laga nr. 80/2016, telur kærunefnd að við mat á því hvort skilyrði 1. mgr. 74. gr. laganna séu fyrir hendi skuli taka sérstakt tillit til þess ef um barn er að ræða og skuli það sem er barni fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun.

Meðal gagna málsins er göngudeildarnóta frá bráðaþjónustu geðsviðs, dags. 9. mars 2021. Kemur þar fram að K hafi leitað á heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins vegna andlegrar þreytu, svefnleysis, lítillar matarlystar og sjálfsvígshugsana. K hafi haft áhyggjur af framtíð barna sinna. Þá hafi fjölskyldan fengið synjun á umsókn þeirra um alþjóðlega vernd fyrr um daginn. Að mati viðkomandi sálfræðings hafi K verið í aðstæðubundinni geðlægð sem hafi stjórnast af félagslegri stöðu hennar og fjölskyldunnar í tengslum við umsókn þeirra. K hafi verið ávísað lyfjum til að taka fyrir svefn og verið ráðlagt að fá aðstoð frá málastjóra til að leita á heilsugæsluna ef nauðsyn bæri til. Þá eru í málinu komunótur frá Göngudeild sóttvarna, dags. 13. október 2020 til 19. apríl 2021. Kemur þar m.a. fram að M sé mjög kvíðinn og glími við einkenni streitu. Þá kemur fram að hann hafi greint frá því að hafa hlotið mænuskaða í heimaríki árið 2015. Kvaðst hann hafa verið lamaður í eitt og hálft ár og farið í stranga endurhæfingu. Þá kvaðst hann enn fá mikla bakverki og líða illa yfir því sem gerðist. M lagði fram heilsufarsgögn frá Grikklandi og Hollandi þar sem kemur fram að hann hafi fengið heilbrigðis- og sálfræðiþjónustu í Hollandi og farið í endurhæfingu í heimaríki í kjölfar árásar árið 2015. Þá kemur fram í framangreindum komunótum fram að K sé með áfallastreituröskun og hafi ekki farið út úr húsi vegna orkuleysis. K hafi greint sálfræðingi frá því að M hafi beitt hana andlegu ofbeldi og sé hún hrædd við hann. Hann verði æstur og reiður en hafi ekki beitt hana líkamlegu ofbeldi og sé góður við börnin þeirra. Sálfræðingur hennar hafi leiðbeint henni að leita til Kvennaathvarfsins og félagsþjónustunnar eftir aðstoð. Þá kemur fram í tölvubréfi, dags. 7. maí 2021, að K hafi greint málastjóra fjölskyldunnar hjá Reykjavíkurborg frá því að hún hafi orðið fyrir alvarlegu líkamlegu ofbeldi í heimaríki. K hafi fengið sérstaka stuðningsþjónustu af hálfu Reykjavíkurborgar sem muni halda áfram.

Í ljósi framangreinds óskaði kærunefnd 14. maí eftir því við talsmann kærenda að hann myndi ræða við K um stöðu hennar og hvort hún myndi vilja koma á framfæri við nefndina frekari upplýsingum um það ofbeldi sem hún hafði greint frá. Til að mynda varðandi hver hafi beitt hana ofbeldi í heimaríki og hvenær það hafi gerst og hvort hún hefði í huga að leita eftir frekari aðstoð varðandi það ofbeldi sem hún hafi lýst að hafa orðið fyrir af hálfu eiginmanns síns hér á landi. Í svari talsmanns, dags. 18. maí 2021, kemur m.a. fram að K hafi greint talsmanni og málastjóra sínum frá því að ofbeldið sem hún hafi orðið fyrir í heimaríki hafi átt sér stað þegar hún hafi verið 16 ára, áður en hún hafi kynnst M. Hún treysti sér ekki til að ræða þetta nánar en gæti rætt við sálfræðing um þetta. Í framhaldi af þessu var kærendum leiðbeint um að framvísa frekari gögnum í málinu, þ. á m. varðandi K, og veittur frestur til 1. júní til þess. Frekari gögn bárust ekki.

Að teknu tilliti til framlagðra heilsufarsgagna er það mat kærunefndar að kærendur séu ekki í meðferð hér á landi sem óforsvaranlegt væri að rjúfa. Þá telur kærunefnd, að teknu tilliti til þeirra gagna sem nefndin hefur kynnt sér og framburðar M um þá heilbrigðisþjónustu sem hann hafi hlotið í Írak, að kærendum standi til boða aðgangur að heilbrigðisþjónustu í heimaríki m.a. geðheilbrigðisþjónustu.

Krafan byggist auk þess á því að kærendur hafi ríka þörf fyrir vernd vegna erfiðra almennra aðstæðna í Írak. Mannréttindabrot séu viðvarandi í Írak og þarlend yfirvöld veiti þegnum sínum ekki vernd gegn ofbeldisbrotum og glæpum. Í þessu sambandi vísa kærendur einnig til grundvallarreglu barnaréttar um að það sem sé barni fyrir bestu skuli ávallt hafa forgang þegar ákvarðanir séu teknar um málefni þess.

Í athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga er fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli.

Líkt og að framan er rakið gefa þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér um heimaríki kærenda til kynna að ríkisborgarar Íraks geti leitað aðstoðar og verndar yfirvalda þar í landi og fengið lausn mála sinna. Þá verður af gögnum málsins ekki annað ráðið annað en að kærendur og börn þeirra séu almennt við góða heilsu og að börnin hafi aðgang að heilbrigðis- og skólakerfi landsins. Vegna athugasemda talsmanns kærenda varðandi það að ekki hafi farið fram fullnægjandi mat á því hvort að kærendur geti sinnt umönnun barna sinna á fullnægjandi hátt telur kærunefnd rétt að taka fram að ekkert í gögnum málsins bendir til þess að kærendur hafi hingað til ekki sinnt foreldrahlutverki sínu sem skildi. Gögn um heimaríki kærenda benda til þess að telji K ástæðu til þess að leita sér aðstoðar vegna þess ofbeldis af hálfu M sem hún hefur rætt hjá sálfræðingi sínum séu til staðar innviðir í heimaríki hennar sem hún getur leitað til og fengið aðstoð. Þá telji kærunefnd stöðu kvenna í samfélagi Murshidis trúarhópsins ekki benda til þess að K eigi á hættu að verða fyrir áreiti í nærumhverfi sínu fyrir frjálslyndari klæðaburð en almennt tíðkist meðal múslíma í heimaríki hennar. Að teknu tilliti til alls framangreinds telur kærunefnd að félagslegar aðstæður kærenda við endurkomu til heimaríkis séu ekki slíkar að þær geti talist erfiðar í skilningi 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Kærunefnd hefur jafnframt litið til þeirra tímabundnu erfiðleika sem heimaríki kæranda kann að þurfa að glíma við vegna Covid-19 faraldursins. Kærunefnd telur þá erfiðleika ekki vera þess eðlis að þeir leiði til þess, einir sér eða í samhengi við önnur gögn málsins, að heimilt sé veita kærendum og börnum þeirra dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða.

Þegar upplýsingar um heimaríki kærenda og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kærenda og barna þeirra í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að kærendur hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að þau og börn þeirra hafi ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kærenda og barna þeirra í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kærendum og börnum þeirra dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Þá er það mat kærunefndar, að teknu tilliti til gagna málsins, að mál kærenda og barna þeirra hafi verið rannsakað með fullnægjandi hætti. Kærunefnd telur því ekki ástæðu til að senda mál þeirra aftur til Útlendingastofnunar til nýrrar meðferðar.

Bann við endursendingu samkvæmt 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kærenda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til eigi ekki við í máli kærenda og barna þeirra. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kærenda og barna þeirra þangað.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærendur sóttu um alþjóðlega vernd 12. september og 20. október 2020 ásamt börnum sínum. Eins og að framan greinir hefur umsókn þeirra og barna þeirra um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hafa þau því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kærendum og börnum þeirra því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. laganna, enda höfðu þau verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsókna þeirra hófst hjá Útlendingastofnun.

Kærendur og börn þeirra eru við ágæta heilsu. Að mati kærunefndar og með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga og þegar litið er til ferðatakmarkana vegna Covid-19 faraldursins teljast 30 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Í ljósi Covid-19 faraldursins er athygli kærenda vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinna kærðu ákvarðana þykir rétt að staðfesta ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kærenda og barna þeirra.

Athygli er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð:

Ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kærenda og barna þeirra eru staðfestar. Lagt er fyrir kærendur og börn þeirra að hverfa af landi brott. Kærendum og börnum þeirra er veittur 30 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljug.

The decisions of the Directorate of Immigration in the cases of the appellants and their children are affirmed. The appellants and their children are requested to leave the country. The appellants and their children have 30 days to leave the country voluntarily.

Tómas Hrafn Sveinsson

Sandra Hlíf Ocares Sindri M. Stephensen

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála