Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 159/2018

Miðvikudaginn 3. október 2018

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eggert Óskarsson lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 26. apríl 2018, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 16. mars 2018 um að synja beiðni kæranda um breytingu á endurreikningi greiðslna ársins 2016.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi fékk greiddar tekjutengdar bætur frá Tryggingastofnun ríkisins á árunum 2016 og 2017. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 21. júní 2017, var kæranda tilkynnt um að endurreikningur á tekjutengdum bótagreiðslum á árinu 2016 hefði leitt í ljós ofgreiðslu að fjárhæð 1.379.618 kr. að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Með tölvupósti 12. mars 2018 fór kærandi fram á breytingu á framangreindum endurreikningi. Með bréfi, dags. 16. mars 2018, synjaði Tryggingastofnun beiðni kæranda á þeim grundvelli að framkvæmd endurreikningsins hafi verið lögum samkvæmt. Með bréfi, dags. 22. maí 2018, var kæranda tilkynnt um að endurreikningur á tekjutengdum greiðslum ársins 2017 hefði leitt í ljós ofgreiðslu að fjárhæð 874.206 kr. að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu skatta.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 26. apríl 2018. Með bréfi, dags. 3. maí 2018, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 29. maí 2018, fór Tryggingastofnun ríkisins fram á frávísun málsins á þeim grundvelli að ekki lægi fyrir kæranleg ákvörðun. Frávísunarkrafan var kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 6. júní 2018, og var óskað eftir afstöðu hennar til kröfunnar. Með símtali við úrskurðarnefnd velferðarmála 29. júní 2018 hafnaði kærandi frávísunarkröfu stofnunarinnar. Með bréfi, dags. 3. ágúst 2018, óskaði úrskurðarnefnd eftir efnislegri greinargerð Tryggingastofnunar ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 31. ágúst 2018, barst greinargerð Tryggingastofnunar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi, dags. 4. september 2018. Athugasemdir bárust ekki.   

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi gerir kröfu um að ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör vegna greiðslna ársins 2016 verði endurskoðuð og endurgreiðslukrafan verði felld niður.

Í kæru kemur fram að eftir að hafa greinst með [...] hafi kærandi í X hafið sambúð með B. Fyrir hafi sambýlismaður hennar átt eignir en hún engar. Sambýlismaður kæranda hafi fjármagnstekjur af [...]sem hún hafi aldrei átt og muni aldrei eiga. Þessar fjármagnstekjur fari allar í að borga af lánum, rekstri og skatt af eigninni hans. Í X hafi kærandi verið úrskurðuð gjaldþrota eftir langt, strangt og niðurlægjandi ferli frá bankahruninu 2008 og X mánuðum síðar hafi hún greinst með [...]. Þá hafi kærandi staðið uppi tekju- og eignalaus með X börn. Kærandi og B hafi þá hafið formlega sambúð eftir að vera búin að vera [...] í gegnum þetta erfiða tímabil, enda ljóst að kærandi þyrfti hjálp í gegnum[...] og […]. Kærandi hafi verið með endurhæfingarlífeyri og hafi hún spurt hvort tekjur sambýlismanns hennar hefðu skerðandi áhrif og hafi henni verið tjáð að svo væri ekki. Endurhæfingarlífeyririnn hafi dugað til að greiða af lánum sem hafi lent á [...] eftir gjaldþrotið og [...]. Að öðru leyti hafi kærandi verið [...] sem hún óski engum.

Kærandi spyr hvernig það geti verið að sambýlismaður hennar eigi að sjá fyrir kæranda og hennar börnum að öllu leyti. Hver bjóði sig fram í svoleiðis sambúð. Þá spyr kærandi hvernig það geti verið mannsæmandi fyrir [sjúkling] að eiga ekki einu sinni fyrir mat.

Kærandi og sambýlismaður hennar hafi ekki verið samsköttuð á árinu 2016, [...] og því enn óskiljanlegra hvernig hann eigi að deila með henni helmingi af þeim fjármagnstekjum sem hann hafi fengið, sem fari hvort sem er allar í […].

Kærandi hafi enga möguleika á að greiða þetta til baka og vonist til að þetta muni ekki setja hana aftur í gjaldþrot sem hún sé nýstaðin upp úr.

Í 2. mgr. 1. gr. laga um almannatryggingar segi:

„Með bótum og greiðslum skv. 1. mgr., ásamt þjónustu og aðstoð sem kveðið er á um í öðrum lögum, skal stuðlað að því að þeir sem lögin taka til geti framfleytt sér og lifað sjálfstæðu lífi.“

Kærandi geti engan veginn séð hvernig hún hefði átt að geta framfleytt sér og lifað sjálfstæðu lífi með engar bætur en komin upp á ölmusu frá sambýlismanni sínum.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 29. maí 2018, kemur fram að stofnunin telji að kærandi sé að fara fram á niðurfellingu ofgreiddra bóta. Í 55. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um að Tryggingastofnun skuli innheimta ofgreiddar bætur. Undantekningu á þeirri meginreglu sé að finna í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 varðandi þær kröfur sem myndist við uppgjör tekjutengdra bóta lífeyristrygginga. Engin stjórnvaldsákvörðun hafi verið tekin í málinu þar sem beiðni um niðurfellingu hafi borist stofnuninni fyrst með þessari kæru. Þegar af þeirri ástæðu beri að vísa málinu frá, sbr. 2. mgr. 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 397/1993.

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 31. ágúst 2018, kemur fram að kærð sé synjun á endurupptöku á endurreikningi tekjutengdra bóta 2016 og synjun um niðurfellingu á ofgreiðslukröfunni.

Síðan kærandi hafi kært synjun um endurupptöku á endurreikningi tekjutendra bóta ársins 2016 þá hafi einnig myndast krafa á hana vegna endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2017. Tryggingastofnun telji því eðlilegt að líta svo á að hún sé einnig að kæra þá niðurstöðu þar sem sömu forsendur séu fyrir þeirri ofgreiðslu og vænta megi að kærandi hafi sömu athugasemdir við þann endurreikning.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt varðandi hvað skuli teljast til tekna. Til tekna samkvæmt III. kafla laga um almannatryggingar teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað teljist ekki til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum.

Í a-lið 2. mgr. 16. gr. sé fjallað um fjármagnstekjur og þá segi: „Ef um hjón er að ræða skiptast tekjur skv. 1. málsl. til helminga milli hjóna við útreikning bótanna. Skiptir ekki máli hvort hjónanna er eigandi þeirra eigna sem mynda tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign er að ræða.“

Um sambýlisfólk segi í 1. mgr. 49. gr. laga um almannatryggingar að einstaklingar sem séu í óvígðri sambúð, sbr. 7. tölul. 2. gr., njóti sömu réttinda og beri sömu skyldur og hjón samkvæmt lögum þessum. Um fjármagnstekjur sambýlisfólks fari samkvæmt 16. gr. Í 7. tölul. 2. gr. laganna sé óvígð sambúð skilgreind þannig: „Sambúð tveggja einstaklinga, sem skráð er í þjóðskrá, enda eigi þeir barn saman, eigi von á barni saman eða hafi verið í sambúð samfleytt lengur en eitt ár.“

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, þá skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 55. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Undantekningu frá þessari meginreglu sé að finna í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 varðandi þær kröfur sem myndist við uppgjör tekjutengdra bóta lífeyristrygginga. Þar segi: „Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.“

Endurreikningur 2016

Á árinu 2016 hafi kærandi verið með endurhæfingarlífeyri og tengdar greiðslur allt árið. Uppgjör tekjutengdra bóta ársins hafi leitt til 1.379.618 kr. ofgreiðslu að teknu tilliti til greiddrar staðgreiðslu. Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast sé að við samkeyrslu við tekjuupplýsingar af skattframtali 2017 vegna tekjuársins 2016, hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir. Endurreikningur byggist á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Kærandi hafi sent inn tekjuáætlun 12. nóvember 2015 vegna umsóknar sinnar um endurhæfingarlífeyri þar sem ekki hafi verið gert ráð fyrir neinum tekjum. Þegar umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri hafi verið afgreidd í lok desember 2015 hafi henni verið send tekjuáætlun vegna ársins 2016 sem hafi miðað við að hún hefði engar tekjur. Engar athugasemdir hafi borist frá kæranda vegna þessarar tekjuáætlunar og hafi henni verið greitt eftir henni allt árið 2016.

Við bótauppgjör ársins 2016 hafi komið í ljós að sameiginlegar tekjur kæranda og maka hennar hafi verið 6.390.000 kr. í [fjármagns]tekjur og X kr. í vexti og verðbætur. Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2016 hafi verið ofgreiðsla í öllum bótaflokkum. Kærandi hafi fengið greitt á árinu 2.606.549 kr. en hefði átt að fá greitt 881.797 kr. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 1.379.618 kr. að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Endurreikningur 2017

Á árinu 2017 hafi kærandi verið með endurhæfingarlífeyri og tengdar greiðslur frá 1. janúar til 30. september. Uppgjör tekjutengdra bóta ársins hafi leitt til 1.162.616 kr. ofgreiðslu að teknu tilliti til greiddrar staðgreiðslu. Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast sé að við samkeyrslu við tekjuupplýsingar af skattframtali 2018 vegna tekjuársins 2017, hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir. Endurreikningur hafi byggst á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Kæranda hafi verið send drög að tekjuáætlun vegna tekjuársins 2017 þann 26. janúar 2017 þar sem ekki hafi verið gert ráð fyrir neinum tekjum. Kærandi hafi sent inn nýja tekjuáætlun þann 13. mars 2017 og hafi engar tekjur komið fram á henni. Engar frekari athugasemdir hafi borist frá kæranda vegna þessarar tekjuáætlunar og hafi henni verið greitt eftir henni frá 1. janúar til 30. september 2017.

Við bótauppgjör ársins 2017 hafi komið í ljós að sameiginlegar tekjur kæranda og maka hennar hafi á tímabilinu 1. janúar til 30. september verið 4.095.000 kr. í [fjármagns]tekjur og 22.761 kr. í vexti og verðbætur. Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2017 hafi verið ofgreiðsla í öllum bótaflokkum. Kærandi hafi fengið greitt á tímabilinu 2.099.472 kr. en hefði átt að fá greitt 936.856 kr. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 874.206 kr. að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtist á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Ósk um endurupptöku

Kærandi hafi 12. mars 2018 sent tölvupóst til stofnunarinnar þar sem farið hafi verið fram á að fjármagnstekjur maka kæranda hefðu ekki áhrif á útreikning lífeyrisgreiðslna vegna ársins 2016. Hafi ástæðan verið sú að þau væru ekki samsköttuð. Litið hafi verið á erindið sem beiðni um endurupptöku og tekið til efnislegrar meðferðar sem slík beiðni.

Beiðni kæranda hafi verið synjað með bréfi, dags. 16. mars 2018. Kærandi hafi verið og sé skráð í sambúð með B frá og með X og þau eigi [...]. Fjármagnstekjur þeirra hafi því verið sameiginlegar allt árið 2016 samkvæmt lögum nr. 100/2007 um almannatryggingar. Ekki skipti máli í því sambandi hvort þau séu samsköttuð.

Í bréfi Tryggingastofnunar komi fram að samkvæmt A-lið 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar skuli tekjur samkvæmt C-lið 7. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt (fjármagnstekjur) teljast til tekna við útreikning endurhæfingarlífeyris, sbr. 3. mgr. 7. gr. laga um félagslega aðstoð nr. 99/2007, og tekjutryggingu. Ef um hjón sé að ræða skiptist fjármagnstekjur til helminga milli hjóna við útreikning bótanna. Skipti ekki máli hvort hjónanna sé eigandi þeirra eigna sem myndi tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign sé að ræða.

Samkvæmt 1. mgr. 49. gr. laga um almannatryggingar njóti einstaklingar sem séu í óvígðri sambúð sömu réttinda og bera sömu skyldur og hjón samkvæmt lögunum. Um fjármagnstekjur sambýlisfólks fari samkvæmt 16. gr. laganna. Óvígð sambúð teljist sambúð tveggja einstaklinga, sem skráð sé í þjóðskrá, enda eigi þeir barn saman, eigi von á barni saman eða hafi verið í sambúð samfleytt lengur en eitt ár, sbr. 7. tölul. 2. gr. laga um almannatryggingar.

Ósk um niðurfellingu

Tryggingastofnun hafi borist kæra í máli nr. 159/2018. Eins og fram komi í erindi Tryggingastofnunar til úrskurðarnefndar, dags. 29. maí 2018, þá hafi Tryggingastofnun litið á kæruna sem beiðni um niðurfellingu á grundvelli 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009. Slík beiðni hafði ekki borist stofnuninni áður og því hafði engin ákvörðun verið tekin þar að lútandi. Beiðnin hafi verið tekin til afgreiðslu hjá samráðsnefnd Tryggingastofnunar um meðferð ofgreiðslna og farið hafi verið fram á að málinu væri vísað frá nefndinni.

Óskað hafi verið eftir frekari gögnum frá kæranda með bréfi, dags. 2. júlí 2018. Þau gögn hafi borist 31. júlí 2018.

Við afgreiðslu á beiðni kæranda um niðurfellingu hafi, ásamt fyrirliggjandi gögnum, verið meðal annars skoðað ástæða ofgreiðslunnar, upplýsingar frá skattyfirvöldum um tekjur og eignir, að viðbættum þeim upplýsingum sem aflað hafi verið úr tölvukerfi stofnunarinnar um fjárhag og félagslega stöðu.

Í 55. gr. laga um almannatryggingar sé fjallað um innheimtu ofgreiddra bóta. Ákvæðið sé ekki heimildarákvæði um innheimtu heldur sé lögð sú skylda á Tryggingastofnun að innheimta ofgreiddar bætur. Ákvæði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 sé undanþáguheimild og sem slíkt skuli skýra það þröngt. Í þessu ákvæði felist að við ákvörðun um hvort fella eigi niður kröfu eigi að fara fram mat, annars vegar á fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum umsækjanda, með tilliti til getu hans til að endurgreiða skuldina, og hins vegar á því hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn þegar hann hafi tekið við hinum ofgreiddu bótum. Aðstæður þurfi að vera sérstakar svo að undanþáguheimild 11. gr. reglugerðarinnar eigi við. 

Umræddar kröfur hafi orðið til við endurreikninga áranna 2016 og 2017. Eins gögn málsins beri með sér þá sé ljóst að ástæða ofgreiðslnanna hafi verið rangar tekjuáætlanir. Krafan sé réttmæt. Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs. Skilyrði reglugerðarinnar um góða trú verði að skoða í ljósi ábyrgðar lífeyrisþega á því að gefa réttar tekjuupplýsingar hverju sinni. Bótaþegi beri skýra ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur hans og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki. Þessi skylda bótaþega eigi ekki bara við þegar tekjuáætlun sé gerð heldur alltaf þegar einstaklingur fái bætur frá Tryggingastofnun. Kæranda hafi átt að vera að fullu ljóst að fjármagnstekjur hafi áhrif á réttindi hennar til greiðslna Tryggingastofnunar.

Við mat á fjárhags- og félagslegum aðstæðum kæranda hafi einkum verið horft til þess að eignir hennar og sambýlismanns hennar séu mjög verulegar. Þó að ekki sé hægt að sjá að kærandi hafi í dag neinar tekjur samkvæmt staðgreiðsluskrá þá hafi stofnunin talið að ekki hafi verið hægt að horfa fram hjá þessum eignum við mat á því hvort hún hefði fjárhagslegt bolmagn til greiðslu kröfunnar. Það hafi því verið mat Tryggingastofnunar að rétt væri að synja beiðni um niðurfellingu en leiðbeina kæranda um að hægt sé að semja um greiðslu eftirstöðva. Kæranda hafi verið tilkynnt um ákvörðun stofnunarinnar með bréfi, dags. 29. ágúst 2018.

Kærð ákvörðun sé í samræmi við lög og reglur sem gildi um uppgjör og endurreikning tekjutengdra bóta. Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta fyrri ákvörðun sinni.

Eins og áður hafi komið fram þá sé í A-lið 2. mgr. 16. gr. afdráttarlaust kveðið á um það að sé um hjón/sambúðarfólk að ræða þá skipti ekki máli hvort bótaþegi eða maki sé eigandi þeirra eigna sem myndi tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign sé að ræða.

Meðferð Tryggingastofnunar á fjármagnstekjum hjóna og sambúðaraðila hafi ítrekað komið til meðferðar hjá úrskurðarnefnd og hafi sú framkvæmd að skipta fjármagnstekjum til helminga á milli hjóna/sambúðarfólks ítrekað verið staðfest, til dæmis í máli nr. 293/2017.

IV.  Niðurstaða

Upphafleg kæra í máli þessu, móttekin 26. apríl 2018, varðaði ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 16. mars 2018, um synjun á breytingu á endurreikningi og uppgjöri tekjutengdra bóta kæranda vegna ársins 2016. Undir rekstri málsins tók Tryggingastofnun ríkisins nýja ákvörðun í málinu og synjaði kæranda um niðurfellingu ofgreiddra bóta. Mál þetta snýr að þessum tveimur ákvörðunum, þ.e. annars vegar meðhöndlun Tryggingastofnunar ríkisins á fjármagnstekjum kæranda og sambýlismanns hennar við framangreindan endurreikning og hins vegar synjun á beiðni kæranda um niðurfellingu ofgreiddra bóta.

A. Frávísunarkrafa Tryggingastofnunar ríkisins

Tryggingastofnun óskaði í upphafi eftir því að kæru yrði vísað frá þar sem engin kæranleg ákvörðun lægi fyrir í málinu. Frávísunarkrafan var borin undir kæranda og óskaði hún eftir að úrskurðarnefndin myndi úrskurða í málinu. Á þessum tíma lá fyrir kæranleg ákvörðun í málinu, þ.e. synjun Tryggingastofnunar um breytingu á endurreikningi og uppgjöri á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2016. Þá er réttur kæranda til að fá ákvörðunina endurskoðaða af úrskurðarnefnd velferðarmála skýr, sbr. 13. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar og 1. gr. laga nr. 85/2015 um úrskurðarnefnd velferðarmála, og kærandi hefur lögvarða hagsmuni af því að fá úrlausn um þá ákvörðun. Með hliðsjón af framangreindu féllst úrskurðarnefndin ekki á frávísunarkröfu Tryggingastofnunar ríkisins og tók ákvörðunina til efnislegrar endurskoðunar.

B. Krafa kæranda um breytingu Tryggingastofnunar ríkisins á endurreikningi og uppgjöri tekjutengdra bóta ársins 2016.

Samkvæmt 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt. Tryggingastofnun er heimilt, að fengnu samþykki viðkomandi, að afla nauðsynlegra upplýsinga um tekjur umsækjanda og greiðsluþega hjá skattyfirvöldum og fleirum, sbr. 40. gr. laga um almannatryggingar.

Í 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Samkvæmt 2. málsl. a-liðar 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar skulu fjármagnstekjur skiptast til helminga á milli hjóna við útreikning bóta og þá segir í 3. málsl. sömu greinar að ekki skipti máli hvort hjónanna sé eigandi þeirra eigna sem myndi tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign sé að ræða.

Í 49. gr. laga um almannatryggingar segir um réttarstöðu sambýlisfólks:

„Einstaklingar sem eru í óvígðri sambúð, sbr. 7. tölul. 2. gr., njóta sömu réttinda og bera sömu skyldur og hjón samkvæmt lögum þessum. Um fjármagnstekjur sambýlisfólks fer skv. 16. gr.

Sameiginlegt lögheimili eða sambúð eftir öðrum ótvíræðum gögnum lengur en eitt ár skal lagt að jöfnu við skráningu sambúðar í þjóðskrá.“

Í 7. tölul. 2. gr. laganna er óvígð sambúð skilgreind þannig:

„Sambúð tveggja einstaklinga, sem skráð er í þjóðskrá, enda eigi þeir barn saman, eigi von á barni saman eða hafi verið í sambúð samfleytt lengur en eitt ár.”

Á grundvelli 7. mgr. 16. gr. laganna ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum.

Að framangreindu virtu liggur fyrir að fjármagnstekjur hafa áhrif á bótarétt samkvæmt lögum um almannatryggingar. Kærandi gerir athugasemd við að litið hafi verið til fjármagnstekna sambýlismanns hennar við endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta ársins 2016. Hún bendir á að þau hafi ekki verið samsköttuð á árinu 2016. Samkvæmt gögnum frá Þjóðskrá hefur kærandi verið skráð í sambúð með sambýlismanni sínum frá og með X. Þá liggja fyrir upplýsingar um að þau [...]. Þau voru því í óvígðri sambúð í skilningi 7. tölul. 2. gr. laga um almannatryggingar á árinu 2016 og því skiptust fjármagnstekjur ársins til helminga á milli þeirra við útreikning bóta, sbr. 49. gr. og a-lið 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar.

Með hliðsjón af framangreindu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að Tryggingastofnun ríkisins hafi verið skylt lögum samkvæmt að láta fjármagnstekjur sambýlismanns kæranda hafa áhrif á tekjutengdar greiðslur kæranda við endurreikning og uppgjör ársins 2016.

C. Krafa um niðurfellingu kröfu vegna ofgreiddra bóta

Tryggingastofnun ber lögum samkvæmt að endurreikna bótafjárhæðir bótagreiðsluárs eftir að álagning skattyfirvalda á opinberum gjöldum hefur farið fram, sbr. fyrrgreinda 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Þá er meginreglan sú að stofnuninni ber að innheimta ofgreiddar bætur, sbr. 55. gr. laganna. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Undantekningu frá þessari meginreglu er að finna í 11. gr. reglugerðarinnar. Ákvæðið hljóðar svo:

„Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.“

Framangreind 11. gr. reglugerðarinnar heimilar undanþágu frá endurgreiðslukröfu að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Kærandi sótti um niðurfellingu kröfunnar með kæru í þessu máli, en Tryggingastofnun synjaði henni með bréfi, dags. 29. ágúst 2018. Í bréfinu segir að krafan sé réttmæt og skilyrði 11. gr. reglugerðarinnar um alveg sérstakar aðstæður séu ekki talin vera fyrir hendi.

Úrskurðarnefnd velferðarmála lítur til þess við mat á því hvort kærandi hafi verið í góðri trú að tekjutengdar greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins sæta tekjuskerðingu og eru bótaþegar upplýstir um tekjutenginguna við upphaf lífeyristöku. Þá er bótaþegum gert að upplýsa um tekjur sínar á bótagreiðsluári í tekjuáætlun hvers árs. Eins og áður greinir gerir 39. gr. laga um almannatryggingar ráð fyrir að það komi í hlut þess aðila, sem bætur þiggur frá Tryggingastofnun, að upplýsa réttilega um tekjur sem kunna að falla til á bótagreiðsluári. Þannig hvílir sú ábyrgð á bótaþega að tekjuáætlun sé rétt. Samkvæmt gögnum málsins var kærandi upplýst um þessa skyldu sína. Með hliðsjón af framangreindu telur úrskurðarnefnd velferðarmála að kæranda hefði mátt vera kunnugt um áhrif teknanna á bótagreiðslur. Kærandi byggir á því í gögnum málsins að hún hafi fengið þær upplýsingar frá Tryggingastofnun að tekjur sambýlismanns hennar hefðu ekki skerðandi áhrif á bæturnar. Erfitt er að segja til um hvað fór nákvæmlega fram á milli kæranda og starfsmanns Tryggingastofnunar ríkisins, en engin gögn liggja fyrir í málinu sem staðfesta að kærandi hafi fengið rangar upplýsingar frá starfsmanni stofnunarinnar. Með hliðsjón af framangreindu telur úrskurðarnefnd velferðarmála að kærandi hafi því ekki verið í góðri trú um greiðslurétt sinn í skilningi 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Kemur því næst til skoðunar hvort fjárhagslegar og félagslegar aðstæður gefi tilefni til niðurfellingar. Í kæru kemur meðal annars fram að kærandi og sambýlismaður hennar hafi skráð sig í sambúð í kjölfar veikinda hennar og að [fjármagns]tekjur þær sem hafi leitt til ofgreiðslunnar séu ekki hennar eign heldur sambýlismanns hennar. Þá er tilgreint að kærandi og sambýlismaður hennar hafi ekki verið samsköttuð á árinu 2016. Samkvæmt staðgreiðsluskrá kæranda voru tekjur kæranda síðustu sex mánuði áður en hin kærða ákvörðun var tekin einungis 6.861 kr. Þá verður ráðið af skattframtali kæranda og sambýlismanns hennar vegna áranna 2016 og 2017 að eignir þeirra eru umtalsverðar og skuldir einnig. Einnig liggur fyrir yfirlit yfir skuldastöðu kæranda frá [...], en samkvæmt því eru eftirstöðvar hennar skulda, með vanskilum, samtals X kr. og mánaðarleg greiðslubyrði hennar X kr.

Úrskurðarnefndin lítur til þess að samkvæmt meginreglu 55. gr. laga um almannatryggingar skal Tryggingastofnun innheimta ofgreiddar bætur og ber að túlka undantekningu frá þeirri meginreglu þröngt samkvæmt almennum lögskýringarsjónarmiðum. Úrskurðarnefndin telur að þar sem ekki skiptir máli við mat á áhrifum fjármagnstekna á bætur hvor sambýlisaðilanna er eigandi þeirra eigna sem mynda tekjurnar þá skipti það ekki heldur máli við mat á því hvort fella skuli niður endurgreiðslukröfu á grundvelli fjárhagsaðstæðna. Þrátt fyrir að kærandi sé nánast tekjulaus samkvæmt skattframtali og með umtalsverðar skuldir þá verður ráðið af skattframtölum áranna 2016 til 2017 að eignir hennar og sambýlismanns séu töluvert umfram skuldir. Að framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að ekki sé tilefni til niðurfellingar endurgreiðslukröfunnar.

Með hliðsjón af öllu framangreindu eru ákvarðanir Tryggingastofnunar ríkisins, annars vegar um að synja kæranda um breytingu á endurreikningi og uppgjöri tekjutengdra bóta vegna ársins 2016 og hins vegar synjun á beiðni um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta, staðfestar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvarðanir Tryggingastofnunar ríkisins um að synja beiðnum A, um breytingu á uppgjöri og endurreikningi tekjutengdra bóta ársins 2016 og niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta, eru staðfestar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir