Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 102/2024

Þriðjudaginn 30. apríl 2024

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 28. febrúar 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 2. febrúar 2024 um að samþykkja umsókn barnsmóður hans um milligöngu um meðlagsgreiðslur frá 29. janúar 2023.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með rafrænni umsókn, móttekinni 29. janúar 2024, sótti barnsmóðir kæranda um milligöngu Tryggingastofnunar ríkisins um meðlagsgreiðslur með syni þeirra. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 2. febrúar 2024, var kæranda tilkynnt um milligöngu stofnunarinnar á meðlagsgreiðslum til barnsmóður hans frá 29. janúar 2023. Kærandi óskaði eftir rökstuðningi með tölvupósti 11. febrúar 2024 sem var veittur með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 14. febrúar 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 28. febrúar 2024. Með bréfi, dags. 5. mars 2024, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 18. mars 2024, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 19. mars 2024. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að málið varði meðlagsgreiðslur vegna sonar kæranda. Samkvæmt bréfi Tryggingastofnunar ríkisins skuli kærandi greiða meðlag með syni sínum ár aftur í tímann en vitnað hafi verið í samkomulag á milli kæranda og barnsmóður hans frá árinu 2011 þess efnis að hann eigi að greiða meðlag með syni þeirra.

Árið 2018 hafi kærandi og barnsmóðir hans verið sammála um að það væri ekki sanngjarnt að hann greiddi meðlag vegna þess að hann hafi alltaf tekið þátt í öllum kostnaði og þau hafi verið með umgengni viku og viku.

Kærandi taki það ekki í mál að vera rukkaður ár aftur í tímann. Ástæðan sé sú að þau hafi frá samvistarslitum verið með skipta umgengni viku og viku og hann hafi tekið þátt í öllum kostnaði sem hafi fallið til við að ala upp son þeirra.

Kærandi hafi borgað meðlag til ársins 2018 ásamt helmingi af öllum kostnaði. Ekki hafi verið keypt sokkapar án þess að hann hafi verið rukkaður um helminginn og þannig hafi það alltaf verið. Aftur á móti hafi kærandi aldrei rukkað barnsmóður sína þegar hann hafi keypt eitthvað fyrir son þeirra og hafi hann einungis fundið eina millifærslu frá henni í heimabankanum á þessum 13 árum. Aftur á móti skipti millifærslur frá kæranda til hennar tugum eða jafnvel hundruðum. Barnsmóðir kæranda hafi bæði fengið barnabætur og umönnunarbætur með syni þeirra þar sem að hann sé […] og hafi þær farið óskiptar til hennar. Umönnunarbætur hafa aldrei lækkað þann kostnað sem kærandi hafi þurft að taka þátt í, til dæmis þegar sonur þeirra hafi verið lítill og hafi farið í talkennslu, í Æfingamiðstöðina til sjúkraþjálfara eða á námskeið hjá Greiningarmiðstöð. Þá hafi kærandi alltaf borgað helminginn nema þegar hann hafi farið með son þeirra en þá hafi hann borgað án þess að rukka barnsmóður sína.

Umönnunarbæturnar hafi ekki verið notaðar í þágu sonar þeirra nema einu sinni er barnsmóðir kæranda hafi borgað […] námskeið haustið 2023. Það hafi kostað ævintýraleg leiðindi á milli þeirra af því að kærandi hafi ekki viljað borga helminginn þar sem að það hafi verið hans mat að umönnunarbætur til 10 eða 12 ára ættu alveg að getað dekkað þann kostnað. Umönnunarbætur til 10 eða 12 ára séu um 10 milljónir króna að andvirði í dag.

Á síðasta ári hafi kærandi verið rukkaður um allt sem hafi viðkomið syni þeirra, þ.e. bílpróf, líkamsrækt, fatakaup, skólagjöld og annan tilfallandi kostnað eins og öll árin þar á undan. Auk þess kaupi kærandi sjálfur allskonar, eins og til dæmis föt og strætókort. Þá hafi sonur þeirra leitað mikið til kæranda í sambandi við daglega neyslu, eins og til dæmis þegar hann og vinir hans ætli að fá sér að borða, hvort sem hann sé hjá kæranda eða hjá mömmu sinni.

Þann 20. október 2023 hafi kærandi fengið skilaboð frá barnsmóður sinni um að hún hafi ákveðið að flytja […] og að hún væri búin að ræða þetta við son þeirra og að hann vildi búa hjá kæranda en ekki flytja með henni. Þetta hafi allt verið ákveðið án samráðs við kæranda og hann hafi greinilega ekkert um þetta að segja eins og svo margt annað. Kærandi hafi sagt að hann gæti ekki tekið son þeirra alveg að sér þar sem hann væri í tveimur vinnum. Kærandi hafi algjörlega skipulagt vinnu sína í kringum son sinn. Hann vinni frá kl. 8:00 til kl. 23:00 á kvöldin vikuna sem hann sé ekki með son sinn og svo vinni hann frá k. 8:00 til kl. 16:00 vikuna sem sonur hans hafi verið hjá honum. Þess megi geta að […].

Síðan kærandi hafi neitað að taka son sinn að sér að fullu hafi hann varla mátt koma til hans og sonur hans segi sjálfur að hann geti ekki komið núna af því að hann sé að gera svo mikið með mömmu sinni. Þegar sonur kæranda sé svo spurður hvað þau hafi gert þá hafi hann sagt að þau hafi ekki gert neitt sérstakt. Þetta sé auðvitað ekkert annað en tálmun.

Staðan sé þannig núna að sonur kæranda komi einungis aðra hverja helgi til hans sem sé ekki samkvæmt ósk kæranda, enda hafi hann gjörsamlega skipulagt allt sitt líf í kringum soninn og hafi gert það allt hans líf. Barnsmóðir kæranda hafi ákveðið að halda því til streitu að fara […] og segi að sonur þeirra eigi að […] fara í [skólann] á B og búa hjá […] án nokkurs samráðs við kæranda. Þau séu með sameiginlega forsjá og þetta sé ekki eitthvað sem hún ákveði ein. Kærandi vilji hafa drenginn aðra hverja viku eins og þetta hafi alltaf verið. Barnsmóðir kæranda sé að sækja um meðlag en ætli ekki að vera með son þeirra heldur ætli hún að flytja […] og koma honum fyrir annars staðar. Kærandi viti að þetta hljómi ótrúlega en þetta sé samt svona. Barnsmóðir kæranda sé búin að vera segja þetta sjálf við fullt af fólki og sonur þeirra hafi sagt kæranda þetta einnig. Þar sem að sonur þeirra sé […] sé það vægast sagt skrýtin ákvörðun að taka hann úr sínu umhverfi og öryggisneti og flytja hann frá vinum, fjölskyldu og skóla og koma honum fyrir í umhverfi sem hann þekki ekki. Það að kærandi eigi að borga meðlag fyrir allt árið 2023 meðan barnsmóðir hans flytji […] án þess að taka son þeirra með sér sé svo ótrúlegt og óskiljanlegt.

Kæranda sé gjörsamlega misboðið. Í byrjun janúar 2024 hafi barnsmóðir kæranda sent honum að hún væri búin að leggja út mikla peninga vegna sonar þeirra í skólagjöld og skólabækur og ökutíma. Kærandi hafi 3. janúar 2024 borgað henni helminginn af þeim kostnaði eða 83.000 kr. og svo 29. janúar 2024 hafi hún krafið hann um meðlag ár aftur í tímann. Kærandi vilji standa við sínar skuldbindingar og það hafi hann alltaf gert. Kærandi sé ekki ósáttur við að borga meðlag ef hann sé einungis með son þeirra aðra hverja helgi en hann langi að vera með hann aðra hverja viku. Kærandi geti ekki sætt sig við það að sonur þeirra sé næstum heilaþveginn um að [skólinn] á B sé besti skólinn á landinu og að honum verði komið fyrir á B án leyfis og samþykkis og að mamma hans flytjist […]. Það sé krafa kæranda að meðlag ár aftur í tímann verði fellt niður, enda væri það hreinn og beinn þjófnaður. Kærandi óski eftir réttmætri niðurstöðu í máli þessu.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins segir að kærð sé ákvörðun stofnunarinnar um að samþykkja að verða við beiðni barnsmóður kæranda um að hafa milligöngu um meðlag til hennar með syni þeirra frá 29. janúar 2023.

Í 42. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar sé kveðið á um það að hver sá sem fái úrskurð stjórnvalds um meðlag með barni sem hann hafi á framfæri sínu, eða um aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga nr. 76/2003, geti snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags eða annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Sama skuli gilda þegar lagt sé fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga.

Í 4. mgr. 42. gr. laga um almannatryggingar komi fram að Tryggingastofnun sé heimilt að greiða meðlag aftur í tímann allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berist stofnuninni, enda eigi þá 4. mgr. 40. gr. ekki við.

Samkvæmt 67. gr. barnalaga nr. 76/2003 sé Tryggingastofnun skylt að greiða rétthafa greiðslna samkvæmt IV. og IX. kafla, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns um meðlag eða samningi foreldra um meðlag staðfestum af sýslumanni, þó aldrei hærri fjárhæð en sem nemi einföldu meðlagi.

Tryggingastofnun hafi tilkynnt kæranda með bréfi, dags. 2. febrúar 2024, að stofnunin hefði samþykkt að hafa milligöngu um greiðslu meðlags til barnsmóður kæranda frá 29. janúar 2023 með syni þeirra. Tryggingastofnun hafði borist umsókn barnsmóður kæranda um meðlag, dags. 29. janúar 2024, um meðlagsgreiðslur frá 29. janúar 2023 ásamt staðfestingu Sýslumannsins í Reykjavík á samkomulagi um meðlagsgreiðslur, dags. 9. júní 2011, þar sem komi fram að kærandi skuli greiða meðlag með syni sínum frá 1. júlí 2011 til 18 ára aldurs. Kærandi hafi óskað eftir rökstuðningi fyrir þessari ákvörðun með tölvupósti 11. febrúar 2024 og hafi hann verið veittur með bréfi, dags. 14. febrúar 2024.

Hlutverk Tryggingastofnunar sé að hafa milligöngu um greiðslu meðlags þegar ákvörðun hafi verið tekin með lögmætum hætti. Ef foreldri leggi fram löggilda meðlagsákvörðun beri Tryggingastofnun samkvæmt 42. gr. laga um almannatryggingar og 67. gr. barnalaga að hafa milligöngu um greiðslu meðlags, allt að 12 mánuði aftur í tímann. Lög veiti Tryggingastofnun ekki heimild til að taka önnur gögn en talin séu upp í framangreindum ákvæðum til greina við milligöngu um greiðslu meðlags.

Hjá Tryggingastofnun liggi fyrir löggild meðlagsákvörðun, þ.e. staðfesting Sýslumannsins í Reykjavík á samkomulagi um meðlagsgreiðslur, dags. 9. júní 2011, sem kveði á um meðlagsgreiðslur frá kæranda til barnsmóður hans. Þá liggi fyrir umsókn barnsmóður kæranda um meðlag.

Með vísan til framangreinds beri Tryggingastofnun skylda til að hafa milligöngu um meðlag samkvæmt lögformlegri meðlagsákvörðun sé þess farið á leit við stofnunina allt að 12 mánuði aftur í tímann. Tryggingastofnun hafi engar heimildir til að virða að vettugi lögbundna skyldu sína til að greiða meðlag samkvæmt hinni lögformlegu meðlagsákvörðun. Tryggingastofnun hafi því borið að hafa milligöngu á meðlagi til barnsmóður kæranda frá 29. janúar 2023 eins og óskað hafi verið eftir og hafi ekki heimild til að taka til greina það sem kærandi hafi tekið fram í kæru sinni.

Úrskurðarnefnd velferðarmála hafi margsinnis í úrskurðum sínum staðfest þetta hlutverk Tryggingastofnunar og að ekki sé heimilt að horfa til annarra atriða við ákvörðun um milligöngu meðlagsgreiðslna. Í því samhengi skipti ekki máli hvort að barn hafi jafna búsetu hjá báðum foreldrum sínum eða hvort að greiðsla meðlags hafi farið fram fyrir það tímabil sem Tryggingastofnun hafi samþykkt milligöngu meðlags. Þá hafi nefndin sagt að ekki sé heimilt að setja viðbótarskilyrði í reglugerð sem takmarki lögbundinn rétt meðlagsmóttakanda til milligöngu meðlagsgreiðslna frá stofnuninni, eins og til dæmis að gefa greiðanda kost á að sýna fram á að meðlag hafi verið greitt fyrir sama tímabil. Meðal úrskurða nefndarinnar varðandi þessi atriði megi nefna úrskurði nr. 312/2017, 333/2018, 17/2019, 215/2019, 407/2019, 408/2019, 59/2020 og 76/2021.

Stofnunin telji að miðað við fyrirliggjandi gögn þá sé ljóst að afgreiðsla málsins hafi að fullu og öllu verið í samræmi við lög, reglur og úrskurði úrskurðarnefndar.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 2. febrúar 2024 um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður kæranda frá 29. janúar 2023.

Kveðið er á um greiðsluskyldu Tryggingastofnunar ríkisins í 67. gr. barnalaga nr. 76/2003. Þar segir að Tryggingastofnun ríkisins sé skylt að greiða rétthafa greiðslna samkvæmt IV. og IX. kafla laganna, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns eða samningi staðfestum af honum, þó innan þeirra marka sem lög um almannatryggingar setji.

Samkvæmt 42. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar getur hver sá sem fær úrskurð um meðlag með barni, sem hann hefur á framfæri sínu, snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags og annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Sama gildir þegar lagt er fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga. Samkvæmt 4. mgr. 42. gr. laga um almannatryggingar er stofnuninni heimilt að greiða meðlag aftur í tímann allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berst stofnuninni, enda eigi 4. mgr. 40. gr. laganna ekki við.

Í 44. laga um almannatryggingar er að finna heimild til að setja reglugerð um framkvæmd ákvæðisins og var reglugerð nr. 945/2009 um framkvæmd meðlagsgreiðslna og annarra framfærsluframlaga sett með stoð í sambærilegu lagaákvæði eldri laga, sbr. einnig 63. gr. laganna. Fjallað er um heimild til að greiða meðlag aftur í tímann í 7. gr. reglugerðarinnar. Samkvæmt 1. mgr. 7. gr. er heimilt að greiða meðlag í allt að 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem gögn samkvæmt 5. gr. berast Tryggingastofnun. Þá segir í 2. og 3. mgr. 7. gr. reglugerðarinnar:

„Þegar meðlagsákvörðun, þar með talin ákvörðun um meðlag til bráðabirgða skv. 9. gr., og ákvörðun um framlag til menntunar eða starfsþjálfunar skv. 10. gr. er eldri en tveggja mánaða skal einungis greiða frá byrjun þess mánaðar sem umsókn og fylgigögn skv. 5. gr. berast, nema sérstakar ástæður séu fyrir hendi sem geta réttlætt greiðslur lengra aftur í tímann, allt að 12 mánuði. Með sérstökum ástæðum er m.a. átt við ef meðlagsmóttakanda hefur af einhverjum ástæðum verið ómögulegt að setja fram kröfu um milligöngu meðlagsgreiðslna án tafar.

Þegar sótt er um greiðslu aftur í tímann á grundvelli meðlagsákvörðunar sem er eldri en tveggja mánaða skal ennfremur gefa meðlagsskyldum aðila kost á að sýna fram á að meðlag hafi þegar verið greitt fyrir sama tímabil og sótt er um.“

Samkvæmt framangreindu ber Tryggingastofnun ríkisins að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur, berist beiðni þar um frá meðlagsmóttakanda á grundvelli lögformlegrar meðlagsákvörðunar. Fyrir liggur að barnsmóðir kæranda, sem er meðlagsmóttakandi, sótti um milligöngu Tryggingastofnunar um meðlagsgreiðslur með syni þeirra frá 29. janúar 2023 með rafrænni umsókn þann 29. janúar 2024. Stofnunin samþykkti umsóknina frá 29. janúar 2023 á grundvelli staðfestingar Sýslumannsins í Reykjavík, dags. 9. júní 2011, á samkomulagi um forsjá og meðlag. Samkvæmt því ber kæranda að greiða barnsmóður sinni einfalt meðlag með syni þeirra frá 1. júlí 2011 til 18 ára aldurs barnsins. Í kæru greinir kærandi frá því að hann telji þessa ákvörðun ekki rétta þar sem að á árinu 2018 hafi kærandi og barnsmóðir hans ákveðið að kærandi ætti ekki að greiða meðlag þar sem að hann hafi tekið þátt í öllum kostnaði og þau hafi verið með jafna umgengni. Auk þess greinir kærandi frá því að umgengni í dag sé einungis önnur hver helgi sem hann sé ekki sáttur með. Jafnframt greinir kærandi frá því að barnsmóðir hans hyggist flytja […] án sonar þeirra.

Hlutverk Tryggingastofnunar í tengslum við meðlagsgreiðslur markast af ákvæðum viðeigandi laga. Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um almannatryggingar er stofnuninni falið að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur, sé þess farið á leit við stofnunina, í þeim tilvikum þar sem lögformleg meðlagsákvörðun liggur fyrir. Í ákvæðinu, sem er grundvöllur ákvörðunar stofnunarinnar, segir nánar tiltekið að hver sá sem fær lögformlega ákvörðun um meðlag með barni geti snúið sér til stofnunarinnar og fengið fyrirframgreiðslu meðlags samkvæmt ákvörðuninni.

Úrskurðarnefnd velferðarmála telur að ráðið verði af 42. gr. laga um almannatryggingar að meginreglan sé sú að Tryggingastofnun beri að greiða meðlag í samræmi við meðlagsákvörðun. Þá telur úrskurðarnefndin að ákvæði 4. mgr. 42. gr. laganna feli í sér takmörkun á greiðslu meðlags aftur í tímann, þ.e. að ekki sé heimilt að greiða meðlag lengra en tólf mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem viðeigandi gögn bárust Tryggingastofnun. Í ljósi þess og með hliðsjón af þróun lagaákvæðisins og lögskýringargögnum telur úrskurðarnefnd velferðarmála að túlka verði heimild Tryggingastofnunar til greiðslu aftur í tímann samkvæmt 4. mgr. 42. gr. laga um almannatryggingar á þá leið að stofnuninni beri almennt að greiða aftur í tímann í samræmi við lagaákvæðið ef meðlagsákvörðun kveður á um það, sbr. úrskurð úrskurðarnefndar velferðarmála í máli nr. 312/2017. Að mati nefndarinnar hafa lög ekki að geyma heimild til að setja frekari skilyrði fyrir greiðslu aftur í tímann. Þá telur úrskurðarnefndin að reglugerðarheimildin í 44. gr. laga um almannatryggingar feli ekki í sér heimild til að setja viðbótarskilyrði í reglugerð sem takmarkar lögbundinn rétt meðlagsmóttakanda til milligöngu meðlagsgreiðslna frá Tryggingastofnun.

Eins og áður hefur komið fram liggur fyrir í máli þessu staðfesting á samkomulagi um forsjá og meðlag, dags. 9. júní 2011, sem kveður á um meðlagsskyldu kæranda með syni þeirra frá 1. júlí 2011 til 18 ára aldurs. Í ljósi þess bar Tryggingastofnun að fallast á umsókn barnsmóður kæranda um milligöngu um meðlagsgreiðslur. Það er því mat úrskurðarnefndar að ekki sé heimilt að synja meðlagsmóttakanda um milligöngu meðlagsgreiðslna aftur í tímann með vísan til málsástæðna kæranda.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 2. febrúar 2024 um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður kæranda frá 29. janúar 2023. 

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður A, frá 29. janúar 2023, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir