Mál nr. 381/2023-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 381/2023

Fimmtudaginn 19. október 2023

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 4. ágúst 2023, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 24. júlí 2023, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hennar.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun 9. mars 2021 og var umsóknin samþykkt 29. mars sama ár. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 24. júlí 2023, var kæranda tilkynnt að greiðslur atvinnuleysisbóta til hennar hefðu verið stöðvaðar á grundvelli 5. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar þar sem hún hefði hafnað starfi. Kærandi skilaði inn skýringum 26. júlí 2023 og í kjölfar endurupptöku Vinnumálastofnunar á máli hennar í samræmi við 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 var fyrri ákvörðun stofnunarinnar staðfest þann 1. ágúst 2023.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 4. ágúst 2023. Með bréfi, dags. 15. ágúst 2023, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst 13. september 2023 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 18. september 2023. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að fyrirtækið segi hana hafa hafnað vinnu en hún hafi sagst geta komið í atvinnuviðtal eftir nokkra daga þegar hún væri komin heim. Sú sem kærandi hafi talað við hafi ætlað að hringja í hana aftur ef ekki yrði búið að ráða í starfið. Kærandi hafi ekki hafnað neinu. Eftir því sem kærandi best viti sé ekki bannað að vera á ferðalagi, hún hafi allavega ekki séð neitt um það nein staðar. Börn kæranda hafi einnig verið í sumarfríi og það sé erfitt að fá pössun á þeim tíma. Að mati kæranda sé ákvörðunin mjög ósanngjörn.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi sótt um greiðslu atvinnuleysistrygginga með umsókn, dags. 9. mars 2021. Með erindi, dags. 29. mars 2021, hafi kæranda verið tilkynnt að umsókn hennar hefði verið samþykkt og að útreiknaður bótaréttur væri 91%. Þann 11. júlí 2023 hafi Vinnumálastofnun borist þær upplýsingar að kærandi hefði hafnað atvinnutilboði sem henni hafi boðist hjá B. Um hafi verið að ræða starf við húsvörslu, umsjón og þrif en kæranda hafi verið miðlað í umrætt starf af Vinnumálastofnun. Samkvæmt upplýsingum frá B hafi kærandi ekki getað tekið umræddu starfi þar sem hún væri stödd erlendis næstu tvær vikurnar. 

Með erindi, dags. 14. júlí 2023, hafi verið óskað eftir skriflegri afstöðu kæranda á höfnun á starfi hjá B. Athygli kæranda hafi jafnframt verið vakin á því að ef hún hefði hafnað atvinnutilboði eða atvinnuviðtali án gildra ástæðna gæti hún þurft að sæta biðtíma eftir greiðslum atvinnuleysistrygginga. Með erindi, dags. 17. júlí 2023, hafi verið óskað eftir skriflegum skýringum á ótilkynntri ferð kæranda erlendis ásamt flugfarseðlum. Af hálfu Vinnumálastofnunar hafi verið óskað eftir upplýsingum um ferð kæranda erlendis með vísan til tilkynningar atvinnurekenda, B, vegna höfnunar kæranda á atvinnutilboði. Vinnumálastofnun hafi hvorki borist skýringar á höfnun á umræddu starfi né á ótilkynntri dvöl erlendis. Ákvörðun hafi því verið tekin út frá fyrirliggjandi gögnum. Með ákvörðunarbréfi, dags. 24. júlí 2023, hafi kæranda verið tilkynnt að greiðslur atvinnuleysisbóta til hennar væru stöðvaðar. Sú ákvörðun hafi verið tekin á grundvelli 5. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Þann 26. júlí 2023 hafi Vinnumálastofnun borist erindi frá kæranda vegna höfnunar á atvinnutilboði ásamt skýringum á ótilkynntri ferð erlendis. Í erindi kæranda komi fram að hún hafi ekki verið í útlöndum heldur verið í ferðalagi úti á landi þegar atvinnurekandi hafi haft samband við hana vegna atvinnutilboðs. Þá komi einnig fram í erindi kæranda að hún hafi ekki hafnað atvinnutilboði. Einungis hafi hún tjáð atvinnurekanda að hún gæti ekki komið strax í atvinnuviðtal sökum þess að hún væri á ferðalagi úti á landi. Vinnumálastofnun hafi í kjölfarið haft samband við atvinnurekanda til þess að kanna hver samskipti hans við kæranda hafi verið. Atvinnurekandi hafi staðfest við ráðgjafa Vinnumálastofnunar að kærandi hefði tjáð sér að hún gæti ekki tekið umræddu starf þar sem hún væri í sumarfríi í útlöndum. Samkvæmt upplýsingum atvinnurekanda hafi kærandi ætlað að hafa samband þegar hún kæmi til baka úr fríi. Kærandi hafi ekki haft samband aftur við atvinnurekanda vegna umrædds atvinnutilboðs. 

Með erindi Vinnumálastofnunar, dags. 1. ágúst 2023, hafi kæranda verið tilkynnt að mál hennar hefði verið tekið fyrir að nýju með tilliti til nýrra gagna. Það væri mat Vinnumálastofnunar að staðfesta bæri fyrri ákvörðun frá 24. júlí 2023, enda væri fyrri ákvörðun efnislega rétt þrátt fyrir að ný gögn hefðu borist í máli hennar. 

Lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir, sbr. 1. gr. laganna. Mál þetta lúti að ákvörðun Vinnumálastofnunar um að stöðva greiðslu atvinnuleysistrygginga til kæranda vegna höfnunar á starfi.

Markmið laga um atvinnuleysistryggingar sé að tryggja þeim sem tryggðir séu og misst hafi fyrra starf sitt tímabundna fjárhagsaðstoð meðan þeir séu að leita sér að nýju starfi. Með þessu sé verið að tryggja stöðu og öryggi fólks í atvinnuleysi. Gert sé ráð fyrir að þeir sem teljist tryggðir séu í virkri atvinnuleit þann tíma og séu jafnframt reiðubúnir að taka þátt í þeim vinnumarkaðsaðgerðum sem þeim standi til boða. Atvinnuleysistryggingar veiti þannig þeim sem tryggðir séu innan atvinnuleysistryggingakerfisins fjárhagslegt úrræði í tímabundnu atvinnuleysi sínu. Ríkar kröfur beri að gera til þeirra sem hafni starfi á innlendum vinnumarkaði að hafa til þess gildar ástæður samkvæmt lögunum, enda eigi almennt ekki að þiggja atvinnuleysisbætur í stað þess að gegna launuðu starfi.

Eitt af skilyrðum þess að umsækjandi um atvinnuleysisbætur eigi rétt til greiðslu atvinnuleysistrygginga sé að vera í virkri atvinnuleit, sbr. a. lið 1. mgr. 13. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Í 1. mgr. 14. gr. laganna sé nánar kveðið á um hvað teljist til virkar atvinnuleitar. Þar sé útlistað að umsækjandi þurfi meðal annars að vera reiðubúinn að taka hvert það starf sem greitt sé fyrir, vera reiðubúinn að taka starfi hvar sem er á Íslandi án sérstaks fyrirvara, óháð því hvort um fullt starf eða hlutastarf sé að ræða og hafa til þess vilja og getu. Að öðrum kosti verði ekki litið á hlutaðeigandi í virkri atvinnuleit.

Í 1. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé kveðið á um viðurlög vegna höfnunar á starfi eða atvinnuviðtali. Ákvæðið sé svohljóðandi:

„Sá sem hafnar starfi sem honum býðst með sannanlegum hætti eftir að hafa verið í atvinnuleit í a.m.k. fjórar vikur frá móttöku Vinnumálastofnunar á umsókn um atvinnuleysisbætur skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá þeim degi er viðurlagaákvörðun Vinnumálastofnunar er tilkynnt aðila, sbr. þó 5. mgr. Hið sama á við um þann sem hafnar því að fara í atvinnuviðtal vegna starfs sem honum býðst með sannanlegum hætti eða sinnir ekki atvinnuviðtali án ástæðulausrar tafar.“

Ágreiningur í máli þessu snúi meðal annars að því hvort kærandi hafi hafnað starfi í skilningi 1. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Fyrir liggi að kæranda hafi verið boðið í atvinnuviðtal hjá B. Kærandi hafi ekki mætt til atvinnuviðtalsins en samkvæmt upplýsingum frá B hafi kærandi ekki mætt þar sem hún hafi verið upptekin í fríi úti á landi. Kærandi haldi því fram að hún hafi ekki hafnað umræddu atvinnutilboði heldur hafi hún sagt við atvinnurekanda að hún kæmist ekki í boðað atvinnuviðtal sökum þess að hún yrði á ferðalagi úti á landi næstu tvær vikurnar. Samkvæmt kæranda hafi atvinnurekandi ætlað að hringja aftur í hana ef ekki væri búið að ráða í starfið eftir tvær vikur. Að mati Vinnumálastofnunar megi leggja framferði kæranda í samskiptum sínum við atvinnurekanda að jöfnu við að hafna starfi. Þá hafi kærandi ekki sett sig í samband við atvinnurekanda að fríi sínu loknu. Með vísan til framangreinds sé það mat Vinnumálastofnunar að kærandi hafi sannarlega hafnað starfi í skilningi 1. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Samkvæmt 4. mgr. 57. gr. skuli Vinnumálastofnun meta við ákvörðun um viðurlög samkvæmt 1. mgr. hvort ákvörðun hins tryggða um að hafna starfi hafi verið réttlætanleg en í 4. mgr. segi orðrétt:

„Vinnumálastofnun skal meta við ákvörðun um viðurlög skv. 1. mgr. hvort ákvörðun hins tryggða um að hafna starfi hafi verið réttlætanleg vegna aldurs hans, félagslegra aðstæðna sem tengjast skertri vinnufærni eða umönnunarskyldu vegna ungra barna eða annarra náinna fjölskyldumeðlima. Enn fremur er Vinnumálastofnun heimilt að líta til heimilisaðstæðna hins tryggða þegar hann hafnar starfi fjarri heimili sínu sem og til ráðningar hans í ótímabundið starf innan tiltekins tíma. Þá er heimilt að taka tillit til aðstæðna þess sem getur ekki sinnt tilteknum störfum vegna skertrar vinnufærni samkvæmt vottorði sérfræðilæknis. Getur þá komið til viðurlaga skv. 59. gr. hafi hinn tryggði leynt upplýsingum um skerta vinnufærni.“

Vinnumálastofnun sé gert að meta skýringar atvinnuleitanda vegna höfnunar á atvinnutilboði með hliðsjón af þeirri ríku skyldu sem hvíli á umsækjendum um atvinnuleysisbætur til að vera reiðubúnir að taka hvert það starf sem greitt sé fyrir án sérstaks fyrirvara og hafa til þess vilja og getu. Þær skýringar sem kærandi hafi veitt á ástæðum þess að hún hafi hafnað að mæta í atvinnuviðtal snúi einkum að því að hún hafi verið á ferðalagi um landið. Að mati Vinnumálastofnunar sé ljóst að slíkt geti ekki talist til gildra ástæðna fyrir höfnun á starfi í skilningi 4. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Þá hafi kærandi í kæru greint frá því að hún sé með ung börn á framfæri og hafi af þeirri ástæðu ekki getað tekið umræddu starfi.  Kærandi hafi greint frá því að það hafi reynst henni erfitt að fá barnapössun á sumarleyfistíma.  Í því samhengi vísi kærandi til 4. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Framagreindar skýringar kæranda séu að mati Vinnumálastofnunar ekki þess eðlis að þær réttlæti höfnun á atvinnuviðtali. Samkvæmt 4. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, sbr. jafnframt athugasemdir með umræddu ákvæði í frumvarpi því er hafi orðið að lögum um atvinnuleysistryggingar, sé Vinnumálastofnun heimilt að líta til umönnunarskyldu atvinnuleitanda gagnvart börnum sínum þegar um sé að ræða starf utan dagvinnutíma.  Því sé ekki gert ráð fyrir að atvinnuleitendur geti hafnað starfi sökum þess að erfitt reynist að fá barnapössun yfir sumartíma.

Með vísan til alls framangreinds sé það mat Vinnumálastofnunar að kærandi hafi hafnað starfi í skilningi 1. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar og ekki haft þar að baki gildar skýringar, sbr. 4. mgr. 57. gr.

Í 5. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar segi að sá sem hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur í samtals 24 mánuði eða lengur þegar viðkomandi hafni atvinnutilboði, án gildra ástæðna, skuli ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta fyrr en hann uppfylli skilyrði 31. gr. laganna. Þar sem kærandi hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur lengur en 24 mánuði á sama bótatímabili, sbr. 29. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, hafi réttur hennar til greiðslu atvinnuleysisbóta verið felldur niður með ákvörðun stofnunarinnar, dags. 24. júlí 2023., sbr. 5. mgr. 57. gr. sömu laga.

Með vísan til alls framangreinds sé það mat Vinnumálastofnunar að kærandi hafi hafnað starfi í skilningi 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar hjá B án gildra skýringa. Kæranda beri að sæta niðurfellingu bótaréttar frá ákvörðunardegi.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til kæranda á grundvelli 5. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

Ákvæði 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 er svohljóðandi:

„Sá sem hafnar starfi sem honum býðst með sannanlegum hætti eftir að hafa verið í atvinnuleit í a.m.k. fjórar vikur frá móttöku Vinnumálastofnunar á umsókn um atvinnuleysisbætur skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá þeim degi er viðurlagaákvörðun Vinnumálastofnunar er tilkynnt aðila, sbr. þó 5. mgr. Hið sama á við um þann sem hafnar því að fara í atvinnuviðtal vegna starfs sem honum býðst með sannanlegum hætti eða sinnir ekki atvinnuviðtali án ástæðulausrar tafar.“

Þá segir svo í 4. mgr. 57. gr. laganna:

„Vinnumálastofnun skal meta við ákvörðun um viðurlög skv. 1. mgr. hvort ákvörðun hins tryggða um að hafna starfi hafi verið réttlætanleg vegna aldurs hans, félagslegra aðstæðna sem tengjast skertri vinnufærni eða umönnunarskyldu vegna ungra barna eða annarra náinna fjölskyldumeðlima. Enn fremur er Vinnumálastofnun heimilt að líta til heimilisaðstæðna hins tryggða þegar hann hafnar starfi fjarri heimili sínu sem og til ráðningar hans í ótímabundið starf innan tiltekins tíma. Þá er heimilt að taka tillit til aðstæðna þess sem getur ekki sinnt tilteknum störfum vegna skertrar vinnufærni samkvæmt vottorði sérfræðilæknis. Getur þá komið til viðurlaga skv. 59. gr. hafi hinn tryggði leynt upplýsingum um skerta vinnufærni.“

Í athugasemdum við 57. gr. í frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 kemur fram:

„Enn fremur þykir mikilvægt að það að hafna því að fara í atvinnuviðtal eða sinna ekki atvinnuviðtali án ástæðulausrar tafar hafi sömu áhrif og sú ákvörðun að taka ekki starfi sem býðst. Ástæðan er einkum sú að atvinnuviðtal er venjulega meginforsenda þess að hinum tryggða verði boðið starf og þykir það mega leggja þá ákvörðun að jöfnu við því að hafna starfi. Verður að teljast óeðlilegt að hinn tryggði geti neitað því að fara í atvinnuviðtal án viðbragða frá kerfinu en þeir sem fóru í viðtalið og var boðið starfið þurfi að þola biðtíma eftir atvinnuleysisbótum taki þeir ekki starfinu.“

Samkvæmt gögnum málsins var kæranda miðlað í starf hjá B þann 13. júní 2023. Þann 11. júlí 2023 bárust Vinnumálastofnun upplýsingar frá atvinnurekanda þess efnis að kærandi væri stödd erlendis næstu tvær vikurnar. Ef ekki yrði búið að ráða í starfið að þeim tíma liðnum væri möguleiki að fá hana í viðtal. Kærandi hefur vísað til þess að hún hafi sagst geta komið í atvinnuviðtal eftir nokkra daga, eða þegar hún væri komin heim úr ferðalagi. Sú sem kærandi hafi talað við hafi ætlað að hringja í hana aftur ef ekki yrði búið að ráða í starfið. Einnig hafi börn kæranda verið í sumarfríi og það sé erfitt að fá pössun á þeim tíma. Í kjölfar skýringa kæranda hafði Vinnumálastofnun samband við atvinnurekanda sem mundi vel eftir símtali við kæranda, hún hafi verið í fríi og hafi ætlað að heyra í atvinnurekanda þegar hún kæmi til baka. Ekki hafi heyrst frá kæranda aftur.

Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála liggur ekki fyrir að kæranda hafi sannanlega verið boðið starf hjá B. Hins vegar liggur ljóst fyrir að kærandi var boðuð í atvinnuviðtal sem hún gat ekki mætt í vegna tveggja vikna ferðalags úti á landi. Þar sem kærandi mætti ekki í atvinnuviðtalið kom réttilega til viðurlaga á grundvelli 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006. 

Í 5. mgr. 57. gr. segir að hafi hinn tryggði fengið greiddar atvinnuleysisbætur í samtals 24 mánuði eða lengur á sama tímabili samkvæmt 29. gr. þegar atvik sem lýst sé í 1. mgr. eigi sér stað skuli hinn tryggði ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta fyrr en hann uppfylli skilyrði 31. gr. Í því ákvæði kemur fram að nýtt tímabil samkvæmt 29. gr. hefjist þegar hinn tryggði sækir að nýju um atvinnuleysisbætur til Vinnumálastofnunar eftir að hafa starfað samfellt á innlendum vinnumarkaði í að minnsta kosti 24 mánuði frá því að hann fékk síðast greiddar atvinnuleysisbætur. Samkvæmt gögnum málsins hafði kærandi þegið atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun í rúma 27 mánuði þegar ákvörðun Vinnumálastofnunar um viðurlög á grundvelli 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 var tekin. Því bar Vinnumálastofnun að stöðva greiðslur til kæranda og getur hún fyrst átt rétt á atvinnuleysisbótum þegar hún uppfyllir skilyrði 31. gr. laganna, sbr. 5. mgr. 57. gr. laganna.

Með vísan til framangreinds er ákvörðun Vinnumálstofnunar um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til kæranda á grundvelli 5. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006, staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 24. júlí 2023, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til A, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir