24. janúar 2024 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 35/2024 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 24. janúar 2024 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 35/2024

í stjórnsýslumáli nr. KNU23080069

Kæra [...] og barns hennar

á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 25. ágúst 2023 barst kærunefnd útlendingamála sjálfkrafa kæra, samkvæmt 3. málsl. 7. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016, á ákvörðunum Útlendingastofnunar um að taka ekki til efnismeðferðar hér á landi umsóknir einstaklings er kveðst heita [...], vera fædd [...]og vera ríkisborgari Nígeríu, (hér eftir kærandi), og barns hennar, [...], fd. 1[...], ríkisborgara Nígeríu (hér eftir A), um alþjóðlega vernd og brottvísa þeim frá landinu. Var kæranda gert að yfirgefa landið án tafar ellegar sæta endurkomubanni í tvö ár.

Þess er krafist að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að stofnuninni verði gert að taka umsóknir kæranda og barns hennar til efnismeðferðar hér á landi, aðallega með vísan til 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga en til vara með vísan til 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. mgr. 42. gr. sömu laga og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Til þrautavara er þess krafist að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að Útlendingastofnun verði gert að taka málin til meðferðar að nýju með vísan til 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsóknir um alþjóðlega vernd á Íslandi 30. maí 2023. Við leit að fingraförum kæranda í Eurodac gagnagrunninum sama dag kom í ljós að fingraför hennar höfðu verið skráð í grunninn af yfirvöldum á Ítalíu. Hinn 18. júlí 2023 var beiðni um upplýsingar um stöðu kæranda beint til yfirvalda á Ítalíu, sbr. 34. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir Dyflinnarreglugerðin). Í svari frá ítölskum yfirvöldum, dags. 27. júlí 2023, kom fram að kærandi væri með réttarstöðu flóttamanns þar í landi og dvalarleyfi með gildistíma til 27. ágúst 2024. Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun 11. júlí 2023, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað 23. og 25. ágúst 2023 að taka umsóknir kæranda og barns hennar um alþjóðlega vernd hér á landi ekki til efnismeðferðar og að þeim skyldi brottvísað frá landinu. Ákvarðanirnar voru birtar fyrir kæranda 25. ágúst 2023 og barst kærunefnd greinargerð kæranda 11. september 2023 ásamt fylgigögnum. Þá bárust viðbótarathugasemdir, gögn og upplýsingar frá kæranda 18. október, 13. nóvember, 8. desember og 15. desember 2023. Frekari upplýsingar bárust frá Vinnumálastofnun 5. janúar 2024.Þá bárust frekari gögn frá kæranda 9. janúar 2024.

III. Ákvarðanir Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kæranda hafi verið veitt alþjóðleg vernd á Ítalíu. Umsókn hennar um alþjóðlega vernd yrði því ekki tekin til efnismeðferðar, sbr. a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kæranda til Ítalíu ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hún fengi hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsókn kæranda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæranda var brottvísað frá landinu, sbr. 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga. Kæranda var ákveðið endurkomubann hingað til lands í tvö ár, sbr. 2. mgr. 101. gr. laga um útlendinga. Var skorað á kæranda að yfirgefa landið án tafar og athygli hennar vakin á því að yfirgæfi hún landið sjálfviljug yrði endurkomubannið fellt niður.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar í máli barnsins A kom fram að það væri niðurstaða stofnunarinnar, með vísan til niðurstöðu í máli móður hennar, að gættum ákvæðum samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, laga um útlendinga og barnaverndarlaga nr. 80/2002, að hagsmunum hennar væri ekki stefnt í hættu og að þeim sé best borgið með því að fylgja foreldri sínu til Ítalíu.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda kemur fram að hún hafi nú eignast dóttur hér á landi. Frá fæðingu dóttur sinnar hafi kærandi gengið í gegnum erfiða tíma og þurft á ríkri aðstoð að halda en virðist þó hafa fallið á milli úrræða. Það úrræði sem kærandi hafi verið í hjá sálfræðingi á Landspítalanum hafi ekki staðið henni lengur til boða eftir fæðingu barnsins og virðist sem ekki hafi verið tryggt áframhaldandi úrræði fyrir kæranda. Ástand kæranda hafi verið nokkuð alvarlegt og að hún og A hafi ekki hlotið nauðsynlega þjónustu. Andlegt og líkamlegt ástand kæranda hafi verið slæmt auk þess sem hún geti lítið sinnt daglegum þörfum sínum og þar með þörfum nýfæddrar dóttur sinnar. Þá hafi kærandi lítið geta sofið, nærst og sé í tilfinningalegu uppnámi. Þá hafi kærandi ekki náð í barnsföður sinn en svo virðist sem hann vilji ekkert með hana hafa eða vita af nýfæddu barni þeirra. Kærandi upplifi sig eina og án alls stuðnings. Nýlega hafi kærandi fengið stuðning frá Vinnumálastofnun en hjúkrunarfræðingur þar hafi fylgt eftir máli kæranda og unnið að því að koma þeim í viðeigandi úrræði og þjónustu í samræmi við þarfir þeirra. Þá hafi verið send tilkynning til barnaverndar um stöðu kæranda.

Kærandi gerir athugasemdir við hinar kærðu ákvarðanir, þ. á m. að ekki hafi verið farið eftir 4. málsl. 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga og tryggt að starfsmaður með viðeigandi sérþekkingu og reynslu hafi unnið að máli kæranda. Viðtal við kæranda hafi hvorki verið tekið af löglærðum fulltrúa Útlendingastofnunar né verði séð að hinn sami fulltrúi hafi búið yfir sérþekkingu um þolendur mansals, nauðgana, heimilisofbeldis eða stöðu þungaðra kvenna. Þá hafi ákvarðanirnar verið unnar af hinum sama fulltrúa sem ekki sé löglærður. Telur kærandi að hin kærða ákvörðun hafi ekki verið unnin í samræmi við lög enda sé hún einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu með nýfætt barn á sínu framfæri og ljóst að ítarlegt og nákvæmt mat þurfi að fara fram á stöðu hennar til þess að ákvörðun í máli hennar standist kröfur laga. Kærandi telur að viðtal og framkvæmd þess við hana hafi verið ófullnægjandi í ljósi stöðu hennar sem einstaklings í sérstaklega viðkvæmri stöðu. Þá beri hinar kærðu ákvarðanir með sér að ekki hafi verið leitað til utanaðkomandi fagaðila. Kærandi telur ljóst að ef staðið hafi verið með réttum hætti að málsmeðferð í máli þeirra og kröfum stjórnsýslulaga verið fylgt hefði krafa hennar um efnismeðferð verið tekin til greina á grundvelli sérstakra ástæðna enda sé ljóst að staða kæranda sé slík að um hana gildi sérstakar ástæður í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærandi krefst þess að mál hennar verði tekið til efnismeðferðar á grundvelli sérstakra ástæðna, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Vísar kærandi til 32. gr. a og b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, með síðari breytingum. Þá andmælir kærandi mati Útlendingastofnunar og telur sérstakar ástæður vera fyrir hendi þar sem hún sé ekki fær um að bera sig eftir þeirri aðstoð sem hún þurfi á að halda á Ítalíu. Þá vísar kærandi til þess að hún sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi sætt alvarlegu, ítrekuðu og langvarandi ofbeldi í nánu sambandi, bæði andlegu, líkamlegu og kynferðislegu af hendi fyrrum kærasta síns sem hafi endað með því að hann hafi valdið henni alvarlegum áverkum víðs vegar um líkamann og varanlegu heilsutjóni í tilraun til að ráða henni bana. Þá kemur fram í greinargerð kæranda að hún hafi sætt kynfæralimlestingum þegar hún var 7 ára. Kærandi vísar til þess að heilsufarsgögn sem hún hafi lagt fram beri með sér að hún sé með áfallastreituröskun og það sé mat sálfræðings að kærandi þurfi á frekari þjónustu að halda vegna þeirra einkenna. Þá fjallar kærandi um mansal á Ítalíu og kemur fram að fyrrverandi kærasti hennar hafi reynt að neyða hana í vændi. Kærandi vísar til alþjóðlegra skýrslna hvað varðar aðstæður þolenda mansals og aðgerða ítalskra stjórnvalda í málaflokknum. Í skýrslunum komi m.a. fram að Ítalía uppfylli ekki lágmarksviðmið um útrýmingu á mansali þrátt fyrir að hafa lagt aukna vinnu í málaflokkinn. Kærandi vísar til þess að frásögn hennar beri með sér að hún sé þolandi mansals og hafi verið beitt líkamlegu, andlegu og kynferðislegu ofbeldi auk þess sem atlaga hafi verið gerð að lífi hennar. Kærandi telur að endursending íslenskra stjórnvalda á kæranda á grundvelli stöðu hennar á Ítalíu leiði til þess að hún verði hneppt í mansal eða lífi hennar og dóttur hennar verði stefnt í hættu vegna þeirrar ógnar sem þeim stafi af tilteknum glæpasamtökum sem fyrrverandi kærasti hennar tilheyri. Kærandi vísar til þess að vegna viðkvæmrar stöðu sinnar sé henni ekki fært að bera sig eftir þeirri þjónustu og aðstoð sem hún sé í þörf fyrir. Kærandi fjallar þá um stöðu sína sem konu á flótta en um sé að ræða sérstaklega viðkvæman hóp sem m.a. sé útsettari fyrir misnotkun, kúgun og ofbeldi. Þá fjallar kærandi um álagið á ítalska flóttamannakerfinu síðastliðin ár vegna straums flóttamanna. Kærandi telur að í viðtökuríki muni hún ekki fá þann stuðning og vernd sem hún sé í þörf fyrir. Jafnframt fjallar kærandi um aðstæður flóttamanna á Ítalíu, m.a. þegar komi að aðgangi að húsnæði, heilbrigðisþjónustu og atvinnumarkaði en flóttamenn hafi mætt hindrunum við að nálgast framangreint á Ítalíu. Þá fjallar kærandi um fordóma og útlendinga- og kynþáttahatur sem viðgangist á Ítalíu. Vísar kærandi til alþjóðlegra skýrslna máli sínu til stuðnings.

Þá gagnrýnir kærandi að Útlendingastofnun hafi ekki talið að endursending hennar til Ítalíu sé brot gegn 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Kærandi vísar til alþjóðlegrar skýrslu þar sem fram kemur að sérstaklega viðkvæmir umsækjendur um alþjóðlega vernd standi frammi fyrir raunverulegri hættu á því að verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu við endursendingu til Ítalíu. Þá vísar kærandi til niðurstöðu dómstóls í Bretlandi frá 4. desember 2018 máli sínu til stuðnings. Jafnframt vísar kærandi til greinargerðar innanríkisráðuneytisins um endursendingu umsækjenda um alþjóðlega vernd til Ítalíu. Kærandi telur að endursending til Ítalíu myndi einnig vera brot gegn 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. lög nr. 33/1944, 3. gr. mannréttindasáttmálans, 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og 33. gr. flóttamannasamningsins.

Þrautavarakröfu sinni til stuðnings vísar kærandi til þess að í hinni kærðu ákvörðun komi fram að mál hennar sé nægilega vel upplýst hvað varði heilsufar hennar og frekari heilsufarsgögn komi ekki til með að hafa áhrif á niðurstöðu málsins. Kærandi mótmæli framangreindri staðhæfingu. Kærandi hafi lagt fram gögn sem hafi gefið tilefni til þess að Útlendingastofnun rannsakaði og legði ítarlegt mat á líkamlega og andlega heilsu kæranda. Þá hafi kærandi lagt fram heilsufarsgögn um 6 mánaða langa sjúkrahúsinnlögn hennar á Ítalíu ásamt réttarfarsgögnum á ítölsku. Þau gögn sem kærandi hafi lagt fram séu til þess fallin að upplýsa um þá líkamlegu áverka sem kærandi hafi hlotið í árás af hálfu fyrrverandi kærasta síns, um varanlegar afleiðingar árásarinnar og mögulegar þarfir kæranda á heilbrigðisþjónustu hvort sem um ræði í formi líkamlegrar eða andlegrar heilbrigðisþjónustu. Þá hafi kærandi lagt fram gögn frá Landspítala þar sem fram komi það mat sálfræðings að hún þyrfti á frekari þjónustu að halda vegna einkenna áfallastreituröskunar. Kærandi telur að skort hafi á sérþekkingu þess aðila sem unnið hafi mál hennar hjá Útlendingastofnun. Með því að láta hjá líða að þýða heilsufarsgögn auk réttarfarsgagna og framkvæma ekki frekara mat á heilsufari hennar hafi Útlendingastofnun brotið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga. Umrætt mat stofnunarinnar sé því ófullnægjandi enda telji kærandi að frekari upplýsingar um heilsufar hennar geti sannarlega haft áhrif á niðurstöðu málsins. Þá fjallar kærandi um stöðu A en hún sé algjörlega háð kæranda um framfærslu, umönnun og öryggi. Við ákvörðun í máli A hafi Útlendingastofnun borið að leggja mat á það hvaða áhrif endursending þeirra mæðgna til Ítalíu myndi hafa á getu kæranda til annast hana og tryggja öryggi hennar. Andleg og líkamleg heilsa kæranda hafi því mikla þýðingu til þess að tryggja velferð A. Í málinu liggi nú fyrir tilkynning til barnaverndar vegna velferðar A en ljóst sé að kærandi hafi þörf á ríkum stuðningi vegna stöðu sinnar. Útlendingastofnun hafi því borið að meta hvort kærandi og A hefðu einhverjar sérþarfir sem taka þyrfti tillit til við meðferð málsins en eðli máls samkvæmt hefði slíkt mat þurft að fara fram áður en tekin hafi verið ákvörðun í málum þeirra. Kærandi telur að um brot gegn 10. gr. stjórnsýslulaga sé að ræða og brot gegn 2. mgr. 1. gr. barnalaga nr. 76/2003 og 1. mgr. 3. gr. barnasáttmálans, sbr. lög nr. 19/2013. Þrátt fyrir að Útlendingastofnun fallist á að kærandi og A séu einstaklingar í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi laga um útlendinga sé ekki að finna umfjöllun um að mat hafi farið fram á sérþörfum þeirra, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga og 10. gr. stjórnsýslulaga. Kærandi telur að ályktanir Útlendingastofnunar um þá þjónustu sem hún geti borið sig eftir og nálgast á Ítalíu stangist á við mat stofnunarinnar um að kærandi og A séu í sérstaklega viðkvæmri stöðu. Kærandi telur að Útlendingastofnun beri að greina frá þeim meginsjónarmiðum sem hafi ráðið för við framangreinda niðurstöðu en af lestri ákvarðananna verði ekki ráðið hver þau hafi verið. Kærandi telur framangreind vinnubrögð stofnunarinnar ekki standast áskilnað 22. gr. stjórnsýslulaga um efni rökstuðnings.

Í viðbótarathugasemdum kæranda, dags. 18. október 2023, kemur m.a. fram að kærandi vilji koma á framfæri viðbótarupplýsingum vegna atvika sem hafi átt sér stað í heimaríki hennar í ágúst og september 2023. Móðurbróðir kæranda hafi verið myrtur af bróður fyrrverandi kærasta kæranda og öðrum meðlimum glæpasamtakanna Black Axe sem hafi skotið hann til bana í lok ágúst. Þá hafi kærandi hvorki heyrt né náð í móður sína í lengri tíma eða frá því að móðurbróðir hennar hafi verið myrtur. Kærandi óttist að eitthvað alvarlegt hafi komið fyrir hana og að hún hafi hlotið sömu örlög. Kærandi ítreki hve rík hætta sér og fjölskyldu sinni stafi af fyrrverandi kærasta sínum og meðlimum glæpasamtakanna sem hann tilheyri. Fyrrverandi kærasti kæranda hafi komið því í kring að myrða fjölskyldumeðlimi kæranda í öðru landi þrátt fyrir að sitja í fangelsi á Ítalíu. Kærandi geti ekki verið örugg á Ítalíu og hún muni lifa þar í stöðugum ótta um líf sitt og A enda séu glæpasamtökin starfandi þar í landi. Þá hafi kærandi heyrt af því að vinir fyrrverandi kærasta hennar hafi verið að spyrjast fyrir um kæranda og hvar hún sé niðurkomin.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Aðstæður kæranda og barns hennar

Samkvæmt gögnum málsins er kærandi kona á [...]. Kærandi hafi komið hingað til lands barnshafandi en eignast barn hér á landi [...]. Kærandi hafi greint frá því að barnsfaðir hennar sé búsettur á Ítalíu og sé með alþjóðlega vernd þar í landi. Þá sé bróðir kæranda jafnframt búsettur þar í landi. Samkvæmt gögnum málsins lagði kærandi fram umsókn um alþjóðlega vernd á Ítalíu 25. júlí 2018. Kærandi hafi hlotið réttarstöðu flóttamanns á Ítalíu og sé með dvalarleyfi þar í landi til 27. ágúst 2024. Kærandi hafi greint frá því að hafa ekki haft aðgang að húsnæði, atvinnu eða félagslegum úrræðum á Ítalíu. Kærandi hafi þó unnið hlutastarf án ráðningarsamnings um tíma og leigt húsnæði þar í landi. Kærandi greindi frá því að hafa haft aðgang að heilbrigðiskerfinu þar í landi. Þá hafi kærandi orðið fyrir kynþáttafordómum á Ítalíu. Kærandi greindi frá því að óttast fyrrverandi kærasta sinn en hann hafi beitt hana andlegu, líkamlegu og kynferðislegu ofbeldi. Þá hafi hann reynt að þvinga kæranda í vændi á Ítalíu. Kærandi hafi verið hætt komin eftir árás af hans hálfu og þurft að leggjast inn á sjúkrahús í kjölfarið. Kærandi hafi m.a. farið frá Ítalíu vegna hótana af hálfu fyrrverandi kærasta síns og vina hans en hann sé meðlimur í tilteknu glæpagengi. Þá hafi henni einnig borist hótanir í gegnum samfélagsmiðla. Samkvæmt gögnum málsins hafi fyrrverandi kærasti kæranda fengið 10 ára fangelsisdóm vegna árásarinnar á Ítalíu. Í greinargerð kæranda kemur fram að hún hafi sætt kynfæralimlestingum í heimaríki þegar hún var barn. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að líkamleg heilsa hennar væri í lagi en hún glími við martraðir. Þá ætti hún erfitt með að kreppa vinstri hönd vegna framangreindrar árásar. Samkvæmt gögnum málsins hafi kærandi sótt vikulega ráðgjöf hjá Stígamótum hér á landi auk þess sem hún hafi hitt sálfræðing hjá Göngudeild sóttvarna. Samkvæmt gögnum málsins verður ekki annað ráðið en að A sé við góða heilsu.

Réttarstaða barns kæranda

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 22. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, segir í fyrsta lagi að aðildarríki skuli gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leiti eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið sé flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum eða starfsháttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það sé í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau réttindi sem við eigi og kveðið sé á um í samningnum.

Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og að tekið sé tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni. Í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga kemur m.a. fram að sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra skuli það almennt viðurkennt að hagsmunum barns sé best borgið með því að tryggja fjölskylduna sem heild og rétt hennar til að vera saman.

Kærunefnd hefur farið yfir gögn málanna, þ. á m. viðtal kæranda hjá Útlendingastofnun og framlögð heilsufarsgögn. Það er mat nefndarinnar að allt bendi til þess að hagsmunum A sé best borgið með því að tryggja rétt fjölskyldunnar til að vera saman og að réttarstaða A verði ákveðin í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Barnið A er í fylgd móður sinnar og verður því tekin afstaða til mála fjölskyldunnar í einum úrskurði.

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga segir að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema:

a. umsækjandi hafi komið til landsins að eigin frumkvæði eftir að hafa hlotið virka alþjóðlega vernd í öðru ríki.

Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum málsins var kæranda veitt réttarstaða flóttamanns á Ítalíu og hefur hún gilt dvalarleyfi þar í landi til 27. ágúst 2024. Að mati kærunefndar telst sú vernd sem kærandi nýtur á Ítalíu virk alþjóðleg vernd í skilningi a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Samkvæmt neðangreindum upplýsingum um aðstæður á Ítalíu getur A einnig fengið dvalarleyfi á Ítalíu á grundvelli verndar móður sinnar.

Aðstæður á Ítalíu

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður á Ítalíu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum. Þá hefur kærunefnd jafnframt kynnt sér þær skýrslur sem kærandi vísar til í greinargerð sinni og litið til efnis þeirra við mat á aðstæðum í viðtökuríki.

2022 Country Reports on Human Rights Practices: Italy (United States Department of State, 20. mars 2023);
Amnesty International Report 2022/2023 – Italy (Amnesty International, 27. mars 2023);
Annual Report on the Situation of Asylum in the European Union 2021 (European Asylum Support Office, 28. júní 2022);
Asylum Information Database. Country Report – Italy (European Council on Refugees and Exiles, uppfært 31. maí 2023);
Asylum Information Database. Housing out of reach. The reception of refugees and asylum seekers in Europe (European Council on Refugees and Exiles, 31. maí 2019);
Concluding observations of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination (UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination, 17. febrúar 2017);
ECRI Report on Italy (European Commission against Racism and Intolerence, 7. júní 2016);
Freedom in the World 2023 – Italy (Freedom House, mars 2023);
The Journey of Hope: Education for Refugee and Unaccompanied Children in Italy (Education International Research, 31. maí 2017);
Reception conditions in Italy. Updated report on the situation of asylum seekers and beneficiaries of protection, in particular Dublin returnees, in Italy (Swiss Refugee Council, 21. janúar 2020);
Report concerning the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human beings by Italy (Council of Europe: Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings, 25. janúar 2019);
Report of mission to Italy on racial discrimination, with a focus on incitement to racial hatred and discimination (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 2019);
Submission by the United Nations High Commissioner for Refugees. For the Office of the High Commissioner for Human Rights‘ Compilation Report – Universal Periodic Review: Italy (UNHCR, desember 2019);
Trafficking in Persons Report (United States Department of State, 1. júlí 2021);
Country profiles – Italy: Policies and progress towards investing in children: (European Commission, 11. júní 2021);
Upplýsingar af vefsíðu Amnesty International (www.amnesty.org);
Upplýsingar af vefsíðu ítalska flóttamannaráðsins (í. Consiglio Italiano per I Rifugiati – (http:www.cir-onlus.org/en/);
Upplýsingar af vefsíðu OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (www.hatecrime.osce.org/italy);
Upplýsingar af vefsíðu ítalska menntamálaráðuneytisins (https://www.miur.gov.it/web/ guest/scuola-dell-infanzia);
Upplýsingar af vefsíðu ítalska fjölskylduráðuneytisins (https://famiglia.governo.it/it/);
Upplýsingar af vefsíðu félagasamtakanna L'Albero della Vita (http://www.alberodellavita.org/en/varcare-la-soglia);
Upplýsingar á vefsíðu ítalska heilbrigðisráðuneytisins (https://www.salute.gov.it/portale/home.html) og
World Report 2023 – European Union (Human Rights Watch, 12. janúar 2023).

Ítalía er eitt af aðildarríkjum Evrópusambandsins og því bundið af reglum sambandsins við málsmeðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd, t.a.m. tilskipunum sambandsins um meðferð umsókna um alþjóðlega vernd nr. 2013/32/EU, um móttökuaðstæður nr. 2013/33/EU og um lágmarksviðmið til þess að teljast flóttamaður nr. 2011/95/EU. Þá hefur Ítalía verið aðili að Evrópuráðinu frá 5. maí 1949 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu 16. október 1955. Ítalía fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri illri og ómannlegri eða vanvirðandi meðferð 12. janúar 1989 og fullgilti samninga Sameinuðu þjóðanna um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1978 og barnasáttmálann árið 1991. Þá gerðist ríkið aðili að Flóttamannasamningnum 15. nóvember 1954.

Samkvæmt framangreindum gögnum eru dvalarleyfi einstaklinga með réttarstöðu flóttamanns og einstaklinga með viðbótarvernd gefin út til fimm ára en að þeim tíma liðnum geta handhafar sótt um ótímabundið dvalarleyfi á Ítalíu. Í framangreindri skýrslu European Council on Refugees and Exiles (ECRE) kemur fram að til að endurnýja dvalarleyfi þar í landi þurfi að fylla út þar til gert eyðublað og senda það með bréfpósti en málsmeðferðin geti tekið allt upp í nokkra mánuði. Einstaklingar með réttarstöðu flóttamanns geti öðlast ríkisborgararétt að fimm árum liðnum en einstaklingar með viðbótarvernd að tíu árum liðnum, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Einstaklingar með réttarstöðu flóttamanns fái útgefin flóttamannavegabréf (í. documenti di viaggio) með fimm ára gildistíma en handhafar viðbótarverndar geti fengið svonefnt ferðaleyfi (í. titolo di viaggio). Af framangreindum gögnum verður þó ekki séð að á Ítalíu sé munur á réttindum einstaklinga með réttarstöðu flóttamanns og handhafa viðbótarverndar hvað varðar aðgang að húsnæði, heilbrigðisþjónustu og atvinnuleyfi.

Af framangreindum gögnum má sjá að ítölsk stjórnvöld hafa verið gagnrýnd vegna aðbúnaðar umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttamanna þar í landi. Í skýrslu ECRE kemur m.a. fram að húsnæðisaðstoð við einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar sé af skornum skammti. Samkvæmt upplýsingum af vefsíðu framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins tóku lög nr. 130/2020 gildi árið 2020 sem kveða á um breytingar á móttökumiðstöðvum og búsetuúrræðum fyrir flóttamenn og umsækjendur um alþjóðlega vernd. Samkvæmt ákvæðum laganna hefur móttöku- og húsnæðiskerfið SIPRIOMI, sem áður var einungis ætlað þeim sem hlotið hafa alþjóðlega vernd og fylgdarlausum börnum, verið endurskipulagt og fengið nýtt nafn, SAI (e. System of accommodation and integration). Í maí 2023 tóku lög nr. 50/2023 gildi á Ítalíu og meðal breytinga sé að SAI hefur verið fært í fyrra horf og er aðeins ætlað handhöfum alþjóðlegrar verndar. Þegar einstaklingar hafi fengið inngöngu í SAI úrræði megi þeir dvelja þar í sex mánuði. SAI sé rekið af sveitarfélögum og frjálsum félagasamtökum og eigi búsetumiðstöðvarnar m.a. að tryggja þeim sem dvelja þar túlkaþjónustu, lögfræðiaðstoð, tungumálakennslu, heilbrigðisþjónustu, félags- og sálfræðiþjónustu og fleira. Þá eigi handhafar alþjóðlegrar verndar rétt á stuðningi við aðlögun og aðstoð við atvinnuleit. Aftur á móti séu ekki nógu mörg SAI úrræði til að mæta þeim fjölda sem hafi fengið alþjóðlega vernd.

Í skýrslu ECRE kemur fram að handhafar alþjóðlegrar verndar eigi sama rétt og ítalskir ríkisborgarar til velferðarþjónustu sem tryggingastofnun ríkisins veitir (í. Istituto Nazinale della Previdenza Soviale/INPS). Félagsleg úrræði séu ekki bundin skilyrðum um búsetu á tilteknum svæðum en í sumum tilvikum séu sett skilyrði um samfellda búsetu í landinu. Þá kemur fram í skýrslu ECRE að einstaklingar sem njóta alþjóðlegrar verndar og hafi dvalarleyfi á Ítalíu hafi sama rétt til atvinnuþátttöku og ítalskir ríkisborgarar, að undanskildum störfum sem feli í sér beitingu opinbers valds eða ábyrgð á almannahagsmunum ríkisins. Þá hafi handhafar alþjóðlegrar verndar sama rétt og ítalskir ríkisborgarar að því er varðar aðgang að störfum, sjálfstæðum rekstri, starfsþjálfun, þ. á m. endurmenntun, námskeiðum og þjónustu á vegum vinnumiðlana. Þá hafi einstaklingar sem njóti alþjóðlegrar verndar á Ítalíu almennt sama rétt og ítalskir ríkisborgarar til velferðarþjónustu. Aftur á móti sé í einhverjum tilvikum gerð krafa um búsetu á Ítalíu í ákveðinn tíma, t.a.m. sé tiltekin aðstoð við framfærslu eingöngu veitt einstaklingum sem hafi búið í tíu ár á Ítalíu.

Í skýrslu ECRE kemur fram að hægt sé að skrá fæðingu barns á spítala innan þriggja daga frá fæðingu eða síðar í sveitarfélagi viðkomandi að framlögðum persónuskilríkum. Þá kemur fram að einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd á Ítalíu geti sótt um fjölskyldusameiningu, þ á m. við barn undir 18 ára aldri. Hægt sé að leggja fram umsókn um fjölskyldusameiningu í viðkomandi héraði þegar einstaklingar hafi fengið útgefið dvalarleyfi. Þá sé enginn tímafrestur á því að leggja fram umsókn um fjölskyldusameiningu á Ítalíu. Ríkisborgarar þriðju ríkja þurfi almennt að uppfylla tiltekin skilyrði fyrir fjölskyldusameiningu, þ. á m. sýna fram á lágmarks framfærslutekjur og húsnæði. Einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd séu hins vegar undanþegnir þeim skilyrðum. Á heimasíðu ítalska menntamálaráðuneytisins kemur fram að foreldrar barna á aldrinum þriggja mánaða til tveggja ára geti sótt um aðgang að vöggustofum en aðgengi að þeim sé stjórnað af hverju sveitarfélagi fyrir sig. Börn á aldrinum þriggja til sex ára hafi aðgang að leikskólum sem séu hluti af samfelldri menntastefnu landsins og opinberir leikskólar séu gjaldfrjálsir. Í skýrslu ECRE og skýrslu samtakanna Education International Research kemur m.a. fram að ítölsk lög kveði á um skólaskyldu til 16 ára aldurs. Öll börn sem dvelja á ítölsku yfirráðasvæði eigi því rétt á skyldubundinni menntun frá 6 til 16 ára aldurs, til jafns við ítalska ríkisborgara, án tillits til réttarstöðu þeirra á Ítalíu og án endurgjalds. Þá eigi erlend börn rétt á sérstakri aðstoð hafi þau sérþarfir og jafnframt bjóði sumir skólar upp á sérstakt undirbúningsnámskeið til að aðstoða erlenda nemendur við að aðlagast skólanum. Þegar erlend börn leggi fram umsókn um skólavist þá sé krafist sömu upplýsinga um barnið og hjá ítölskum börnum en skortur á framlagningu gagna komi ekki í veg fyrir að barn sé skráð í skólann.

Í skýrslu ECRE kemur m.a. fram að einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd, bæði börn og fullorðnir, eigi sama rétt og ítalskir ríkisborgarar til lögboðinnar heilbrigðisþjónustu, að því gefnu að þeir hafi skráð sig inn í heilbrigðiskerfið. Slík skráning sé háð því að umsækjandi hafi skráð lögheimili sem eðli máls samkvæmt geti verið hindrun fyrir einstaklinga sem séu án fastrar búsetu. Skráning í heilbrigðiskerfið falli ekki sjálfkrafa úr gildi meðan á málsmeðferð endurnýjunar dvalarleyfisins standi en í framkvæmd geti einstaklingar með útrunnin dvalarleyfi átt í erfiðleikum með að nálgast heilbrigðisþjónustu. Sjúklingar þurfi almennt að greiða hluta þess kostnaðar sem falli til vegna heilbrigðisþjónustu sem þeir nýti sér en frá því séu þó undantekningar, t.d. í þeim tilvikum þegar sjúklingar séu utan vinnumarkaðar og án annarrar framfærslu. Mismunandi túlkun á reglum um greiðsluþátttöku sjúklinga hafi þó leitt til þess að í sumum sveitarfélögum hafi verið gerð krafa um að einstaklingar sem njóti alþjóðlegrar verndar en séu utan vinnumarkaðar greiði kostnað við heilbrigðisþjónustu. Samkvæmt framangreindum heimildum eru því ýmsar aðgangshindranir þegar kemur að heilbrigðiskerfinu á Ítalíu, m.a. vegna tungumálaörðugleika. Á vefsíðu ítalska heilbrigðisráðuneytisins kemur fram að ráðuneytið beri ábyrgð á allri heilbrigðiþjónustu landsins, þ. á m. geðheilbrigðisþjónustu. Hvert svæði á Ítalíu hafi svæðisbundin heilbrigðisyfirvöld (í. Azienda Sanitaria Locale- ASL) sem hafi umsjón með heilbrigðisþjónustu svæðisins, s.s. læknum, sjúkrahúsum og tannlæknum. Þar undir falli opinber þjónusta sálfræðinga, geðlækna og geðheilbrigðisstofnana sem sé gjaldfrjáls. Eftir að einstaklingur hefur verið skráður inn í heilbrigðiskerfið geti heimilislæknir veitt tilvísun til sálfræðings eða geðlæknis. Þá hafi heimilislæknar einnig grunnþjálfun til að veita geðheilbrigðisþjónustu þegar ekki er um að ræða alvarleg tilvik.

Af framangreindum skýrslum s.s. skýrslum bandaríska utanríkisráðuneytisins og samtakanna Human Rights Watch, verður jafnframt ráðið að fordómar í garð fólks af erlendum uppruna eru vandamál á Ítalíu. Í skýrslu Mannréttindastofnunar Sameinuðu þjóðanna, sem gefin var út í kjölfar sendifarar til Ítalíu sem farið var í árið 2019 til þess að meta aukna mismunun á grundvelli kynþáttar, kemur fram að í ítalskri löggjöf sé kveðið á um vernd gegn mismunun á grundvelli kynþáttar. Þá sé í stjórnarskrá landsins kveðið á um vernd ákveðinna hópa, þ. á m. útlendinga. Ítölsk yfirvöld hafi tekið mikilvæg skref í þá átt að vinna gegn kynþáttafordómum, mismunun á grundvelli kynþáttar og hatursglæpum. Á Ítalíu sé starfrækt stofnun (í. Ufficio Nazionale Antidiscriminazioni Razziali (UNAR)) sem hafi það hlutverk að berjast gegn hvers kyns mismunun. Einstaklingar sem telji sig hafa orðið fyrir mismunun þ. á m. vegna kynþáttar eða kynhneigðar og þurfa á aðstoð eða ráðgjöf að halda geti leitað til stofnunarinnar. Þá reki lögreglan stofnun sem hafi það hlutverk að bæta forvarnir og aðgerðir lögreglu við hatursglæpum (í. Osservatorio per la Sicurezza Contro gli Atti Discriminatori). Stofnuninni sé m.a. ætlað að auka þjálfun lögreglufólks og stuðla að því að hatursglæpir séu tilkynntir og skráðir. Stofnunin sé með netfang þar sem unnt sé að tilkynna mismunun á grundvelli m.a. kynþáttar, ríkisfangs og trúar. Ef líkur eru taldar á að tilkynnt atvik sé glæpsamlegt sé tilkynning áframsend lögreglu til rannsóknar en aðrar séu áframsendar til UNAR. Þá standi dómstólar landsins styrkum fótum sem hafi stuðlað að virkri framkvæmd hluta löggjafar um vernd gegn mismunun á grundvelli kynþáttar. Framangreindar skýrslur bera enn fremur með sér að almenningur á Ítalíu geti leitað sér aðstoðar ítalskra löggæsluyfirvalda vegna ofbeldisbrota og hótana. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins kveður stjórnarskrá Ítalíu á um að dómsvald skuli vera sjálfstætt. Þá er einnig kveðið á um rétt til réttlátrar og opinberrar málsmeðferðar. Sakborningar séu álitnir saklausir uns sekt er sönnuð og eigi þeir rétt á að vera viðstaddir réttarhöld sín og njóta aðstoðar lögmanns. Þá geti þeir krafist réttarbóta fyrir innlendum dómstólum vegna mannréttindabrota og farið með mál fyrir Mannréttindadómstól Evrópu vegna mannréttindabrota stjórnvalda hafi þeir nýtt sér þau réttarúrræði sem þeim standi til boða innanlands.

Framangreindar skýrslur, s.s. skýrsla bandaríska utanríkisráðuneytisins um mansal og skýrsla sérfræðinga um aðgerðir gegn mansali (GRETA), bera með sér að þrátt fyrir að mansal sé vandamál á Ítalíu þá hafi ítölsk stjórnvöld sýnt verulega viðleitni í baráttunni gegn mansali. Í framangreindri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins um mansal er þeim löndum sem skýrslan tekur til skoðunar raðað í fjóra mismunandi flokka í samræmi við viðmið laga um vernd þolenda mansals (e. Trafficking Victims Act (TVPA)). Í skýrslunni kemur fram að uppröðunin snúi að því hversu langt stjórnvöld viðkomandi landa gangi til að mæta þeim lágmarksviðmiðum sem TVPA mæli fyrir um. Í skýrslunni kemur fram að ítölsk stjórnvöld séu í flokki 2 og að þrátt fyrir að þau uppfylli ekki að öllu leyti umrædd lágmarksviðmið þá hafi þau sýnt aukna viðleitni í baráttunni gegn mansali á árinu 2021, s.s. með því að bera kennsl á og aðstoða þolendur, auka fjármagn til umönnunar þolenda, þjálfun löggæslufólks og aukinni alþjóðlegri samvinnu. Af skýrslunum má jafnframt sjá að skimað sé eftir þolendum mansals í samstarfi við frjáls félagasamtök, lögreglu og starfsfólk útlendingayfirvalda auk þess sem að þeir sem hafi gerst brotlegir séu sóttir til saka. Þá séu ítölsk stjórnvöld í samstarfi við frjáls félagasamtök og alþjóðleg samtök um að veita þolendum íverustað og þjónustu. Í framangreindri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2022 kemur m.a. fram að yfirvöld á Ítalíu sæki gerendur sem beiti konur ofbeldi til saka en þolendur neiti þó oft að leggja fram kærur vegna ótta, skammar eða vanþekkingar á lögunum. Þá sé starfrækt neyðarlína fyrir þolendur ofbeldis sem þurfi aðstoð og tímabundinn dvalarstað.

Í vefgátt um evrópsk réttarkerfi kemur fram að á Ítalíu sé til staðar virkt barnaverndarkerfi sem sé stjórnað af yfirvöldum og starfi í samræmi við landslög. Þá séu stuðningsþjónustur fyrir þolendur afbrota á heilsugæslum, athvörfum fyrir flóttamenn og hjá frjálsum félagasamtökum, sem veiti þolendum hvers kyns afbrota stuðning án endurgjalds. Jafnframt eru starfræktar neyðarlínur sem eru opnar allan sólarhringinn, fyrir þolendur ofbeldis sem þurfi aðstoð og tímabundinn dvalarstað.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. og 2. málsl. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga segir:

Ef svo stendur á sem greinir í 1. mgr. skal þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæla annars með því. Þá skal einnig taka umsókn til efnismeðferðar hafi umsækjandi ekki fengið endanlega niðurstöðu í máli sínu á stjórnsýslustigi innan 12 mánaða frá því að umsókn var lögð fram, enda hafi umsækjandi sjálfur, maki eða sambúðarmaki hans eða annar sem kemur fram gagnvart stjórnvöldum fyrir hans eða þeirra hönd ekki átt þátt í því að niðurstaða hafi ekki fengist innan tímamarka.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og umsækjandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst umsækjandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram á að verulegar ástæður séu til að ætla að umsækjandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og umsækjandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til heilsufarsgagna málsins og hlutlægra og trúverðugra gagna um hvort sú heilbrigðisþjónusta sem hann þarfnast sé honum aðgengileg í viðtökuríki.

Samkvæmt 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar hefur heilsufar umsækjanda takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.

Kærandi er kona á [...]sem kom hingað til lands barnshafandi. Kærandi eignaðist barn hér á landi [...]. Í greinargerð kæranda kemur fram að hún hafi verið þolandi kynfæralimlestinga í heimaríki þegar hún var barn. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að líkamleg heilsa hennar væri í lagi en hún glími við martraðir. Þá ætti hún erfitt með að kreppa vinstri hönd vegna árásar sem hún hafi orðið fyrir af hálfu fyrrverandi kærasta. Í komunótum frá Göngudeild mæðraverndar og fósturgreiningar, dags. 12. til 23. júní 2023, kemur m.a. fram að kærandi hafi komið þangað í skoðun og farið í sónar. Kærandi hafi greint frá því að finna góðar hreyfingar. Þá hafi kærandi beðið um að hægri geirvarta væri skoðuð og hún greint frá áhyggjum af því að geta ekki gefið barni sínu brjóst vegna áverka í kjölfar árásar á geirvörtu. Kæranda hafi verið greint frá því að hún gæti að öllum líkindum gefið barni sínu brjóst vinstra megin. Þá hafi kærandi greint frá endurupplifunum vegna árásarinnar og send hafi verið beiðni til sálfræðings. Mikilvægt sé að kærandi komist sem fyrst að hjá áfallateymi og fái gott utanumhald auk stuðnings. Í komunótu sálfræðings, dags. 5. júlí 2023, kemur m.a. fram að kærandi hafi greint frá martröðum vegna fyrri áfalla. Þá verði hún stundum döpur þegar hún horfi á líkama sinn. Kærandi hafi fengið fræðslu um úrvinnslu áfallaminninga. Kærandi hafi lýst því að verða hrædd þegar hún fái martraðir og fari í mikið uppnám. Í samskiptaseðlum mæðraverndar, dags. 6. til 10. júlí 2023, kemur m.a. fram að kærandi hafi komið í skoðun auk þess sem hún hafi undirgengist ómun og vaxtarathugun á fóstri. Kærandi sé hugsanlega í þörf fyrir gangsetningu við 39.-40. viku meðgöngu. Barn kæranda hafi verið í þverlegu og því framkvæmd vending og barn í kjölfarið komist í höfuðstöðu. Í komunótu sálfræðings, dags. 13. júlí 2023, kemur fram að farið hafi verið yfir áfallaeinkenni og sögu kæranda í viðtali. Þá hafi sjálfsmatslisti sem lagður hafi verið fyrir kæranda leitt í ljós viðmið fyrir líklegri áfallastreituröskun en greining hafi ekki verið staðfest. Kærandi hafi lýst endurminningum af árásinni m.a. við að finna ákveðna lykt, sjá menn sem líkist geranda hennar og sjá myndir af geranda á samfélagsmiðlum. Í göngudeildarskrá, dags. 13. júlí 2023, kemur fram að kærandi hafi greint frá niðurgangi, ógleði og uppköstum auk kviðverkja. Hugsanlega hafi kærandi verið með meltingarpest sem sé nú yfirstaðin. Þá hafi kæranda verið ávísað lyfi vegna einkenna bakflæðis. Í bréfi sálfræðings, dags. 14. júlí 2023, kemur m.a. fram að kærandi sé í þörf fyrir frekari þjónustu vegna áfallaeinkenna. Í bréfi hjúkrunarfræðings í teymi Vinnumálastofnunar fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd, dags. 8. september 2023, kemur m.a. fram að kærandi hafi eignast barn í júlí 2023. Það sé faglegt mat hjúkrunarfræðings að kærandi sé tæplega fær um að sjá um sig og barnið í núverandi ástandi og því hafi verið send tilkynning til Barnaverndar Reykjavíkur. Það sé mat hjúkrunarfræðings að öryggi og velferð kæranda og A sé í hættu komið verði þær sendar úr landi. Liggja þurfi fyrir ótvíræð staðfesting þess efnis að hún muni fá viðeigandi úrræði og þjónustu yrðu þær sendar úr landi. Það sé mat hjúkrunarfræðings að andlegt ástand kæranda hafi versnað eftir fæðingu barnsins og fylgjast þurfi grannt með stöðu þeirra mæðgna. Í samskiptaseðli sálfræðings hjá Göngudeild sóttvarna, dags. 14. september 2023, kemur m.a. fram að sjálfsmatlisti hafi leitt í ljós mikil einkenni þunglyndis og kvíða auk þess sem kærandi hafi sýnt einkenni áfallastreituröskunar. Þá hafi kærandi greint frá því að sjá ekki tilgang með lífinu auk þess sem barnsfaðir hennar hafi ekki verið í sambandi við hana eftir fæðingu A. Kærandi sé hugsanlega með fæðingarþunglyndi. Í samskiptaseðli hjúkrunar á Göngudeild sóttvarna, dags. 26. september 2023, kemur fram að kærandi sé langt niðri og kvíðin. Kærandi sé velkomin á geðdeild til að leggja mat á andlega líðan hennar sem hún hafi þegið. Í göngudeildarnótu bráðaþjónustu geðsviðs, dags. 26. september 2023, kemur m.a. fram að kærandi hafi greint frá áfallasögu sinni. Kærandi eigi í erfiðleikum með svefn og fái martraðir. Kærandi hafi greint frá því að fæðing barns hennar hafi ekki haft neikvæð áhrif á andlega heilsu hennar. Kærandi hafi greint frá því að hafa tekið hníf og hugsað um sjálfskaða. Kærandi hafi liðið illa eftir þetta atvik. Kærandi sé í þörf fyrir eftirfylgni en hún hafi einnig fengið lyf til að hjálpa henni við að sofa. Kærandi sé mögulega með áfallastreituröskun og fæðingarþunglyndi. Kærandi sé í þörf fyrir viðtöl hjá sálfræðing. Í samskiptaseðli sálfræðings á Göngudeild sóttvarna, dags. 28. september 2023, kemur m.a. fram að svefnlyf sem kærandi hafi fengið á geðdeild hafi ekki virkað. Kærandi hafi greint frá endurupplifunum frá andlegum áföllum. Þá hafi kærandi greint frá áhyggjum af öryggi sínu á Ítalíu. Jafnframt kemur fram að kærandi eigi tíma hjá Bjarkarhlíð 8. nóvember 2023. Kærandi hefur jafnframt lagt fram myndir af áverkum og sjúkrahúsdvöl sinni auk heilsufarsgagna frá Ítalíu. Í komunótum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 26. október til 14. desember 2023, kemur fram að kærandi hafi sótt tíma hjá sálfræðingi þar í þrjú skipti. Kærandi hafi m.a. greint frá því að eiga í erfiðleikum með svefn auk þess sem hún glími við kvíða. Þá hafi kærandi óskað eftir lyfjum vegna framangreinds og hafi verið bent á að leita til læknis. Í bréfi fjölskyldufræðings/ráðgjafa hjá Stígamótum, dags. 14. desember 2023, kemur m.a. fram að kærandi hafi komið í viðtöl til Stígamóta til að ræða og vinna úr afleiðingum kynferðisofbeldis sem hún hafi greint frá. Kærandi hafi verið neydd í vændi á barnsaldri og fram á fullorðinsár. Kærandi hafi þá búið við mikla ógn af hálfu aðila sem hafi séð um milligöngu um vændi og m.a. orðið fyrir tilraun til manndráps af hans hálfu og hótunum. Kærandi hafi lýst því að hættan við að lenda í vændi hafi áhrif á sálræna líðan hennar. Ráðgjafi telji mikilvægt að hún vinni með afleiðingar þess ofbeldis sem hún hafi orðið fyrir auk þess að tryggja öryggi hennar og A. Þá sé mikilvægt að meðferð sem hafin sé hér á landi verði ekki rofin. Sé viðtölum hætt kunni það að hafa slæm áhrif á líðan kæranda. Brottvísun úr landi gæti stefnt lífi og heilsu hennar í hættu, ásamt velferð A. Í tölvubréfi frá hjúkrunarfræðingi í teymi fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd sem barst kærunefnd 5. janúar 2024, kemur fram að ekki hafi verið send tilkynning til barnaverndar Reykjavíkur á réttu formi. Ætlunin hafi verið að senda þeim tilkynningu með það að leiðarljósi að fá stuðning við kæranda eftir fæðingu barns hennar, þar sem fyrri áföll hafi valdið henni vanlíðan og svefnleysi. Kærandi hafi fengið aðstoð frá Rauða krossinum og heilsugæslunni Glæsibæ, bæði frá lækni og ungbarnavernd auk þess sem teymi hjúkrunarfræðinga og félagsráðgjafa hjá Vinnumálastofnun hafi sinnt kæranda. Þá kemur fram í tölvubréfi hjúkrunarfræðings í teymi fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd til talsmanns kæranda, dags. 5. janúar 2024, að kærandi hafi fundið fyrir mikilli og aukinni vanlíðan eftir fæðingu barns síns og fyrri áföll hafi mikil áhrif á líðan hennar og svefn. Kærandi sé í þörf fyrir töluverðan stuðning og aðstoð fagaðila, s.s. viðtalsmeðferð hjá sálfræðingi og lyfjameðferð sem stýrt hafi verið af heimilislækni. Ástand hennar hafi ekki batnað undanfarna mánuði að neinu ráði og það sé mat hjúkrunarfræðings að ekki sé forsvaranlegt að senda kæranda úr landi eins og sakir standi. Í bréfi frá Stígamótum, dags. 8. janúar 2024, kemur m.a. fram að kærandi hafi komið í viðtöl þangað til að vinna úr afleiðingum kynferðisofbeldis. Kærandi hafi lýst því að ógnin og hættan á að lenda aftur í vændi hafi áhrif á sálræna líðan hennar, sem og þær afleiðingar sem hún glími við en þær fari saman við algeng áfallaviðbrögð. Ráðgjafi telji mikilvægt að kærandi vinni með afleiðingar þess ofbeldis sem hún hafi orðið fyrir auk þess að tryggja öryggi hennar og barns hennar sem fætt sé hér á landi. Mikilvægt sé að meðferð sem þegar sé hafin verði ekki rofin. Kærandi hafi mætt í alls þrjú viðtöl frá 4. desember 2023 og hafi lýst yfir vilja til að halda áfram að mæta. Ráðgjafi hjá Stígamótum hafi áhyggjur af kæranda sé viðtölum hætt auk þess sem brottvísun gæti stefnt lífi hennar og heilsu, ásamt velferð barnsins í hættu.

Kærandi hefur ekki lagt fram heilsufarsgögn vegna A og eru því ekki forsendur til annars en að líta svo á að A sé við góða heilsu.

Kærunefnd tekur fram að kæranda var leiðbeint í viðtali hjá Útlendingastofnun, dags. 11. júlí 2023, um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem kærandi telji hafa þýðingu fyrir mál sitt og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls hennar hjá Útlendingastofnun. Þá var kæranda, sem nýtur aðstoðar löglærðs talsmanns, jafnframt leiðbeint með tölvubréfi kærunefndar, dags. 25. ágúst 2023, um framlagningu frekari gagna í málinu. Frekari heilsufarsgögn bárust með greinargerð kæranda. Þá bárust frekari gögn og upplýsingar frá kæranda 18. október, 13. nóvember, 8. desember og 15. desember 2023. Með vísan til fyrrgreindrar málsmeðferðar og þeirra gagna sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd að mál kæranda og A séu nægjanlega upplýst hvað varðar heilsufar þeirra og aðra þætti varðandi einstaklingsbundnar aðstæður þeirra. Þá er ekkert sem bendir til þess að frekari gögn um heilsufar þeirra geti haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Kærunefnd telur að gögn málsins beri ekki með sér að heilsufar kæranda eða A sé með þeim hætti að þær teljist glíma við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki, eins og segir í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Í því sambandi er sérstaklega vísað til þess að meðferð telst að jafnaði ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana, sbr. 2. mgr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Að mati kærunefndar er heilsufar kæranda og barns hennar ekki þess eðlis að ástæða sé til að víkja frá þessari meginreglu. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður á Ítalíu verður ráðið að kærandi og A hafi aðgang að grunnheilbrigðisþjónustu þar í landi en eins og áður hefur verið rakið eiga einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd á Ítalíu að lögum sambærilegan rétt á heilbrigðisþjónustu, þ. á m. nauðsynlegri geðheilbrigðisþjónustu, og ríkisborgarar Ítalíu þó að þeir þurfi í einhverjum tilvikum að yfirstíga ákveðnar hindranir til að nýta rétt sinn. Kærandi hefur þá greint frá því að hún hafi notið heilbrigðisþjónustu í viðtökuríki. Telur kærunefnd því að aðstæður kæranda og barns hennar tengdar heilsufari séu ekki þess eðlis að þær teljist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eða samkvæmt þeim viðmiðum sem talin eru upp í dæmaskyni í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá telur nefndin að heilbrigðisaðstæður kæranda og barns hennar geti ekki talist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði framhjá þeim litið, sbr. 3. mgr. sömu greinar. Nefndin hefur farið yfir framlögð heilsufarsgögn og afstöðu þeirra sérfræðinga sem þar koma fram. Nefndin hefur jafnframt farið yfir aðstæður á Ítalíu og telur að kærandi og A geti fengið fullnægjandi félagslega og heilbrigðisaðstoð þar í landi.

Þá telur kærunefnd að gögn málsins beri ekki með sér að kærandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, s.s. ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða að hún geti vænst þess að staða hennar, í ljósi sömu ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. áðurnefnd viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Í framangreindum skýrslum og gögnum um aðstæður á Ítalíu kemur fram að einstaklingar með alþjóðlega vernd þar í landi hafi sama rétt á heilbrigðisþjónustu og ítalskir ríkisborgar að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Framangreint fær að auki stoð í frásögn kæranda. Þótt skýrslur um aðstæður á Ítalíu bendi til þess að aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar þar í landi séu að einhverju leyti lakari en aðstæður þeirra hér á landi, m.a. m.t.t. félagslegrar aðstoðar og aðgangs að félagslegum húsnæðisúrræðum, er það mat nefndarinnar að almennar aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar á Ítalíu séu ekki þess eðlis að þær, einar og sér, teljist til sérstakra ástæðna. Í því sambandi hefur nefndin jafnframt litið til þess sem fram kemur í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga að efnahagslegar ástæður geti ekki talist til sérstakra ástæðna.

Kærandi hefur greint frá því að óttast fyrrverandi kærasta sinn á Ítalíu sem hafi beitt hana andlegu, líkamlegu og kynferðislegu ofbeldi auk þess sem hann hafi reynt að þvinga hana í vændi. Þá hafi fyrrverandi kærasti hennar ráðist á hana með þeim afleiðingum að hún hafi þurft að leggjast inn á sjúkrahús. Kærandi greindi frá því að fyrrverandi kærasti hennar væri meðlimur í glæpasamtökum og henni hefði borist hótanir frá honum, m.a. í gegnum samfélagsmiðla. Kærandi greindi frá því að fyrrverandi kærasti hennar hafi hlotið 10 ára fangelsisrefsingu í kjölfar árásarinnar. Þá hefur kærandi lagt fram dóm ítalskra dómstóla sem ber með sér framangreint auk þess sem þar kemur fram að kæranda hafi verið dæmdar bætur vegna líkamsárásarinnar. Af framangreindum gögnum verður ráðið að löggæslan sé virk og að kærandi geti leitað til lögregluyfirvalda eða annarra þar til bærra yfirvalda óttist hún um öryggi sitt eða A á Ítalíu. Þá getur kærandi leitað til lögreglu óttist hún aðila á vegum fyrrverandi kærasta hennar auk þess sem hún geti leitað eftir aðstoð og stuðningi hjá félagasamtökum. Sem fyrr segir hafa ítölsk yfirvöld sýnt jákvæða viðleitni í baráttunni gegn mansali. Samkvæmt áðurnefndum skýrslum sæki yfirvöld á Ítalíu m.a. gerendur sem beiti konur ofbeldi til saka og þá er starfrækt neyðarlína fyrir þolendur ofbeldis sem þurfi aðstoð og tímabundinn dvalarstað. Kærandi greindi einnig frá því að hafa orðið fyrir fordómum á Ítalíu. Af framangreindum gögnum verður ráðið að ítölsk yfirvöld hafi tekið mikilvæg skref í þá átt að vinna gegn kynþáttafordómum, mismunun á grundvelli kynþáttar og hatursglæpum. Lögreglan á Ítalíu reki m.a. stofnun sem hafi það hlutverk að bæta forvarnir og aðgerðir lögreglu við hatursglæpum (í. Osservatorio per la Sicurezza Contro gli Atti Discriminatori). Stofnunin sé með netfang þar sem unnt sé að tilkynna mismunun á grundvelli m.a. kynþáttar, ríkisfangs og trúar. Það er mat kærunefndar að aðstæður kæranda séu ekki slíkar að hún geti ekki borið sig eftir þeirri þjónustu sem hún og A eiga að lögum rétt á og þurfa á að halda. Með hliðsjón af framangreindum heimildum og gögnum málsins er það mat kærunefndar að kæranda og A standi til boða grunnþjónusta og vernd á Ítalíu. Kærandi hefur ekki sýnt fram á að aðrar aðstæður hennar í viðtökuríki séu slíkar að viðmið tengd alvarlegri mismunun, sambærileg þeim sem 32. gr. a reglugerðarinnar lýsir, leiði til þess að taka beri umsókn hennar til efnismeðferðar hér á landi.

Í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga koma fram sérviðmið er varða börn og ungmenni. Þar segir m.a. að við mat á því hvort taka skuli umsókn til efnismeðferðar vegna sérstakra ástæðna skuli hagsmunir barnsins hafðir að leiðarljósi. Þá segir að við mat á hagsmunum barns skuli meðal annars að líta til þess hvort flutningur til viðtökuríkis hafi í för með sér hættu á að fjölskyldan aðskiljist eða muni aðskiljast.

Líkt og að framan er rakið er kærandi handhafi alþjóðlegrar verndar á Ítalíu og er með dvalarleyfi þar í landi en A er fædd hér á landi. Kærunefnd telur ljóst af framangreindum gögnum að A geti fengið dvalarleyfi á Ítalíu á grundvelli alþjóðlegrar verndar móður sinnar. Þá hefur kærandi greint frá því að faðir A sé búsettur á Ítalíu og sé handhafi alþjóðlegrar verndar þar í landi. Það er mat kærunefndar á grundvelli framangreindra upplýsinga um aðstæður á Ítalíu og gagna málsins að flutningur kæranda og barns hennar til Ítalíu muni ekki hafa í för með sér hættu á að fjölskyldan aðskiljist. Að því er varðar aðgengi A að menntun sé ljóst að hún eigi lagalegan rétt á endurgjaldslausri menntun á Ítalíu fram til a.m.k. 16 ára aldurs. Jafnframt geta foreldrar sótt um pláss á leikskóla fyrir börn sín frá þriggja ára aldri. Þá mun A eiga sama lagalegan rétt til heilbrigðisþjónustu og ríkisborgarar Ítalíu að því gefnu að kærandi skrái A inn í heilbrigðiskerfið.

Að öðru leyti og með vísan til niðurstöðu í málum kæranda og barns hennar og umfjöllunar um aðstæður barna með alþjóðlega vernd á Ítalíu er það mat kærunefndar að flutningur fjölskyldunnar til Ítalíu samrýmist hagsmunum barnsins þegar litið er m.a. til öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska, sbr. 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga. Þá er það niðurstaða nefndarinnar að það sé ekki andstætt réttindum barns kæranda að umsókn þess verði ekki tekin til efnismeðferðar hér á landi.

Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda og barns hennar er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæla með því að mál þeirra verði tekin til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærandi kvaðst í viðtali hjá Útlendingastofnun 11. júlí 2023 ekki hafa sérstök tengsl við Ísland. Þar að auki er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að hún og A hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd ljóst að 2. málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í málum kæranda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að hún sótti um alþjóðlega vernd hér á landi, en hún lagði fram umsókn sína 30. maí 2023. Samkvæmt 32. gr. c reglugerðar um útlendinga, eins og henni var breytt með reglugerð nr. 638/2019, er Útlendingastofnun heimilt að taka til efnismeðferðar umsókn barns sem hefur fengið vernd í öðru ríki, séu meira en 10 mánuðir liðnir frá því umsókn barst íslenskum stjórnvöldum.

Ákvæði 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga segir:

Ef beiting 1. mgr. mundi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því landi sem senda á umsækjanda til, skal taka umsókn til efnismeðferðar.

Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr. Við túlkun á inntaki 42. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd jafnframt að líta verði til þess að ákvörðun um brottvísun eða frávísun sem setur einstakling í raunverulega hættu á að verða fyrir pyndingum, ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu er í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, sbr. jafnframt 68. gr. stjórnarskrárinnar.

Við túlkun 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga lítur kærunefnd til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi túlkun hans á 3. gr. sáttmálans. Þá hefur kærunefnd talið rétt að hafa hliðsjón af þeim meginreglum sem Evrópudómstóllinn setur fram í dómum sínum að því leyti sem þær eru til skýringar á alþjóðlegum skuldbindingum íslenska ríkisins og eru samhljóma þeim.

Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er vísað til þeirrar meginreglu að með fyrirvara um alþjóðlegar skuldbindingar hafi ríki rétt til að stjórna hverjir ferðist yfir landamæri þeirra, hverjir dvelji á landsvæði þeirra og hvort útlendingi skuli vísað úr landi, sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli F.G. gegn Svíþjóð (nr. 43611/11) frá 23. mars 2016, 111. mgr., ákvörðun Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 65. mgr., og dóm í máli Üner gegn Hollandi (nr. 46410/99) frá 18. október 2006, 54. mgr. Dómstóllinn hefur engu að síður talið að flutningur einstaklings til annars ríkis geti leitt til brots á 3. gr. mannréttindasáttmálans ef viðkomandi einstaklingur geti á viðhlítandi hátt sýnt fram á að veruleg ástæða sé til að ætla, verði hann fluttur úr landi, að hann sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé andstæð 3. gr. sáttmálans, sbr. m.a. F.G. gegn Svíþjóð, 111. - 113. mgr. Í dómaframkvæmd dómstólsins er jafnframt byggt á því að annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans þurfi að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi (e. „must attain a minimum level of severity“ sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi (nr. 30696/09) frá 21. janúar 2011, 219. mgr.) til að ákvörðun um brottvísun eða frávísun hans verði talin brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Horfa verði til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar auk stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 219. mgr.

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur talið ómannlega meðferð vera m.a. þá sem beitt er að yfirlögðu ráði, í margar klukkustundir í senn og veldur annað hvort líkamlegu tjóni eða alvarlegum andlegum eða líkamlegum þjáningum, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Kudła gegn Póllandi (nr. 30210/96) frá 26. október 2000, 92. mgr. og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Þá hefur dómstóllinn talið meðferð vera vanvirðandi í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmálans þegar meðferðin niðurlægir eða lítillækkar einstakling, sýnir skort á virðingu fyrir eða gerir lítið úr mannlegri reisn hans, eða skapar ótta, angist eða vanmátt, sem er til þess fallinn að brjóta niður líkamlegt eða andlegt mótstöðuafl viðkomandi, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Pretty gegn Bretlandi (nr. 2346/02) frá 29. apríl 2002, 52. mgr. og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Dómurinn hefur talið að þó að líta verði til þess hvort meðferðin sé veitt af ásetningi sé það ekki að öllu leyti útilokað að hún teljist brot á 3. gr. þó svo hafi ekki verið, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Peers gegn Grikklandi (nr. 28524/95) frá 19. apríl 2001, 74. mgr.

Í ákvörðun Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 70. mgr., kemur m.a. fram að það eitt að efnahagsstaða einstaklings versni við frávísun eða brottvísun frá aðildarríki nái ekki því alvarleikastigi að teljast vanvirðandi meðferð og brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Þá verði greinin ekki túlkuð þannig að í henni felist skylda aðildarríkja til að sjá einstaklingum sem njóti alþjóðlegrar verndar fyrir húsnæði eða fjárhagsaðstoð sem geri þeim kleift að viðhalda ákveðnum lífskjörum. Dómstóllinn áréttaði jafnframt að einstaklingur sem standi til að vísa brott geti ekki gert kröfu um áframhaldandi dvöl í ríki í því skyni að njóta þar heilbrigðis- eða félagsþjónustu. Veruleg skerðing lífsgæða sé ekki nægjanleg til að teljast brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans nema sérstaklega sannfærandi mannúðarástæður mæli gegn endursendingu, sbr. 71. mgr. ákvörðunarinnar. Málið varðaði flutning einstæðrar móður með tvö ung börn sem voru með viðbótarvernd til Ítalíu og komst dómstóllinn einróma að þeirri niðurstöðu að málsástæður hennar um að flutningur til Ítalíu væri brot á 3., 8. og 13. gr. mannréttindasáttmálans væru bersýnilega tilhæfulausar og að mál hennar væri af þeim sökum ekki tækt til meðferðar. Um inntak „sérstaklega sannfærandi mannúðarástæðna“ vísast til dóms Mannréttindadómstóls Evrópu í máli N. gegn Bretlandi (nr. 26565/05), frá 27. maí 2008, 42. mgr., og Sufi og Elmi gegn Bretlandi (nr. 8319/07 og 11449/07) frá 28. nóvember 2011, 281.-292. mgr., en dómarnir setja háan þröskuld fyrir því að meðferð eða aðstæður teljist brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans.

Samkvæmt dómaframkvæmd Evrópudómstólsins eru lög Evrópusambandsins byggð á þeirri grundvallarforsendu að aðildarríki þess deila þeim sameiginlegu gildum sem Evrópusambandið byggist á. Sú forsenda leggur grunn að gagnkvæmu trausti um að þessi gildi séu viðurkennd, að lög Evrópusambandsins verði virt og að réttarkerfi aðildarríkjanna geti veitt sambærilega og virka vernd þeirra réttinda sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi mælir fyrir um, sbr. t.d. dóma Evrópudómstólsins í Jawo, C-163/17, frá 19. mars 2019, 80. mgr., Minister for Justice and Equality (Deficiencies in the system of justice), C-216/18 PPU, frá 25. júlí 2018, 35.-37. mgr., og Ibrahim o.fl. gegn Þýskalandi, C‑297/17, C‑318/17, C‑319/17 og C‑438/17, frá 30. apríl 2019, 83.-85. mgr.

Það er hins vegar ekki útilokað að viðtökuríki kunni að glíma við meiriháttar erfiðleika tengdum aðbúnaði flóttamanna sem gæti skapað verulega hættu á að umsækjandi sæti meðferð sem samrýmist ekki sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. t.d. dóm Evrópudómstólsins í máli N. S. o.fl., C-411/10 og C-493/1021, frá 21. desember 2011, 81. mgr. Af þeim sökum verður ekki byggt á því skilyrðislaust að aðildarríki Evrópusambandsins tryggi grundvallarmannréttindi, svo sem samkvæmt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. N. S. o.fl., 99., 100. og 105. mgr., og Ibrahim o.fl., 87. mgr. Evrópudómstóllinn hefur talið, m.a. í Jawo 85. mgr., að ekki megi flytja umsækjanda um alþjóðlega vernd til viðtökuríkis ef veigamikil rök standa til þess að raunveruleg hætta sé á að hann sæti þar eða við flutninginn ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi. Þeir annmarkar sem eru á meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd verða hins vegar að ná sérstaklega háu alvarleikastigi til að endursending teljist andstæð 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Þessu alvarleikastigi er náð þegar sinnuleysi stjórnvalda viðtökuríkis hefur þær afleiðingar að einstaklingur sem að öllu leyti er háður stuðningi ríkisins, t.d. vegna sérstaklega viðkvæmrar stöðu, verður í slíkri stöðu sárafátæktar að hann geti ekki mætt grundvallarþörfum sínum, og sem grefur undan líkamlegri og andlegri heilsu hans eða setur hann í aðstöðu sem er ósamrýmanleg mannlegri reisn, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 252.-263. mgr., og Jawo, 92. og 95. mgr., og Ibrahim o.fl., 90. mgr.

Til að endursending geti talist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þarf að sýna fram á, með vísan til hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar, að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé ósamrýmanleg ákvæðinu, sbr. fyrri umfjöllun. Ekki er nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri meðferð, sbr. Vilvarajah o.fl. gegn Bretlandi (mál nr. 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87) frá 30. október 1991, 111. mgr., N. gegn Finnlandi (mál nr. 38885/02) frá 26. júlí 2005, 167. mgr. og NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008, 109.-110. mgr.

Með vísan til framangreindra viðmiða, umfjöllunar um aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar í viðtökuríki og einstaklingsbundinna aðstæðna kærenda er það niðurstaða kærunefndar að ekki hafi verið sýnt fram á að kærendur eigi á hættu meðferð sem gangi gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Synjun á efnismeðferð umsókna kæranda og A um alþjóðlega vernd hér á landi og flutningur þeirra til viðtökuríkis leiðir því ekki til brots gegn 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Þar sem kærandi nýtur alþjóðlegrar verndar í viðtökuríki telur kærunefnd jafnframt að tryggt sé að hún verði ekki send áfram til annars ríkis þar sem líf hennar eða frelsi kann að vera í hættu, sbr. 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga.

Samkvæmt framansögðu verða mál kæranda og A ekki tekin til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Athugasemdir kæranda við hinar kærðu ákvarðanir og reglur stjórnsýsluréttar

Í greinargerð kæranda eru gerðar ýmsar athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar. Kærandi vísar m.a. til tiltekinnar alþjóðlegrar skýrslu þar sem fram kemur að sérstaklega viðkvæmir umsækjendur um alþjóðlega vernd standi frammi fyrir raunverulegri hættu á því að verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu við endursendingu til Ítalíu. Jafnframt vísar kærandi til greinargerðar innanríkisráðuneytisins frá desember 2015 um endursendingu umsækjenda um alþjóðlega vernd til Ítalíu. Kærunefnd tekur fram að í umræddri skýrslu sem og í greinargerð innanríkisráðuneytisins, sem er frá árinu 2015, er vísað til móttöku umsækjenda um alþjóðlega vernd á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Þar sem kærandi er handhafi alþjóðlegrar verndar á Ítalíu er ljóst að umræddar heimildir hafi, hvað þetta atriði varðar, ekki þýðingu fyrir mál hennar. Þá vísar kærandi til niðurstöðu dómstóls í Bretlandi frá 4. desember 2018 máli sínu til stuðnings en kærunefnd tekur fram að slíkar dómsúrlausnir hafi ekki fordæmisgildi að íslenskum rétti.

Í greinargerð kæranda er vísað til þess að Útlendingastofnun hafi ekki tryggt að starfsmaður með viðeigandi sérþekkingu og reynslu hafi unnið að máli kæranda, sbr. 4. málsl. 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga. Viðtal við kæranda hafi hvorki verið tekið af löglærðum fulltrúa Útlendingastofnunar né telur kærandi að séð verði að hinn sami fulltrúi hafi búið yfir sérþekkingu um þolendur mansals, nauðgana, heimilisofbeldis eða stöðu þungaðra kvenna. Þá hafi ákvarðanirnar verið unnar af hinum sama fulltrúa sem ekki sé löglærður. Telur kærandi að hinar kærðu ákvarðanir hafi ekki verið unnar í samræmi við lög enda sé hún einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu með nýfætt barn á sínu framfæri og ljóst að ítarlegt og nákvæmt mat þurfi að fara fram á stöðu hennar til þess að ákvörðun í máli hennar standist kröfur laga. Þá beri hinar kærðu ákvarðanir með sér að ekki hafi verið leitað til utanaðkomandi fagaðila.

Af ákvörðun Útlendingastofnunar og viðtali við kæranda má sjá að lagt hafi verið mat á málsástæður og stöðu kæranda. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun 11. júlí 2023. Aðspurð kvaðst kærandi m.a. vera við ágæta líkamlega heilsu en hún glími við martraðir vegna fyrri áfalla. Þá gæti hún ekki kreppt vinstri hönd og finni til í fæti þegar það væri kalt í veðri. Af endurriti viðtals við kæranda má sjá að fulltrúi Útlendingastofnunar hafi spurt út í andlegt og líkamlegt heilsufar hennar, s.s. hvort hún hafi leitað til læknis í viðtökuríki eftir flutning þangað, hvernig andlegt og líkamlegt heilsufar hennar væri og hvernig þau andlegu vandamál sem hún glími við hefðu áhrif á daglegt líf. Þá hafi kærandi verið spurð út í meðgöngu sína. Af ákvörðun Útlendingastofnunar má sjá að lagt hafi verið mat á þá þjónustu sem handhafar alþjóðlegrar verndar á Ítalíu hafi aðgang að, m.a. þegar kemur að heilbrigðisþjónustu, velferðarþjónustu og atvinnumarkaði á Ítalíu. Þá er jafnframt ljóst að kærandi var metinn einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga og hefur sem slíkur notið víðtækrar heilbrigðisþjónustu hér á landi, sbr. framlögð heilsufarsgögn. Með tilliti til heildarmats í máli kæranda telur kærunefnd ljóst að ítarlegri rannsókn á heilsufari hennar og framlagning frekari gagna hefði ekki getað haft áhrif á niðurstöðu í máli hennar enda er ekkert sem bendir til þess að hún glími við mikil og alvarleg veikindi, sbr. viðmið í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Er það mat kærunefndar að málsmeðferð Útlendingastofnunar hafi verið í samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga, sbr. 2. mgr. 23. gr. og 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga auk þess sem ekki verður talið að skort hafi þau meginsjónarmið sem hafi verið ráðandi við mat stofnunarinnar samkvæmt 1. málsl. 1. mgr. 22. gr. stjórnsýslulaga. Með tölvubréfi kærunefndar, dags. 19. júní 2023, var kæranda einnig leiðbeint um að leggja fram frekari heilsufarsgögn í málinu, en kærunefnd tekur fram að heilsufarssaga kæranda hefur að öllu leyti verið lögð til grundvallar í málinu. Kærunefnd tekur fram að ekki er gert skilyrði í lögum um útlendinga að starfsmenn Útlendingastofnunar sem vinni að ákvörðunum stofnunarinnar séu löglærðir. Er þrautavarakröfu kæranda hafnað.

Brottvísun og endurkomubann

Í 3. mgr. 43. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 kemur fram að verði umsækjanda um alþjóðlega vernd ekki veitt dvalarleyfi skuli Útlendingastofnun taka ákvörðun um frávísun eða brottvísun eftir ákvæðum laga um útlendinga og að útlendingur sem sótt hafi um alþjóðlega vernd teljist hafa áform um að dveljast á landinu lengur en 90 daga. Samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga skal vísa útlendingi úr landi sem dvelst ólöglega í landinu eða þegar tekin hefur verið ákvörðun sem bindur enda á heimild útlendings til dvalar í landinu svo framarlega sem ákvæði 102. gr. laganna eigi ekki við. Í 102. gr. laganna er kveðið á um vernd og takmarkanir við ákvörðun um brottvísun. Samkvæmt 3. mgr. 102. gr. laganna skal brottvísun ekki ákveðin ef hún, með hliðsjón af atvikum, alvarleika brots og tengslum útlendings við landið, felur í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart útlendingi eða nánustu aðstandendum hans. Sérstaklega skal taka tillit til þess ef um barn eða nánasta aðstandanda barns er að ræða og skal það sem barni er fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun. Við mat á því hvort brottvísun feli í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart útlendingi verður að hafa ákvæði 71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. nr. 33/1944 og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs og fjölskyldu til hliðsjónar. Þegar útlendingur á hagsmuna að gæta í skilningi 8. gr. sáttmálans verður ákvörðun um brottvísun að vera í samræmi við það sem lög mæla fyrir um og nauðsyn ber til í lýðræðislegu þjóðfélagi, sbr. 2. mgr. 8. gr. sáttmálans.

Samkvæmt 1. mgr. 101. gr. laganna felst í endanlegri ákvörðun um brottvísun skylda útlendings til þess að yfirgefa Schengen-svæðið nema viðkomandi hafi heimild til dvalar í öðru ríki sem er þátttakandi í Schengen-samstarfinu. Með lögum um landamæri nr. 136/2022 voru gerðar breytingar á 98. gr. laga um útlendinga sem leiða til þess að brottvísun og endurkomubann er nú beitt þar sem áður var beitt frávísun en veita skal frest til sjálfviljugrar heimfarar sbr. 104. gr. laga um útlendinga. Sá sem sætir slíkri ákvörðun getur komist hjá endurkomubanni með því að yfirgefa landið sjálfviljugur innan frestsins sbr. 3. mgr. 101. gr. laga um útlendinga. Umræddar lagabreytingar voru m.a. gerðar til að tryggja að framkvæmd brottvísana hér á landi væri í samræmi við tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2008/115/EB um sameiginleg viðmið og skilyrði fyrir brottvísun og endursendingum ríkisborgara utan EES sem dveljast ólöglega á yfirráðasvæði aðildarríkjanna (brottvísunartilskipunin) sem Ísland er skuldbundið af vegna þátttöku í Schengen-samstarfinu.

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi 30. maí 2023. Eins og að framan greinir hefur umsóknum hennar og A um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð. Hafa þær því ekki frekari heimild til dvalar. Af framangreindu leiðir að með hinum kærðu ákvörðunum var réttilega bundinn endir á heimild kæranda og A til dvalar hér á landi og ber því samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga að vísa kæranda og A úr landi nema 102. gr. laganna standi því í vegi.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun var kæranda gefið færi á að andmæla mögulegri brottvísun og endurkomubanni frá Íslandi. Kærandi kvaðst eiga bróður á Ítalíu en hún treysti sér ekki til að færa fram andmæli. Með vísan til framkominna gagna, athugasemda kæranda og umfjöllunar kærunefndar um aðstæður kæranda á Ítalíu telst brottvísun kæranda frá Íslandi og endurkomubann ekki fela í sér ósanngjarna ráðstöfun í skilningi 3. mgr. 102. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til 3. mgr. 98. gr. laga um útlendinga skal kærandi yfirgefa landið án tafar. Samkvæmt 2. mgr. 104. gr. laganna skal að jafnaði veita frest í 7-30 daga til sjálfviljugrar heimfarar. Með vísan til meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga verður að skilja orðalagið án tafar þegar veittur er frestur til sjálfviljugrar heimfarar svo að miða verði við lágmarksfrest í 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga. Frestur kæranda til sjálfviljugrar heimfarar er því 7 dagar og tekur ákvörðun um brottvísun og endurkomubann ekki gildi yfirgefi kærandi landið sjálfviljug án tafar. Ákvarðanir Útlendingastofnunar um brottvísun og endurkomubann eru staðfestar.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið þykir rétt að staðfesta ákvarðanir Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð:

Ákvarðanir Útlendingastofnunar eru staðfestar.

The decisions of the Directorate of Immigration are affirmed.

Valgerður María Sigurðardóttir

Bjarnveig Eiríksdóttir Gunnar Páll Baldvinsson

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála