Nr. 468/2024 Úrskurður

Hinn 10. maí 2024 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 468/2024

í stjórnsýslumáli nr. KNU24010113

Kæra […] á ákvörðun Útlendingastofnunar

Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 30. janúar 2024 kærði einstaklingur er kveðst heita […], vera fæddur […] og vera ríkisborgari Sómalíu (hér eftir kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 24. janúar 2024, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.

Samkvæmt 6. mgr. 8. gr. laga um útlendinga skal kærunefnd meta að nýju alla þætti kærumáls og getur ýmist staðfest ákvörðun, breytt henni eða hrundið að nokkru eða öllu leyti. Þá getur nefndin einnig vísað máli til meðferðar að nýju hjá þeirri stofnun sem tók hina kærðu ákvörðun. Við meðferð kæru fer því fram sjálfstætt efnislegt mat á því hvort kærandi eigi rétt á veitingu alþjóðlegrar verndar á grundvelli 1. eða 2. mgr. 37. gr. laganna, hvort skilyrði séu fyrir veitingu dvalarleyfis á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laganna og hvort skilyrði fyrir brottvísun séu uppfyllt ef svo á við. Auk þess fer fram skoðun á því hvort formreglum laga um útlendinga og stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hafi verið fullnægt. Kröfur í máli þessu eru í samræmi við framangreint.

Þá gerir kærandi þrautaþrautavarakröfu um að honum verði veitt vernd hér á landi á grundvelli ríkisfangsleysis.

Kæruheimild er í 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

Málsatvik

Samkvæmt lögregluskýrslu kom kærandi til landsins frá Ítalíu og lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd 14. nóvember 2022. Kvaðst kærandi hafa fengið aðstoð smyglara við að komast úr landi en hann hafi ætlað sér að fara til Kanada. Hann hafi aldrei heyrt um Ísland og hafi ekki vitað fyrst hvar hann væri. Kærandi kvað smyglara hafa gefið honum farmiða sem hann hafi týnt í flugvélinni og hann hafi aldrei verið með vegabréf eða annars konar skilríki á sér til að ferðast. Kærandi kvaðst hafa lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd á Ítalíu en verið synjað. Kvaðst kærandi hafa farið frá Sómalíu 5. janúar 2022 til Eþíópíu, þaðan til Súdan og þaðan til Líbíu þar sem hann hafi verið í fangelsi í sjö mánuði. Þaðan hafi hann farið til Ítalíu og síðan til Íslands.

Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun 29. apríl 2023 ásamt löglærðum talsmanni. Þar greindi kærandi frá því að hann væri frá borginni Qoryoley í neðra-Shabelle héraði í Suður-Sómalíu og væri meðlimur minnihlutaættbálksins […]. Kvað kærandi meðlimi ættbálksins sæta mismunun í Sómalíu og móðir hans hafi verið smánuð þegar kærandi hafi verið lítill. Þá hafi eldri bróðir kæranda kynnst konu úr meirihlutaættbálki en fjölskylda hennar hafi ekki leyft henni að kvænast honum þar sem hann tilheyrði minnihlutaættbálki. Þau hafi flutt saman til Mógadisjú og í kjölfarið hafi fjölskylda hennar ráðist inn á fjölskylduheimili kæranda, skemmt eigur þeirra og lamið kæranda. Þá hafi bróðir kæranda óvart skotið bróður eiginkonu sinnar. Bróðir kæranda hafi flúið og í kjölfarið hafi faðir konunnar lýst því yfir að hann hygðist myrða kæranda til að hefna fyrir morð sonar síns. Móðir kæranda hafi aðstoðað hann við að flýja til borgarinnar Beledeweyne nálægt landamærum Eþíópíu og þaðan til Eþíópíu. Í Eþíópíu hafi kærandi kynnst smyglara sem hafi aðstoðað hann við að fara til Súdan og þaðan til Líbíu. Í Líbíu hafi kærandi lent í sex mánaða fangelsi þar sem hann hafi sætt líkamlegum og andlegum pyndingum uns ótilgreindir sómalskir menn hafi hjálpað honum að sleppa með því að greiða lausnargjald fyrir kæranda. Kærandi hafi kynnst smyglara í Líbíu sem hafi aðstoðað hann við að fara til Ítalíu en hann hafi ákveðið að sækja ekki um alþjóðlega vernd þar. Kærandi hafi flutt til Mílanó og kynnst nafngreindum sómölskum manni sem hafi tjáð kæranda að hann væri ekki öruggur á Ítalíu þar sem aðilarnir sem væru á eftir honum væru kannski á Ítalíu og gætu unnið honum mein. Kærandi hafi því fengið aðstoð smyglara við að fara til Kanada en för hans hafi verið stöðvuð hér á landi.

Með ákvörðun Útlendingastofnunar var kæranda synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt brottvísað frá landinu og ákvarðað endurkomubann til tveggja ára. Kærandi kærði ákvörðunina til kærunefndar 30. janúar 2024. Greinargerð barst kærunefnd 13. febrúar 2024.

Greinargerð til kærunefndar

Nefndin hefur farið yfir greinargerð kæranda og fylgiskjöl og lagt mat á þau sjónarmið er þar koma fram. Verða aðeins reifuð hér helstu atriði greinargerðarinnar.

Í greinargerð er aðstæðum kæranda lýst. Þar kemur m.a. fram að hann hafi fæðst í Qoryoley í neðra-Shabelle umdæmi í Suður-Sómalíu. Hann tilheyri minnihlutaættbálknum […] sem hafi átt undir högg að sækja í Sómalíu. Kærandi hafi ekki átt möguleika á sömu skólagöngu og aðrir auk þess sem lögreglan hafi ekki veitt honum aðstoð þegar hann hafi þurft á henni að halda. Kærandi hafi verið alinn upp af einstæðri móður og hafi hann aldrei þekkt föður sinn. Þá hafi fjölskylda mágkonu kæranda ráðist á heimili kæranda í leit að bróður hans í kjölfar þess að hinn síðarnefndi hafi skotið bróður eiginkonu sinnar í sjálfsvörn 4. janúar 2022. Móðir kæranda hafi leitað til lögreglu sem hafi ekki veitt henni aðstoð. Móðir kæranda hafi því aðstoðað kæranda við að flýja land þar sem fjölskylda mágkonu hans hafi ætlað að myrða kæranda í hefndarskyni. Kærandi hafi farið til Eþíópíu, þaðan til Súdan og loks til Líbíu þar sem honum hafi verið haldið föngnum í sex mánuði og sætt pyndingum. Þegar hann hafi losnað hafi hann farið á bát til Ítalíu þar sem hann hafi dvalið í um tvo mánuði. Kærandi hafi síðan komið til Íslands og myndað tengingu við landið. Hann eigi t.a.m. kærustu hér á landi og eigi þau von á barni.

Í greinargerð kæranda er vísað til landaskýrslna og er mati Útlendingastofnunar á aðstæðum í Sómalíu mótmælt.

Kærandi krefst þess aðallega að verða veitt alþjóðleg vernd sem flóttamaður hér á landi samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir af hálfu hryðjuverkasamtakanna Al-Shabaab í heimaríki. Þá tilheyri hann minnihlutaættbálki.

Verði ekki fallist á aðalkröfu málsins krefst kærandi þess til vara að verða veitt viðbótarvernd hér á landi með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð við komu til heimaríkis. Einnig eigi hann á hættu að verða fyrir skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka.

Til þrautavara krefst kærandi þess að verða veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Reglur stjórnsýsluréttar og málsmeðferð samkvæmt lögum um útlendinga

Í greinargerð kæranda eru færð rök fyrir því að ekki hafi verið farið að málsmeðferðarreglum. Telur kærandi að málsmeðferð stofnunarinnar og hin kærða ákvörðun brjóti gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga þar sem Útlendingastofnun hafi ekki látið kæranda þreyta tungumála- og staðháttapróf. Útlendingastofnun hafi ekki skoðað aðstæður í heimabæ kæranda og þannig ekki framkvæmt einstaklingsbundið mat á aðstæðum hans í heimaríki.

Ljóst er af lestri ákvörðunar Útlendingastofnunar að fjallað var um heimabæ kæranda og komist að þeirri niðurstöðu að einstaklingsbundnar aðstæður kæranda væru ekki þess eðlis að hann ætti á hættu ofsóknir eða meðferð sem félli undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga við komu þangað aftur. Kærunefnd hefur farið yfir málsmeðferð Útlendingastofnunar og hina kærðu ákvörðun sem er í samræmi við málsmeðferðarreglur stjórnsýslulaga, nr. 37/1993. Af þeim sökum er ekki ástæða til þess að fella ákvörðun Útlendingastofnunar úr gildi.

Alþjóðleg vernd

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Við mat á umsóknum um alþjóðlega vernd verða stjórnvöld því að leggja mat á auðkenni umsækjanda, landaupplýsingar um það heimaríki umsækjanda sem til meðferðar er og trúverðugleika frásagnar umsækjanda.

Við mat á trúverðugleika er höfð til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá er tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á því hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga hefur kærunefnd talið rétt að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Auðkenni og ríkisfang

Kærandi hefur kvaðst vera ríkisborgari Sómalíu. Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi hafi ekki lagt fram neitt sem til þess sé fallið að sanna á sér deili og því ekki sannað hver hann sé með fullnægjandi hætti. Var því leyst úr auðkenni kæranda á grundvelli mats á trúverðugleika og komst Útlendingastofnun að þeirri niðurstöðu að kærandi væri frá Sómalíu þó auðkenni hans væri að öðru leyti óupplýst. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að hnekkja framangreindu mati Útlendingastofnunar og verður því lagt til grundvallar að kærandi sé sómalskur ríkisborgari.

Verður því þrautaþrautavarakröfu kæranda um vernd á grundvelli ríkisfangsleysis hafnað.

Landaupplýsingar

• Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Sómalíu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:
• 2021 Report on International Religious Freedom: Somalia (US Department of State, 2. júní 2022);
• 2022 Country Reports on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 20. mars 2023);
• 2021 Country Reports on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 12. apríl 2022);
• 2022 UNICEF Somalia Annual Report (UNICEF Somalia, febrúar 2023);
• Amnesty International Report 2022/23 – Somalia (Amnesty International, 27. mars 2023);
• Amnesty International Report 2022/23 – The State of the World’s Human Rights (Amnesty International, 27. mars 2023)
• BTI 2022 Country Report – Somalia (Bertelsmann Stiftung, 23. febrúar 2022);
• Benadir Regional Report 2020, Somali Health and Demographic Survey (SHDS) (Somalia National Bureau of Statistics, júlí 2021);
• Challenges Facing the Health System in Somalia and Implications for Achieving the SDGs (European Journal of Public Health, 30. september 2020);
• Clans in Somalia (Austrian Centre for Country of Origin and Asylum Research and Documentation (ACCORD), desember 2009);
• Country Background Note – Somalia (UK Home Office, desember 2020);
• Country Guidance: Somalia (EUAA, júní 2022);
• Country of Origin Information – Somalia: Health System (Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• Country Policy and Information Note – Somalia: Al-Shabaab (UK Home Office, nóvember 2020);
• Country Policy and Information Note – Somalia: Majority clans and minority groups in south and central Somalia (UK Home Office, júní 2017);
• Country Policy and Information Note: Security and humanitarian situation in Mogadishu, Somalia (UK Home Office, maí 2022);
• Country Reports on Terrorism 2020 – Somalia (US Department of State, 16. desember 2021);
• DFAT Country Information Report Somalia (DFAT, 13. júní 2017);
• EASO COI Report: Somalia Actors (EUAA, 1. júlí 2021);
• EASO Country of Origin Information Report: Somalia – Targeted profiles (EUAA, 19. september 2021);
• Freedom in the World 2023 – Somalia (Freedom House, 2023);
• Humanitarian Needs Overview 2023 – Somalia (OCHA, 8. febrúar 2023);
• International Protection Considerations with Regard to People Fleeing Somalia (UNHCR, . september 2022);
• Key socio-economic indicators (EUAA, september 2021);
• Protection of Civilians: Building the Foundation for Peace, Security and Human Rights in Somalia (OHCHR, UNSOM, 10. desember 2017);
• Query response on Somalia: Al-Shabaab (2021 – March 2023) (leadership, objectives, structure; recruitment; areas of operation and activities; financing; attacks; targets; capacity to track individuals; state response) (Immigration and Refugee Board of Canada, 7. mars 2023);
• Reply by the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) in response to request for guidance on the application of the internal flight or relocation alternative, particularly in respect of Mogadishu, Somalia (UNHCR, 25. eptember 2013);
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 19. maí 2021);
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 8. febrúar 2022); 
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 15. júní 2023);
• Somalia. Al-Shabaab areas in Southern Somalia (Landinfo, 21. maí 2019);
• Somalia: Al-Shabaab and local employees of AMISOM, the UN and other international organisations (Landinfo, 2. júní 2015);
• Somalia: Al-Shabaab Regains Lost Territories as Tax Dispute Halts Counter-Insurgency Operation (ACLED, 2. júní 2023);
• Somalia: Basisinfo (Landinfo, 22. mars 2021);
• Somalia: Counter-Insurgency Operation Gains Regional Support in Phase Two as al-Shabaab Attacks and Political Differences Persist (ACLED, 21. apríl 2023);
• Somalia country profile (BBC, 20. desember 2022);
• Somalia: Defection, desertion and disengagement from Al-Shabaab (EUAA, 13. febrúar 2023);
• Somalia: Fact-Finding Mission to Mogadishu in March 2020 – Security situation and humanitarian conditions in Mogadishu (Finnish Immigration Service, 7. ágúst 2020);
• Somalia: Det generelle voldsbildet og al-Shabaabs aktivitet i ulike deler av landet (Landinfo, 3. júní 2021);
• Somalia: Health system (The Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• Somalia: Kampene i Mogadishu den 25. April 2021 og sikkerhetssituasjonen i byen etter dette (Landinfo, 15. júní 2021);
• Somalia. Key crises to watch in 2023 (Acaps, 14. apríl 2023);
• Somalia: Klan, familie, migrasjon og bistand ved (re)etablering (Landinfo, 24. júní 2020);
• Somalia: The Security situation in Mogadishu and al-shabaab’s influence in the city, (Landinfo, 8. september 2022);
• Somalia – Security situation (EUAA, 21. febrúar 2023);
• Somalia – Security situation update (EUAA, 25. apríl 2023):
• Somalia Situation Update: April 2023 (ACLED, 21. apríl 2023);
• Somalia Situation Reports 2023 (UNICEF, . september 2023);
• Somalia: Violence in Mogadishu and developments since 2012 (Landinfo, 30. október 2020);
• Somalia: UN expert warns health care standards “dangerously low“ (UNHRC, 5. apríl 2022);
• South and Central Somalia – Security Situation, Al-Shabaab Presence, and Target Groups (Danish Refugee Council, mars 2017);
• South and Central Somalia – Security situation, forced recruitment, and conditions for returnees (The Danish Immigration Service, júlí 2020);
• The World Factbook – Somalia (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 24. apríl 2024);
• UNHCR Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Asylum -Seekers from Somalia (UNHCR, 5. maí 2010);
• UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I) (UNHCR, maí 2016);
• Vefsíða Minority Rights Group – Somalia (https://minorityrights.org/country/somalia/, síðast uppfært í júní 2019);
• Voices Somalia – A Qualitative Assessment (UNFPA, . september 2021) og
• World Report 2024 – Somalia: Events of 2023 (Human Rights Watch, 11. janúar 2024).

Sómalía er sambandslýðveldi með tæplega 13 milljónir íbúa. Ríkið lýsti yfir sjálfstæði frá Bretum og Ítölum þann 1. júlí 1960. Hinn 20. september 1960 gerðist Sómalía aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi sem og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1990. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1975 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 1990. Sómalía fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins árið 2015 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2019.

Í skýrslu EUAA frá árinu 2016 kemur fram að árið 1991 hafi brotist út borgarastyrjöld í Sómalíu eftir að vopnaðir andspyrnuhópar hafi steypt þáverandi forseta landsins, Siad Barre, og ríkisstjórn hans af stóli. Næstu ár hafi einkennst af miklum átökum og lögleysu í landinu án þess að starfhæf ríkisstjórn væri við völd. Í ágúst 2012 hafi fyrsta varanlega alríkisstjórnin verið mynduð frá því borgarastyrjöldin hafi hafist. Frá árinu 2009 hafi átök verið bundin við mið- og suðurhluta Sómalíu á milli ríkisstjórnar landsins og bandamanna þeirra annars vegar og íslamskra öfgahópa hins vegar, einkum Al-Shabaab, sem hafi náð stjórn á nokkrum svæðum í landinu. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2023 beri hryðjuverkasamtökin Al-Shabaab m.a. ábyrgð á fjölda hryðjuverkaárása síðustu ár í Sómalíu sem kostað hafi hundruð óbreyttra borgara lífið. Samkvæmt skýrslu öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna frá því í maí 2020 sé almennt öryggisástand í Sómalíu sveiflukennt. Megi rekja það til aukningar hryðjuverkaárása í landinu, fjölgunar glæpa og vopnaðra átaka sem hafi verið viðvarandi frá því í janúar 2020. Al-Shabaab hafi aukið árásir sínar í Mógadisjú og í Boosasoo í Bari héraði í Puntlandi. Samkvæmt skýrslu EUAA frá 2023 var mánaðarlegt meðaltal svokallaðra öryggisatvika, þ.e. bardaga, sprenginga og ofbeldis gagnvart almennum borgurum, um 240 á tímabilinu janúar 2022 til nóvember 2022.

Fram kemur í skýrslu EUAA frá júní 2022 að Al-Shabaab séu sómölsk herská samtök íslamskra súnnísalafi jihadista sem hafi myndast upp úr síðustu aldamótum. Sameiginleg hugmyndafræði samtakanna sé að berjast á móti ríkisstjórn landsins sem sé studd af vestrænum öflum. Hafi samtökin áður fyrr farið með yfirráð yfir Mógadisjú en hafi með hervaldi verið þröngvað í burtu frá helstu þéttbýliskjörnum borgarinnar. Samtökin stjórni í reynd svæðum við Juba og Shabelle-dölum, svæðum í kringum Harardhere, El Dher og El Buur í mið-Sómalíu og stórum hluta af landsvæðum annars staðar í landinu. Til að fjármagna samtökin haldi þau úti skattheimtu við eftirlitsstöðvar, kúgi fé af fyrirtækjum, leggi á innflutningsskatt í helstu höfnum og á fasteignafélög. Þá skattleggi samtökin einnig búfé, landbúnaðarafurðir og áveitu, auk þess að innheimta svonefnt zakat sem sé árleg trúarleg skylda til að greiða tiltekið hlutfall af auði einstaklings til fátækra. Þá skattleggi Al-Shabaab embættismenn sem láti samtökunum eftir hluta af launum sínum til að verða ekki skotmark þeirra.

Í skýrslu Landinfo frá árinu 2019 kemur fram að Al-Shabaab hafi tekið yfir stjórn stærsta hluta Suður-Sómalíu árin 2008 til 2010. Á árunum 2011 til 2015 hafi friðargæsla Afríkuþjóða í Sómalíu (The African Union Mission in Somalia (AMISOM)) studd m.a. af Sameinuðu þjóðunum, og fleiri samtök stjórnvalda tekist að ná stjórn á Mógadisjú og í kjölfarið öðrum bæjum Suður-Sómalíu. Markmið AMISOM sé m.a. að draga úr hættunni sem stafi af Al-Shabaab og öðrum vopnuðum hópum og koma á stöðugleika og öryggi í landinu undir stjórn sómölsku ríkisstjórnarinnar. Þrátt fyrir það hafi Al-Shabaab náð yfirráðum yfir nokkrum bæjum í suðurhluta landsins að nýju á árunum 2016 og 2017 og hafi einnig viss áhrif á þeim svæðum þar sem samtökin hafi ekki varanlega viðveru. Sterkir ættbálkar hafi ákveðið svigrúm til að semja við samtökin en flestir hræðist hefndaraðgerðir þeirra. Al-Shabaab hafi umfangsmikið net uppljóstrara og bandamanna sem fari tiltölulega frjálslega um á svæðum þar sem sómölsk yfirvöld hafi ekki yfirtekið. Hópar Al-Shabaab starfi í litlum hreyfanlegum hópum sem hægt sé að safna saman þegar þörf krefji t.d. til þess að gera árásir eða ráðast gegn fólki sem sé á móti þeim. Heimildir bendi til þess að slíkir hópar séu sérstaklega virkir í kringum svæði sem sómölsk yfirvöld og stuðningsmenn þeirra hafi yfirráð yfir. Í skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá september 2022, sem fjallar um mat á umsóknum einstaklinga um alþjóðlega vernd frá Sómalíu, kemur fram að þeir sem tilheyri áhættuhópi vegna ofsókna af hálfu Al-Shabaab séu m.a. einstaklingar sem tengist eða taldir séu tengjast sómölskum yfirvöldum á einhvern hátt, einstaklingar sem taldir séu brjóta gegn sharía lögum eða tilskipunum sem Al-Shabaab hafi sett fram, þ. á m. þeir sem hafi yfirgefið Al-Shabaab, fjölmiðlamenn, einkum þeir sem gagnrýni Al-Shabaab, baráttufólk fyrir mannréttindum og einstaklingar sem Al-Shabaab hafi kúgað fé út úr.

Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá árinu 2020 er árangursrík vernd stjórnvalda á yfirráðasvæðum Al-Shabaab ekki tiltæk. Ríkisstjórn landsins hafi leitast við að bæta öryggisþjónustu sína með aðstoð AMISOM. Í höfuðborg Sómalíu, Mógadisjú, og á öðrum þéttbýlisstöðum þar sem ríkisstjórnin sé við völd séu öryggissveitir veikburða sökum skorts á fjármagni, fullnægjandi búnaði og skorts á þjálfun starfsmanna. Í skýrslu Landinfo frá árinu 2018 kemur fram að sómalska lögreglan (e. Somali Police Force) sé virk og sýnileg í höfuðborginni Mógadisjú. Megináhersla lögreglunnar sé að vernda stofnanir ríkisins gegn árásum Al-Shabaab. Aftur á móti ber heimildum saman um að lögreglan hafi takmarkaða getu til að vernda einstaklinga gegn ofbeldi, þ.m.t. að rannsaka, ákæra og refsa fyrir ofbeldisbrot. Þá kemur fram að spilling sé útbreidd meðal lögreglu og hjá dómstólum. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 kemur fram að öryggisástand í Sómalíu sé sveiflukennt og Al-Shabaab fremji flest brot gegn óbreyttum borgurum í Suður- og Mið-Sómalíu. Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2022 kemur fram að Al-Shabaab hafi borið ábyrgð á um 60% dauðsfalla almennra borgara á tæplega 9 mánaða tímabili árin 2020 og 2021.

Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá janúar 2019 kemur fram að ættbálkakerfið sé mikilvægur hluti af auðkenni íbúa Sómalíu og að kerfið hafi áhrif á alla þætti samfélagsins. Ættbálkakerfið sé stigskipt en neðst í stigskiptingunni séu fátækir ættbálkar og minnihlutahópar sem tilheyri ekki ættbálkasamfélaginu. Í skýrslunni kemur fram að í Sómalíu séu fjórir stærstu ættbálkarnir Darod, Hawiye, Isaaq og Dir. Samkvæmt UNHCR eru þeir ættbálkar sem eru í minnihluta í Sómalíu; Bantu/Jareer Bravense, Rerhamar, Bajuni, Eeyle, Jaaji/Reer Maanyo, Barawani, Galgala, Tumaal, Yibir/Yibron og Midgan/Gaboye. Það að tilheyra ættbálki sem sé í minnihluta leiði ekki sjálfkrafa til þess að einstaklingur sé í hættu á að verða fyrir ofsóknum. Þá bendi gögn til þess að í norðurhluta Sómalíu, m.a. í Sómalílandi, fari ástandið batnandi og að ættbálkar sem séu í meirihluta þar séu umburðarlyndari heldur en á öðrum svæðum í Sómalíu. Minnihlutahópar tilheyri lægstu stétt sómalska samfélagsins, og hafi gert það allt frá því um 1900, og þeir sem tilheyri minnihlutahópi séu oft kallaðir ,,stéttleysingar“ (e. outcaste groups) eða Sab. Til minnihlutahópa teljist m.a. þeir sem tilheyri Midgan, Tumal og Yibro. Midgan séu í dag einnig kallaðir Gaboye, Madhibaan og Musse Deriyo.

Samkvæmt upplýsingasíðu Minority Rights Group heyrir ættbálkurinn Gaboye til minnihluta í Sómalíu. Ættbálkurinn teljist til viðkvæmra hópa í landinu og flestir meðlimir hans séu verkafólk, t.d. smiðir, sútarar og hárskerar. Minnihlutaættbálkar í Sómalíu, m.a. Gaboye, falli almennt utan verndarsviðs valdamestu ættbálkanna í landinu. Þá hafi ættbálkurinn lítið stjórnmálalegt vald og sé sérstaklega berskjaldaður fyrir árásum og eignaupptöku, einkum á átakatímum. Í Sómalíu, þar sem allir íbúar standi frammi fyrir einhvers konar ógn, séu minnihlutahópar í sérstakri hættu. Samkvæmt skýrslu EUAA frá 2023 veiti ríkisstofnanir, sem samanstandi af meðlimum stærri ættbálka, meðlimum Gaboye ekki vernd gegn brotum, þ. á m. kynferðisbrotum, ránum og líkamsárásum. Þá skorti meðlimi Gaboye aðgang að formlegri menntun, efnahagslegum auðlindum og séu að mestu útilokaðir frá stjórnmálum. Fram kemur í skýrslunni að ættbálkurinn hafi ýmsar neikvæðar staðalímyndir, t.a.m. að konurnar séu vændiskonur og að meðlimir hans séu ekki alvöru múslímar. Einnig séu meðlimir hans álitnir óhreinir og óæðri í sómalísku samfélagi og samkvæmt þjóðsögum megi rekja það til þess að forfeður ættbálskins hafi borðað kjöt af látinni skepnu en samkvæmt íslamskri og sómalískri menningu sé það óhreint kjöt. Meðlimir Gaboye njóti takmarkaðrar verndar um alla Sómalíu. Þeir sæti áreitni og kúgun í skjóli refsileysis, einkum í Sómalílandi og Suður-Sómalíu. Meðlimir ættbálksins séu dreifðir um landið en ættbálkurinn sé fjölmennasti minnihlutahópurinn í Sómalílandi. Þó séu þeir einnig búsettir, en í minna mæli, í Eþíópíu, Puntlandi og Suður-Sómalíu. Einstaklingum í Midgan sé mismunað í skólakerfinu sem verði til þess að fá börn úr ættbálkinum útskrifist úr skólakerfinu. Þetta hafi orðið til þess að skortur sé á menntuðum einstaklingum í framangreindum ættbálkum sem ýti enn frekar undir fordóma gagnvart ættbálknum á borð við Midgan sem og félagslega undirokun ættbálksins. Þá séu ekki meiri líkur á að einstaklingur sem tilheyri ættbálknum í minnihluta verði fyrir almennu ofbeldi frekar en aðrir Sómalar af meirihlutaættbálkum.

Í framangreindum gögnum kemur fram að heilbrigðiskerfi Sómalíu sé í grunninn einkavætt og þó svo að það hafi tekið töluverðum framförum á undanförnum árum séu töluverðar áskoranir um landið allt, sérstaklega í dreifbýli þar sem aðgengi sé slæmt og skortur sé á heilbrigðisvörum. Ekkert miðlægt heilbrigðiskerfi sé í Sómalíu og sérhæfðar læknismeðferðir takmarkaðar. Þá sé aðgengi að lyfjum takmarkað og engin umsjón eða eftirlit með gæðum og öryggi þeirra. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 kemur fram að í Mógadisjú hafi almennir borgarar aðgengi að heilbrigðisþjónustu og sé ekki mismunað á grundvelli þjóðernis eða ættbálks. Í borginni sé aðgengi að sérhæfðri heilbrigðisþjónustu og apótekum.

Niðurstaða um réttarstöðu flóttamanns samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Kærandi byggir umsókn sína á því að hann eigi á hættu ofsóknir af hálfu fjölskyldu mágkonu sinnar. Bróðir kæranda hafi myrt mág sinn og fjölskylda hins látna hyggist nú myrða kæranda í hefndarskyni. Þá tilheyri kærandi minnihlutaættbálknum […] og hafi sætt mismunun í heimaríki.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritum af viðtali hans hjá Útlendingastofnun, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki hans.

Kærandi greindi frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að vera fæddur og uppalinn í bænum Qoryoley í neðra-Shabelle. Í hinni kærðu ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að stofnunin hafi ekki talið ástæðu til að láta kæranda þeyta tungumála- og staðháttapróf. Í því sambandi vísaði stofnunin til tölvubréfs frá tungumálaþjónustunni Verified sem framkvæmir prófin, dags. 2. ágúst 2023, þar sem fram hafi komið að ókleift væri að gera greinarmun á mállýsku sem fyrirfinnist á mismunandi svæðum innan Sómalíu. Taldi Útlendingastofnun því tungumála- og staðháttapróf að verulega takmörkuðu leyti geta veitt vísbendingar um það hvert umsækjandi kynni að eiga uppruna sinn að rekja. Útlendingastofnun taldi kæranda hafa lýst staðháttum í kringum Qoryoley með almennum hætti og má ráða að stofnunin hafi talið ótrúverðugt að hann ætti uppruna sinn að rekja þangað. Þrátt fyrir það taldi stofnunin ekki ástæðu til að ganga út frá öðru en að kærandi kynni hugsanlega að hafa dvalist einhvern tímann í téðu umdæmi. Verður jafnframt séð af ákvörðuninni að tekið hafi verið mið af Qoryoley þegar fjallað var um heimasvæði kæranda.

Kærunefnd telur ekki ástæðu til að hnekkja niðurstöðu Útlendingastofnunar að þessu leyti og verður því gengið út frá því að kærandi hafi a.m.k. dvalið hluta ævi sinnar í borginni Qoryoley í neðra-Shabelle í Sómalíu og verður það því talið heimasvæði kæranda.

Kærandi hefur ekki borið fyrir sig að hafa sætt ofsóknum eða að hann óttist ofsóknir af hálfu stjórnvalda í heimaríki sem hafa eða gætu náð því alvarleikastigi sem 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga mælir fyrir um. Þá benda önnur gögn málsins ekki til þess að slíkar ofsóknir hafi átt sér stað eða að kærandi eigi þær á hættu.

Í viðtali greindi kærandi frá því að bróðir hans hafi kynnst konu sem tilheyri meirihlutaættbálkinum Hawiye. Kvað hann bróður sinn hafa ætlað sér að kvænast henni og beðið um hönd hennar 31. Janúar 2021. Fjölskylda hennar hafi verið á móti því þar sem bróðir kæranda tilheyrði minnihlutaættbálkinum […]. Greindi kærandi frá því að bróðir hans og mágkona hafi því hlaupist á brott saman til Mógadisjú og dvalið þar í húsi. Fjölskyldumeðlimir mágkonu kæranda hafi komist að því að þau hafi hlaupist á brott og ráðist inn á fjölskylduheimili kæranda. Þegar þeir hafi ekki fundið bróður hans hafi þeir ráðist á kæranda. Kærandi kvað bróður sinn og mágkonu þá hafa fært sig yfir í annað húsnæði. Fjölskyldumeðlimir hennar hafi frétt frá nágrönnum sínum hvar þau dveldu og hafi þeir ráðist inn á heimilið. Slagsmál hafi brotist út milli bróður kæranda og mágs hans og hafi bróðir kæranda skotið mág sinn með þeim afleiðingum að hann hafi dáið. Í kjölfar þess hafi bróðir og mágkona kæranda flúið. Kærandi kvað föður mágkonu sinnar hafa lýst því yfir að þar sem bróðir hans hafi flúið þá yrði kærandi myrtur í hefndarskyni.

Ekki var fulls samræmis að gæta í tímalínu atburðanna sem kærandi greindi frá í viðtali hjá Útlendingastofnun. Kærandi greindi annars vegar frá því að bróðir hans hafi myrt mág sinn, flúið vettvang og að faðir hins myrta hafi þá sagst ætla að myrða kæranda í hefndarskyni. Kvað kærandi móður sína hafa komist að þessu seinnipart dags 4. janúar 2022 og í kjölfarið leitað til lögreglu. Lögreglan hafi ekki viljað aðstoða móður kæranda og því hafi hún tjáð kæranda að hún myndi bjarga honum sjálf. Hún hafi falið hann það sem eftir var dags og aðstoðað hann við að flýja morguninn eftir.

Hins vegar greindi kærandi frá því í sama viðtali að móðir hans hafi ekki frétt af fyrirhuguðum hefndaraðgerðum í garð kæranda fyrr en seint um kvöldið 4. janúar 2022, í kjölfar þess að hinn myrti hafi látið lífið á spítala. Þegar kærandi var spurður út í framangreint misræmi, þ.e. að hann hafi fyrst greint frá því að móðir hans hafi leitað til lögreglu seinnipart dags, kvað hann hana hafa leitað til lögreglu vegna innrásarinnar á heimilið en ekki vegna fyrirhugaðra hefndaraðgerða fjölskyldu hins myrta. Er sú skýring talin ótrúverðug í ljósi þess að kærandi greindi fyrst skýrt frá því að móðir hans hafi leitað til lögreglu eftir að bróðir kæranda hafi myrt mág sinn og fjölskylda hans hafi lýst því yfir að kærandi yrði myrtur í hefndarskyni. Þá kvað kærandi móður sína hafa tjáð honum að hún hygðist bjarga honum þar sem lögreglan hygðist ekki gera það og verður ekki annað ráðið en að hann hafi verið að vísa til þess að fjölskylda hins myrta hygðist gera honum mein. Þá lýsti kærandi atvikum þannig að móðir hans hafi komið heim seinnipartinn af lögreglustöðinni og tjáð honum að hún myndi fela hann um kvöldið. Stangast það á við skýringu kæranda að hún hafi ekki frétt af því að kærandi væri í hættu fyrr en um kvöldið 4. janúar 2022. Þá var kærandi inntur eftir því í viðtalinu hvernig fjölskylda mágkonu hans hafi fundið bróður kæranda og hana og jafnframt hvort það hafi einnig verið í Mógadisjú þangað sem hann kvað þau hafa flúið 31. Janúar 2021. Kvað kærandi þá að þau hafi verið á heimili vinar bróður kæranda sem hafi verið í Qoryoley nálægt fjölskylduheimili kæranda. Fjölskylda mágkonu hans hafi fengið þær upplýsingar frá nágrönnum þeirra. Í ljósi þeirrar atburðarrásar sem kærandi greindi frá verður að teljast ótrúverðugt að bróðir kæranda og kærasta hans hafi flúið til Mógadisjú og dvalið þar í einn eða tvo daga en snúið svo aftur til Qoryoley og dvalið á heimili í návígi við þá aðila sem hafi verið á eftir þeim.

Þá greindi kærandi frá því að þegar hann hafi komið til Ítalíu hafi hann kynnst sómölskum manni sem hafi tjáð honum að hann yrði að flýja frá Ítalíu þar sem fjölskylda hins myrta gæti verið í landinu og gæti unnið honum mein. Kvað hann manninn hafa tjáð honum að hann yrði að fara til lands þar sem sómalska samfélagið sé lítið. Telja verður framangreinda frásögn kæranda ótrúverðuga enda ólíklegt að fjölskylda hins myrta myndi leita kæranda uppi á Ítalíu í stað þess að leita uppi bróður kæranda sem hann kvað ennþá vera staddan í Sómalíu enda hafi hann framið morðið. Með vísan til framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að frásögn kæranda, um að bróðir hans hafi myrt mág sinn og að fjölskylda hins myrta hyggist nú myrða kæranda í hefndarskyni, sé ótrúverðug og verður hún því ekki lögð til grundvallar í málinu.

Þá hefur kærandi greint frá því að tilheyra minnihlutaættbálkinum […]. Frásögn kæranda um mismunun og áreiti gagnvart meðlimum […] minnihlutaættbálksins í Sómalíu fær stoð í heimildum og er ekki ástæða til að draga þennan þátt frásagnar kæranda í efa þó svo fallast megi á það að frásögn hans hafi ekki verið sérlega skýr eða nákvæm. Kærandi greindi frá því að hafa sætt mismunun vegna aðildar sinnar að ættbálkinum. Verður sú meðferð sem kærandi kveðst hafa sætt í heimaríki þó ekki talin ná því alvarleikastigi að teljast til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Með vísan til framangreindrar umfjöllunar um aðstæður meðlima […] ættbálksins er það niðurstaða kærunefndar að aðstæður hans séu ekki slíkar að þær geti talist til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Er það því niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á að hann eigi á hættu ofsóknir vegna aðildar sinnar að minnihlutaættbálkinum […] í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Þá greindi kærandi frá því að hafa verið haldið föngnum af smyglurum í sex mánuði í Líbíu þar sem hann hafi verið beittur líkamlegu og andlegu ofbeldi eða pyndingum. Kærandi lagði fram ljósmyndir af örum á fótleggjum frásögn sinni til stuðnings. Ekki er hægt að sannreyna að örin stafi af pyndingum eða ofbeldi en þó er ekki hægt að útiloka að þau megi rekja til fangadvalar í Líbíu. Kærunefnd horfir þó til þess að ekkert hefur komið fram í frásögn kæranda sem bendir til þess að hann eigi á hættu að sæta ofbeldi eða pyndingum við komu til heimaríkis hans, Sómalíu. Í greinargerð er því haldið fram að kærandi eigi á hættu ofsóknir af hálfu Al-Shabaab. Sú staðhæfing á sér enga stoð í öðrum gögnum né framburði kæranda og verður ekki lögð til grundvallar. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærandi hafi ástæðu til að óttast ofsóknir í heimaríki af öðrum ástæðum er tilgreindar eru í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Þegar frásögn kæranda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda, er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á með rökstuddum hætti að hann eigi á hættu að sæta ofsóknum í heimaríki í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 38. gr. sömu laga. Sama gildir þótt litið sé til samsafns athafna. Kærandi uppfyllir því ekki skilyrði fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi, sbr. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Niðurstaða um viðbótarvernd samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Kærandi byggir á því að hann eigi á hættu að sæta pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í heimaríki. Einnig eigi hann á hættu að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka.

Kærunefnd hefur þegar komist að þeirri niðurstöðu að frásögn kæranda um að hann eigi á hættu að verða myrtur af fjölskyldu mágkonu hans sé ótrúverðug. Að öðru leyti er ekkert í gögnum málsins eða framburði kæranda sem gefur tilefni til að ætla að einstaklingsbundnar aðstæður hans leiði til þess að hann eigi á hættu að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu snúi hann til baka, sbr. 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að ekki verði lögð til grundvallar sú frásögn kæranda að hann sé í sérstakri hættu í heimaríki hans vegna ofsókna af hálfu Al-Shabaab. Líkt og rakið hefur verið hefur kærunefnd komist að þeirri niðurstöðu að uppruna kæranda megi rekja til borgarinnar Qoryoley í neðra-Shabelle umdæmi í Suður-Sómalíu. Samkvæmt þeim gögnum sem kærunefnd hefur skoðað fara sómölsk stjórnvöld með full yfirráð yfir borginni Qoryoley. Í frétt frá september 2023 kemur fram að sómölsk stjórnvöld og alþjóðlegir samstarfsaðilar hafi með aðgerðum sínum í Qoryoley náð árangri í baráttu gegn öfgahyggju og hryðjuverkum samtakanna Al-Shabaab. Aðgerðirnar sýni viðleitni þeirra til að berjast áfram gegn samtökunum og tryggja öryggi almennra borgara á svæðinu. Hryðjuverkasamtökin Al-Shabaab hafi þó mikla viðveru á svæðinu og nái handahófskennt ofbeldi milli samtakanna og sómalskra stjórnvalda og bandamanna þeirra háu stigi. Samkvæmt leiðbeiningum EUAA frá ágúst 2023 leiðir viðvera einstaklings ein og sér í neðra-Shabelle héraði ekki til þess að viðkomandi teljist eiga raunverulega á hættu að sæta alvarlegum skaða í skilningi c-liðar 15. gr. tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins nr. 2011/95/EB (e. Qualification Directive). Hins vegar nái handahófskennt ofbeldi á svæðinu háu stigi og því þurfi minna að koma til við mat á einstaklingsbundnum aðstæðum viðkomandi til að rökstuddar líkur verði taldar á því að viðkomandi muni eiga raunverulega á hættu að sæta alvarlegum skaða í skilningi ákvæðisins verði honum gert að fara aftur til neðra-Shabelle umdæmis. Með vísan til framangreinds og fyrirliggjandi ganga málsins verður ekki séð að kærandi sé útsettari en aðrir einstaklingar í heimaríki hans, s.s. vegna heilsufars hans, fyrir þeirri hættu að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka.

Þá má ráða af heimildum, s.s. skýrslu EUAA frá ágúst 2023 og upplýsingum af vefsíðu Political Geography Now, að staðan í Qoryoley í neðra-Shabelle sé sú að borgin sé undir stjórn AMISOM eða sómalskra stjórnvalda. Þrátt fyrir óstöðugt ástand þá sé ekki ástæða til að ætla að hver sem þar sé staddur eigi á hættu að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka.

Þegar frásögn kæranda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að einstaklingsbundnar aðstæður kæranda séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi uppfyllir því ekki skilyrði fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi, sbr. 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærandi er ekki flóttamaður samkvæmt 37. gr. laga um útlendinga á hann ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða

Lagagrundvöllur

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að ákvæði 1. mgr. 74. gr. vísi m.a. til erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu og þá aðstöðu að yfirvöld veiti þegnum sínum ekki vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga kemur m.a. fram að með erfiðum almennum aðstæðum sé vísað til alvarlegra aðstæðna í heimaríki sem ekki séu staðbundin, svo sem vegna langvarandi stríðsátaka. Þá kemur fram að erfiðar almennar aðstæður taki að jafnaði ekki til neyðar af efnahagslegum rótum eða náttúruhamfara, svo sem fátæktar, hungursneyðar eða húsnæðisskorts. Eigi það m.a. við þegar í heimaríki viðkomandi ríki óðaverðbólga, atvinnuleysi í ríkinu sé mikið eða lágmarkslaun dugi ekki fyrir framfærslu.

Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 með síðari breytingum og athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunna að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væru ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans.

Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga og athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga er jafnframt fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við heimkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli.

Samkvæmt 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem sótt hefur um alþjóðlega vernd hér á landi og ekki fengið niðurstöðu í máli sínu á stjórnsýslustigi innan 18 mánaða eftir að hann lagði inn umsókn sína dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða að uppfylltum skilyrðum 2. og 3. mgr. ákvæðisins. Ef um barn er að ræða skal miða við 16 mánuði.

Niðurstaða um 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Í viðtali greindi kærandi frá því að hann glímdi við áverka eða meiðsli en væri ekki með neina sjúkdóma. Hann kvað andlega heilsu sína ekki vera góða vegna atburða sem hann hafi upplifað í Sómalíu. Hann vakni stundum á næturnar og sé leiður.

Af framburði kæranda og framlögðum heilsufarsgögnum verður ekki séð að hann glími við skyndilega, lífshættulega eða mjög alvarlega sjúkdóma sem fyrirséð sé að muni valda honum alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni. Að framangreindu virtu verður ekki talið að kærandi þarfnist meðferðar sem sé svo sérhæfð að hann geti einungis hlotið hana hérlendis né að rof á henni yrði til tjóns fyrir hann verði honum gert að snúa aftur til heimaríkis. Hefur kærandi því ekki sýnt fram á að hann hafi þörf á vernd af heilbrigðisástæðum, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Í viðtali greindi kærandi frá því að hann þekkti ekki föður sinn og hafi verið alinn upp af einstæðri móður. Kærandi hefur greint frá því að eiga bakland í heimaríki en hann kvaðst eiga hálfsystkini og móður sem hann viti þó ekki hvar séu nákvæmlega stödd. Kærandi kvaðst hafa búið með móður sinni og systkinum og verður ráðið af framburði kæranda að hann hafi getað framfleytt sér. Kærandi er ungur karlmaður og hefur ekkert komið fram sem bendir til annars en að hann sé heilsuhraustur og vinnufær. Kærandi hefur auk þess greint frá því að hafa hlotið menntun í heimaríki sínu. Eru félagslegar aðstæður kæranda við komu til heimaríkis því ekki slíkar að þær geti talist erfiðar í skilningi 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Þegar frásögn kæranda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hann hafi ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Það er því niðurstaða kærunefndar að aðstæður í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Niðurstaða um 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd 14. nóvember 2022 og á ákvæði 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga því ekki við.

Bann við endursendingu samkvæmt 42. gr. laga um útlendinga

Lagagrundvöllur

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Niðurstaða um bann við endursendingu

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda er það niðurstaða kærunefndar að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til eigi ekki við í máli kæranda. Stendur ákvæði 42. gr. laga um útlendinga því ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda þangað.

Brottvísun og endurkomubann

Lagagrundvöllur

Í 3. mgr. 43. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 kemur fram að verði umsækjanda um alþjóðlega vernd ekki veitt dvalarleyfi skuli Útlendingastofnun taka ákvörðun um frávísun eða brottvísun eftir ákvæðum laga um útlendinga og að útlendingur sem sótt hafi um alþjóðlega vernd teljist hafa áform um að dveljast á landinu lengur en 90 daga. Samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga skal vísa útlendingi úr landi sem dvelst ólöglega í landinu eða þegar tekin hefur verið ákvörðun sem bindur enda á heimild útlendings til dvalar í landinu svo framarlega sem ákvæði 102. gr. laganna eigi ekki við. Í 102. gr. laganna er kveðið á um vernd og takmarkanir við ákvörðun um brottvísun. Samkvæmt 3. mgr. 102. gr. laganna skal brottvísun ekki ákveðin ef hún, með hliðsjón af atvikum, alvarleika brots og tengslum útlendings við landið, felur í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart útlendingi eða nánustu aðstandendum hans. Sérstaklega skal taka tillit til þess ef um barn eða nánasta aðstandanda barns er að ræða og skal það sem barni er fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun. Við mat á því hvort brottvísun feli í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart kæranda verður að hafa ákvæði 71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. nr. 33/1944 og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs og fjölskyldu til hliðsjónar. Þegar útlendingur á hagsmuna að gæta í skilningi 8. gr. sáttmálans verður ákvörðun um brottvísun að vera í samræmi við það sem lög mæla fyrir um og nauðsyn ber til í lýðræðislegu þjóðfélagi, sbr. 2. mgr. 8. gr. sáttmálans.

Samkvæmt 1. mgr. 101. gr. laganna felst í endanlegri ákvörðun um brottvísun skylda útlendings til þess að yfirgefa Schengen-svæðið nema viðkomandi hafi heimild til dvalar í öðru ríki sem er þátttakandi í Schengen-samstarfinu. Með lögum um landamæri nr. 136/2022 voru gerðar breytingar á 98. gr. laga um útlendinga sem leiða til þess að brottvísun og endurkomubann er nú beitt þar sem áður var beitt frávísun en veita skal frest til sjálfviljugrar heimfarar, sbr. 104. gr. laga um útlendinga. Sá sem sætir slíkri ákvörðun getur komist hjá endurkomubanni með því að yfirgefa landið sjálfviljugur innan frestsins, sbr. 3. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

Niðurstaða um brottvísun og endurkomubann

Eins og að framan greinir hefur umsókn kæranda um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verið synjað. Hefur hann því ekki frekari heimild til dvalar hér á landi. Af framangreindu leiðir að með hinni kærðu ákvörðun var réttilega bundinn endir á heimild kæranda til dvalar hér á landi og ber því samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga að vísa kæranda úr landi nema 102. gr. laganna standi því í vegi. Það athugast að kæra til kærunefndar útlendingamála frestaði réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar.

Kæranda var í viðtali hjá Útlendingastofnun leiðbeint um að til skoðunar væri að brottvísa honum frá Íslandi og ákvarða endurkomubann hingað til lands. Var kæranda gefið færi á að koma að andmælum hvað það varðar. Í andmælum kæranda kom fram að hann hefði ekki tengsl við Ísland eða önnur ríki innan Schengen-svæðisins. Kærandi kvað þó brottvísun og endurkomubann vera ósanngjarna ráðstöfun þar sem hann geti ekki farið aftur til Sómalíu. Í greinargerð kæranda til kærunefndar kom þó fram að kærandi hafi eignast kærustu hér á landi og að þau ættu von á barni og hygðust ganga í hjúskap. Með tölvubréfi, dags. 2. maí 2024, óskaði kærunefnd eftir því að kærandi legði fram gögn því til stuðnings. Hinn 6. maí 2024 lagði kærandi fram gögn, m.a. vottorð, dags. 3. maí 2024, þar sem þungun konunnar er staðfest. Ekki liggja fyrir gögn sem staðfesta að kærandi sé faðir barnsins. Samkvæmt upplýsingum frá Útlendingastofnun fékk verðandi barnsmóðir kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða 15. júní 2023. Það er niðurstaða kærunefndar að brottvísun kæranda, með hliðsjón af málsatvikum og tengslum kæranda við landið, feli ekki í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart honum eða hans nánustu aðstandendum. Kæranda er leiðbeint um að leggja fram umsókn um dvalarleyfi hjá Útlendingastofnun telji hann sig uppfylla skilyrði þess. Með þessum leiðbeiningum hefur kærunefnd ekki tekið afstöðu til þess hvort kærandi uppfylli skilyrði dvalarleyfis hér á landi. Þá horfir kærunefnd jafnframt til þess að kærandi getur komist hjá endurkomubanni og afleiðingum þess yfirgefi hann Ísland innan þess frest sem honum er gefinn.

Með ákvörðun Útlendingastofnunar var kæranda brottvísað, ákvarðað endurkomubann til tveggja ára, veittur 15 daga frestur til að yfirgefa landið með sjálfviljugri heimför og þannig fá endurkomubannið fellt niður.

Með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga teljast 15 dagar hæfilegur frestur í tilviki kæranda til að yfirgefa landið. Endurkomubann kæranda fellur niður yfirgefi kærandi landið sjálfviljugur innan framangreinds frests.

Athugasemdir, samantekt og leiðbeiningar

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvörðunar er hún staðfest.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir því að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest. Endurkomubann kæranda verður fellt úr gildi fari hann frá Íslandi innan 15 daga.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed. If the appellant leaves Iceland voluntarily within 15 days, the re-entry ban will be revoked.

Þorsteinn Gunnarsson

Sindri M. Stephensen                                                                    Þorbjörg I. Jónsdóttir