Nr. 147/2020 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 16. apríl 2020 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 147/2020

í stjórnsýslumáli nr. KNU19110018

Kæra […]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 12. nóvember 2019 kærði […], fd. […], ríkisborgari Gana (hér eftir nefndur kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 21. október 2019, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Kærandi krefst þess aðallega að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara er þess krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þann 24. maí 2019. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. þann 11. september 2019 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 21. október 2019, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála þann 12. nóvember 2019. Kærunefnd barst greinargerð kæranda þann 26. nóvember 2019. Þá bárust upplýsingar frá kæranda þann 7. apríl sl. Í greinargerð óskaði kærandi eftir að fá að koma fyrir nefndina og tjá sig um efni málsins. Kærunefnd taldi ekki ástæðu til að gefa kæranda kost á að koma fyrir nefndina, sbr. 7. mgr. 8. gr. laga um útlendinga.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann óttist að vera settur í fangelsi í heimaríki vegna skuldar sem honum sé ófært að endurgreiða. Aðstæður í ganverskum fangelsum séu bagalegar og brjóti gegn grundvallarmannréttindum.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og honum skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Fram kemur í greinargerð kæranda að hann hafi í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 11. september 2019 greint frá því að hann sé upprunalega frá […] og […] í Gana en árið 2011 hafi hann flutt til borgarinnar Accra þar í landi. Kærandi hafi unnið fyrir sér með því að selja fatnað í smásölu á markaði í Accra Circle. Fötin hafi hann keypt frá heildsala að nafni [...]. Hinn 3. júní 2015 hafi orðið bruni á markaðnum og verslun kæranda, ásamt lager hans af fötum, hafi brunnið. Kærandi hafi verið í kreditviðskiptum við [...] og því hafi hann skuldað honum andvirði fatanna sem hafi brunnið. Eftir langa bið og baráttu við stjórnvöld hafi komið í ljós að stjórnvöld hygðust ekki ætla að bæta tjón kæranda. Kærandi hafi því staðið frammi fyrir því að skulda [...] háa upphæð af peningum sem hann hafi ekki með nokkru móti getað borgað. Þegar [...] hafi tekið að auka þrýsting á kæranda að borga hafi kærandi talið rétt að flýja landið. [...] hafi farið til móður kæranda þegar hann hafi ekki fundið kæranda og sagt henni að hann myndi láta handtaka hann. Kærandi hafi yfirgefið heimaríki sitt hinn 26. maí 2018. Í viðtali hjá Útlendingastofnun hafi kærandi lýst sérlega erfiðum aðstæðum á heimili sínu í Gana. Hann þurfi að sjá fyrir móður sinni, systur og systursyni sínum. Móðir kæranda glími við alvarleg veikindi og þarfnist augnaðgerðar og þá sé systursonur hans fjölfatlaður.

Í greinargerð kæranda er fjallað almennt um aðstæður í Gana, m.a. um handahófskennd morð af hálfu stjórnvalda, slæmar aðstæður í fangelsum landsins, spillingu innan ríkisvaldsins, ofbeldi, pyndingar og ólögmætar handtökur af hálfu lögreglu og spillingu innan dómsvaldsins. Þá gerir kærandi athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar, þá einkum hvernig trúverðugleikamati hafi verið háttað í máli hans hjá stofnuninni.

Kærandi krefst þess aðallega að honum verði veitt viðbótarvernd hér á landi með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi byggir á því að hann hafi raunhæfa ástæðu til að ætla að hann eigi á hættu að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu í Gana. Kærandi hafi greint frá því að hann óttist að verða settur í fangelsi fyrir að borga ekki skuld sína við [...]. Samkvæmt landaupplýsingum sé það alvarlegt vandamál í Gana að lögregla sé tilbúin til að fangelsa menn gegn mútugreiðslum í þeim tilvikum sem menn hafi ekki staðið við viðskiptasamninga sína. Samkvæmt c-lið 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga geti ofsóknir m.a. falist í saksókn eða refsingu sem sé óhófleg eða mismuni einstaklingum á ómálefnalegum grundvelli. Kærandi byggir á því að refsingin sem hann kunni að standa frammi fyrir í heimaríki sínu sé óhófleg í skilningi ákvæðisins. Ennfremur byggir kærandi á því að í henni felist ómannúðleg og vanvirðandi meðferð og refsing sem brjóti í bága við 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Vísar kærandi m.a. til handbókar Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um réttarstöðu flóttamanna þar sem fram komi að stjórnvöld geti þurft að taka ákvarðanir á grundvelli eigin löggjafar í tilvikum þar sem meta þurfi hvort saksókn jafngildi ofsóknum. Ljóst sé að engin ákvæði í íslenskum lögum geri það að refsiverðri háttsemi að geta ekki greitt fjárkröfur. Jafnframt leggi 5. mgr. 3. gr. laga um framsal sakamanna og aðra aðstoð í sakamálum, nr. 13/1984, bann við framsali manns til annars ríkis ef rökstudd ástæða sé til að ætla að grunur um refsiverða háttsemi eða niðurstaða dóms, sem óskað sé framsals vegna, þyki eigi fullnægja grunnreglum íslenskra laga um refsiverða háttsemi. Þá vísar kærandi til 1. gr. 4. viðauka við Mannréttindasáttmála Evrópu máli sínu til stuðnings þar sem ákvæðið sé oft kennt við bann við skuldafangelsi. Telur kærandi því ljóst að sú refsing sem hann kann að eiga yfir höfði sér, verði honum gert að snúa aftur til Gana, sé í andstöðu við íslensk lög og siðferði og verði að teljast óhófleg, auk þess sem hún feli í sér ómannúðlega og vanvirðandi meðferð í skilningi framangreindra ákvæða laga um útlendinga. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins um Gana fyrir árið 2018 séu aðstæður í fangelsum í landinu harðneskjulegar og stundum lífshættulegar. Kærandi eigi því á hættu að sæta illri meðferð í fangelsi verði honum gert að snúa aftur.

Verði ekki fallist á aðalkröfu málsins verður ráðið af greinargerð kæranda að hann krefjist þess til vara að honum verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Ákvæðið heimili veitingu slíks dvalarleyfis þegar útlendingur geti sýnt fram á ríka þörf á vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki. Kærandi vísar til athugasemda við ákvæðið í frumvarpi því er varð að útlendingalögum. Þar komi m.a. fram að með erfiðum almennum aðstæðum sé vísað til alvarlegra aðstæðna í heimaríki og tekið sem dæmi viðvarandi mannréttindabrot og sú aðstaða að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Auk þess geti það tekið til óvenjulegra aðstæðna á borð við náttúruhamfarir eða langvarandi stríðsástand í heimaríki en ekki yrði að jafnaði talið að ákvæðið tæki til neyðar af efnahagslegum rótum, svo sem fátæktar, hungursneyðar eða húsnæðisskorts. Kærandi telur að líta beri svo á að hann sé fórnarlamb viðvarandi mannréttindabrota í heimaríki sínu sem yfirvöld veiti honum ekki vernd gegn. Þá hafi kærandi lýst afar erfiðum aðstæðum á heimili sínu í viðtali hjá Útlendingastofnun. Hann hafi þurft að sjá fyrir móður sinni sem glími við alvarleg heilbrigðisvandamál sem og systursyni sínum sem sé fjölfatlaður. Fjölskyldan sé fátæk og vegna þeirra atvika sem að framan er lýst sé hún skuldum vafin.

Kærandi telur að með endursendingu hans til Gana yrði brotið gegn meginreglunni um non-refoulement, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Að auki telur kærandi að slík ákvörðun muni brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, 6. og 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað ganversku vegabréfi. Telur kærunefnd því ljóst að kærandi sé ganverskur ríkisborgari.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Gana m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• Amnesty International Report 2017/18 – The State of the World’s Human Rights (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
• BTI 2018 Country Report – Ghana (Bertelsmann Stiftung, 2018);
• Constitution of the Republic of Ghana (https://www.refworld.org/docid/3ae6b5850.html, skoðað 23. júlí 2019);
• Country Policy and Information Note – Ghana: Medical and healthcare issues (U.K. Home Office, júní 2019);
• Freedom in the World 2019 – Ghana (Freedom House, 4. febrúar 2019);
• Ghana National Social Protection Policy (Ministry of Gender, Children and Social Protection, nóvember 2015);
• Ghana: Act No. 456 of 1993, Commission of Human Rights Act (https://www.refworld.org/docid/44bf7f804.html, skoðað 3. apríl 2020);
• Ghana: Act No. 29 of 1960, Criminal Offences Act (https://www.refworld.org/docid/44bf823a4.html, skoðað 3. apríl 2020);
• Ghana: Scrap death penalty and end grim conditions for scores on death row (Amnesty International, 12. júlí 2017);
• Ghana 2018 Human Rights Report (U.S. Department of State, 13. mars 2019);
• Ghana 2019 Human Rights Report (U.S. Department of State, 11. mars 2020);
• National report submitted in accordance with paragraph 5 of the annex of Human Rights Council resolution 16/21 – Ghana (General Assembly, United Nations, 25. ágúst 2017);
• Quality of Health Care in Ghana: Mapping of Interventions and the Way Forward (Ghana Medical Journal, 16. janúar 2017);
• Social Security Programs Throughout the World: Africa, 2019 – Ghana (U.S. Social Security Administration, September 2019);
• Statement on Visit to Ghana, by Professor Philip Alston, United Nations Special Rapporteur on extreme poverty and human rights (United Nations Human Rights Office of the High Commissioner (OHCHR), 18. apríl 2018) og
• The World Factbook – Ghana (CIA, 15. mars 2020).

Samkvæmt ofangreindum gögnum er Gana lýðræðisríki með rúmlega 29 milljónir íbúa. Gana var fyrsta nýlendan í Vestur-Afríku sem lýsti yfir sjálfstæði árið 1957 og sama ár gerðist Gana aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti mannréttindasáttmála Afríku árið 1989 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins árið 1990 og valfrjálsa viðbótarbókun um þátttöku barna í vopnuðum átökum við þann samning árið 2014. Ríkið fullgilti bæði alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi ásamt alþjóðasamningi um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 2000. Gana fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 2000 og valfrjálsa viðbótarbókun við þann samning árið 2016. Þá fullgilti ríkið sáttmála Sameinuðu þjóðanna gegn spillingu árið 2007.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2019 kemur fram að alvarlegustu mannréttindabrotin í Gana séu m.a. handahófskennd og ólögmæt morð af hálfu yfirvalda, slæm aðstaða fanga í fangelsum, ofbeldi gagnvart blaðamönnum, spilling á öllum stigum ríkisstjórnar og ofbeldi gagnvart konum og börnum. Einnig séu dæmi um að lögregla beiti almenna borgara ofbeldi og bregðist ekki við kvörtunum. Þá sé refsileysi embættismanna vandamál, þrátt fyrir að stjórnvöld hafi tekið skref í áttina að því að refsa embættismönnum sem gerist sekir um misbeitingu valds, bæði í öryggissveitum eða öðrum störfum fyrir ríkið. Lögreglueftirlitið (e. The Office of the Inspector General of Police), sjálfstæð mannréttindanefnd (e. The Commission on Human Rights and Administrative Justice (CHRAJ)) og skrifstofa lögreglu um faglega staðla (e. The Police Professional Standards Bureau (PPSB)) rannsaki þó tilkynningar um misbeitingu valds af hálfu öryggissveita. PPSB rannsaki einnig mannréttindabrot og misferli af hálfu lögreglumanna. Undir ágústlok 2018 hafi PPSB verið búið að berast 1.144 kvartanir vegna mismunandi brota af hálfu lögreglu, þar af hafi 210 rannsóknum verið lokið og 934 væru enn í rannsókn. Dæmi hafi verið um að lögregla hafi tekið að sér innheimtu skulda fyrir einkaaðila með því að setja upp ólöglegar eftirlitsstöðvar og kúga fé af skuldurum í skiptum fyrir mútugreiðslur frá lánardrottnum þeirra eða öðrum óánægðum viðskiptafélögum skuldaranna. Dæmi séu um að einstaklingar séu ekki leiddir fyrir dómara innan 48 klukkustunda frá því að hafa verið sviptir frelsi, líkt og stjórnarskrá landsins kveður á um að gera skuli. Í desember 2019 hafi Hæstiréttur Gana þó kveðið upp samhljóða dóm þar sem því hafi verið slegið föstu að lögregla geti ekki haft einstaklinga í haldi lengur en í 48 klukkustundir án þess að ákæra viðkomandi eða láta hann lausan gegn tryggingu. Ekki hafi borist neinar tilkynningar um handahófskenndar handtökur eða þvinguð mannshvörf af hálfu lögreglu.

Fram kemur í skýrslu Freedom House frá 2019 að sjálfstæði dómstóla sé tryggt í stjórnarskrá og löggjöf ríkisins og hlutleysi dómstóla hafi aukist á undanförnum árum. Þó standi dómskerfið enn frammi fyrir áskorunum vegna spillingar og mútuþægni. Dæmi séu um að dómarar flýti eða fresti málum gegn mútugreiðslum. Jafnframt séu dæmi um að dómarar þykist týna skrám og kveði upp hagstæða úrskurði fyrir þá sem greiði mútur. Í kjölfar skýrslu sem gefin hafi verið út af rannsóknarblaðamanni árið 2015 um spillingu innan dómskerfisins í Gana hafi forseti Hæstaréttar þar í landi komið á fót sérstakri nefnd. Nefndin hafi sama ár, undir stjórn hæstaréttardómara, rannsakað ásakanir um spillingu innan dómskerfisins sem í kjölfarið hafi leitt til brottreksturs tólf hæstaréttardómara, 22 lægra settra dómara og 19 annarra starfsmanna innan dómskerfis ríkisins. Árið 2018 hafi fjórum hæstaréttardómurum til viðbótar verið vikið úr starfi af forseta landsins eftir að hafa orðið uppvísir að spillingu. Þá sé einnig sérstök deild innan ganverska dómsmálaráðuneytisins sem taki á móti kvörtunum frá almenningi, m.a. vegna óréttlátrar málsmeðferðar, ólögmætrar handtöku, ólögmæts gæsluvarðhalds og spillingu af hálfu dómara. Stjórnvöld virði þá almennt úrskurði dómara. Þá séu stjórnarskrárvarin réttindi sakborninga að mestu leyti tryggð. Stjórnvöldum beri þó ekki skylda til að útvega sakborningum lögfræðing og því þurfi margir sem hafi ekki efni á lögfræðiaðstoð að verja sig sjálfir. Í skýrslu frjálsu félagasamtakanna Amnesty International frá 2018 kemur fram að aðgengi að dómstólum sé takmarkað, þá einkum fyrir efnalítið fólk og minnihlutahópa. Ganversk stjórnvöld haldi þó úti endurgjaldslausri lögfræðiþjónustu sem kallist Ghana Legal Aid Scheme sem hugsuð séu til að aðstoða framangreindan hóp fólks. Sökum skorts á fjármagni séu þó einungis 23 lögfræðingar sem bjóði lögfræðiaðstoð á vegum verkefnisins í öllu ríkinu.

Samkvæmt ofangreindum gögnum taka ganversk stjórnvöld m.a. mið af reglum Sameinuðu þjóðanna um lágmarksviðmið um aðbúnað fanga frá 2015 sem öðru nafni kallast Nelson Mandela reglurnar. Fram kemur þó að aðstæður í fangelsum í Gana séu almennt slæmar og stundum lífshættulegar þar sem þau séu yfirfull, auk þess sem ekki sé gætt nægilegs hreinlætis. Talið sé að fangelsi landsins séu með um 55% fleiri fanga en rými þeirra geri ráð fyrir. Fangelsin reiði sig almennt á utanaðkomandi aðila og samtök til þess að geta veitt föngum heilbrigðisþjónustu og mat, en töluverður skortur sé á hvoru tveggja. Ganversk yfirvöld hafa gripið til ýmissa aðgerða undanfarin ár til þess að bregðast við slæmum aðbúnaði fangelsa, m.a. með því að vinna með frjálsum félagasamtökum að verkefninu Justice for All sem gangi út á að flýta dómsúrskurðum í málum gæsluvarðhaldsfanga, en talið sé að um 13% allra fanga séu í gæsluvarðhaldsvist. Fjölmargir fangar hafi dvalið lengur í gæsluvarðhaldi heldur en refsing við broti þeirra hafi varðað. Rekja megi það m.a. til ófullnægjandi rannsókna af hálfu lögreglu, sem og skorts á réttargæslu sakborninga. Ganversk yfirvöld vinni einnig að því að koma á fót kerfi sem geri stjórnvöldum kleift að fylgjast með hverju og einu máli í þeirri von að bregðast við framangreindu vandamáli. Þá hafi yfirvöld samþykkt að heimila sjálfstæðum og óháðum frjálsum félagasamtökum að hafa eftirlit með aðstæðum í fangelsum landsins og vinna fyrir hönd fanga að því að bæta aðstæður þeirra þar. Auk þess hafi samtökin eftirlit með verklagi við meðferð mála til þess að tryggja að fangar sitji ekki lengur inni en lög heimili. Þá hafi mannréttindanefndinni, CHRAJ, ekki borist neinar tilkynningar um ofbeldi gagnvart föngum af hálfu lögreglu.

Á síðustu áratugum hafi náðst nokkur árangur í að bæta gæði og aðgengi að heilbrigðisþjónustu í landinu. Skortur sé á læknum og hjúkrunarfræðingum en fjöldi þeirra á hvern íbúa hafi þó aukist. Þá hafi stefnur og aðgerðaráætlanir verið gerðar og kynntar og grunnheilbrigðisþjónusta hafi verið efld. Í samanburði við önnur lönd í Afríku sé heilbrigðiskerfið í Gana þróað og sé almennt með fullnægjandi hætti að mati alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar. Árið 2003 hafi sjúkratryggingakerfi landsins (e. The National Health Insurance Scheme (NHIS)) verið stofnað til þess að tryggja ódýra grunnheilbrigðisþjónustu fyrir alla íbúa landsins. Þá hafi mæðravernd verið gerð gjaldfrjáls árið 2008, sem og geðheilbrigðisþjónusta árið 2012. Gagnrýnt hafi þó verið að aðgengi og þjónusta sé misgóð eftir landsvæðum og íbúar á þéttbýlli svæðum og efnameiri fjölskyldur hafi verið í betri stöðu en aðrir íbúar landsins. Þá sé algengt að þeir sem eigi fjármagn greiði fyrir heilbrigðisþjónustu hjá einkareknum sjúkrahúsum þar sem gæði þjónustunnar séu talin betri þar.

Lög kveði á um skyldubundna aðild almennings að almannatrygginga- og lífeyriskerfinu í Gana (e. Social Security and National Insurance Trust Pension Scheme) sem og sjúkratryggingakerfinu (e. National Health Insurance Scheme). Sú aðild sé þó ekki alltaf tryggð á hinum óformlega vinnumarkaði. Lengi vel hafi ekki verið félagslegt kerfi á vegum ríkisins í Gana. Þá hafi einstaklingar í erfiðri félagslegri stöðu, t.d. atvinnulausir, þurft að reiða sig á fjölskyldumeðlimi. Aðgangur að félagslegri aðstoð hjá ganverskum yfirvöldum sé því tiltölulega nýtilkominn. Árið 2007 hafi ganversk yfirvöld samþykkt framkvæmdaáætlun, The Ghana National Social Protection Strategy (GNSPS). Tilgangur hennar sé að draga úr fátækt, minnka ójöfnuð og auka lífsgæði Ganverja. Þessum markmiðum skuli m.a. náð með því að koma á fót félagslegu kerfi þar sem hægt sé að sækja um fjárhagsaðstoð. Sem dæmi hafi ganversk stjórnvöld sett á stofn styrktarsjóðinn LEAP (e. the Livelihood Empowerment Against Poverty Programme). Tilgangur sjóðsins sé að veita þeim allra fátækustu í samfélaginu aðstoð í formi reiðufjár og sjúkratryggingar. Styrkurinn veiti börnum fátækra fjölskyldna möguleika á menntun og fjölskyldunum tækifæri á að standa skil á skuldum sínum. Aðgengi að LEAP-verkefninu sé þó bundið við sárafátækar fjölskyldur með gamalmenni, fatlað fólk, munaðarlaus eða viðkvæm börn eða ungabörn undir tveggja ára aldri á sínu framfæri. Styrktarsjóður LEAP sé fjármagnaður af ganverskum yfirvöldum, Alþjóðabankanum og bresku þróunarsamvinnustofnuninni (e. Department for International Development). Einnig séu til staðar aðrar áætlanir á vegum stjórnvalda sem aðstoði fjölskyldur í efnahagslegum vanda við að borga skólamáltíðir og skólagjöld barnanna.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann óttist að vera settur í fangelsi í heimaríki sínu vegna skuldar sem honum sé ófært að greiða. Refsingin sem kærandi kunni að standa frammi fyrir í heimaríki sínu sé óhófleg í skilningi c-liðar 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, auk þess sem í henni felist ómannúðleg og vanvirðandi meðferð. Þá séu aðstæður í fangelsum slæmar og brjóti gegn grundvallarmannréttindum.

Þann 3. apríl 2020 óskaði kærunefnd eftir gögnum frá kæranda sem styðji við frásögn hans, m.a. sem sýni fram á að hann hafi rekið verslun í heimaríki og verið í viðskiptum við fyrrnefndan [...]. Jafnframt óskaði kærunefnd eftir myndbandsupptöku sem kærandi kvaðst hafa undir höndum í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 11. september 2019. Í svari kæranda sem barst kærunefnd þann 7. apríl 2020 kom fram að viðskiptasamningar hans við [...] hafi verið munnlegir svo ómögulegt sé að afla gagna varðandi þá. Einnig hafi hótanir í garð kæranda verið munnlegar og ekki sé hægt að leggja fram gögn þeim til sönnunar. Þá vísaði kærandi til tveggja myndbanda á vefsíðunni YouTube, til stuðnings frásögn sinni um brunann á verslun sinni, þar sem fjallað er m.a. um aðgerðarleysi ganverskra yfirvalda í kjölfar sprengingar og tilheyrandi skemmda sem þar átti sér stað þann 4. júní 2015.

Með vísan til þess að framburður kæranda var að mestu leyti stöðugur í viðtölum hjá Útlendingastofnun fellst kærunefnd á að leggja til grundvallar frásögn kæranda um að hann hafi rekið verslun í heimaríki sínu og verið í viðskiptum við mann að nafni [...]. Jafnframt hefur kærunefnd ekki forsendur til að draga í efa frásögn kæranda af því að hafa skuldað umræddum aðila fjármuni.

Samkvæmt þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér bendir hins vegar ekkert til þess að það sé refsivert samkvæmt ganverskum lögum að geta ekki greitt einkaréttarlegar fjárkröfur. Þá er jafnframt ekkert sem bendir til þess að einstaklingar séu almennt settir í fangelsi sé þeim ófært að greiða slíkar fjárkröfur. Í ofangreindum gögnum kemur fram að fá dæmi séu um handahófskenndar handtökur af hálfu lögreglu í Gana. Þá njóti dómstólar í Gana almennt sjálfstæðis og hafi réttur einstaklings til réttlátrar málsmeðferðar, sem tryggður sé í stjórnarskrá landsins, almennt verið virtur af dómstólum. Jafnframt séu stjórnarskrárvarin réttindi sakborninga almennt virt af stjórnvöldum landsins, þ. á m. rétturinn til þess að áfrýja málum.

Kærandi hefur ekki borið fyrir sig að hafa sætt ofsóknum eða að hann óttist ofsóknir af hálfu yfirvalda í Gana sem hafa eða gætu náð því alvarleikastigi sem 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga mælir fyrir um. Þá benda önnur gögn málsins ekki til þess að slíkar ofsóknir hafi átt sér stað eða að kærandi eigi þær á hættu. Jafnframt hefur ekki verið sýnt fram á að stjórnvöld í Gana geti ekki eða vilji ekki veita honum vernd, m.a. með því að ákæra eða refsa fyrir þær athafnir sem feli í sér ofsóknir. Kærandi hefur því raunhæfan möguleika á því að leita sér ásjár stjórnvalda þar í landi, ef hann telur sig þurfa á aðstoð þeirra að halda. Til staðar sé kerfi í Gana sem þeir geti leitað til sem telji sig hafa verið beitta órétti af lögreglu. Hægt sé m.a. að leita til lögreglueftirlitsins í landinu, mannréttindanefndarinnar CHRAJ, auk skrifstofu lögreglu um faglega staðla (PPSB), auk annarra embætta og samtaka þar í landi sem hafi eftirlit með og rannsaki mannréttindabrot og misferli af hálfu lögreglumanna, öryggissveita og dómara. Af þeim gögnum sem kærunefndin hefur tekið til skoðunar má ráða að þessi úrræði séu almennt raunhæf og árangursrík. Kærunefnd telur ekki hafa verið sýnt fram á að stjórnvöld í heimaríki kæranda geti ekki eða vilji ekki veita kæranda vernd gegn athöfnum sem kunna að fela í sér ofsóknir, m.a. með því að ákæra eða refsa fyrir slíkar athafnir. Samkvæmt framangreindu verður því ekki talið að kærandi hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir sem rekja megi til óhóflegrar refsingar í skilningi c-liðar 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til ofangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hann hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á því hvort að aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort að einstaklingur sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda hverju sinni að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Kærandi byggir á því að hann eigi á hættu að sæta ómannúðlegri og vanvirðandi meðferð eða refsingu verði honum gert að fara aftur til heimaríkis síns þar sem hann óttist fangelsisvist, en aðstæður í fangelsum þar séu harðneskjulegar og stundum lífshættulegar. Með vísan til frásagnar kæranda og þess sem fram hefur komið er það mat kærunefndar að ekki sé raunhæf ástæða til að ætla að kærandi eigi á hættu að sæta fangelsisrefsingu í heimaríki.

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður hans þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga á kærandi ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga er fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli. Þá segir í athugasemdunum að með erfiðum almennum aðstæðum að öðru leyti sé einnig vísað til alvarlegra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu eða þá aðstöðu að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Þau gögn sem kærunefnd hefur skoðað bera ekki með sér að viðvarandi mannréttindabrot eigi sér stað í Gana eða að yfirvöld þar í landi hafi ekki vilja eða getu til að veita þegnum sínum vernd.

Kærandi byggir á því að aðstæður á heimili hans í heimaríki séu erfiðar. Hefur kærandi í því sambandi vísað til bágrar heilsu móður sinnar og fötlunar systursonar síns, en auk þess séu efnahagslegar aðstæður þeirra erfiðar. Í athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga kemur fram að ákvæðið um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða yrði að jafnaði ekki talið ná til neyðar af efnahagslegum rótum, svo sem fátæktar, hungursneyðar eða húsnæðisskorts. Við meðferð málsins hafa ekki komið fram gögn sem kalla á að vikið sé frá þeim meginsjónarmiðum sem fram koma í þessum athugasemdum. Þá verður ekki talið, með vísan til áðurnefndra athugasemda í frumvarpi til laga um útlendinga, að félagslegar aðstæður kæranda í heimaríki séu að öðru leyti slíkar að hann teljist hafa ríka þörf á vernd. Samkvæmt gögnum sem kærunefnd hefur yfirfarið sé öllum ríkisborgurum Gana tryggður aðgangur að heilbrigðiskerfinu í landinu. Þótt gögn málsins beri með sér að skortur á fjármunum hjá hinu opinbera takmarki að einhverju leyti félagslega aðstoð í Gana liggur fyrir að kæranda standi til boða ýmis konar aðstoð af hálfu hins opinbera.

Kærunefnd hefur jafnframt litið til þeirra tímabundnu erfiðleika sem heimaríki kæranda kann að þurfa að glíma við vegna Covid-19 faraldursins. Kærunefnd telur þá erfiðleika ekki vera þess eðlis að þeir leiði til þess, einir sér eða í samhengi við önnur gögn málsins, að heimilt sé veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða.

Í viðtölum kæranda hjá Útlendingastofnun kom fram að kærandi væri við góða heilsu. Þegar upplýsingar um heimaríki kæranda og gögn málsins eru virt í heild er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hann teljist hafa ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kæranda í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Bann við endursendingu skv. 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til ekki eiga við í máli kæranda. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda þangað.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærandi kom hingað til lands 24. maí 2019 og sótti um alþjóðlega vernd sama dag. Eins og að framan greinir hefur umsókn hans um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hefur hann því ekki tilskilin leyfi til dvalar enda verður að líta á umsókn hans um alþjóðlega vernd sem áform um að dveljast í landinu meira en 90 daga, sbr. til hliðsjónar 3. mgr. 42. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. laganna, enda hafði hann verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hans hófst hjá Útlendingastofnun.

Kærandi er við ágæta heilsu. Að mati kærunefndar og með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga teljast 15 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Athygli kæranda er vakin á því að ef hann yfirgefur ekki landið innan frests kann að vera heimilt að brottvísa honum. Brottvísun felur í sér bann við komu til landsins síðar og skal endurkomubann að jafnaði ekki gilda skemur en tvö ár, sbr. a-lið 2. mgr. 98. gr. og 2. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvörðunar þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að skv. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.  

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest. Lagt er fyrir kæranda að hverfa af landi brott. Kæranda er veittur 15 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljugur.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed. The appellant is requested to leave the country. The appellant has 15 days to leave the country voluntarily.

Jóna Aðalheiður Pálmadóttir

Bjarnveig Eiríksdóttir                                 Þorbjörg Inga Jónsdóttir