Nr. 284/2019 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 27. maí 2019 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 284/2019

í stjórnsýslumáli nr. KNU19040107

Kæra […]

og barna hennar

á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 23. apríl 2019 kærði […], fd. […], ríkisborgari Albaníu (hér eftir nefnd kærandi), ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 10. apríl 2019 um að synja kæranda og börnum hennar, […], fd. […], ríkisborgari Albaníu (hér eftir nefnd A), […], fd. […], ríkisborgari Albaníu (hér eftir nefnd B) og […] fd. […], ríkisborgari Albaníu (hér eftir nefnd C) um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.

Kærendur krefjast þess aðallega að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að þeim verði veitt staða flóttamanna með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara er þess krafist að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að þeim verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara krefjast kærendur þess að ákvörðun Útlendingastofnunar, hvað varðar brottvísun og endurkomubann, verði felld úr gildi.

Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi, börn hennar og eiginmaður sóttu fyrst um alþjóðlega vernd hér á landi þann 30. ágúst 2016. Með ákvörðun dags. 7. september 2016 synjaði Útlendingastofnun kærendum um alþjóðlega vernd ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Ákvörðun Útlendingastofnunar var kærð til kærunefndar útlendingamála þann 21. september 2016. Með úrskurði kærunefndar, dags. 15. desember 2016, var ákvörðun Útlendingastofnunar staðfest. Kærandi og börn hennar komu aftur til landsins þann 4. apríl 2019 og sóttu aftur um alþjóðlega vernd hér á landi þann 5. apríl 2019. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun þann 8. apríl 2019 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðunum, dags. 10. apríl 2019, synjaði Útlendingastofnun kæranda og börnum hennar um alþjóðlega vernd ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Kæranda var jafnframt brottvísað frá landinu og henni ákvarðað endurkomubann til tveggja ára. Að ósk kæranda var veittur frekari rökstuðningur fyrir ákvörðunum Útlendingastofnunar með bréfi stofnunarinnar, dags. 16. apríl 2019. Voru ofangreindar ákvarðanir kærðar til kærunefndar útlendingamála þann 23. apríl 2019. Kærunefnd barst greinargerð kæranda þann 3. maí 2019.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að ótilgreindir einstaklingar hafi myrt eiginmann hennar af ótilgreindum ástæðum og í kjölfarið hafi kæranda borist hótanir frá ótilgreindum einstaklingum. Kærandi telji umrædda einstaklinga vera tengda yfirvöldum í Albaníu.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og henni skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar í málum barna kæranda, kom fram að í ljósi frásagnar foreldis væri ekki talið tilefni til að taka sjálfstætt viðtal við þau auk þess sem fram kom í ákvörðunum B og C að þau væru svo ung að árum að ekki yrði talið tilefni til að taka viðtal við þau. Fram kom að umsóknir barna kæranda væru grundvallaðar á framburði móður þeirra og henni hefði verið synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Var það niðurstaða Útlendingastofnunar með vísan til niðurstöðu í máli móður þeirra, að gættum ákvæðum samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, útlendingalaga og barnaverndarlaga, að hagsmunum barna kæranda væri ekki stefnt í hættu með því að fylgja móður sinni til heimaríkis. Börnum kæranda var vísað frá landinu.Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði ekki réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 2. mgr. 35. gr. laga um útlendinga. Kæranda var brottvísað frá landinu með vísan til 2. tölul. b-liðar 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga, sbr. b-lið 2. mgr. 104. gr. laganna. Var kæranda ákveðið endurkomubann hingað til lands í tvö ár, sbr. 101. gr. sömu laga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda og barna hennar kemur fram að í kjölfar þess að þeim hafi verið synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi árið 2016 hafi hún, eiginmaður hennar og börn þeirra snúið aftur til Albaníu. Fljótlega eftir komu þeirra til Albaníu hafi hótanir og ofsóknir í garð eigimanns hennar, […], og annarra fjölskyldumeðlima hafist á nýjan leik. Þá hafi eiginmaður kæranda verið myrtur þann 1. desember 2018. Kærandi kveðst hvorki vita af hverju né hverjir hafi myrt eiginmann hennar, en kveður umrædda einstaklinga tengjast albönskum stjórnvöldum. Þá hafi eiginmaður kæranda átt í útistöðum við albönsk yfirvöld, en kærandi kveðst ekki vita mikið um útistöður eiginmanns hennar og vísar til fyrri umsóknar fjölskyldu hennar um alþjóðlega vernd á Íslandi. Eftir andlát eiginmanns kæranda hafi hún grennslast fyrir um rannsókn málsins og í kjölfarið hafi henni borist hótanir frá ótilgreindum einstaklingum. Kærandi hafi frétt af einstaklingum í hverfi hennar sem hafi verið að spyrjast fyrir um hana og börn hennar auk þess sem henni hafi borist hótanir í síma sem og smáskilaboðum. Kærandi leitaði til lögreglu vegna þessa en hún hafi ekkert aðhafst í málinu. Kærandi hafi lagt fram gögn máli sínu til stuðnings hjá Útlendingastofnun og hafi fulltrúi Útlendingastofnunar tjáð henni að gögnin yrðu þýdd og að hann myndi í framhaldinu hafa samband við kæranda þegar þýðingar lægju fyrir. Aðspurð samþykkti kærandi að viðtal yrði tekið við elstu dóttur hennar, […], sem einnig hafi mátt þola hótanir. Hvorki hafi orðið af viðtalinu né boðinu um að skjölin yrðu þýdd, heldur hafi kærandi verið boðuð í birtingu án frekari skýringa.

Í greinargerð kæranda kemur fram að hún geri athugasemd við rannsókn og trúverðugleikamat Útlendingastofnunar. Í ljósi þess að eiginmaður hennar hafi verið myrtur stuttu eftir endursendingu þeirra til Albaníu í febrúar árið 2017 telji kærandi að rannsókn íslenskra stjórnvalda á ástandinu í Albaníu hafi verið röng í tilviki kæranda og fjölskyldu hennar. Þá hafi frásögn kæranda verið stöðug og ekki tekið neinum breytingum á meðan á málsferðinni hafi staðið. Kærandi gerir alvarlega athugasemd við að hafa ekki á neinu stigi málsmeðferðarinnar verið tilkynnt um að Útlendingastofnun hafi metið umsóknir hennar og barna hennar um alþjóðlega vernd bersýnilega tilhæfulausar. Kærandi hafi ekki fengið tækifæri til að leggja fram frekari gögn, nýta andmælarétt sinn né draga umsókn sína til baka á grundvelli þeirra upplýsinga. Sú staðhæfing í ákvörðun Útlendingastofnunar um að kæranda hafi í lok viðtals verið kynnt afstaða stofnunarinnar sé röng, en hvergi sé að finna í endurriti viðtalsins bókun um tilkynningu þess efnis. Kærandi heldur því fram að Útlendingastofnun hafi ekki rannsakað einstaklingsbundnar aðstæður kæranda og barna hennar í heimaríki með fullnægjandi hætti.

Kærandi fjallar í greinargerð sinni um ástand mannréttindamála í Albaníu, m.a. um spillingu stjórnvalda og aðgerðarleysi lögreglu. Þá er einnig fjallað um stöðu kvenna þá sérstaklega einstæðra kvenna í Albaníu sem og stöðu barna í landinu. Vísar kærandi til alþjóðlegra skýrslna máli sínu til stuðnings.

Kærandi og börn hennar krefjast þess aðallega að þeim verði veitt staða flóttamanna hér á landi, skv. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi kveðst hafa ástæðuríkan ótta við ofsóknir vegna aðildar sinnar að tilteknum þjóðfélagshópi, sbr. d-lið 38. gr. laga um útlendinga. Kærandi og börn hennar séu þolendur heiðurstengds ofbeldis. Kærandi óttist frekara ofbeldi og um líf sitt og barna sinna af hálfu einstaklinga sem njóti verndar stjórnvalda í Albaníu. Umræddir einstaklingar vilji hefna sín á kæranda og börnum hennar vegna starfa tengdaföður kæranda á kommúnistatímanum í Albaníu. Eiginmaður kæranda og faðir barna hennar hafi þegar verið myrtur í Albaníu en hótanir í garð kæranda og barna hennar séu enn viðvarandi. Þá óttist kærandi athafnaleysi lögreglu sem vilji ekki rannsaka morð eiginmanns kæranda þar sem gerendur njóti verndar háttsettra stjórnvalda í Albaníu. Máli sínu til stuðnings hafi kærandi lagt fram ýmis gögn sem sýni m.a. fram á að kærandi hafi samviskusamlega tilkynnt allar hótanir og ofbeldi til albönsku lögreglunnar en lögregluyfirvöld í landinu hafi ekkert aðhafst í málinu vegna tengsla kæranda við tengdaföður sinn, en hann hafi verið áhrifamaður í samfélaginu á kommúnistatímanum í Albaníu. Þá sé óljóst hvað tengdaforeldrar kæranda muni ætlast til af henni núna þegar eiginmaður hennar sé látinn. Hefð sé fyrir því að fjölskylda föðursins fái forsjá yfir börnunum við andlát hans. Sé því möguleiki á því að börn kæranda verði tekin af henni verði þau endursend til Albaníu. Kærandi vísar í greinargerð sinni til lögskýringargagna um inntak alþjóðlegrar verndar og þeirra sjónarmiða sem beri að taka mið af. Þá telji kærandi að endursending hennar og barna hennar til Albaníu myndi brjóta gegn grundvallarreglu þjóðarréttar um non-refoulement sem lögfest sé í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Þá myndi slík ákvörðun brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, 6. og 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, 3. gr. pyndingarsamningsins og 33. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.

Til vara krefst kærandi þess að henni og börnum hennar verði veitt dvalarleyfi hér á landi af mannúðarástæðum, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Ákvæðið heimili veitingu slíks leyfis geti útlendingur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. vegna erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki. Kærandi vísar til athugasemda með 74. gr. í frumvarpi því er varð að útlendingalögum máli sínu til stuðnings. Kærandi og börn hennar hafi sætt hótunum um ofbeldi af hálfu einstaklinga sem vilji hefna sín á tengdaföður kæranda. Þá séu félagslegar aðstæður kæranda afar erfiðar þar sem eiginmaður hennar sé látinn og því hafi hún misst bakland sitt í heimaríki. Þá sé kærandi nánast réttindalaus og óljóst hvort börn hennar verði tekin af henni við endursendingu til heimaríkis. Á grundvelli heildstæðs mats á aðstæðum í málinu telji kærandi ljóst að hún og börn hennar eigi rétt á dvalarleyfi af mannúðarástæðum, skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Kærandi fjallar í greinargerð um hagsmuni dætra sinna en þær séu allar á viðkvæmum aldri og í erfiðum aðstæðum. Börn teljist ávallt til sérstaklega viðkvæms hóps umsækjenda um alþjóðlega vernd og sé íslenskum stjórnvöldum skylt að hafa ávallt það sem barni sé fyrir bestu í forgangi þegar teknar séu ákvarðanir um málefni þess. Kærendur vísa til ákvæða barnalaga nr. 76/2003, barnasáttmálans, laga um útlendinga og tilskipana Evrópusambandsins nr. 2011/95/ESB og 2013/33/ESB máli sínu til stuðnings. Kærandi óttist að hún og börn hennar verði aðskilin við endurkomu til heimaríkis þar sem eignmaður kæranda sé látinn. Kærandi óttist að hún þurfi að snúa aftur í foreldrahús á meðan dætrum hennar verði gert að dvelja hjá föðurfjölskyldu þeirra. Þá muni kærandi eflaust ekki fá umgengnisrétt og verði þær mæðgur því aðskildar til frambúðar.

Til þrautavara krefst kærandi þess að ákvarðanir Útlendingastofnunar hvað varðar brottvísun og endurkomubann kæranda verði fellt úr gildi. Kærandi byggir þrautavarakröfu sína m.a. á því að Útlendingastofnun hafi verið óheimilt að ákvarða henni brottvísun á grundvelli 3. mgr. 102. gr. laga um útlendinga, ákvörðunin brjóti gegn 1. mgr. 31. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttarstöðu flóttamanna og því hafi ákvörðunin verið í andstöðu við meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað albönskum vegabréfum fyrir sig og börn sín. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og börn hennar séu albanskir ríkisborgarar.

Réttarstaða barna kæranda

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 22. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, segir í fyrsta lagi að aðildarríki skuli gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leiti eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið sé flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum eða starfsháttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það sé í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau réttindi sem við eigi og kveðið sé á um í samningnum.

Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og tekið tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni.

Sérstaklega er fjallað um mat stjórnvalda á umsóknum barna um alþjóðlega vernd í 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þar segir að við mat á því hvort barn teljist flóttamaður samkvæmt lögunum skuli það sem barninu sé fyrir bestu haft að leiðarljósi. Við mat á því hvað barni sé fyrir bestu skuli stjórnvöld líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skuli stjórnvöld taka skriflega afstöðu til þessara atriða.

Almennt er viðurkennt að eðlilegur þroski barns sé best tryggður með því að vernda fjölskylduna. Sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra sinna eða annars úr fjölskyldunni sem hefur það á framfæri sínu og sá fer fram á réttarstöðu flóttamanns, ber að fara með málin í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Ljóst er að börn þau sem hér um ræðir eru í fylgd móður sinnar og haldast úrskurðir fjölskyldunnar því í hendur.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Albaníu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• Lifosrapport: Albanien - rätts- och säkerhetssektorn (Migrationsverket, 29. mars 2019);
• Country Reports on Human Rights Practices for 2018 – Albania (U.S. Department of State, 13. mars 2019);
• Albanien - Mänskliga rättigheter, demokrati och rättsstatens principer: situationen per den 30 juni 2018 (Utrikesdepartimentet, 20. febrúar 2019);
• Social Protection Albania (International Labour Organization, sótt 5. maí 2019);
• Social Security Programs Throughout the World: Europe, 2018 (US Social Security Administration, 1. október 2018);
• The World Factbook. Europe: Albania (Central Intelligence Agency, 19. júní 2018);
• Freedom in the World 2018 – Albania (Freedom House, 28. maí 2018);
• Report to the Albanian Government on the visit to Albania carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) (Council of Europe, 24. maí 2018);
• Albania 2017/2018 (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
• Report of a Home Office Fact-Finding Mission Albania (U.K. Home Office, 1. febrúar 2018);
• Social Security Programs Throughout the World: Europe, 2018. Albania (Social Security, 1. október 2018);
• EASO Country of Origin Information Report: Albania. Country Focus. (European Asylum Support Office, nóvember 2016);
• National Strategy and Action Plan on Gender Equality 2016-2020 (Ministria E Mirёqenies Sociale Dhe Rinisё, 21. október 2016);
• Landinfo temanotat Albania: Forhold for barn og unge (Landinfo, 25. september 2015);
• Albania: Familie og ekteskap (LandInfo, 5. júní 2015);
• Domestic violence, including legislation, state protection and support services available to victims (2011-April 2014) (Immigration and Refugee Board of Canada, 30. apríl 2014).

Albanía er lýðræðisríki með um þrjár milljónir íbúa. Ríkið gerðist aðili að Evrópuráðinu árið 1995 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu árið 1996. Albanía gerðist aðili að sáttmála Sameinuðu þjóðanna gegn spillingu árið 2006, flóttamannasamningi Sameinuðu þjóðanna 18. ágúst 1992, alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi 4. október 1991 og samningi Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu þann 11. maí 1994. Albanía sótti um aðild að Evrópusambandinu árið 2009 og fékk stöðu sem umsóknarríki í júní 2014. Albanía er á lista Útlendingastofnunar yfir örugg upprunaríki. Í ljósi þess má ætla að grundvallarmannréttindi séu almennt talin virt af yfirvöldum í landinu. Í framangreindum gögnum kemur fram að yfirvöld í Albaníu hafi undanfarin ár unnið að því að uppræta spillingu í löggæslunni og dómsvaldinu. Jafnframt kemur fram að albönsk stjórnvöld hafi tekið mikilvæg skref til að auka vernd borgara sinna og að Albaníu hafi miðað áfram í málefnum er snerti réttarkerfið og frelsi og öryggi borgara landsins. Þá hafi laun lögreglumanna verið hækkuð og mikil endurnýjun hafi átt sér stað í lögregluliði landsins auk þess sem yfirvöld sæki lögreglumenn til saka vegna brota í starfi. Þá hafi stjórnvöld gripið til tæknilegra aðgerða til þess að stemma stigu við afbrotum í starfi á borð við að láta lögreglumenn bera myndavélar og gera greiðslur umferðasekta rafrænar. Fram kemur að sett hafi verið á fót þjónusta sem heyri undir albanska innanríkisráðuneytið sem geri borgurunum kleift að senda inn kvartanir vegna spillingarmála í eigin persónu eða símleiðis. Einnig sé starfrækt vefgátt á vegum yfirvalda þar sem borgarar geti tilkynnt misferli opinberra starfsmanna. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2018 hafi kvörtunarþjónustu innanríkisráðuneytisins borist fjöldi kvartana varðandi spillingu innan lögreglu sem hafi leitt til þess að lögreglumenn hafi sætt agaviðurlögum og í sumum tilvikum hlotið refsingu. Árið 2018 hafi albanski umboðsmaðurinn (a. avokati i popullit) einnig tekið til meðferðar kvartanir vegna brota lögreglumanna í starfi og þá aðallega vegna vandamála tengdum handtökum og varðhaldi.

Í ofangreindum gögnum kemur fram að atvinnuleysi sé mikið í Albaníu en landið hafi almennt náð að viðhalda jákvæðum hagvexti og fjárhagslegum stöðugleika þrátt fyrir viðvarandi efnahagserfiðleika. Í skýrslu Landinfo kemur fram að hæst hlutfall kvenna á albönskum vinnumarkaði séu fráskildar konur og ekkjur. Þá sé algengt að einstæðar mæður skilji börn sín eftir hjá foreldrum á meðan þær sæki vinnu. Albönsk stjórnvöld hafi, m.a. í samstarfi við Sameinuðu þjóðirnar, unnið að úrbótum í atvinnumálum. Einnig hafi verið unnið að því að bæta félagslega aðstoð fyrir þá sem þess þarfnist. Þeir sem eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum geti því leitað eftir aðstoð frá því sveitarfélagi sem þeir séu búsettir í. Þá banni vinnulöggjöf mismunun starfsmanna á grundvelli kynþáttar, húðlitar, kyns, aldurs, fötlunar, stjórnmálaskoðana, tungumáls, þjóðernis, trúar, fjölskyldu, veikinda og þjóðfélagsstöðu.

Í skýrslu Lifos frá mars 2019 segir að samkvæmt 225 gr. sifjalaga í Albaníu frá árinu 2003 fái eftirlifandi foreldrið sjálfkrafa forsjá yfir barni við andlát hins foreldrisins. Þá stangist lögin á við þá rótgrónu venju að börnin tilheyri fjölskyldu föður, en í skýrslunni kemur fram að lítið sé um að föðurfjölskyldur krefjist forsjá barna á grundvelli venjunnar. Þá kemur fram í gögnum frá bandarískum stjórnvöldum að ekkjur sem þurfi að sjá fyrir börnum undir 18 ára aldri fái greiddar bætur frá albanska ríkinu.

Í skýrslu Utrikesdepartementet frá febrúar 2019 kemur fram að skólaskylda sé lögbundin fram að 16 ára aldri og sé menntun gjaldfrjáls samkvæmt lögum. Samkvæmt Unesco sé skráning barna í grunnskóla um 95 % en um 82 % einstaklinga skrái sig í framhaldsnám. Samkvæmt albönskum heilbrigðislögum eigi íbúar landsins rétt á almennri heilbrigðisþjónustu. Samkvæmt lögunum skuli heilbrigðisyfirvöld m.a. kynna og tryggja jafnan rétt allra að heilbrigðisþjónustu. Undir þá þjónustu sem íbúar eigi rétt á falli m.a. geðheilbrigðisþjónusta.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Krafa kæranda er byggð á því að kærandi og börn hennar óttist að verða fyrir ofsóknum og frekari hótunum af hálfu ótilgreindra einstaklinga sem kærandi kveður hafi myrt eiginmann hennar í Albaníu. Kærandi heldur því fram að umræddir einstaklingar vilji hefna sín á kæranda og börnum hennar vegna starfa sem tengdafaðir kæranda hafi sinnt fyrir kommúnistaflokk Albaníu áður en lýðræði var komið á þar í landi. Þá séu þessir einstaklingar tengdir albönskum stjórnvöldum. Telji kærandi jafnframt að yfirvöld í Albaníu vilji hvorki né geti veitt þeim viðeigandi vernd gegn fyrrgreindum hótunum og ofbeldi.

Við meðferð máls kæranda og barna hennar hjá íslenskum stjórnvöldum lagði hún fram ýmis gögn sem hún telur styðja frásögn sína. Við málsmeðferð hjá kærunefnd lagði kærandi m.a. fram kæru, dags. 25. janúar 2019, sem ber með sér að hafa verið lögð fram hjá albönskum yfirvöldum vegna hótana í garð A. Þar kemur m.a. fram að þremur dögum áður hafi A orðið vör við einstaklinga í hverfinu á dökkum bíl sem hafi óskað eftir upplýsingum um kæranda. Í kjölfarið hafi A verið í miklu uppnámi og ekki treyst sér í skólann. Þá hafi kærandi verið í sambandi við mág sinn og sagt honum frá atvikinu. Í lögregluskýrslu, dags. 1. apríl 2019, kemur fram að kærandi hafi haldið því fram að lífi hennar sé ógnað af ótilgreindum einstaklingum. Eiginmaður hennar hafi fundist látinn í á í bænum […] og haldi lögreglan því fram að um sjálfsvíg hafi verið að ræða. Í kjölfarið hafi kæranda borist hótanir í formi smáskilaboða í síma, en að hún hafi einungis geymt eitt skilaboðanna. Í skilaboðunum komi fram að kærandi eigi að hætta að grennslast fyrir um dauða eiginmanns hennar annars muni það sama koma fyrir hana og börn hennar. Í skýrslunni kemur fram að kærandi hafi sagt að í janúar 2019 hafi A tekið eftir svörtum bíl í hverfinu sem hafi verið að spyrjast fyrir um foreldra kæranda og hvar þau búi en A hafi ekki kannast við einstaklingana í bílnum. Kærandi lagði einnig fram staðfestingu albanskra stjórnvalda, dags. 25. janúar 2019, þess efnis að þær ljósmyndir sem kærandi lagði fram hjá Útlendingastofnun séu vettvangsmyndir. Í bréfinu kemur fram að lík […] hafi fundist í bænum […] þann 1. desember 2019 og að myndirnar sem kærandi hafi þegar lagt fram hjá íslenskum stjórnvöldum hafi verið teknar við það tilefni. Undir myndunum komi fram að líkið hafi verið dregið úr ánni í bænum og að sjáanlegir áverkar hafi verið á hnakka. Þá séu engar frekari upplýsingar um hvernig dauða eiginmanns kæranda hafi borið að í dánarvottorði hans sem gefið var út þann 2. apríl 2019.

Að mati kærunefndar er ekki ástæða til að draga í efa að eigimaður kæranda sé sannarlega látinn og að fráfall hans hafi borið að þann 1. desember 2018. Aftur á móti hefur kærandi hvorki lagt fram haldbær gögn sem sýni fram á að dauða eignmanns hennar hafi borið að með saknæmum hætti né önnur gögn sem styðji við frásögn hennar af ofsóknum af hálfu einstaklinga í heimaríki tengdum albönskum stjórnvöldum. Bæði séu framlögð lögregluskýrsla og kæra einhliða frásögn kæranda hjá stjórnvöldum og því hafi þau gögn takmarkað sönnunargildi hvað varði aðdraganda og aðstæður við andlát eiginmanns hennar. Verður því ekki lagt til grundvallar að kærandi hafi leitt líkur að því með rökstuddum hætti að henni stafi hætta af hálfu aðila tengdum stjórnvöldum í heimaríki.

Þá hefur kærandi heldur ekki lagt fram gögn til stuðnings þeirri fullyrðingu sinni að henni og fjölskyldu hennar sé útilokað að leita aðstoðar albanskra yfirvalda vegna aðstæðna sinna eða að lögreglan hafi ekki sinnt rannsókn á dauða eiginmanns kæranda vegna tengsla mögulegra gerenda við stjórnvöld. Það er mat kærunefndar að kærandi hafi raunhæfan möguleika á að leita aðstoðar stjórnvalda í heimaríki. Gögn benda ennfremur til þess að telji kærandi að lögreglan veiti henni og börnum hennar ekki fullnægjandi aðstoð séu til staðar úrræði í Albaníu sem þeir geti leitað til sem telji sig hafa verið beitta órétti af lögreglu. Hægt sé m.a. að leita til sérstakrar stofnunar sem heyri undir innanríkisráðuneyti landsins sem og embættis umboðsmanns í landinu. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur tekið til skoðunar má ráða að þessi úrræði séu almennt raunhæf og árangursrík þó svo að úrbóta sé enn þörf varðandi sjálfstæði þeirra stofnana sem að þeim koma. Að mati kærunefndar hefur ekki verið sýnt fram á að stjórnvöld í heimaríki skorti vilja eða getu til að veita kæranda og börnum hennar viðeigandi vernd gegn athöfnum sem feli í sér hótanir, áreiti eða ofbeldi, m.a. með því að ákæra eða refsa fyrir þær athafnir.

Við mat skv. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber kærunefnd m.a. að líta til öryggis barns, velferðar og félagslegs þroska, sbr. 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Líkt og komið hefur fram eiga öll börn í Albaníu að 16 ára aldri rétt á menntun auk þess sem almennt aðgengi er að heilbrigðisþjónustu þar í landi. Líkt og komið hefur fram í gögnum málsins sé kærandi í góðum tengslum við bæði foreldra sína sem og bróður eiginmanns síns heitins og hafi kærandi m.a. dvalið í foreldrahúsum eftir andlát eiginmanns síns með börnum sínum. Með tilliti til ofangreinds er það mat kærunefndar að börn kæranda hafi aðgang að grunnþjónustu við hæfi í Albaníu. Þá sé, samkvæmt frásögn kæranda, fjölskylda kæranda sem og tengdafjölskylda í sambandi við kæranda og börn hennar og verður því gengið út frá því að börn kæranda geti treyst á félagslegan stuðning skyldmenna sinna í Albaníu.

Með vísan til ofangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hún og börn hennar hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. og 5. mgr. 37. gr. laganna.

Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og börn hennar uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður kæranda og barna hennar þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og börn hennar uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi og börn hennar uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga eiga þau ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við 74. gr. frumvarps til laga um útlendinga kemur fram að í samræmi við ákvæði alþjóðlegra skuldbindinga og almennra laga sé lagt til að tekið sé sérstakt tillit til barna, hvort sem um er að ræða fylgdarlaus börn eða önnur börn. Í því ljósi og með hliðsjón af meginreglunni um að það sem barni er fyrir bestu skuli hafa forgang þegar teknar eru ákvarðanir um málefni þess, sbr. jafnframt 2. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 25. gr. laga nr. 80/2016, telur kærunefnd að við mat á því hvort skilyrði 1. mgr. 74. gr. laganna séu fyrir hendi skuli taka sérstakt tillit til þess ef um barn er að ræða og skuli það sem er barni fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun. Eins og áður hefur komið fram um heimaríki kærenda sé skólaskylda fram að sextán ára aldri tryggð samkvæmt stjórnarskrá landsins jafnframt sem heilbrigðisþjónusta sé aðgengileg öllum.

Í athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga er fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli. Kærandi hefur greint frá því að þar sem eiginmaður hennar sé látinn séu miklar líkur á að börn hennar verði tekin af henni. Það tíðkist í Albaníu að ekkjur flytji inn til foreldra sinna á meðan börnin dvelji hjá föðurfjölskyldunni, kærandi óttist aðskilnað hennar og barnanna verði þeim gert að snúa aftur til Albaníu. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur skoðað fer kærandi með forsjá barnanna samkvæmt albönskum lögum. Af frásögn kæranda varðandi samskipti hennar við tengdafjölskyldu sína, þá aðallega mág, virðist samband þeirra vera gott og ekki ástæða til að ætla annað en að svo verði áfram.

Kærandi kom hingað til lands 4. apríl 2019. Þá hefur ekki komið annað fram í viðtölum við kæranda en að hún og börn hennar séu við góða heilsu. Þegar upplýsingar um heimaríki kæranda gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda og barna hennar í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hún og börn hennar hafi ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kæranda og barna hennar í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda og börnum hennar dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Bann við endursendingu skv. 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til eigi ekki við í máli kæranda og barna hennar. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda og barna hennar þangað.

Frávísun, brottvísun og endurkomubann

Með vísan til atvika málsins tekur kærunefnd undir forsendur Útlendingastofnunar varðandi frávísun kærenda á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. til hliðsjónar 2. málsl. 3. mgr. 42. gr. reglugerðar nr. 540/2017. Í ákvörðun Útlendingastofnunar var kæranda brottvísað og ákvarðað endurkomubann, sbr. b-lið 2. tölul. 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga. Ástæða þess er að Útlendingastofnun mat umsóknir kærenda bersýnilega tilhæfulausar í skilningi b-liðar 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga en ákvæðið veitir stjórnvöldum heimild til að fella niður frest sem að jafnaði er veittur útlendingi til að yfirgefa landið sjálfviljugur í kjölfar ákvörðunar um að yfirgefa landið í þeim tilvikum þegar umsókn útlendings um dvalarleyfi eða alþjóðlega vernd telst bersýnilega tilhæfulaus eða hann hefur vísvitandi gefið misvísandi eða rangar upplýsingar við umsókn.

Lög um útlendinga skilgreina ekki hvað felist í orðalaginu „bersýnilega tilhæfulaus“ í skilningi b-liðar 2. mgr. 104. gr. laganna. Við túlkun ákvæðisins telur kærunefnd að líta verði til þess að orðið tilhæfulaus lýsir einhverju sem byggir ekki á staðreyndum eða á ekki við rök að styðjast. Þá leiðir af orðalagi ákvæðisins að tilhæfuleysi umsóknar þarf að vera bersýnilegt, þ.e. blasa við stjórnvaldi við skoðun málsins. Með vísan til orðalags ákvæðisins og til samræmis við ákvæði tilskipunar 2008/115/EB um brottvísun útlendinga í ólögmætri dvöl telur kærunefnd að umsókn um dvalarleyfi eða alþjóðlega vernd sé bersýnilega tilhæfulaus í skilningi b-liðar 2. mgr. 104. gr. laganna ef eftirfarandi tilvik eiga einkum við þegar:

a) ljóst er, við fyrstu sýn, að málsástæður umsækjanda varða ekki þá þætti sem 1. og 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga taka til,

b) ljóst er, við fyrstu sýn, að málsástæður umsækjanda séu ekki þess eðlis eða nái ekki því alvarleikastigi að þær gætu leitt til þeirrar niðurstöðu að heimilt væri að veita umsækjenda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, og

c) frekara mat og gagnaöflun, þar með talið viðtal við umsækjanda, hafi ekki breytt ofangreindu upphaflegu mati.

Kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hún og börn hennar hafi orðið fyrir hótunum af hálfu ótilgreindra einstaklinga í heimaríki og telji kærandi að eiginmaður hennar hafi verið myrtur af sömu einstaklingum. Kærandi kveður lögreglu í heimaríki ekki vilja rannsaka andlát eiginmanns síns vegna tengsla einstaklingana við stjórnvöld. Kærandi hefur lagt fram gögn máli sínu til stuðnings en þau hafa öll verið byggð á einhliða frásögn kæranda. Það er mat kærunefndar, að teknu tilliti til gagna um heimaríki kæranda og aðstæður hennar þar, að það hafi frá upphafi málsmeðferðarinnar verið bersýnilegt að málsástæður hennar vörðuðu ekki þá þætti sem 1. og 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga taka til. Ennfremur hafi verið bersýnilegt að aðrar aðstæður í heimaríki kæranda séu ekki þess eðlis eða nái því alvarleikastigi að þær gætu leitt til þeirrar niðurstöðu að heimilt væri að veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Í þessu sambandi lítur kærunefnd til þess að orðalag 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga mælir fyrir um að aðili þurfi að sýna fram á ríka þörf á vernd og tekur mat stjórnvalda á tilhæfuleysi slíkra umsókna mið af þeirri ábyrgð sem lögð er á aðila að þessu leyti. Þá er einnig ljóst að frekara mat og gagnaöflun hafi ekki breytt framangreindu mati.

Að mati kærunefndar eru líkur á því að ákvörðun um niðurfellingu frests hafi varnaðaráhrif sem þjóni því markmiði að stuðla að fækkun bersýnilega tilhæfulausra umsókna frá öruggum upprunaríkjum. Fyrir liggur mat Útlendingastofnunar á því að framangreindu markmiði verði ekki náð með öðru og vægara móti. Kærunefnd telur sig ekki hafa forsendur til að draga í efa þetta mat að svo stöddu. Er það því mat kærunefndar að 12. gr. stjórnsýslulaga standi því ekki í vegi að kæranda verði ekki veittur frestur til að yfirgefa landið. Þá fær kærunefnd ekki séð að 1. mgr. 31. gr. alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna komi í veg fyrir að framangreindu úrræði verði beitt í máli kæranda.

Með vísan til framangreinds er fallist á það mat Útlendingastofnunar að umsókn kærenda um dvalarleyfi eða alþjóðlega vernd sé bersýnilega tilhæfulaus, sbr. b-lið 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga, og heimilt að veita kæranda ekki frest til að yfirgefa landið sjálfviljug.

Eins og að framan greinir hefur kæranda verið vísað frá landinu og hefur hún því ekki tilskilin leyfi til dvalar hér á landi. Þá hefur kærunefnd komist að þeirri niðurstöðu að heimilt sé að fella niður frest til að kærandi geti yfirgefið landið sjálfviljug. Liggur því fyrir að kærandi dvelur ólöglega í landinu, sbr. a-lið 1. mgr. 98. gr. laga um útlendinga, og er því heimilt að brottvísa henni.

Samkvæmt 3. mgr. 102. gr. laga um útlendinga skal ekki ákveða brottvísun ef hún, með hliðsjón af málsatvikum, alvarleika brots og tengslum útlendings við landið, felur í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart útlendingi eða nánustu aðstandendum hans. Kærandi kom ásamt þremur dætrum sínum hingað til lands og sóttu þær um alþjóðlega vernd þann 4. apríl 2019. Kærandi kveðst í greinargerð eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum og hótunum í heimaríki. Í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 8. apríl 2019 var kærandi spurð hvort hún mótmælti því að henni yfir brottvísað og beitt endurkomubanni og svaraði kærandi að hún geti ekki snúið til heimaríkis. Það er mat kærunefndar, í ljósi grundvallar brottvísunar kærenda og með vísan til umfjöllunar kærunefndar um aðstæður í heimaríki kærenda, að ótti kæranda við hótanir og ofbeldi í heimaríki vegi ekki nægilega þungt til að talið verði að brottvísun feli í sér ósanngjarna ráðstöfun í máli hennar. Þá var kærandi spurð út í sérstök tengsl við Ísland eða önnur Schengen-ríki og kvaðst hún ekki hafa slík tengsl. Af þessu verður ekki séð að brottvísun þeirra og endurkomubann verði talin ósanngjörn ráðstöfun í garð kæranda eða nánustu aðstandenda hennar, sbr. 3. mgr. 102. gr. laga um útlendinga.

Er ákvörðun Útlendingastofnunar er varðar brottvísun og endurkomubann því staðfest.

Athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar

Í greinargerð kæranda eru gerðar margvíslegar athugasemdir fyrir hönd kæranda og barna hennar við málsmeðferð Útlendingastofnunar í málunum. Athugasemdirnar varða einkum rannsókn Útlendingastofnunar og að skort hafi á að kæranda og börnum hennar hafi verið veittur andmælaréttur, sbr. 10. og 13. gr. stjórnsýslulaga. Meðal þess sem er gagnrýnt í greinargerð er að kæranda og börnum hennar hafi ekki verið boðið í frekari viðtöl hjá Útlendingastofnun.

Eins og að framan greinir tengjast málsástæður kæranda að einhverju leyti atvikum sem varða A með beinum hætti. Þannig greindi kærandi frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að A hefðu borist hótanir frá einstaklingum í fólksbifreið sem hefðu verið að grennslast fyrir í hverfi kæranda um dvalarstað fjölskyldunnar. Aðspurð í viðtali hvort kærandi hafi séð einstaklingana í fólksbifreiðinni svaraði kærandi m.a. að A hafi séð þá og spurt hana hvar hún byggi. Í ljósi 28. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 2. mgr. 10. gr. laganna, og framangreindra atvika óskaði kærunefnd eftir upplýsingum frá Útlendingastofnun um ástæður þess að ekki var tekið viðtal við A hjá stofnuninni. Í svari Útlendingastofnunar, dags. 20. maí 2019, kemur fram að í viðtali við kæranda þann 8. apríl sl. hefði kærandi hefði verið spurð um afstöðu til þess að viðtal yrði tekið við A. Spurningin hefði verið borin fram í viðtalsherbergi Útlendingastofnunar að A viðstaddri. Kærandi hefði sagst ekki hafa neitt á móti því að viðtalið færi fram ef kærandi fengi að vera viðstödd en kvað jafnframt að andlát eiginmanns hennar hafi valdið A miklu áfalli sem hún vildi ekki að hún myndi endurupplifa. Með þær upplýsingar í huga og með hliðsjón af því sem var barni fyrir bestu hafi Útlendingastofnun ekki talið tilefni til að fá framburð barnsins. Við það tækifæri hefðu hvorki kærandi né talsmaður hennar gefið til kynna ósk um að viðtal við A færi fram. Kæranda var veitt tækifæri til að koma að andmælum vegna skýringa Útlendingastofnunar en í svari talsmanns, dags. 21. maí sl., fyrir hönd kæranda kemur m.a. fram að í viðtalinu hefði Útlendingastofnunar tjáð kæranda að eins og málin stæðu teldi Útlendingastofnun ekki nauðsynlegt að fram færi viðtal við A. Talsmaðurinn hefði metið það þannig að ekki væri útilokað að A yrði boðuð til viðtals á síðari stigum. Þá var lýst því mati talsmanns að Útlendingastofnun hefði ekki veitt kæranda fullnægjandi leiðbeiningar að þessu leyti og því hefði A ekki fengið fullt tækifæri til að tjá sig um meðferð máls hennar hjá stofnuninni.

Að mati kærunefndar er að einhverju leyti óljóst af framburði kæranda og framlögðum gögnum hvað kom fram í samtali umræddra manna við A. Aftur á móti, eins og að framan greinir, er það niðurstaða kærunefndar að unnt sé að taka ákvörðun í máli kæranda án þess að fyrir liggi ítarlegri lýsing á umræddum atvikum og teljist málið að þessu leyti nægjanlega upplýst, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga. Í ljósi aldurs A þeirra skýringa sem hafa varið færðar fram varðandi afstöðu kæranda til viðtals við A, þ.m.t. óska hennar um að A þurfi ekki að endurupplifa það áfall sem hún varð fyrir við andlát föður síns, er það mat kærunefndar að meðferð málsins hjá Útlendingastofnun hafi verið í samræmi við ákvæði laga og alþjóðasáttmála er kveði á um að hagsmunir barna skuli hafði að leiðarljósi við töku ákvarðana í málum er þau varðar. Í því sambandi hefur kærunefnd jafnframt litið til 2. mgr. 12. gr. sáttmála Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, og þess að A og fjölskylda hennar naut aðstoðar talsmanns sem hreyfði ekki við mótmælum eða gerði sérstaka kröfu um að A fengi að tjá sig milliliðalaust við meðferð málsins. Aftur á móti telur kærunefnd að það hefði verið í betra samræmi við vandaða stjórnsýsluhætti ef Útlendingastofnun hefði skráð framangreind atvik með nákvæmari hætti í endurrit viðtals stofnunarinnar við kæranda.

Að öðru leyti telur kærunefnd að ekkert hafi komið fram í málinu sem bendi til þess að skort hafi á að nauðsynlegar upplýsingar lægju fyrir um aðstæður í heimaríki kæranda, við ákvörðunartöku hjá Útlendingastofnun.

Í greinargerð eru jafnframt gerðar athugasemdir við að kæranda hafi ekki verið kynnt afstaða Útlendingastofnunar um að stofnunin mæti umsókn hennar og barna hennar bersýnilega tilhæfulausar fyrr en við birtingu ákvörðunarinnar. Þær hafi því m.a. ekki fengið tækifæri til að nýta andmælarétt sinn. Af þessu tilefni bendir kærunefnd á að af andmælareglum IV. kafla stjórnsýslulaga verður ekki leidd sú skylda að stjórnvald tilkynni aðilum fyrirfram um að hvaða niðurstöðu það ætlar að komast í máli. Aftur á móti kann að leiða af 13 og 14. gr. stjórnsýslulaga að stjórnvald beri að vekja athygli aðila á að tiltekið mál sé til meðferðar hjá stjórnvaldi nema ljóst sé að hann hafi fengið vitneskju um það fyrirfram. Í upphafi viðtals kæranda hjá Útlendingastofnun, þann 8. apríl 2019, var henni tilkynnt að mál hennar sætti svonefndri flýtimeðferð hjá stofnuninni og henni leiðbeint um möguleika hennar á afturköllun máls hennar. Í lok viðtalsins er kæranda bent á að hún sé frá öruggu upprunaríki og því líklegt að umsókn hennar verði metin bersýnilega tilhæfulaus. Að mati kærunefndar ber endurrit viðtals það skýrt með sér að kærandi hafi verið upplýst um að til greina kæmi að brottvísa henni samhliða synjun á umsókn hennar um alþjóðlega vernd. Í því sambandi er sérstaklega bent á að talsmaður lét bóka í viðtalinu það mat sitt að ekki ætti að meta umsókn kæranda bersýnilega tilhæfulausa. Er því að mati kærunefndar ekki tilefni til að gera athugasemd við meðferð málsins að þessu leyti.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinna kærðu ákvarðana þykir rétt að staðfesta ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kæranda og barna hennar.

Úrskurðarorð

Ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kæranda og barna hennar eru staðfestar.

The decisions of the Directorate of Immigration in the cases of the appellant and her children are affirmed.

Fyrir hönd kærunefndar útlendingamála,

Anna Tryggvadóttir, varaformaður