25. janúar 2023 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 42/2023 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 25. janúar 2023 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 42/2023

í stjórnsýslumálum nr. KNU22110071 og KNU22110072

Kæra [...]

og [...] á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 24. nóvember 2022 kærðu einstaklingar er kveðast heita [...], vera fædd [...]og vera ríkisborgari Sýrlands (hér eftir K) og [...], vera fæddur [...]og vera ríkisborgari Sýrlands (hér eftir M), ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 8. nóvember 2022, um að taka ekki til efnismeðferðar umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa þeim frá landinu.

Kærendur krefjast þess að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að stofnuninni verði gert að taka umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hér á landi, aðallega með vísan til 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 en til vara með vísan til 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 42. gr. sömu laga og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Til þrautavara er þess krafist að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að Útlendingastofnun verði gert að taka málin til nýrrar meðferðar með vísan til 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993

Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og bárust kærurnar fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærendur lögðu fram umsóknir um alþjóðlega vernd á Íslandi 30. júlí 2022. Við leit að fingraförum kærenda í Eurodac gagnagrunninum, þann sama dag, kom í ljós að fingraför þeirra höfðu verið skráð í grunninn af yfirvöldum í Rúmeníu. Hinn 30. ágúst 2022 var beiðni um viðtöku kærenda beint til yfirvalda í Rúmeníu á grundvelli b-liðar 1. mgr. 18. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir nefnd Dyflinnarreglugerðin). Í svari frá rúmenskum yfirvöldum, dags. 10. september 2022 var beiðni um viðtöku þeirra synjað á grundvelli þess að þau hefðu hlotið alþjóðlega vernd þar í landi. Þá kom fram að M væri með gilt dvalarleyfi til 11. janúar 2024 og að K hefði verið veitt alþjóðleg vernd þar í landi 3. júní 2022 og væri með gilt dvalarleyfi til 16. júní 2024. Kærendur komu til viðtals hjá Útlendingastofnun 11. október 2022, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað 8. nóvember 2022 að taka umsóknir kærenda um alþjóðlega vernd hér á landi ekki til efnismeðferðar og að þeim skyldi vísað frá landinu. Ákvarðanirnar voru birtar fyrir kærendum 10. nóvember 2022 og kærðu kærendur ákvarðanirnar 24. nóvember 2022 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kærenda barst kærunefnd 8. desember 2022.

III. Ákvarðanir Útlendingastofnunar

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að kærendum hafi verið veitt alþjóðleg vernd í Rúmeníu. Umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd yrðu því ekki teknar til efnismeðferðar, sbr. a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kærenda til Rúmeníu ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærendur hefðu ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að þau fengju hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsóknir kærenda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærendum var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldu þau flutt til Rúmeníu.

IV. Málsástæður og rök kærenda

Í greinargerð kærenda vísa þau til fyrirliggjandi gagna málsins, greinargerðar til Útlendingastofnunar og viðtala þeirra hjá Útlendingastofnun hvað málavexti varðar. Til viðbótar við fyrirliggjandi upplýsingar vísa kærendur til þess að K sé nú barnshafandi. Kærendur telja sig ekki vera örugg í Rúmeníu en þar séu mafía og smyglarar á eftir M auk þess sem honum hafi ítrekað verið hótað lífláti. Kærendur séu á flótta frá þessum glæpahringjum sem að þeirra sögn teygi sig víðs vegar um Evrópu.

Kærendur vísa til þess að þau séu hrædd um líf sitt í Rúmeníu. M hafi lent í smyglara og mafíu sem jafna megi við að vera þolandi mansals. Þá sé K í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga þar sem hún sé barnshafandi. Þar sem þessar upplýsingar hafi ekki legið fyrir við málsmeðferðina hjá Útlendingastofnun byggja kærendur á því að rannsaka þurfi mál þeirra að nýju á lægra stjórnsýslustigi með vísan til 10. gr. stjórnsýslulaga þannig að málið geti talist rannsakað að fullu áður en ákvörðun sé tekin. Í því sambandi þurfi að meta hvort kærendur hafi einhverjar sérþarfir sem taka þurfi tillit til við meðferð málsins. Vísa kærendur til 25. gr. laga um útlendinga hvað það varðar.

Með vísan til framangreinds og að teknu tilliti til meginreglunnar um skyldubundið mat stjórnvalda byggja kærendur á því að meta þurfi hverja og eina umsókn um alþjóðlega vernd sérstaklega að teknu tilliti til aðstæðna og atvika hverju sinni. Í því sambandi byggja kærendur á því að kærunefnd beri að leggja ítarlegt mat á umsóknir þeirra, einkum hvað varðar aðstæður þeirra, hótanir og fjárkúganir að teknu tilliti til mannréttinda og mannúðarsjónarmiða. Af frásögn kærenda megi ráða að þau óttist um líf sitt og þurfi aðstoð við að koma undir sig fótunum á nýjan leik. Kærendur séu vel menntuð og vilji geta framfleytt sér sjálf á grundvelli atvinnuþátttöku sinnar en til þess að svo megi vera þarfnist þau verndar og öryggis sem þau fái ekki í Rúmeníu. Þá byggja kærendur á því að af gögnum málsins megi ráða að Rúmenía hafi neitað Útlendingastofnun um viðtöku kærenda. Horfa þurfi til þess við meðferð málsins, sérstaklega í ljósi þess að K sé þunguð. Því sé óvíst hvað bíði þeirra í Rúmeníu og hvort þau muni njóta verndar yfirvalda þar, hvað þá sjálfsagðrar heilbrigðisþjónustu. Mannúðarsjónarmið standi því til þess að kærendur fái hið minnsta að dvelja hér á landi og njóta heilbrigðisþjónustu fram yfir fæðingu barnsins.

Kærendur byggja á því með vísan til framangreinds að sérstök rök hnígi til þess að mál þeirra fái efnismeðferð í samræmi við 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, einkum á grundvelli þeirra sérstöku aðstæðna sem þau hafi þurft að þola. Kærendur óttist glæpagengi, mafíu og smyglara sem þau telji að muni elta þau auk þess sem þau óttist um líf sitt fari þau ekki að kröfum glæpahringsins. Þá sé K barnshafandi auk þess sem Rúmenía virðist ekki ætla að taka á móti kærendum. Kærendur fái þá ekki raunverulega vernd í Rúmeníu og lögreglan þar í landi hafi ekki getað aðstoðað þau.

Þá byggja kærendur á því að leggja beri ítarlegt og heildstætt mat á einstaklingsbundnar aðstæður þeirra, m.t.t. þeirra afleiðinga sem endursending gæti haft í för með sér fyrir þau þegar Rúmenía virðist neita að taka við þeim aftur og í ljósi þess að K sé barnshafandi. Í því sambandi telja kærendur að taka beri mál þeirra til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Aðstæður kærenda

Samkvæmt gögnum málsins eru kærendur hjón á [...]. M hafi yfirgefið heimaríki í lok árs 2021 og farið þaðan til Rúmeníu. Þá hafi K fengið fjölskyldusameiningu við M árið 2022 og hlotið alþjóðlega vernd sama ár. Kærendur hafi farið til Frakklands og dvalið þar þangað til þau lögðu fram umsóknir um alþjóðlega vernd hér á landi 30. júlí 2022. Kærendur hafa greint frá því að óttast glæpagengi og smyglara í Rúmeníu sem hafi viljað að þau myndu greiða þeim pening. Kærendur hafi leitað til lögreglunnar í Rúmeníu en ekki getað fengið aðstoð. Þá greindu kærendur frá því að hafa haft aðgang að heilbrigðiskerfinu í Rúmeníu og hafa haft heimild til að stunda atvinnu þar í landi. Þá hafi kærendur fengið framfærslu frá yfirvöldum í Rúmeníu. Í greinargerð kærenda kemur fram að K sé barnshafandi. Þá hafa kærendur greint frá því að vera við góða andlega og líkamlega heilsu.

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 36. gr. er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hafi umsækjandi komið til landsins að eigin frumkvæði eftir að hafa hlotið virka alþjóðlega vernd eða annars konar vernd í öðru ríki eða ef hann, eftir að hafa dvalist í ríki þar sem hann þurfti ekki að sæta ofsóknum, gat óskað eftir því að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður og, ef hann var talinn flóttamaður, fengið vernd í samræmi við alþjóðasamning um stöðu flóttamanna.

Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum málsins var M veitt alþjóðleg vernd í Rúmeníu og er með gilt dvalarleyfi til 11. janúar 2024. Þá var K veitt alþjóðleg vernd í Rúmeníu 3. júní 2022 og er með gilt dvalarleyfi til 16. júní 2024. Að mati kærunefndar telst sú vernd sem kærendur njóta í Rúmeníu virk alþjóðleg vernd í skilningi a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá byggja kærendur á því að af svari rúmenskra yfirvalda megi ráða að Rúmenía hafi neitað Útlendingastofnun um viðtöku kærenda. Kærunefnd tekur fram að af svari rúmenskra yfirvalda sé ljóst að þau hafa neitað viðtöku á kærendum á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Líkt og að framan greinir kemur fram í svari rúmenskra yfirvalda að kærendur séu handhafar alþjóðlegrar verndar og hafi gild dvalarleyfi þar í landi. Jafnframt kemur fram í svarinu til hvaða rúmenskra yfirvalda beina skuli beiðni um endurviðtöku kærenda. Af þeim sökum hefur synjun á samþykki rúmenskra yfirvalda á kærendum og umsóknum þeirra um alþjóðlega vernd ekki þýðingu fyrir mál þeirra.

Aðstæður í Rúmeníu

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Rúmeníu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

2021 Country Reports on Human Rights Practices: Romania (United States Department of State, 12. apríl 2022);
Amnesty International Report 2021/22 – The State of the World’s Human Rights (Amnesty International, 29. mars 2022);
Asylum Information Database, Country Report: Romania (European Council on Refugees and Exiles, 31. maí 2022);
Concluding observations on the fifth periodic report of Romania (United Nations Human Rights Committee, 11. desember 2017);
Freedom in the World 2021 – Romania (Freedom House, 13. apríl 2021);
Human Rights in Europe – Review of 2019 (Amnesty International, 16. apríl 2020);
Stjórnarskrá Rúmeníu (https://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ro/ro021en.pdf);
UNHCR Submission on Romania: 29th UPR session (United Nations High Commissioner for Refugees, janúar 2018);
Upplýsingasíða um heilbrigðiskerfið í Rúmeníu (https://www.expatfocus.com/romania/health/maternity-care-in-romania-what-the-options-are-and-how-to-decide-on-a-birth-plan, sótt 25. janúar 2023);
Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 25. janúar 2023);
Upplýsingasíða Sóttvarnarstofnunar Evrópu (https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea, sótt 25. janúar 2023);
Upplýsingar af vefsíðu eftirlitsstofnunar útlendingamála í Rúmeníu (http://www.igi.mai.gov.ro, sótt 25. janúar 2023);
Upplýsingar af vefsíðu Evrópusambandsins (http://www.reopen.europa.eu/, sótt 25. janúar 2023);
Upplýsingasíða Heilbrigðisstofnunar Rúmeníu (http://www.cnscbt.ro, sótt 25. janúar 2023) og Vefsíða rúmensku lögreglunnar (https://www.politiaromana.ro/en/romanian-police, sótt 25. janúar 2023).

Í framangreindri skýrslu European Council on Refugees and Exciles (ECRE) kemur fram að einstaklingar sem hljóti réttarstöðu flóttamanns í Rúmeníu fái útgefið dvalaleyfi í landinu til þriggja ára. Þeir einstaklingar sem hljóti viðbótarvernd fái útgefið dvalaleyfi til tveggja ára. Ábyrgð á útgáfu dvalarleyfa liggi hjá útlendingayfirvöldum en til þess að fá útgefið dvalarleyfi, í formi skírteinis, þurfi einstaklingar að sýna fram á löglegt heimilisfang í landinu. Þrátt fyrir að það eigi ekki að vera erfiðleikum bundið að fá útgefið dvalarleyfi hefur fulltrúi kirkjufélagsins AIDRom lýst áhyggjum yfir að einstaklingar eigi í erfiðleikum með að fá útgefna leigusamninga sem uppfylli skilyrði yfirvalda. Leigusalar vilji ekki lýsa því yfir við yfirvöld að þeir leigi út húsnæði sín. Áður en fyrrgreind þrjú eða tvö ár líða geti handhafar alþjóðlegrar verndar fyllt út beiðni og endurnýjað dvalarleyfi sitt.

Samkvæmt framangreindri skýrslu ECRE geta handhafar alþjóðlegrar verndar sótt um aðstoð hjá útlendingayfirvöldum við aðlögun að samfélaginu í Rúmeníu. Sækja verður um slíka aðstoð innan þriggja mánaða frá því að alþjóðleg vernd var veitt. Þátttaka handhafa alþjóðlegrar verndar í aðlögunarferli á vegum yfirvalda skipti sköpum varðandi aðgengi þeirra að húsnæðisaðstoð og félagslegri þjónustu. Það sem boðið sé upp á í aðlögunarferlinu geti samanstaðið af ráðgjöf, fræðslu um rúmenskt samfélag og tungumálakennslu. Til viðbótar við fyrrgreint aðlögunarferli hafi ýmis verkefni verið sett á laggirnar, sem aðgengileg séu víðsvegar um Rúmeníu, í þeim tilgangi að auðvelda handhöfum alþjóðlegrar verndar og öðrum innflytjendum aðlögun að rúmensku samfélagi. Þá kemur fram í skýrslu ECRE að ákveðnir hópar s.s. fylgdarlaus börn, einstaklingar sem glími við fötlun, einstæðir foreldrar með ung börn og ófrískar konur eigi rétt á fjárhagslegum stuðningi og séu undanskildar reglum um umsókn að aðlögunarferli til að geta hlotið aðstoð yfirvalda.

Í framangreindri skýrslu ECRE kemur fram að einstaklingar geti dvalið áfram í móttökumiðstöðvum á vegum rúmenskra yfirvalda í allt að 12 mánuði frá veitingu alþjóðlegrar verndar. Þetta er þó með þeim skilyrðum að einstaklingar nýti sér úrræði rúmenskra yfirvalda um aðlögun og þeir hafi ekki næg fjárráð til þess að verða sér úti um húsnæði sjálfir. Samkvæmt rúmenskum lögum eiga einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd sama rétt til félagslegs húsnæðis og rúmenskir ríkisborgarar. Staðan sé samt sem áður sú að skortur sé á félagslegu húsnæði og biðlistar eftir húsnæði geti verið langir. Ef rúmensk yfirvöld geta ekki útvegað félagslegt húsnæði eiga handhafar alþjóðlegrar verndar rétt á að leigja húsnæði með fjárhagsstuðningi sem nemur helmingi af leiguverði þar til félagslegt húsnæði finnst, en þetta úrræði gildi að hámarki í eitt ár. Samkvæmt framangreindri skýrslu ECRE hafa handhafar alþjóðlegrar verndar sama aðgang að atvinnumarkaði landsins og ríkisborgarar þess. Aðgangur að atvinnumarkaði geti þó verið háður efnahagslegum aðstæðum í hverri borg eða á hverju svæði fyrir sig. Þá geti reynst erfitt að finna atvinnu vegna tungumálaerfiðleika og í einhverjum tilfellum vegna vöntunar á prófskírteinum. Jafnframt eigi þeir einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd og geta ekki framfleytt sér sjálfir rétt á fjárhagslegum stuðningi frá rúmenskum yfirvöldum í allt að 12 mánuði. Til þess að eiga rétt á fjárhagslegum stuðningi þurfi einstaklingar að hafa skráð sig í fyrrgreint aðlögunarferli hjá rúmenskum yfirvöldum.

Samkvæmt framangreindri skýrslu ECRE hafa einstaklingar sem njóta alþjóðlegrar verndar í Rúmeníu sambærilegan rétt til heilbrigðisþjónustu og rúmenskir ríkisborgarar. Þá eigi einstaklingar sem glími við geðræn vandamál, þ. á m. þolendur pyndinga og einstaklingar sem hafi orðið fyrir sálrænum áföllum, rétt á meðferðarúrræðum á sama grundvelli og ríkisborgarar landsins. Vandamál hafa komið upp vegna vanþekkingar einstaklinga á sjúkratryggingakerfinu og hafa frjáls félagasamtök gegnt lykilhlutverki í að aðstoða handhafa alþjóðlegrar verndar með því að upplýsa þá um réttindi þeirra. Á upplýsingasíðu um heilbrigðiskerfið í Rúmeníu kemur fram að barnshafandi konur skuli leita til heilsugæslu þar sem þeim sé gefin tilvísun til fæðingarlæknis. Hjá fæðingarlæknum fari fram eftirlit, blóðprufur og ómskoðun. Hægt sé að velja sér fæðingarlækni innan þess sjúkrahúss sem viðkomandi ætli sér að fæða á.

Í skýrslu ECRE kemur fram að börn með alþjóðlega vernd í Rúmeníu eigi sama rétt til þess að ganga í skóla þar í landi og önnur rúmensk börn. Þá geta handhafar alþjóðlegrar verndar sótt um sérstaka ungbarnaleikskóla fyrir börn sín til þriggja ára aldurs auk þess sem börn á aldrinum 3-6 ára geti sótt leikskóla. Aðgangur að menntun sé ókeypis og skilyrðislaus.

Samkvæmt stjórnarskrá Rúmeníu skulu allir einstaklingar vera jafnir fyrir lögum og njóta mannréttinda án tillits til kynþáttar, þjóðernis, tungumáls, trúar, kyns, stjórnmálaskoðana eða stöðu að öðru leyti. Í skýrslu utanríkisráðuneytis Bandaríkjanna fyrir árið 2021 kemur fram innanríkisráðuneytið farið með yfirstjórn löggæslu í Rúmeníu. Löggæsluyfirvöld skiptist í ríkislögreglu, herlögreglu og landamæralögreglu. Þá kemur fram að lögreglumenn og aðrir embættismenn í Rúmeníu hafi orðið uppvísir að spillingu. Í Rúmeníu sé til staðar eftirlitsstofnun (e. Directorate General for Anticorruption) sem hafi það að markmiði að vinna gegn spillingu. Þá kemur fram að ofbeldi gegn konum þ. á m. heimilisofbeldi sé vandamál í Rúmeníu en ekki hafi verið tekið á slíkum brotum á nægilega skilvirkan hátt. Jafnframt kemur fram að samkvæmt rúmenskum lögum skuli jafnrétti kynjanna vera tryggt. Konur hafi þó upplifað mismunun á ýmsum sviðum m.a. á atvinnumarkaði, húsnæðismarkaði og í menntakerfinu. Samkvæmt rúmenskum lögum er mismunun á grundvelli þjóðernis refsiverð. Þá kemur fram að hjálparsamtök og fjölmiðlar hafi greint frá tilvikum þar sem flótta- og farandfólk í Rúmeníu hafi sætt áreiti og verið þolendur glæpa. Ekki hafi öll slík atvik verið tilkynnt sökum ótta þolenda, skorts á upplýsingum og ófullnægjandi stuðningsþjónustu. Þá hafi hjálparsamtök greint frá ofbeldi á hendur flóttafólki af hálfu lögreglu, m.a. óhóflegu valdi. Rúmensk yfirvöld hafi unnið með Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna og öðrum hjálparsamtökum við að aðstoða og vernda flóttamenn, umsækjendur um alþjóðlega vernd, ríkisfangslausa einstaklinga og aðra einstaklinga sem mögulega þarfnast alþjóðlegrar verndar. Jafnframt kemur fram á vefsíðu lögreglunnar í Rúmeníu að lögreglan skiptist í sérhæfðar deildir sem rannsaki brot eftir viðfangsefni, s.s. sakamál og skipulagða glæpastarfsemi. Hægt sé að tilkynna um brot símleiðis eða í persónu. Af framangreindum upplýsingum sem kærunefnd hefur kynnt sér má ráða að löggæsluyfirvöldum sé stjórnað með skilvirkum hætti og borgarar landsins geti leitað til lögreglunnar telji þeir brotið á sér.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skuli taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Í 32. gr. a reglugerðarinnar kemur fram að með sérstökum ástæðum samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og umsækjandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst umsækjandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram á að verulegar ástæður séu til að ætla að umsækjandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og umsækjandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Þá skuli líta til þess, í tilviki þungunar, hvort umsækjanda standi til boða fullnægjandi fæðingaraðstoð í viðtökuríki. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til heilsufarsgagna málsins og hlutlægra og trúverðugra gagna um hvort sú heilbrigðisþjónusta sem hann þarfnast sé honum aðgengileg í viðtökuríki.

Samkvæmt 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar hefur heilsufar umsækjanda takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.

Kærendur eru hjón á [...]. Kærendur hafa greint frá því að vera við góða andlega og líkamlega heilsu. K hafi þó glímt við bólur á baki eftir að hafa sofið á skítugri dýnu í Rúmeníu. Þá hafi M glímt við streitu og áhyggjur meðan hann dvaldi í Rúmeníu og farið til sálfræðings. Þá kemur fram í greinargerð að K sé barnshafandi.

Kærunefnd tekur fram að kærendum var leiðbeint í viðtali hjá Útlendingastofnun 11. október 2022, um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem kærendur telji hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls þeirra hjá Útlendingastofnun. Þá var kærendum sem njóta aðstoðar löglærðs talsmanns, jafnframt leiðbeint með tölvubréfi kærunefndar, dags. 25. nóvember 2022, um framlagningu frekari gagna í málinu. Engin frekari gögn um heilsufar bárust. Með vísan til fyrrgreindrar málsmeðferðar og þeirra gagna sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd að mál kærenda sé nægjanlega upplýst hvað varðar heilsufar kærenda og aðra þætti varðandi einstaklingsbundnar aðstæður þeirra. Þá er ekkert sem bendir til þess að frekari gögn um heilsufar þeirra geti haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Kærunefnd telur að gögn málsins beri ekki með sér að heilsufar kærenda sé með þeim hætti að þau teljist glíma við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum sé aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki, eins og segir í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Í því sambandi er sérstaklega vísað til þess að meðferð telst að jafnaði ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana, sbr. 2. mgr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Að mati kærunefndar er heilsufar kærenda ekki þess eðlis að ástæða sé til að víkja frá þessari meginreglu. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður í Rúmeníu verður ráðið að kærendur hafi aðgang að heilbrigðisþjónustu þar í landi en eins og áður hefur verið rakið eiga einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Rúmeníu að lögum sambærilegan rétt á heilbrigðisþjónustu, þ. á m. geðheilbrigðisþjónustu, og ríkisborgarar Rúmeníu, þó að þeir þurfi í einhverjum tilvikum að yfirstíga ákveðnar hindranir til að nýta rétt sinn. Telur kærunefnd því að aðstæður kærenda tengdar heilsufari séu ekki þess eðlis að þær teljist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eða samkvæmt þeim viðmiðum sem talin eru upp í dæmaskyni í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá telur nefndin að heilbrigðisaðstæður kærenda geti ekki talist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði framhjá þeim litið, sbr. 3. mgr. sömu greinar. Þá hafa kærendur greint frá því að hafa haft aðgang að heilbrigðiskerfinu í Rúmeníu. Þá gefa framangreindar upplýsingar sem kærunefnd hefur kynnt sér til kynna að K getið fengið viðeigandi mæðravernd og fæðingaraðstoð í Rúmeníu.

Í framangreindum gögnum kemur fram að einstaklingar með alþjóðlega vernd þar í landi eigi rétt á framfærslu í 12 mánuði að ákveðnum skilyrðum uppfylltum, en þau eru m.a. að sækja þurfi um svokallað aðlögunarferli hjá rúmenskum útlendingayfirvöldum innan þriggja mánaða frá því að alþjóðleg vernd var veitt. Samkvæmt gögnum málsins liggur ekki fyrir hvort kærendur hafi sótt um aðlögunarferlið meðan á dvöl þeirra stóð í Rúmeníu en þau hafi greint frá því í viðtölum sínum hjá Útlendingastofnun að hafa hlotið framfærslu frá rúmenskum yfirvöldum eftir að þeim var veitt alþjóðleg vernd. Þá bera framangreindar skýrslur með sér að ákveðnir hópar s.s. fylgdarlaus börn, einstaklingar sem glími við fötlun, einstæðir foreldrar með ung börn og ófrískar konur eigi rétt á fjárhagslegum stuðningi og séu undanskildar reglum um umsókn að aðlögunarferli til að geta hlotið aðstoð yfirvalda. Jafnframt bera framangreindar skýrslur og gögn um aðstæður í Rúmeníu með sér að einstaklingar með alþjóðlega vernd þar í landi hafi heimild til að stunda atvinnu og hafi aðgang að húsnæðismarkaðnum undir sömu skilyrðum og ríkisborgarar landsins. Þótt skýrslur um aðstæður í Rúmeníu bendi til þess að aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar þar séu að einhverju leyti lakari en aðstæður þeirra hér á landi, m.a. m.t.t. inntaks félagslegrar aðstoðar og aðgangs að félagslegum húsnæðisúrræðum, er það mat nefndarinnar að almennar aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar í Rúmeníu séu ekki þess eðlis að þær, einar og sér, teljist til sérstakra ástæðna. Í því sambandi hefur nefndin jafnframt litið til þess sem fram kemur í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga að efnahagslegar ástæður geti ekki talist til sérstakra ástæðna. Þá er það mat kærunefndar að aðstæður kærenda séu ekki slíkar að þau geti ekki borið sig eftir þeirri þjónustu og aðstoð sem þau eiga að lögum rétt á og þurfa á að halda í Rúmeníu.

Kærendur hafa jafnframt borið fyrir sig að hafa orðið fyrir mismunun í Rúmeníu auk þess sem lögreglan þar í landi hafi verið með fordóma gagnvart flóttafólki. Þá hafa kærendur greint frá því að óttast glæpagengi og smyglara í Rúmeníu. Af framangreindum gögnum má ráða að flóttafólk hafi orðið fyrir áreiti í Rúmeníu. Kærunefnd telur ljóst af framangreindum gögnum að kærendur geti leitað ásjár rúmenskra yfirvalda verði þau fyrir mismunun á grundvelli kynþáttar þar í landi. Má jafnframt ráða af fyrirliggjandi gögnum að óttist kærendur um öryggi sitt geti þau leitað til lögregluyfirvalda eða annarra þar til bærra stjórnvalda sökum þess. Líkt og að framan greinir kemur fram á vefsíðu lögreglunnar í Rúmeníu að lögreglan skiptist í sérhæfðar deildir sem rannsaki brot eftir viðfangsefni, s.s. sakamál og skipulagða glæpastarfsemi. Hægt sé að tilkynna um brot símleiðis eða í persónu. Telur kærunefnd að gögn málsins beri ekki með sér að kærendur muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, s.s. ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða þau vænst þess að staða þeirra, í ljósi sömu ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Kærendur hafa ekki sýnt fram á að aðstæður þeirra í viðtökuríki séu slíkar að önnur viðmið tengd alvarlegri mismunun, sambærileg þeim sem 32. gr. a reglugerðarinnar lýsir, leiði til þess að taka beri umsóknir þeirra til efnismeðferðar hér á landi.

Við mat á því hvort sérstakar ástæður mæli með því að umsóknir kærenda hljóti efnismeðferð hér á landi hefur kærunefnd litið til þeirra aðstæðna sem hafa verið og eru uppi vegna Covid-19 faraldursins. Með vísan til framangreinds, þ.m.t. þeirra skýrslna og gagna sem kærunefnd hefur kynnt sér, telur nefndin ljóst að verulega hafi dregið úr þeirri óvissu sem til staðar var í upphafi Covid-19 faraldursins og að ekkert bendi til þess að þjónusta til handhafa alþjóðlegrar verndar í Rúmeníu hafi skerst á síðustu mánuðum þannig að það geti leitt til þess að taka eigi mál kærenda til efnismeðferðar hér á landi. Þá er bólusetning langt á veg komin í flestum aðildarríkjum Evrópusambandsins, þ.m.t. viðtökuríkinu.

Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kærenda er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæla með því að mál þeirra verði tekið til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærendur kváðust í viðtali hjá Útlendingastofnun 11. október 2022 ekki hafa sérstök tengsl við Ísland. Þar að auki er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að þau hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd ljóst að síðari málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í máli kærenda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að þau sóttu um alþjóðlega vernd hér á landi, en þau lögðu fram umsóknir sínar 30. júlí 2022.

Ákvæði 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef beiting 1. mgr. myndi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því ríki sem senda á umsækjanda til, skuli taka umsókn til efnismeðferðar. Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr. Við túlkun á inntaki 42. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd jafnframt að líta verði til þess að ákvörðun um brottvísun eða frávísun sem setur einstakling í raunverulega hættu á að verða fyrir pyndingum, ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu er í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, sbr. jafnframt 68. gr. stjórnarskrárinnar.

Við túlkun 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga lítur kærunefnd til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi túlkun hans á 3. gr. sáttmálans. Þá hefur kærunefnd talið rétt að hafa hliðsjón af þeim meginreglum sem Evrópudómstóllinn setur fram í dómum sínum að því leyti sem þær eru til skýringar á alþjóðlegum skuldbindingum íslenska ríkisins og eru samhljóma þeim.

Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er vísað til þeirrar meginreglu að með fyrirvara um alþjóðlegar skuldbindingar hafi ríki rétt til að stjórna hverjir ferðist yfir landamæri þeirra, hverjir dvelji á landsvæði þeirra og hvort útlendingi skuli vísað úr landi, sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli F.G. gegn Svíþjóð (nr. 43611/11) frá 23. mars 2016, 111. mgr., ákvörðun Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 65. mgr., og dóm Üner gegn Hollandi (nr. 46410/99) frá 18. október 2006, 54. mgr. Dómstóllinn hefur engu að síður talið að flutningur einstaklings til annars ríkis geti leitt til brots á 3. gr. mannréttindasáttmálans ef viðkomandi einstaklingur geti á viðhlítandi hátt sýnt fram á að veruleg ástæða sé til að ætla, verði hann fluttur úr landi, að hann sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé andstæð 3. gr. sáttmálans, sbr. m.a. F.G. gegn Svíþjóð, 111. - 113. mgr. Í dómaframkvæmd dómstólsins er jafnframt byggt á því að annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans þurfi að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi (e. „must attain a minimum level of severity“ sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi (nr. 30696/09) frá 21. janúar 2011, 219. mgr.) til að ákvörðun um brottvísun eða frávísun hans verði talin brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Horfa verði til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar auk stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 219. mgr.

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur talið ómannlega meðferð vera m.a. þá sem beitt er að yfirlögðu ráði, í margar klukkustundir í senn og veldur annað hvort líkamlegu tjóni eða alvarlegum andlegum eða líkamlegum þjáningum, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Kudła gegn Póllandi (nr. 30210/96) frá 26. október 2000, 92. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Þá hefur dómstóllinn talið meðferð vera vanvirðandi í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmálans þegar meðferðin niðurlægir eða lítillækkar einstakling, sýnir skort á virðingu fyrir eða gerir lítið úr mannlegri reisn hans, eða skapar ótta, angist eða vanmátt, sem er til þess fallinn að brjóta niður líkamlegt eða andlegt mótstöðuafl viðkomandi, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Pretty gegn Bretlandi (nr. 2346/02) frá 29. apríl 2002, 52. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Dómurinn hefur talið að þó að líta verði til þess hvort meðferðin sé veitt af ásetningi sé það ekki að öllu leyti útilokað að hún teljist brot á 3. gr. þó svo hafi ekki verið, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Peers gegn Grikklandi (nr. 28524/95) frá 19. apríl 2001, 74. mgr.

Í ákvörðun Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 70. mgr., kemur m.a. fram að það eitt að efnahagsstaða einstaklings versni við brottvísun eða frávísun frá aðildarríki nái ekki því alvarleikastigi að teljast vanvirðandi meðferð og brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Þá verði greinin ekki túlkuð þannig að í henni felist skylda aðildarríkja til að sjá einstaklingum sem njóti alþjóðlegrar verndar fyrir húsnæði eða fjárhagsaðstoð sem geri þeim kleift að viðhalda ákveðnum lífskjörum. Dómstóllinn áréttaði jafnframt að einstaklingur sem standi til að vísa brott geti ekki gert kröfu um áframhaldandi dvöl í ríki í því skyni að njóta þar heilbrigðis- eða félagsþjónustu. Veruleg skerðing lífsgæða sé ekki nægjanleg til að teljast brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans nema sérstaklega sannfærandi mannúðarástæður mæli gegn endursendingu, sbr. 71. mgr. ákvörðunarinnar. Málið varðaði flutning einstæðrar móður með tvö ung börn sem voru með viðbótarvernd til Ítalíu og komst dómstóllinn einróma að þeirri niðurstöðu að málsástæður hennar um að flutningur til Ítalíu væri brot á 3., 8. og 13. gr. mannréttindasáttmálans væru bersýnilega tilhæfulausar og að mál hennar væri af þeim sökum ekki tækt til meðferðar. Um inntak „sérstaklega sannfærandi mannúðarástæðna“ vísast til dóms Mannréttindadómstóls Evrópu í máli N. gegn Bretlandi (nr. 26565/05), frá 27. maí 2008, 42. mgr., og Sufi og Elmi gegn Bretlandi (nr. 8319/07 og 11449/07) frá 28. nóvember 2011, 281.-292. mgr., en dómarnir setja háan þröskuld fyrir því að meðferð eða aðstæður teljist brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans.

Samkvæmt dómaframkvæmd Evrópudómstólsins eru lög Evrópusambandsins byggð á þeirri grundvallarforsendu að aðildarríki þess deila þeim sameiginlegu gildum sem Evrópusambandið byggist á. Sú forsenda leggur grunn að gagnkvæmu trausti um að þessi gildi séu viðurkennd, að lög Evrópusambandsins verði virt og að réttarkerfi aðildarríkjanna geti veitt sambærilega og virka vernd þeirra réttinda sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi mælir fyrir um, sbr. dóma Evrópudómstólsins í Jawo, C-163/17, frá 19. mars 2019, 80. mgr., Minister for Justice and Equality (Deficiencies in the system of justice), C-216/18 PPU, frá 25. júlí 2018, 35.-37. mgr., og Ibrahim o.fl. gegn Þýskalandi, C‑297/17, C‑318/17, C‑319/17 og C‑438/17, frá 30. apríl 2019, 83.-85. mgr.

Það er hins vegar ekki útilokað að viðtökuríki kunni að glíma við meiriháttar erfiðleika tengdum aðbúnaði flóttamanna sem gæti skapað verulega hættu á að umsækjandi sæti meðferð sem samrýmist ekki sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. t.d. dóm Evrópudómstólsins í máli N. S. o.fl., C-411/10 og C-493/1021, frá 21. desember 2011, 81. mgr. Af þeim sökum verður ekki byggt á því skilyrðislaust að aðildarríki Evrópusambandsins tryggi grundvallarmannréttindi, svo sem samkvæmt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. N. S. o.fl., 99., 100. og 105. mgr., og Ibrahim o.fl., 87. mgr. Evrópudómstóllinn hefur talið, m.a. í Jawo, 85. mgr., að ekki megi flytja umsækjanda um alþjóðlega vernd til viðtökuríkis ef veigamikil rök standa til þess að raunveruleg hætta sé á að hann sæti þar eða við flutninginn ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi. Þeir annmarkar sem eru á meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd verða hins vegar að ná sérstaklega háu alvarleikastigi til að endursending teljist andstæð 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Þessu alvarleikastigi er náð þegar sinnuleysi stjórnvalda viðtökuríkis hefur þær afleiðingar að einstaklingur sem að öllu leyti er háður stuðningi ríkisins, t.d. vegna sérstaklega viðkvæmrar stöðu, verður í slíkri stöðu sárafátæktar að hann geti ekki mætt grundvallarþörfum sínum, og sem grefur undan líkamlegri og andlegri heilsu hans eða setur hann í aðstöðu sem er ósamrýmanleg mannlegri reisn, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 252.-263. mgr., og Jawo, 92. og 95. mgr., og Ibrahim o.fl., 90. mgr.

Til að endursending geti talist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þarf að sýna fram á, með vísan til hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar, að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé ósamrýmanleg ákvæðinu, sbr. fyrri umfjöllun. Ekki er nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri meðferð, sbr. Vilvarajah o.fl. gegn Bretlandi (mál nr. 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87) frá 30. október 1991, 111. mgr., N. gegn Finnlandi (mál nr. 38885/02) frá 26. júlí 2005, 167. mgr., og NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008, 109.-110. mgr.

Með vísan til framangreindra viðmiða, umfjöllunar um aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar í viðtökuríki og einstaklingsbundinna aðstæðna kærenda er það niðurstaða kærunefndar að ekki hafi verið sýnt fram á að kærendur eigi á hættu meðferð sem gangi gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Synjun á efnismeðferð umsókna kærenda um alþjóðlega vernd hér á landi og flutningur þeirra til viðtökuríkis leiðir því ekki til brots gegn 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Þar sem kærendur njóta alþjóðlegrar verndar í viðtökuríki telur kærunefnd jafnframt að tryggt sé að þau verði ekki send áfram til annars ríkis þar sem líf þeirra eða frelsi kann að vera í hættu, sbr. 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga.

Samkvæmt framansögðu verða mál kærenda ekki tekin til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Athugasemdir kærenda við hinar kærðu ákvarðanir og reglur stjórnsýsluréttar

Vegna umfjöllunar í greinagerð kærenda um mat á sérstaklega viðkvæmri stöðu þeirra, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga, sbr. 25. gr. sömu laga, vill kærunefnd árétta að ákvörðun um hvort umsækjandi sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga lýtur að því hvort þörf sé á sérstökum stuðningi við umsækjanda í gegnum umsóknarferlið og á meðan á dvöl hans stendur hér á landi. Í 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur m.a. fram að við meðferð umsóknar um alþjóðlega vernd skuli Útlendingastofnun tryggja, eins fljótt og kostur er, að fram fari, með aðstoð viðeigandi sérfræðinga, einstaklingsbundin greining á því hvort umsækjandi teljist vera í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Sé hann í slíkri stöðu skal stofnunin meta hvort hann hafi einhverjar sérþarfir, t.d. þörf á tiltekinni heilbrigðisþjónustu. Þá er tekið fram í 2. mgr. sama ákvæðis að ákvæði IV., V. og VII. kafla stjórnsýslulaga um andmælarétt, um birtingu ákvörðunar, rökstuðning o.fl. og um stjórnsýslukæru og viðeigandi ákvæði I. og IX. kafla laga um útlendinga gilda ekki um ákvörðun um sérstaklega viðkvæma stöðu samkvæmt 1. mgr. Skilgreining á stöðu samkvæmt 1. mgr. hefur ekki önnur réttaráhrif en þau sem sérstaklega er getið í lögum eða reglugerð. Kærunefnd telur því ljóst að mat samkvæmt 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga sem fram fer hjá Útlendingastofnun, sé ekki kæranlegt til kærunefndar og hafi ekki önnur réttaráhrif en sérstaklega er getið um í lögum eða reglugerð. Kærunefnd leggur þannig áherslu á að ákvörðun um hvort umsækjandi sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu er annað en mat á einstaklingsbundnum aðstæðum umsækjanda þó svo að þessi hugtök skarist nokkuð. Að því er varðar mat Útlendingastofnunar á einstaklingsbundnum aðstæðum kærenda tekur kærunefnd fram að kærendum var leiðbeint um framlagningu heilsufarsgagna við málsmeðferð hjá Útlendingastofnun, en í viðtölum var þeim leiðbeint um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem þau töldu hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls hans hjá Útlendingastofnun. Við meðferð málsins hjá kærunefnd hefur kærendum auk þess verið leiðbeint um framlagningu frekari heilsufarsgagna í málinu. Líkt og fram hefur komið benda heimildir til þess að kærendur eigi sama rétt og rúmenskir ríkisborgarar til lögboðinnar heilbrigðisþjónustu þar í landi, þ. á m. geðheilbrigðisþjónustu. Þegar litið er til þeirra viðmiða sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga setur fram er ljóst að þau gögn sem liggja fyrir í málinu benda ekki til þess að frekari gagnaöflun geti haft áhrif á niðurstöðu málsins. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að gera athugasemdir við mat Útlendingastofnunar á þeim einstaklingsbundnu aðstæðum kærenda sem horfa beri til við mat á því hvort rétt sé að taka umsóknir þeirra til efnismeðferðar hér á landi. Kærunefnd telur að þó K sé nú barnshafandi leiði það ekki til þess að frekari rannsóknar sé þörf á lægra stjórnsýslustigi. Kærunefnd hefur farið yfir hina kærðu ákvörðun og telur ekki tilefni til þess að gera athugasemdir við hana. Í ljósi framangreinds fellst kærunefnd ekki á kröfu kærenda um að rannsókn Útlendingastofnunar hafi verið ábótavant, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga.

Frávísun

Samkvæmt gögnum málsins sóttu kærendur um alþjóðlega vernd 30. júlí 2022. Eins og að framan greinir hefur umsóknum þeirra um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð og hafa þau því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kærendum því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. gr. laganna, enda bendir allt til þess að þau hafi verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsókna þeirra hófst hjá Útlendingastofnun.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið þykir rétt að staðfesta ákvarðanir Útlendingastofnunar.

Athygli kærenda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd á grundvelli lokamálsliðar 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Athygli kærenda er einnig vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Úrskurðarorð:

Ákvarðanir Útlendingastofnunar eru staðfestar.

The decisions of the Directorate of Immigration are affirmed.

Þorsteinn Gunnarsson

Bjarnveig Eiríksdóttir Sandra Hlíf Ocares

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála