Nr. 324/2021 Úrskurður
KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA
Þann 8. júlí 2021 er kveðinn upp svohljóðandi
úrskurður nr. 324/2021
í stjórnsýslumálum nr. KNU21030077 og KNU21030078
Kæra [...],
[...]
og barna þeirra
á ákvörðunum
Útlendingastofnunar
I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild
Þann 24. mars 2021 kærðu [...], fd. [...], ríkisborgari Kína (hér eftir K), og einstaklingur er kveðst heita [...], vera fæddur [...] og vera ríkisborgari Palestínu (hér eftir M), ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 8. mars 2021, um að taka ekki til efnismeðferðar umsóknir kærenda og barna þeirra, [...], fd. [...], ríkisborgari Palestínu (hér eftir A), [...], fd. [...], ríkisborgari Kína (hér eftir B) og [...], fd. [...], ríkisborgari Kína (hér eftir C), um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa þeim frá landinu.
Þess er aðallega krafist að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að kærunefnd útlendingamála feli Útlendingastofnun að taka umsóknir kærenda um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hér á landi á grundvelli 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 og 32. gr. a reglugerðar nr. 540/2017 um útlendinga, en verði ekki fallist á það er þess krafist á grundvelli 3. mgr. 36. gr., sbr. 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga.
Til vara er þess krafist að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að Útlendingastofnun verði falið að taka umsóknir kærenda um alþjóðlega vernd til meðferðar á ný á grundvelli 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga.
Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og bárust kærurnar fyrir lok kærufrests.
II. Málsmeðferð
Kærendur lögðu fram umsóknir um alþjóðlega vernd á Íslandi þann 5. janúar 2021. Við leit að fingraförum þeirra í Eurodac gagnagrunninum, þann 12. janúar 2021, kom í ljós að þau höfðu verið skráð í grunninn af yfirvöldum í Svíþjóð. Dagana 4., 5. og 23. febrúar 2021 var beiðnum um viðtöku kærenda og umsókna þeirra um alþjóðlega vernd beint til yfirvalda í Svíþjóð, sbr. b-lið 1. mgr. 18. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir nefnd Dyflinnarreglugerðin). Í svörum frá sænskum yfirvöldum, dagana 5., 8. og 23. febrúar 2021, samþykktu þau viðtöku kærenda á grundvelli d-liðar 1. mgr. 18. gr. og 3. mgr. 20. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Útlendingastofnun ákvað þann 8. mars 2021 að taka ekki umsóknir kærenda um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og að þeim skyldi vísað frá landinu. Ákvarðanirnar voru birtar fyrir kærendum þann 9. mars 2021 og kærðu þau ákvarðanirnar þann 24. mars 2021 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kærenda barst kærunefnd þann 7. apríl 2021 ásamt fylgigögnum. Þá bárust viðbótargögn dagana 19. apríl, 4. og 18. maí 2021.
III. Ákvarðanir Útlendingastofnunar
Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kom fram að sænsk stjórnvöld bæru ábyrgð á meðferð umsókna kærenda um alþjóðlega vernd á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Umsóknirnar yrðu því ekki teknar til efnismeðferðar, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kærenda til Svíþjóðar ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærendur hefðu ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að þau fengju hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsóknir þeirra til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærendum var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldu þau flutt til Svíþjóðar.
Í ákvörðunum Útlendingastofnunar í málum barnanna A, B og C kom fram að það væri niðurstaða stofnunarinnar, með vísan til niðurstöðu í málum foreldra þeirra, að gættum ákvæðum samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, útlendingalaga og barnaverndarlaga nr. 80/2002, að þeim væri ekki stefnt í hættu og að þeim sé best borgið með því að fylgja foreldrum sínum til Svíþjóðar.
IV. Málsástæður og rök kærenda
Í sameiginlegri greinargerð kærenda kemur fram að í viðtölum hjá Útlendingastofnun hafi þau greint frá líkamlegum og andlegum veikindum fjölskyldumeðlima. Þá hafi kærendur greint frá ástæðum flótta síns frá Kína en þau hafi þurft að flýja þaðan til að geta verið saman. Þá tilheyri þau minnihlutahópi í Kína vegna trúar sinnar. Kærendur hafi jafnframt greint frá því að hafa búið við bágar aðstæður í Svíþjóð og mikla óvissu eftir að hafa verið synjað um vernd þar í landi. M geti ekki fengið vegabréfsáritun til Kína þar sem hann hafi hvergi dvalarleyfi og því geti fjölskyldan ekki verið saman í Kína. Þá hafi K upplifað sig sérstaklega utangátta í Svíþjóð þar sem fjölskylda M, sem sé búsett þar, hafi komið illa fram við hana.
Kærendur mótmæla þeirri niðurstöðu Útlendingastofnunar að hvorki K né M hafi sannað auðkenni sitt með fullnægjandi hætti þrátt fyrir að þau hafi lagt fram vegabréf sín. Með hliðsjón af 1. mgr. 14. gr., 2. mgr. 24. gr. og 1. mgr. 19. gr. laga um útlendinga telji kærendur að mat Útlendingastofnunar sé rangt og að stofnunina hafi skort lagaheimild til að meta útrunnin vegabréf á þann máta að þau sanni ekki auðkenni þeirra.
Kærendur byggja aðallega á því að sérstakar ástæður séu uppi í málum þeirra, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, þar sem að þau standi frammi fyrir endanlegum ákvörðunum í Svíþjóð sem virði ekki einingu fjölskyldunnar. Kærendur vísa til þess að leggja beri heildstætt mat á einstaklingsbundnar aðstæður fjölskyldunnar og meta hvort þau séu einstaklingar í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. og 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga, en viðkvæm staða þeirra skuli hafa vægi við mat á því hvort sérstakar ástæður í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og 32. gr. a reglugerðar um útlendinga séu uppi í málinu. Þá vekja kærendur athygli á orðalagi 32. gr. a reglugerðar um útlendinga en þau atriði sem talinu séu upp í dæmaskyni í reglugerðinni geti með engum hætti komið í stað heildarmats á einstaklingsbundnum aðstæðum umsækjenda um alþjóðlega vernd. Að mati kærenda sýni svör sænskra yfirvalda, framlögð gögn og frásögn þeirra að þau hafi þegar fullreynt öll raunhæf lagaleg úrræði sín í Svíþjóð auk þess sem að þau hafi ekki fullnægjandi aðgang að lögfræðiþjónustu þar í landi. Með hliðsjón af þessu gagnrýni kærendur hinar kærðu ákvarðanir þar sem Útlendingastofnun hafi komist að þeirri niðurstöðu að það sé raunhæft fyrir fjölskylduna að leggja fram viðbótarumsóknir eða að leggja fram beiðni fyrir Mannréttindadómstól Evrópu.
Í greinargerð kærenda fjalla þau um meginregluna um einingu fjölskyldunnar og hættuna á að þau verði aðskilin. Þá gera kærendur athugasemd við að í hinni kærðu ákvörðun komi fram að sænsk stjórnvöld muni virða ákvæði Dyflinnarreglugerðarinnar eða að þau muni virða einingu fjölskyldunnar við málsmeðferð sína. Kærendur fái ekki skilið hvernig sænsk stjórnvöld kunni að vera bundin af ákvæðum reglugerðarinnar, verði fjölskyldan send aftur þangað, því reglugerðin kveði aðeins á um ábyrgð landsins en ekkert umfram það. Þá hafi sænsk stjórnvöld þegar sýnt að þau virði að vettugi rétt þeirra til að vera saman með ákvörðunum sínum um brottvísanir. Því gagnrýni kærendur það sem fram komi í hinni kærðu ákvörðun um að flutningur þeirra til Svíþjóðar hafi ekki í för með sér hættu á að fjölskyldan verði aðskilin. Þá gera kærendur einnig athugasemd við að í hinni kærðu ákvörðun komi fram að Útlendingastofnun telji sig ekki hafa forsendur til þess að taka afstöðu til hugsanlegra réttinda fjölskyldumeðlima til dvalarleyfa í Kína. Árétta kærendur að stjórnvöld hafi ekki frjálst val um það hvaða atriði þau kjósi að taka afstöðu til vegna skorts á forsendum. Stjórnvöldum beri að framkvæma einstaklingsbundið mat og taka til skoðunar allar málsástæður viðkomandi umsækjenda um alþjóðlega vernd, s.s. hvort þeir muni verða aðskildir síðar við málsmeðferð eða við brottvísun sænskra stjórnvalda, og vísa kærendur sérstaklega til orðalags 32. gr. a reglugerðar um útlendinga.
Í greinargerð kærenda fjalla þau einnig um galla á hinni sænsku málsmeðferð en sænsk stjórnvöld hafi ítrekað synjað fjölskyldunni um alþjóðlega vernd þrátt fyrir að þau hafi sýnt fram á heimildir og gögn sem leiði í ljós að M og A sé ómögulegt að sameinast fjölskyldu sinni í Kína. Kærendur telji að ekki hafi farið fram fullnægjandi einstaklingsbundið og hlutlægt mat sem sænskum stjórnvöld beri að framkvæma, sbr. a-lið 3. mgr. 10. gr. tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins 2013/32/EB frá 26. júní 2013 um sameiginlegar málsmeðferðarreglur við veitingu og afturköllun á alþjóðlegri vernd. Meðferð sænskra stjórnvalda hafi þannig ekki tryggt kærendum raunhæfa leið til að ná fram rétti sínum þar í landi í skilningi 13. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Kærendur fjalla í þessu samhengi um grundvallarregluna um að það sem sé barni fyrir bestu skuli ávallt hafa forgang þegar teknar séu ákvarðanir um málefni þess og gagnrýna mat Útlendingastofnunar er þetta varðar.
Í greinargerð kærenda er að finna umfjöllun um móttöku þeirra sem séu sendir aftur til Svíþjóðar á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar og hafi fengið lokasynjun, s.s. með tilliti til þjónustu frá sænskum stjórnvöldum og beitingu varðhalds. Kærendur gagnrýna umfjöllun og mat Útlendingastofnunar varðandi beitingu varðhalds í Svíþjóð og möguleika þeirra á að sæta varðhaldi þar í landi. Þá hafi kærendur lýst erfiðum aðstæðum í Svíþjóð sem gera megi ráð fyrir að muni versna verði þau endursend þangað. Þau lifi í stöðugum ótta við aðskilnað og þá hafi K sætt andlegu og líkamlegu ofbeldi af hálfu fjölskyldu M í Svíþjóð. Að mati kærenda verði staða fjölskyldunnar verulega síðri en staða almennings í Svíþjóð og muni þau eiga erfitt uppdráttar þar í landi vegna aðstæðna sinna. Þá verði sérstaklega að horfa til þess hvað börnunum sé fyrir bestu og einingu fjölskyldunnar. Samkvæmt 32. gr. a reglugerðar um útlendinga og 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga beri íslenskum stjórnvöldum að taka umsóknir þeirra til efnismeðferðar hér á landi.
Þá kemur fram í greinargerð kærenda að bæði M og K séu í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. og 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga með hliðsjón af frásögn þeirra og niðurstöðu skimunarlista Útlendingastofnunar. Kærendur gera athugasemd við móttökur á Göngudeild sóttvarna þegar M hafi átt að mæta í sálfræðimat en ekkert eiginlegt sálfræðimat hafi verið framkvæmt. Kærendur gagnrýni þá vinnubrögð Útlendingastofnunar en þau hafi óskað eftir fresti til að leggja fram frekari gögn úr sálfræðitímum K og M en ekki hafi verið orðið við því. Þá hafi gögn frá Göngudeild sóttvarna vegna barnanna fyrst verið tilbúin þann 3. mars 2021 og send talsmanni kærenda þann 4. mars sama ár en sama dag boðaði Útlendingastofnun fjölskylduna í birtingu. Útlendingastofnun hafi þar af leiðandi ekki haft nein læknisfræðileg gögn undir höndum þegar ákvarðanirnar voru teknar vegna barnanna. Þá bendi margt til þess að A sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu og að mikilvægt sé að hann fái viðunandi þjónustu hér á landi og sálfræðilega greiningu svo leggja megi mat á stöðu hans. Auk þess sé mikilvægt að greining fari fram á blóðsjúkdómi B. Íslensk stjórnvöld verði að gæta að skyldu sinni samkvæmt 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga og tryggja að viðunandi greining fari fram á heilsufari kærenda svo að veita megi þeim rétta þjónustu og að þeim verði ekki stefnt í hættu með endursendingu til Svíþjóðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Með hliðsjón af framangreindu telja kærendur að sérstakar ástæður séu uppi í málum þeirra í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá uppfylli aðstæður kærenda í Svíþjóð fjölmörg skilyrði breytingarreglugerðar nr. 276/2018.
Þá telja kærendur að ótækt sé að beita heimildinni í c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga þar sem þau njóti verndar 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. mgr. 36. gr. sömu laga. Ákvæðið mæli fyrir um grundvallarreglu þjóðaréttar um bann við endursendingu (non-refoulement) sem og banni við óbeinni endursendingu fólks. Svíþjóð hafi synjað kærendum um alþjóðlega vernd og birt þeim ákvörðun um brottvísun og ljóst sé að M og A geti ekki farið til Kína. Samkvæmt 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga sé íslenskum stjórnvöldum óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki sé tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greini í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Hér líti kærendur sérstaklega til hættunnar af þeim trúarofsóknum sem kínversk stjórnvöld beiti þegna sína. Endursending kærenda til Svíþjóðar teljist því vera brot á 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Að auki myndi ákvörðun um endursendingu brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.
Til vara gera kærendur kröfu um að umsóknir þeirra verði sendar til Útlendingastofnunar til nýrrar málsmeðferðar á grundvelli 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Í fyrsta lagi hafi Útlendingastofnun ekki framkvæmt heildarmat á aðstæðum fjölskyldunnar, þ.m.t. möguleikum þeirra til að tryggja einingu fjölskyldunnar í Svíþjóð. Í öðru lagi hafi Útlendingastofnun ekki gefið kærendum viðunandi frest til að leggja fram læknisfræðileg gögn. Í þriðja lagi vísa kærendur til þess að stjórnvöldum beri ávallt að hafa það sem barni sé fyrir bestu að leiðarljósi. Kærendur telja nauðsynlegt að mat á því hvað sé börnum kærenda fyrir bestu verði framkvæmt á tveimur stjórnsýslustigum svo að réttaröryggi þeirra sé tryggt.
V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála
Réttarstaða barna kærenda
Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og að tekið sé tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni. Í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga kemur m.a. fram að sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra skuli það almennt viðurkennt að hagsmunum barns sé best borgið með því að tryggja fjölskylduna sem heild og rétt hennar til að vera saman.
Kærendur K og M eru hjón og eiga saman börnin A, B og C sem eru á aldrinum [...] til [...]. Kærunefnd hefur farið yfir gögn málanna, þ. á m. viðtöl við K og M hjá Útlendingastofnun. Það er mat nefndarinnar að allt bendi til þess að hagsmunum A, B og C sé best borgið með því að tryggja rétt fjölskyldunnar til að vera saman og að réttarstaða A, B og C verði ákvörðuð í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Börnin A, B og C eru í fylgd foreldra sinna og verður því tekin afstaða til mála fjölskyldunnar í einum úrskurði.
Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga
Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef krefja má annað ríki, sem tekur þátt í samstarfi á grundvelli samninga sem Ísland hefur gert um viðmiðanir og fyrirkomulag við að ákvarða hvaða ríki skuli fara með beiðni um alþjóðlega vernd sem lögð er fram hér á landi eða í einhverju samningsríkjanna, um að taka við umsækjanda. Í samræmi við samning ráðs Evrópusambandsins og Íslands og Noregs um þátttöku hinna síðarnefndu í framkvæmd, beitingu og þróun Schengen-gerðanna samþykkti Ísland áðurnefnda Dyflinnarreglugerð, sbr. auglýsingu í C-deild Stjórnartíðinda nr. 1/2014.
Í III. kafla Dyflinnarreglugerðarinnar koma fram viðmið, í ákveðinni forgangsröð, um hvaða ríki skuli bera ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd. Ábyrgð Svíþjóðar á umsóknum kærenda er byggð á d-lið 1. mgr. 18. gr. og 3. mgr. 20. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar þar sem kærendur hafi fengið synjun á umsóknum sínum um alþjóðlega vernd þar í landi. Samkvæmt framansögðu er heimilt að krefja sænsk stjórnvöld um að taka við kærendum, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.
Aðstæður í Svíþjóð
Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður og málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd í Svíþjóð, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:
- Amnesty International Report 2020/21 – Sweden (Amnesty International, 7. apríl 2021);
- Annual Report on the situation of Asylum in the European Union 2018 (European Asylum Support Office, 24. júní 2019);
- Asylum Information Database. National Country Report – Sweden (European Council on Refugees and Exiles, 21. apríl 2021);
- EASO Asylum Report 2020. Annual Report on the Situation of Asylum in the European Union (European Asylum Support Office, 25. júní 2020);
- Freedom in the World 2020 – Sweden (Freedom House, 4. mars 2020);
- Good Advice for Asylum seekers in Sweden (The Swedish Network of Refugee Support Group, ágúst 2019);
- Observations by the United Nations High Commissioner for Refugees Regional Representation for Northern Europe on the draft law proposal on restrictions of the possibility to obtain a residence permit in Sweden (The UN High Commissioner for Refugees, 10. mars 2016);
- Sweden 2020 Human Rights Report (United States Department of State, 30. mars 2021);
- Upplýsingar af vefsíðu sænsku útlendingastofnunarinnar (www.migrationsverket.se);
- Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (http://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 8. júlí 2021) og
- Upplýsingasíða Sóttvarnarstofnunar Evrópu (https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea, sótt 8. júlí 2021).
Samkvæmt framangreindri skýrslu European Council on Refugees and Exciles (ECRE) tekur sænska útlendingastofnunin (s. Migrationsverket) ákvarðanir er varða umsóknir um alþjóðlega vernd. Umsækjandi um alþjóðlega vernd á þess kost að bera synjun útlendingastofnunarinnar á umsókn sinni undir stjórnsýsludómstól (s. Migrationsdomstolen) og þeim dómi er unnt að áfrýja til áfrýjunardómstóls (s. Migrationsöverdomstolen). Umsækjendur um alþjóðlega vernd, sem hafa fengið endanlega synjun á umsókn sinni hjá sænsku útlendingastofnuninni og framangreindum dómstólum, eiga þess kost að leggja fram viðbótarumsókn hjá sænsku útlendingastofnuninni, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Ef nýjar upplýsingar eða ný gögn liggja fyrir í máli umsækjanda, aðstæður hafa breyst verulega eða verulegir annmarkar hafa verið á fyrri málsmeðferð, geta skilyrði fyrir viðbótarumsókn verið uppfyllt. Samkvæmt sænskum lögum þurfa að vera gildar ástæður fyrir því að upplýsingar eða gögn hafi ekki verið fyrr lögð fram í málsmeðferðinni. Ef réttmæt ástæða er til að telja að útlendingur sé í hættu, þ. á m. á dauða- eða líkamsrefsingu, pyndingum eða annarri vanvirðandi meðferð við endurkomu sína til viðtökuríkis, þurfi þó ekki að sýna fram á að gildar ástæður séu fyrir því eða ný gögn eða nýjar upplýsingar komi svo seint fram. Synji sænska útlendingastofnunin að taka viðbótarumsókn til skoðunar má kæra þá ákvörðun og engin takmörk eru á því hversu oft umsækjandi getur lagt fram viðbótarumsókn um alþjóðlega vernd. Þá eiga umsækjendur um alþjóðlega vernd þess kost að leggja fram beiðni fyrir Mannréttindadómstól Evrópu um bráðabirgðaráðstöfun, samkvæmt 39. gr. málsmeðferðarreglna dómstólsins, telji þeir endanlega niðurstöðu um synjun á umsókn um alþjóðlega vernd og brottvísun til heimaríkis hafa í för með sér hættu á ofsóknum eða meðferð sem muni brjóta í bága við ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu.
Svíþjóð er aðildarríki Evrópusambandsins og hefur innleitt tilskipanir sambandsins vegna meðferðar og móttöku umsækjenda um alþjóðlega vernd. Samkvæmt framangreindum skýrslum um aðstæður og aðbúnað umsækjenda í Svíþjóð eiga þeir rétt á húsnæði, mataraðstoð og vasapeningum, geti þeir ekki framfleytt sér sjálfir. Þá kemur fram á áðurnefndri heimasíðu sænsku útlendingastofnunarinnar og í skýrslu ECRE að umsækjendum um alþjóðlega vernd í Svíþjóð sé tryggður aðgangur að grunnheilbrigðisþjónustu. Sveitarfélagið sem umsækjandi um alþjóðlega vernd dvelst í hefur milligöngu um að útvega umsækjanda lækni og aðra heilbrigðisþjónustu við hæfi. Eigi umsækjandi við andlega vanlíðan að stríða á hann rétt á því að óska eftir viðeigandi þjónustu frá heilsugæslunni sem staðsett er í sveitarfélaginu sem hann dvelst í. Þá er tekið tillit til þarfa einstaklinga sem teljast vera í viðkvæmri stöðu, þ. á m. að því er varðar sérfræðiaðstoð. Greiða þarf vægt komugjald vegna heimsóknar á heilsugæslu en innlögn á spítala er umsækjanda að kostnaðarlausu. Fari kostnaður vegna heilbrigðisþjónustu fram úr ákveðinni upphæð er hægt að óska eftir fjárhagsaðstoð frá ríkinu. Þá eiga umsækjendur rétt á takmarkaðri félagslegri aðstoð á meðan viðbótarumsókn er til meðferðar. Umsækjandi um alþjóðlega vernd í Svíþjóð, sem fengið hefur neikvæða niðurstöðu í máli sínu, hefur aðgang að nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, þ. á m. brýnni geðheilbrigðisþjónustu, fram að brottför en nýtur hins vegar ekki fjárhagsstuðnings til að greiða fyrir slíka þjónustu eða lyf. Þá missir hann rétt sinn til húsnæðis og framfærslu en mörg sveitarfélög halda þó áfram að styðja við umsækjendur sem hafa fengið neikvæða niðurstöðu auk þess sem að sænska útlendingastofnunin heldur úti viðkomumiðstöðvum (e. transit centres) fyrir þá sem hafa samþykkt sjálfviljuga heimför (e. voluntary departure).
Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér er ljóst að sænsk stjórnvöld uppfylla skyldur sínar varðandi lögfræðiaðstoð við umsækjendur um alþjóðlega vernd samkvæmt tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins nr. 32/2013 um málsmeðferð við veitingu og afturköllun alþjóðlegrar verndar, sbr. 19. og 20. gr. hennar. Þegar umsækjendur um alþjóðlega vernd leggja fram umsókn um vernd í Svíþjóð í fyrsta skipti eiga þeir rétt á lögfræði- og túlkaþjónustu án endurgjalds þegar umsókn er til meðferðar hjá sænsku útlendingastofnuninni og á kærustigum málsins. Umsækjendur um alþjóðlega vernd eiga hins vegar ekki rétt á lögfræðiþjónustu án endurgjalds við að leggja fram viðbótarumsókn en þeir geta átt rétt á að fá tilnefndan lögmann ef sænska útlendingastofnunin samþykkir að taka viðbótarumsóknina til skoðunar. Endurgjaldslaus túlkaþjónusta er ekki í boði við málsmeðferð viðbótarumsókna. Umsækjendur um alþjóðlega vernd geta einnig leitað til frjálsra félagasamtaka, t.d. ráðgjafarmiðstöðvar (s. Rådgivningsbyrån) sem veitir lögfræðiaðstoð og ráðgjöf.
Samkvæmt framangreindri skýrslu ECRE er skólaskylda í Svíþjóð fyrir börn á aldrinum sex til sextán ára. Börn umsækjenda um alþjóðlega vernd er ekki skylt að mæta í skóla en þau eiga rétt á því og sá réttur helst þrátt fyrir að fyrir liggi ákvörðun um brottvísun. Þá kemur fram í skýrslunni að börn umsækjenda um alþjóðlega vernd eigi sama rétt á heilbrigðisþjónustu og önnur börn sem eru búsett í Svíþjóð.
Samkvæmt framangreindri skýrslu ECRE eru ákvarðanir um varðhald umsækjenda um alþjóðlega vernd í Svíþjóð almennt teknar af sænsku útlendingastofnuninni, stjórnsýsludómstólunum eða af lögreglunni. Í 10. kafla sænsku útlendingalaganna (s. Utlänningslagen 2005:716) eru talin upp skilyrði þess að setja megi einstaklinga í varðhald, þ.m.t. þá sem hafa verið umsækjendur um alþjóðlega vernd. Meðal annars má setja umsækjendur í varðhald ef þeim hefur verið vísað brott frá landinu á tilteknum grundvelli eða að líklegt sé að þeim verði synjað um inngöngu í landið. Slíkt er þó ekki gert nema á grundvelli almannaöryggis eða að hætta sé talin á að umsækjandi muni reyna að koma sér undan brottvísun. Ákvarðanir um varðhald eru almennt endurskoðaðar af dómstólum og við meðferð slíka mála hjá dómstólnum eiga einstaklingar rétt á lögfræðiaðstoð. Í skýrslu ECRE kemur fram að í ákveðnum tilvikum sé heimilt að setja börn í varðhald ef ekki er hægt að beita vægari úrræðum. Barn verður ekki aðskilið frá forráðamönnum sínum, hvort sem verið sé að beita varðhaldi gegn forráðamanni eða barni.
Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga
Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skal taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.
Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að með „aðild Íslands að Dyflinnarsamstarfinu hefur ríkið skuldbundið sig til að fylgja og virða þær reglur sem felast í Dyflinnarreglugerðinni“ og að „íslensk stjórnvöld sem starfa að útlendingamálum [beiti] ákvæðum reglugerðarinnar við mat á því hvaða ríki beri ábyrgð á meðferð umsókna um alþjóðlega vernd sem lagðar eru fram hér á landi.“ Ákvæði 1. málsl. 2. mgr. 36. gr. byggir á heimild í 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar og felur í sér frávik frá þeirri meginreglu reglugerðarinnar um að ákvarða skuli hvaða ríki beri ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd á grundvelli þeirra viðmiða sem fram koma í reglugerðinni. Ákvæðinu verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra, trúverðugra, nægilega nákvæmra og uppfærðra upplýsinga, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.
Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Í 32. gr. a reglugerðarinnar kemur fram að með sérstökum ástæðum samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.
Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og kærandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst kærandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram að verulegar ástæður séu til að ætla að kærandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og kærandi, verði fyrir slíkri meðferð.
Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til heilsufarsgagna málsins og hlutlægra og trúverðugra gagna um hvort sú heilbrigðisþjónusta sem hann þarfnast sé honum aðgengileg í viðtökuríki.
Af 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar má jafnframt ráða að heilsufar umsækjanda hafi takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.
Samkvæmt gögnum málsins eru kærendur hjón á […]- og […]aldri með þrjú ung börn á sínu framfæri. Í viðtölum hjá Útlendingastofnun greindi K frá því að líkamleg heilsa hennar væri almennt góð en að andleg heilsa hennar væri slæm og að hún væri með húðsjúkdóm. Kærandi hafi greint frá því að hafa verið í meðferð hjá sálfræðingi í Svíþjóð auk þess sem að hún hafi gengist undir aðgerðir í Svíþjóð í tengslum við fæðingu dóttur sinnar. Í framlögðum gögnum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 1. til 11. febrúar 2021, kemur fram að K sé almennt hraust og hafi ekki kvartað sérstaklega undan öðru en útbrotum. Þá lagði K fram heilbrigðisgögn frá Heilsugæslunni Árbæ, dags. 22. febrúar til 4. mars 2021, þar sem fram kemur að hún hafi leitað þangað vegna kláðavanda með útbrotum og óreglulegra tíðablæðinga og fengið tiltekin lyf. Kærandi lagði jafnframt fram heilbrigðisgagn frá sálfræðingi, dags. 3. maí 2021, þar sem fram kemur að hún hafi verið í viðtölum hjá sálfræðingi vegna depurðar og kvíða. Að mati sálfræðingsins þurfi kærandi á sálfræðimeðferð að halda en hún glími við langvarandi þunglyndi og kvíða. Þá sé eindregið mælt gegn því að röskun verði á meðferðinni.
Í viðtali hjá Útlendingastofnun hafi M greint frá því að hann sé með mígreni og að andlegt heilsufar hans sé slæmt. Kærandi sé þunglyndur en hann telji þetta þó ekki vera þunglyndi heldur þreytu og áhyggjur. Þá eigi kærandi erfitt með svefn. Í viðtalinu hafi kærandi jafnframt greint frá tilteknum atburðum í Líbíu og Svíþjóð sem hafi haft áhrif á heilsufar hans. Í framlögðum heilsufarsgögnum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 1. til 11. febrúar 2021, kemur m.a. fram að kærandi hafi fengið lyf vegna þunglyndis og mígrenis. Þá hafi hann komið í sálfræðimat þann 11. febrúar 2021 þar sem hann hafi greint frá því að vera þreyttur, leiður og kvíðinn og að hann hafi fengið ráðleggingar. Þá lagði kærandi fram heilbrigðisgögn frá Heilsugæslunni Árbæ, dags. 4. til 18. júní 2021, þar sem fram kemur að hann hafi leitað þangað vegna daglegra höfuðverkja en hann sé greindur með mígreni og að hann hafi fengið verkjalyf. Kærandi hafi jafnframt lýst depurð, svefnleysi og áhyggjum af framtíðinni. Þá hafi kærandi komið með flensulík einkenni og verið sendur í sýnatöku vegna Covid-19 en sýnið reynst neikvætt. Af samskiptaseðli, dags. 18. júní 2021, má sjá að M hafi verið lagður inn á Landspítalann í þrjá daga vegna graftarkýlis (e. abscess) en að hann hafi verið útskrifaður og líði vel.
Í viðtölum hjá Útlendingastofnun voru K og M spurð út í heilsufar barna sinna. Þau hafi greint frá því að A sé líkamlega heilbrigður en hann eigi við félagslegan vanda að etja. B sé almennt heilbrigður en hann sé þó með ættgengt dvergkornablóðleysi (e. thalassemia) og þá sé C heilbrigð. Í framlögðum heilsufarsgögnum barnanna frá Göngudeild sóttvarna, dags. 2. febrúar til 11. maí 2021, kemur fram að A sé almennt hraustur en að foreldrar hans hafi rætt kvíða og ósjálfráð þvaglát (e. enuresis) sem að rétt sé að athuga nánar. Í gögnunum kemur fram að B sé hraustleg en að foreldrar hennar hafi greint frá því að hún hafi verið undir eftirliti vegna ættgengs dvergkornablóðleysis. Þá kemur fram að C dafni vel og sé með eðlilegan þroska. Í framlagðri göngudeildarnótu frá Göngudeild barnalækninga, dags. 13. apríl 2021, kemur fram að B hafi verið vísað þangað vegna gruns um dvergkornablóðleysi. Í gagninu kemur fram það sé mat læknis að ekki séu merki um dvergkornablóðleysi eða annan blóðsjúkdóm og að ekki sé þörf á sérstöku eftirliti. Þá lögðu kærendur fram heilbrigðisgögn frá heilsugæslu Árbæjar, dags. 16. febrúar til 3. júní 2021, þar sem m.a. kemur fram að foreldrarnir hafi farið í viðtal og fengið ráðgjöf hjá sálfræðingi vegna hegðunar A. Þá hafi A farið í myndgreiningu og blóðprufu vegna tíðra þvagláta en samkvæmt samskiptaseðli, dags. 28. apríl 2021, telur læknir að tíð þvaglát orsakist af kvíða. Af samskiptaseðlum, dags. dagana 18. maí og 3. júní 2021, má sjá að A gangi vel heima fyrir en að hann eigi stundum erfitt með svefn og þá kemur fram að sálfræðingurinn hafi haft samband við leikskóla A og að leikskólastjóri hafi greint frá því að aðlögun A hafi gengið vel, honum líði vel og hann sé félagslega sterkur. Þá kemur fram að skoðun hafi farið fram á C hjá ung- og smábarnavernd.
Kærunefnd tekur fram að M og K var leiðbeint í viðtölum hjá Útlendingastofnun, dagana 25. og 27. janúar 2021, um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar sem kærendur telji hafa þýðingu fyrir mál sitt og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls þeirra hjá Útlendingastofnun. Þá var kærendum jafnframt leiðbeint með tölvubréfi kærunefndar þann 30. júní. 2021 um framlagningu frekari gagna í málinu, t.a.m. heilsufarsgagna. Kærendur lögðu fram frekari heilbrigðisgögn með greinargerð sinni þann 7. apríl 2021 og þá bárust frekari gögn þann 19. apríl og 2. júlí 2021. Með vísan til fyrrgreindrar málsmeðferðar og þeirra ganga sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd að málið sé nægilega upplýst með tilliti til heilsufars.
Kærunefnd telur ljóst að gögn málsins beri ekki með sér að heilsufar kærenda sé með þeim hætti að þau teljist glíma við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum sé aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki, eins og segir í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Af framangreindum gögnum má ráða að umsækjendur sem hafa fengið synjun á umsókn sinni um alþjóðlega vernd í Svíþjóð eigi rétt á nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, þ. á m. brýnni geðheilbrigðisþjónustu, en fá þó ekki fjárhagsstuðning ríkisins til þess að greiða fyrir slíka þjónustu. Þá hafa kærendur greint frá því að þau og börn þeirra hafi notið heilbrigðisþjónustu í Svíþjóð. Að framangreindu virtu er það mat kærunefndar að kærendum og börnum þeirra komi því til með að standa til boða fullnægjandi heilbrigðisþjónusta þar í landi, en þau muni e.t.v. þurfa að greiða fyrir slíka þjónustu sjálf. Kærunefnd áréttar það sem kemur fram í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar, þ.e. að meðferð við veikindum teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana. Telur kærunefnd því að aðstæður kærenda tengdar heilsufari séu ekki þess eðlis að þær teljist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eða samkvæmt þeim viðmiðum sem talin eru upp í dæmaskyni í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá telur nefndin að heilbrigðisaðstæður kærenda geti ekki talist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið, sbr. 3. mgr. sömu greinar.
Þá telur kærunefnd að gögn málsins beri ekki með sér að kærendur muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar eða að þau geti af sömu ástæðu vænst þess að staða þeirra verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. áðurnefnd viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Kærendur hafa greint frá því við meðferð málsins að K hafi sætt bæði andlegu og líkamlegu ofbeldi af hálfu fjölskyldu M í Svíþjóð. Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér benda m.a. til þess að telji kærendur sér mismunað eða óttist þau um öryggi sitt að einhverju leyti geti þau leitað aðstoðar hjá þar til bærum stjórnvöldum.
Hvað varðar sjónarmið kærenda um að varðhald í Svíþjóð kunni að bíða þeirra við komuna þangað til lands áréttar kærunefnd það sem þegar hefur komið fram um varðhald þar í landi. Umsækjendum um alþjóðlega vernd sem hlotið hafa endanlega neikvæða niðurstöðu í Svíþjóð getur, eftir atvikum, verið gert að sæta varðhaldi í samræmi við skilyrði sænskra laga þar um og getur það t.d. átt við þegar einstaklingur á yfir höfði sér brottvísun og tilefni er til að ætla að hann muni hlaupast á brott.. Sé ákvörðun um varðhald tekin á lægra stjórnsýslustigi er unnt að bera lögmæti þess undir dómstóla. Í áðurgreindri skýrslu ECRE kemur fram að sænskir dómstólar hafi komist að þeirri niðurstöðu að hámarks lengd varðhalds vegna framkvæmdar brottvísunar séu tólf mánuðir. Í 11. kafla sænsku útlendingalaganna er mælt fyrir um rekstur varðhaldsmiðstöðva þar í landi. Þar er mælt fyrir um að koma eigi fram við þá útlendinga sem þar sé haldið af mannúð og virðingu. Þá eigi aðbúnaður að vera með eins líkum hætti og í hefðbundnum móttökumiðstöðvum sem rekin séu af sænsku Útlendingastofnuninni, að því undanskildu að um lokað úrræði er að ræða og ákveðnar takmarkanir séu á ferðafrelsi þeirra sem þar dveljast. Af öryggisástæðum sé heimilt að gera útlendingi að dvelja í herbergi sínu en slík ákvörðun sæti reglulegri endurskoðun, í það minnsta þriðja hvern dag. Þá njóti þeir sem dvelja í varðhaldsmiðstöðvum aðgangs að heilbrigðisþjónustu að sama marki og aðrir umsækjendur um alþjóðlega vernd. Þá áréttar kærunefnd það sem áður hefur komið fram um að börn verði ekki aðskilin frá foreldrum sínum eða forráðamönnum við beitingu varðhalds. Með hliðsjón af framangreindu telur nefndin því ljóst að sá möguleiki að kærendur kunni að vera færðir í varðhald leiði ekki til þess að þau teljist eiga erfitt uppdráttar í Svíþjóð eða að öðru leyti séu fyrir hendi sérstakar ástæður í máli þeirra af þeim sökum. Þá er áréttað að framangreindar landaupplýsingar um aðstæður í Svíþjóð bera með sér að einstaklingur sem hafi fengið lokasynjun á máli sínu í Svíþjóð geti lagt fram viðbótarumsókn, svo sem ef um nýjar upplýsingar liggja fyrir í máli hans eða ef aðstæður hafa breyst í máli hans. Þá séu engin takmörk á því hversu oft umsækjandi geti lagt fram viðbótarumsókn um alþjóðlega vernd.
Við mat á því hvort sérstakar ástæður mæli með því að umsóknir kærenda hljóti efnismeðferð hér á landi hefur kærunefnd litið til þeirra aðstæðna sem nú eru uppi vegna Covid-19 faraldursins. Fjölmörg ríki hafa gripið til umfangsmikilla aðgerða til þess að sporna gegn útbreiðslu veirunnar. Hafa aðgerðirnar m.a. falist í ferðatakmörkunum og ferðabönnum. Í því sambandi hafa mörg aðildarríki Dyflinnarsamstarfsins á einhverjum tímapunkti lokað fyrir endursendingar einstaklinga á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Var það m.a. gert hér á landi yfir ákveðið tímabil en óvissa ríkir um það hvenær framkvæmd endursendinga verður komin í sama horf og áður en Covid-19 faraldurinn skall á. Yfirvöld í Svíþjóð hafa jafnframt gripið til aðgerða til þess að sporna gegn útbreiðslu veirunnar, m.a. með takmörkunum á ferðum til landsins og takmörkunum á fjöldasamkomum. Samkvæmt upplýsingasíðu Johns Hopkins háskólans í Bandaríkjunum og vefsíðu Sóttvarnarstofnunar Evrópu hefur fjöldi nýrra Covid-19 smita í Svíþjóð sveiflast nokkuð en hefur að undanförnu hafa færri ný smit greinst. Kærunefnd telur ekki forsendur til annars en að líta svo á að þær takmarkanir sem við lýði eru vegna Covid-19 faraldursins séu tímabundnar og komi ekki til með að hafa teljandi áhrif á stöðu kærenda þar í landi þegar takmörkunum hefur verið aflétt. Í því sambandi lítur kærunefnd einnig til þess að Lyfjastofnun Evrópu hefur samþykkt notkun á fjórum tegundum bóluefna gegn veirunni sem veldur Covid-19 og að vænta megi að notkun fleiri bóluefna verði samþykkt á næstunni. Þá hefur bólusetning hafist í flestum aðildarríkjum Evrópusambandsins, þ.m.t. viðtökuríkinu þar sem tæplega 50% einstaklinga hafa fengið a.m.k. einn skammt af bóluefni og þar af rúmlega 30% sem hafa verið fullbólusettir.
Af skýrslum er ljóst að viðtökuríkið býr við stöðuga stjórnarhætti og sterka innviði. Að mati kærunefndar er því ekkert sem bendir til þess að það tímabundna ástand sem hefur ríkt komi til með að hafa teljandi áhrif á getu eða vilja viðtökuríkisins til að taka á móti kærendum þar í landi og veita þeim nauðsynlegan stuðning og viðeigandi aðbúnað.
Í því sambandi er rétt að árétta að Dyflinnarreglugerðin gerir ráð fyrir því að samstarfsríkin hafi almennt sex mánuði frá því að lokaákvörðun var tekin um kæru umsækjanda um alþjóðlega vernd til að flytja umsækjanda til viðtökuríkis, sbr. 1. mgr. 29. gr. reglugerðarinnar.
Þá lítur kærunefnd einnig til þess að samkvæmt 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga er Útlendingastofnun heimilt að fresta flutningi á umsækjanda ef það telst nauðsynlegt vegna sérstakra aðstæðna hans eða ómögulegt er að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.
Er það mat kærunefndar að tímabundnar takmarkanir á endursendingum til Svíþjóðar á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar geti ekki, eins og hér stendur á, leitt til þess að sérstakar ástæður mæli með því að umsókn kæranda verði tekin til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Í því sambandi hefur kærunefnd sérstaklega litið til sterkra innviða viðtökuríkisins og þess frests sem aðildarríki Dyflinnarsamstarfsins hafa til að endursenda umsækjendur til viðtökuríkis og fjallað var um hér að framan.
Það er jafnframt mat kærunefndar að málsástæður kærenda að öðru leyti verði ekki taldar til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.
Í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga koma jafnframt fram sérviðmið er varða börn og ungmenni. Þar segir m.a. að við mat á því hvort taka skuli umsókn til efnismeðferðar vegna sérstakra ástæðna skuli hagsmunir barnsins hafðir að leiðarljósi. Þá segir að við mat á hagsmunum barns skuli meðal annars líta til þess hvort flutningur til viðtökuríkis hafi í för með sér hættu á að fjölskyldan aðskiljist eða muni aðskiljast. Sem fyrr segir eru fjölskyldur sem leggja fram umsókn um alþjóðlega vernd í Svíþjóð vistaðar saman. Þá verður ráðið af framangreindum gögnum að leyst sé úr umsóknum þeirra m.t.t. meginreglunnar um einingu fjölskyldunnar. Að öðru leyti og með vísan til niðurstöðu í málum kærenda og umfjöllunar um aðstæður barna sem sækja um alþjóðlega vernd í Svíþjóð er það mat kærunefndar að flutningur fjölskyldunnar til Svíþjóðar samrýmist hagsmunum barnanna þegar litið er m.a. til öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska, sbr. 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga.
Í ljósi alls framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að rétt sé að synja beiðni um að taka til efnismeðferðar umsóknir barna kærenda M og K um alþjóðlega vernd hér á landi, og fallist á að senda þau til Svíþjóðar með vísan til c-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga enda er það niðurstaða nefndarinnar að það sé ekki andstætt réttindum barna kærenda M og K að umsóknir þeirra verði ekki teknar til efnismeðferðar hér á landi.
Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kærenda og á grundvelli heildarmats á áhrifum Covid-19 faraldursins á aðstæður þeirra er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæla með því að mál þeirra verði tekin til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.
Kærendur kváðust í viðtölum hjá Útlendingastofnun dagana 25. og 27. janúar 2021 ekki hafa sérstök tengsl við Ísland. Þar að auki er ekkert í gögnum málanna sem bendir til þess að þau hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.
Þá telur kærunefnd ljóst að síðari málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í málum kærenda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að þau sóttu um alþjóðlega vernd hér á landi, en þau lögðu fram umsóknir sínar þann 5. janúar 2021.
Ákvæði 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga
Í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef beiting 1. mgr. myndi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því ríki sem senda á umsækjanda til, skuli taka umsókn til efnismeðferðar. Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr. Við túlkun á inntaki 42. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd jafnframt að líta verði til þess að ákvörðun um brottvísun eða frávísun sem setur einstakling í raunverulega hættu á að verða fyrir pyndingum, ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu er í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, sbr. jafnframt 68. gr. stjórnarskrárinnar.
Við túlkun 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga lítur kærunefnd til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi túlkun hans á 3. gr. sáttmálans. Þá hefur kærunefnd talið að til að stuðla að einsleitinni framkvæmd Dyflinnarreglugerðarinnar á meðal aðildarríkja Dyflinnarsamstarfsins sé rétt að líta til dóma Evrópudómstólsins í málum sem tengjast framkvæmd reglugerðarinnar.
Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er vísað til þeirrar meginreglu að með fyrirvara um alþjóðlegar skuldbindingar hafi ríki rétt til að stjórna hverjir ferðist yfir landamæri þeirra, hverjir dvelji á landsvæði þeirra og hvort útlendingi skuli vísað úr landi, sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli F.G. gegn Svíþjóð (nr. 43611/11) frá 23. mars 2016, 111. mgr., ákvörðun Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 65. mgr., og dóm Üner gegn Hollandi (nr. 46410/99) frá 18. október 2006, 54. mgr. Dómstóllinn hefur engu að síður talið að flutningur einstaklings til annars ríkis geti leitt til brots á 3. gr. mannréttindasáttmálans ef viðkomandi einstaklingur geti á viðhlítandi hátt sýnt fram á að veruleg ástæða sé til að ætla, verði hann fluttur úr landi, að hann sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé andstæð 3. gr. sáttmálans, sbr. m.a. F.G. gegn Svíþjóð, 111. - 113. mgr. Í dómaframkvæmd dómstólsins er jafnframt byggt á því að annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans þurfi að ná tiltekni lágmarks alvarleikastigi (e. „must attain a minimum level of severity“ sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi (nr. 30696/09) frá 21. janúar 2011, 219. mgr.) til að ákvörðun um brottvísun eða frávísun hans verði talin brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Horfa verði til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar auk stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 219. mgr. Í því sambandi hefur dómstóllinn lagt ákveðna áherslu á að umsækjendur um alþjóðlega vernd tilheyri jaðarsettum og viðkvæmum þjóðfélagshóp sem þurfi sérstaka vernd, sbr. t.d. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 251. mgr., og dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Tarakhel gegn Sviss (nr. 29217/12) frá 4. nóvember 2012, 97. mgr.
Mannréttindadómstóll Evrópu hefur talið ómannlega meðferð vera m.a. þá sem beitt er af yfirlögðu ráði, í margar klukkustundir í senn og veldur annað hvort líkamlegu tjóni eða alvarlegum andlegum eða líkamlegum þjáningum, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Kudła gegn Póllandi (nr. 30210/96) frá 26. október 2000, 92. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Þá hefur dómstóllinn talið meðferð vera vanvirðandi í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmálans þegar meðferðin niðurlægir eða lítillækkar einstakling, sýnir skort á virðingu fyrir eða gerir lítið úr mannlegri reisn hans, eða skapar ótta, angist eða vanmátt, sem er til þess fallin að brjóta niður líkamlegt eða andlegt mótstöðuafl viðkomandi, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Pretty gegn Bretlandi (nr. 2346/02) frá 29. apríl 2002, 52. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Dómurinn hefur talið að þó að líta verði til þess hvort meðferðin sé veitt af ásetningi sé það ekki að öllu leyti útilokað að hún teljist brot á 3. gr. þó svo hafi ekki verið, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Peers gegn Grikklandi (nr. 28524/95) frá 19. apríl 2001, 74. mgr.
Dómstóllinn hefur talið að 3. gr. mannréttindasáttmálans verði ekki túlkuð á þann hátt að í greininni felist skylda aðildarríkja til að sjá umsækjendum um alþjóðlega vernd fyrir húsnæði eða fjárhagsaðstoð sem geri þeim kleift að viðhalda ákveðnum lífskjörum, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 249. mgr.
Í dómaframkvæmd Evrópudómstólsins er vísað til þess að framkvæmd Dyflinnarreglugerðarinnar verði að vera í samræmi við sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi og er þar fyrst og fremst vísað til 4. gr. sáttmálans sem, í þeim atriðum sem máli skipta, er sambærileg 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Samkvæmt dómaframkvæmd Evrópudómstólsins eru lög Evrópusambandsins byggð á þeirri grundvallarforsendu að aðildarríki þess deila þeim sameiginlegu gildum sem Evrópusambandið byggist á. Sú forsenda leggur grunn að gagnkvæmu trausti um að þessi gildi séu viðurkennd, að lög Evrópusambandsins verði virt og að réttarkerfi aðildarríkjanna geti veitt sambærilega og virka vernd þeirra grundvallarréttinda sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi mælir fyrir um, sbr. t.d. dóma Evrópudómstólsins í Jawo, C-163/17, frá 19. mars 2019, 80. mgr., og Minister for Justice and Equality (Deficiencies in the system of justice), C-216/18 PPU, frá 25. júlí 2018, 35.-37. mgr. Dyflinnarreglugerðin er byggð á nefndri meginreglu um gagnkvæmt traust og miðar að því að hraða og straumlínulaga afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd til hagsbóta fyrir umsækjendur og aðildarríki samstarfsins. Því verði að gera ráð fyrir því að meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd í aðildarríkjum Dyflinnarsamstarfsins samrýmist þeim kröfum sem sáttmáli Evrópubambandsins um grundvallarréttindi, flóttamannasáttmálinn og Mannréttindasáttmáli Evrópu gera, sbr. dóm Evrópudómstólsins í N. S. o.fl., C-411/10 og C-493/1021, frá 21. desember 2011, 78.-80. mgr. Það er hins vegar ekki útilokað að viðtökuríki kunni að glíma við meiriháttar erfiðleika við framkvæmd reglugerðarinnar sem gæti skapað verulega hættu á að umsækjandi sæti meðferð sem samrýmist ekki sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. áðurnefndan dóm í máli N. S. o.fl., 81. mgr. Af þeim sökum verður ekki byggt á því skilyrðislaust að aðildarríki Evrópusambandsins tryggi grundvallarmannréttindi, svo sem samkvæmt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. N. S. o.fl., 99., 100. og 105. mgr., og Ibrahim o.fl., 87. mgr. Evrópudómstóllinn hefur talið, m.a. í Jawo, 85. mgr., að ekki megi flytja umsækjanda um alþjóðlega vernd til viðtökuríkis ef veigamikil rök standa til þess að raunveruleg hætta sé á að hann sæti ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, verði hann fluttur til viðtökuríkis. Þeir annmarkar sem eru á meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd verða hins vegar að ná sérstaklega háu alvarleikastigi til að endursending á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar teljist andstæð 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmálans um grundvallarréttindi. Þessu alvarleikastigi er náð þegar sinnuleysi stjórnvalda aðildarríkis Dyflinnarsamstarfsins hefur þær afleiðingar að einstaklingur sem að öllu leyti er háður stuðningi ríkisins, t.d. vegna sérstaklega viðkvæmrar stöðu, verður í slíkri stöðu sárafátæktar að hann geti ekki mætt grundvallarþörfum sínum, og sem grefur undan líkamlegri og andlegri heilsu hans eða setur hann í aðstöðu sem er ósamrýmanleg mannlegri reisn, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 252.-263. mgr., og Jawo, 92. og 95. mgr., og Ibrahim o.fl., 90. mgr.
Hátt stig óöryggis eða veruleg hnignun lífsskilyrða viðkomandi umsækjanda myndi þar af leiðandi ekki ná þessu alvarleikastigi nema framangreindar aðstæður efnislegrar sárafátæktar séu fyrir hendi. Sama á við þó að umsækjanda skorti það félagslega stuðningsnet, eins og t.d. fjölskyldutengsl, sem vegur á móti afleiðingum ófullnægjandi félagslegs kerfis aðildarríkis, sbr. Jawo, 93. og 94. mgr. Ennfremur, það eitt að lífsskilyrði séu ákjósanlegri í endursendingarríki en í viðtökuríki getur heldur ekki leitt til þess að um brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sé að ræða, sbr. til hliðsjónar Jawo, 97. mgr.
Eins og ráða má af framangreindu þurfa annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans að ná mjög háu alvarleikastigi til að endursending teljist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og tekur beiting 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga mið af því.
Til að endursending geti talist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þarf að sýna fram á, með vísan til hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar, að kærandi sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé ósamrýmanleg ákvæðinu, sbr. fyrri umfjöllun. Ekki er nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri meðferð, sbr. Vilvarajah o.fl. gegn Bretlandi (mál nr. 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87) frá 30. október 1991, 111. mgr., N. gegn Finnlandi (mál nr. 38885/02) frá 26. júlí 2005, 167. mgr., og NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008, 109.-110. mgr.
Að mati kærunefndar bera gögn málsins jafnframt með sér að í viðtökuríki sé veitt raunhæf vernd gegn því að fólki sé vísað brott eða það endursent til ríkja þar sem einstaklingar eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum eða þar sem lífi þeirra og frelsi er ógnað. Í því sambandi hefur kærunefnd einkum litið til þess að gögnin benda til þess að meðferð stjórnvalda viðtökuríkis á umsóknum um alþjóðlega vernd sé með þeim hætti að lagt sé einstaklingsbundið mat á aðstæður einstaklinga. Telur kærunefnd að gögn málsins gefi ekki til kynna að endursending kærenda til viðtökuríkis sé í andstöðu við 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. mgr. ákvæðisins.
Áður hefur verið fjallað um málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd í Svíþjóð, þ.m.t. möguleika umsækjenda til að fá ákvarðanir um synjun verndar endurskoðaðar af sænskum yfirvöldum. Sænsk yfirvöld eru bundin af sambærilegum reglum og Ísland um vernd gegn brottvísun umsækjenda um alþjóðlega vernd til ríkis þar sem einstaklingar eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum og lífi þeirra eða frelsi ógnað (non-refoulement), sbr. IV. kafla sænsku útlendingalaganna (s. Utlänningslagen 2005:716). Að mati kærunefndar veitir málsmeðferð sænskra yfirvalda nægilega tryggingu fyrir því að einstaklingsbundið mat sé lagt á aðstæður umsækjenda um alþjóðlega vernd í því skyni að tryggja að enginn umsækjandi sé sendur þangað sem líf hans eða frelsi er í hættu. Vegna athugasemdar í greinargerð leggur kærunefndin áherslu á að við túlkun á því hvaða skyldur hvíla á ríkjum sem senda einstaklinga til annarra ríkja þar sem þeir kunna að vera sendir áfram til þriðja ríkis (e. indirect refoulement) hefur nefndin horft á hvort ríkið, sem senda á einstaklinginn til, veiti raunhæfa vernd (e. effective guarentees) til að tryggja að einstaklingar verði ekki sendir áfram í ómannúðlegar og vanvirðandi aðstæður, sbr. til hliðsjónar M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi. Kærunefnd telur gögn málsins bera með sér að í Svíþjóð sé veitt raunhæf vernd gegn því að fólki sé vísað brott eða endursent til ríkja þar sem það eigi á hættu að verða fyrir ofsóknum eða þar sem líf þess eða frelsi sé ógnað. Þá hafa kærendur ekki lagt fram gögn sem benda til þess að meðferð á umsókn þeirra í Svíþjóð hafi verið óforsvaranleg. Samkvæmt framsögðu benda öll gögn til þess að kærendur hafi raunhæf úrræði í Svíþjóð, bæði að landsrétti og fyrir Mannréttindadómstól Evrópu, sbr. jafnframt 13. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem tryggja að þau verði ekki send áfram til annars ríkis þar sem líf þeirra eða frelsi kann að vera í hættu, sbr. 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga.
Vegna athugasemda kærenda í greinargerð um að fjölskyldan eigi á hættu að verða aðskilin verði hún endursend til Svíþjóðar áréttar kærunefnd að Svíþjóð ber ábyrgð á að meðferð umsókna kærenda og hugsanleg endursendingar þeirra samræmist 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Þá er Svíþjóð bundið af tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins nr. 2008/115/EB um sameiginleg viðmið og skilyrði fyrir brottvísun ríkisborgara utan EES sem dveljast ólöglega á yfirráðasvæði aðildarríkjanna. Að mati kærunefndar er ljóst að endursending kærenda til Svíþjóðar getur ekki falið í sér brot íslenska ríkisins á nefndri grein sáttmálans.
Með vísan til framangreindra viðmiða, umfjöllunar um aðstæður og móttökuskilyrði umsækjenda um alþjóðlega vernd í Svíþjóð og einstaklingsbundinna aðstæðna kærenda, er það niðurstaða kærunefndar að ekki hafi verið sýnt fram á að kærendur eigi á hættu meðferð sem gangi gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Synjun á efnismeðferð umsókna kærenda um alþjóðlega vernd og flutningur þeirra til viðtökuríkis leiðir því ekki til brots gegn 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu.
Samkvæmt framansögðu verður mál kærenda ekki tekið til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.
Athugasemdir kærenda við ákvarðanir Útlendingastofnunar
Svo sem fram hefur komið gera kærendur ýmsar athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar, þ. á m. við mat stofnunarinnar á aðstæðum umsækjenda um alþjóðlega vernd í Svíþjóð og málsmeðferð og rannsókn stofnunarinnar.
Kærendur gera athugasemd við málsmeðferð Útlendingastofnunar og rannsókn stofnunarinnar sem þau telji brjóta gegn 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Af greinargerð kærenda má sjá að athugasemdin snýr m.a. að því að Útlendingastofnun hafi ekki veitt kærendum viðunandi frest til að leggja fram læknisfræðileg gögn þótt upplýsingar um læknatíma og nauðsynlegar rannsóknir lægju fyrir og að stofnunin hafi ekki haft nein læknisfræðileg gögn varðandi A, B og C þegar að ákvarðanir í málum þeirra voru teknar.
Vegna umfjöllunar kærenda um mat Útlendingastofnunar á sérstaklega viðkvæmri stöðu þeirra, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga, sbr. 25. gr. sömu laga, vill kærunefnd árétta að ákvörðun um hvort umsækjandi sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga lýtur að því hvort þörf sé á sérstökum stuðningi við umsækjanda í gegnum umsóknarferlið og á meðan á dvöl hans stendur hér á landi. Í 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur m.a. fram að við meðferð umsóknar um alþjóðlega vernd skuli Útlendingastofnun tryggja, eins fljótt og kostur er, að fram fari, með aðstoð viðeigandi sérfræðinga, einstaklingsbundin greining á því hvort umsækjandi teljist vera í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Sé hann í slíkri stöðu skuli stofnunin meta hvort hann hafi einhverjar sérþarfir, t.d. þörf á tiltekinni heilbrigðisþjónustu. Þá er tekið fram í 2. mgr. sama ákvæðis að ákvæði IV., V. og VII. kafla stjórnsýslulaga um andmælarétt, um birtingu ákvörðunar, rökstuðning o.fl. og um stjórnsýslukæru og viðeigandi ákvæði I. og IX. kafla laga um útlendinga gildi ekki um ákvörðun um sérstaklega viðkvæma stöðu samkvæmt 1. mgr. Skilgreining á stöðu samkvæmt 1. mgr. hefur ekki önnur réttaráhrif en þau sem sérstaklega er getið í lögum eða reglugerð. Kærunefnd telur því ljóst að það mat samkvæmt 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga sem fram fer hjá Útlendingastofnun, sé ekki kæranlegt til kærunefndar og hafi ekki önnur réttaráhrif en sérstaklega er getið um í lögum eða reglugerð. Kærunefnd leggur þannig áherslu á að ákvörðun um hvort umsækjandi sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu er annað en mat á einstaklingsbundnum aðstæðum umsækjanda, þó svo að þessi hugtök skarist nokkuð.
Af gögnum málsins má sjá að K og M hafi greint frá bæði líkamlegu og andlegu ástandi sínu og barnanna í viðtölum hjá Útlendingastofnun dagana 15., 25. og 27. janúar 2021. Kærunefnd áréttar það sem áður hefur verið rakið að kærendum var leiðbeint í viðtölum kærenda dagana 25. og 27. janúar 2021 um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem kærendur telji hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls þeirra hjá Útlendingastofnun. Þá má sjá, líkt og fram hefur komið, að K og M hafi farið á Göngudeild sóttvarna þar sem þau hafi lýst líkamlegum og andlegum einkennum sínum. Í ákvörðunum Útlendingastofnunar í málum fjölskyldunnar er fjallað um líkamleg og andleg heilsufarsvandamál þeirra og með hliðsjón af því lagt mat á aðgengi umsækjenda um alþjóðlega vernd að viðeigandi heilbrigðisþjónustu í Svíþjóð. Hvað varðar athugasemd kæranda varðandi framlagningu heilbrigðisgagna í málum barnanna bendir kærunefnd á að ákvarðanir í málum þeirra voru teknar þann 8. mars 2021 en samkvæmt greinargerð kærenda barst talsmanni umrædd gögn þann 4. mars 2021. Gögn málsins bera því með sér að talsmaður kærenda hafi haft tækifæri á að leggja fram umrædd gögn við meðferð málsins eða í það minnsta upplýsa Útlendingastofnun um að hann hefði þau undir höndum áður en ákvarðanir voru teknar. Með tilliti til heildarmats í máli kærenda telur kærunefnd ljóst að ítarlegri rannsókn á heilsufari kærenda og framlagning frekari gagna hefði ekki getað haft áhrif á niðurstöðu í máli þeirra enda er ekkert sem bendir til þess að þau glími við mikil og alvarleg veikindi, sbr. viðmið í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Í ljósi framangreinds er það mat kærunefndar að málsmeðferð Útlendingastofnunar hafi ekki verið ábótavant hvað þetta varðar.
Eins og að framan greinir hefur kærunefnd lagt einstaklingsbundið mat á umsóknir kærenda og komist að niðurstöðu um að synja þeim og börnum þeirra um efnismeðferð með vísan til ákvæða laga um útlendinga eins og þau hafa verið útfærð í reglugerð um útlendinga. Er niðurstaða í málinu byggð á túlkun kærunefndar á framangreindum ákvæðum og sjónarmiðum sem nefndin telur málefnaleg. Þá hefur kærunefnd endurskoðað alla þætti málsins og komist að sömu niðurstöðu og Útlendingastofnun. Að mati kærunefndar er því ekki tilefni til frekari umfjöllunar um athugasemdir kærenda er þetta varðar og með hliðsjón af framangreindu er varakröfu kærenda hafnað.
Vegna athugasemda kærenda í greinargerð um beitingu 32. gr. a reglugerðar um útlendinga tekur kærunefnd sérstaklega fram að hún telji ljóst að það leiði bæði af orðalaginu „viðmið“ og tilvísun í reglugerðinni um að þau séu í „dæmaskyni“ að ekki sé um að ræða tæmandi upptalningu á þeim sjónarmiðum sem komið geta til greina við mat á því hvort sérstakar ástæður eru fyrir hendi í máli. Af því leiðir að aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu eða hærra alvarleikastigi, geta haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður eru ekki sérstaklega undanskildar, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Kærunefnd áréttar í þessu samhengi að við meðferð mála hjá kærunefnd er ávallt horft til einstaklingsbundinna aðstæðna einstaklingsins við mat á því hvort sérstakar ástæður mæli með því að mál verði tekið til efnismeðferðar, í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, þ.m.t. heilsufars hans og annarra þátta sem benda til viðkvæmrar stöðu einstaklingsins. Kærunefnd leggur því áherslu á að heildarmat sé lagt á atvik í hverju máli fyrir sig á grundvelli einstaklingsbundinna aðstæðna einstaklingsins og aðstæðna í viðtökuríki. Að mati kærunefndar er því ekki tilefni til frekari umfjöllunar um athugasemdir kærenda að þessu leyti.
Kærunefnd hefur farið yfir hinar kærðu ákvarðanir að öðru leyti og telur ekki tilefni til þess að gera frekari athugasemdir við þær.
Frávísun
Kærendur komu hingað til lands þann 5. janúar 2021 og sóttu um alþjóðlega vernd sama dag. Eins og að framan greinir hefur umsóknum þeirra um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð og hafa þau því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kærendum því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. gr. laganna, enda höfðu þau verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsókna þeirra hófst hjá Útlendingastofnun.
Kærendur skulu flutt til Svíþjóðar eins fljótt og unnt er, nema ákveðið verði að fresta réttaráhrifum úrskurðar þessa að kröfu kærenda, sbr. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga.
Samantekt
Í málum þessum hafa sænsk stjórnvöld fallist á að taka við kærendum og umsóknum þeirra um alþjóðlega vernd á grundvelli ákvæða Dyflinnarreglugerðarinnar. Í ljósi alls framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að rétt sé að synja því að taka til efnismeðferðar umsóknir kærenda um alþjóðlega vernd hér á landi og senda þau til Svíþjóðar með vísan til c-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.
Ákvarðanir Útlendingastofnunar eru því staðfestar.
Athygli kærenda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.
Úrskurðarorð:
Ákvarðanir Útlendingastofnunar eru staðfestar.
The decisions of the Directorate of Immigration are affirmed.
Tómas Hrafn Sveinsson
Þorbjörg I. Jónsdóttir Sindri M. Stephensen