8. október 2020 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 331/2020 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 8. október 2020 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 331/2020

í stjórnsýslumáli nr. KNU20050039

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 26. maí 2020 kærði einstaklingur er kveðst heita [...], vera fæddur þann [...] og vera ríkisborgari Sómalíu (hér eftir nefndur kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 11. maí 2020, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Þess er aðallega krafist að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt staða flóttamanns með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara er þess krafist að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara er þess krafist að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þann 2. nóvember 2019. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. þann 21. apríl 2020 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 11. maí 2020, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála þann 26. maí 2020. Kærunefnd barst greinargerð kæranda þann 16. júní 2020. Gögn bárust þann 24. júlí 2020. Kærandi kom til viðtals hjá kærunefnd útlendingamála þann 10. september 2020 ásamt talsmanni sínum.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að kærandi sé í hættu í heimaríki vegna ofsókna hryðjuverkahóps. Jafnframt kvaðst kærandi tilheyra minnihlutahóp og sæta mismunun vegna þess.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og honum skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga.

Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda kemur fram að hann hafi fæðst í Mogadishu en við sjö ára aldur flutt til [...] í Suður-Sómalíu og alist þar upp. Kærandi kveðst tilheyra ættbálkinum [...] sem sé minnihlutaættbálkur í heimaríki hans og meðlimum hans sé mismunað. Jafnframt hafi kærandi orðið fyrir ofbeldi af hálfu meðlima meirihlutaættbálka vegna stöðu sinnar. Þá greindi kærandi frá því að vera múslimi. Kærandi kveður ástæðu flótta frá heimaríki sínu vera að meðlimir Al-Shabaab hafi ráðist á kaffihús í eigu móður hans og myrt bróður hans og frænda í mars eða apríl 2014. Þremur mánuðum síðar hafi kærandi séð kennara sinn stíga upp í ákveðinn bíl sem að mati kæranda benti til þess að hann væri meðlimur Al-Shabaab. Kærandi hafi ekki getað setið á sér vegna fyrrgreindra morða og upplýst lögregluna um að kennari hans væri meðlimur Al-Shabaab. Meðlimir samtakanna hafi komist að því og leitað kæranda á heimili hans. Móðir hans hafi látið hann vita og sagt honum að fara til frænda síns og fela sig. Hann hafi í kjölfarið farið til [...] og [...]. Kærandi telji að meðlimir samtakanna leiti hans enn í heimabæ hans en kærandi greindi frá því að meðlimir Al-Shabaab hafi spurt móður kæranda hvar hann væri niður kominn. Kærandi telur að hann verði líklega myrtur snúi hann aftur til heimaríkis. Þá sé fjölskylda hans í hættu og hann eigi ekki neina ættingja annars staðar í landinu. Kærandi greindi frá því að meðlimir Al-Shabaab ráði yfir heimasvæði sínu og þeir hafi með auðveldum hætti fundið út hver það hafi verið sem hafi tilkynnt fyrrgreindan kennara til lögreglunnar. Vegna þess að meðlimir Al-Shabaab, yfirvöld og lögreglan vinni saman sé erfitt að treysta lögreglu og yfirvöldum á heimasvæði kæranda í Sómalíu og þá hafi ekki verið unnt að leita aðstoðar lögreglu eða yfirvalda þar sem engin stjórn hafi verið til staðar.

Kærandi fjallar um niðurstöður tungumálaprófs sem hann hafi verið látinn undirgangast hjá Útlendingastofnun. Samkvæmt niðurstöðum prófsins bendi mállýska hans til þess að hann tali Northern Somali en ekki Af-Bimaal sem sé töluð á því svæði sem kærandi kveðst vera frá. Kærandi vísar til þess sem fram komi í skýrslu Verified að Northern Somali skiptist í þrjár undirmállýskur, þ.e. Northern Somali in it‘s proper sense, Darood og Northern Somali of Lower Juba. Kveður kærandi að tungumálasvæði þessara þriggja undirmállýska teygi sig yfir allt landið, allt til syðsta odda þess, Jubbada Hoose. Kærandi byggir á því að niðurstöður prófsins segi ekki til um hvaða undirmállýsku Northern Somali hann sé talinn tala og niðurstöður prófsins bendi því ekki til norðurhluta landsins sérstaklega. Jafnframt sé Northern Somali mállýska sem yfir 60% Sómala tali og hún sé ekki bundin við norðurhluta landsins enda þótt nafnið gefi það til kynna. Heimildir beri með sér að Northern Somali sé í raun grunnur að nútíma sómölsku og sé töluð allt frá syðsta hluta Sómalíu til norðurhlutans. Þá hafi kærandi verið ungur að árum þegar hann hafi neyðst til þess að yfirgefa heimaríki og leggja á flótta árið 2014 eða einungis um sextán ára. Þá hafi hann greint frá því að tala [...] að litlu leyti, líkt og fólk í [...], en skilji mállýskuna vel. Kærandi telji að framangreind atriði geti líklega haft áhrif á talanda hans. Jafnframt vísar kærandi til þeirra fyrirvara sem fyrirtækið Verified sem framkvæmi prófið setji við mat sitt og niðurstöður.

Í greinargerð kæranda er að finna almenna umfjöllun um aðstæður í Sómalíu og ástand mannréttindamála. Vísar kærandi til alþjóðlegra skýrslna þar sem komi fram að öryggisástandið á heimasvæði kæranda sé ótryggt, m.a. vegna sjálfsmorðsárása, vopnaðra árása og handahófskenndra morða af hálfu hryðjuverkasamtaka. Jafnframt séu stjórnvöld vanmáttug við að tryggja borgurum vernd gegn árásum opinberra sem og óopinberra aðila auk þess sem spilling sé víðtæk. Þar sem Útlendingastofnun hafi lagt til grundvallar að kærandi komi frá Puntland fjallar kærandi um ástand mála í Puntland en mótmælir þó niðurstöðu stofnunarinnar. Kærandi vísar til þess að þó yfirvöld í norðurhluta landsins hafi almennt meiri stjórn á svæðum sínum heldur en yfirvöld annars staðar í Sómalíu sé staða mannréttindamála síður en svo góð t.a.m. takmarki stjórnarskrá Puntland skoðana- og tjáningarfrelsi auk þess sem dómstóla skorti getu til að veita borgurum sínum vernd.

Aðalkrafa kæranda er að honum verði veitt alþjóðleg vernd sem flóttamaður skv. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi telur sig tilheyra tilteknum þjóðfélagshópi vegna stöðu sinnar og hann hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir af hálfu hryðjuverkasamtakanna Al-Shabaab. Kærandi og fjölskylda hans hafi lent í útistöðum við og orðið fyrir ofsóknum af hendi fyrrgreindra hryðjuverkasamtaka. Þá hafi kærandi greint frá því að tilheyra minnihlutaættbálki í heimaríki og heimildir bendi til þess að það kunni að hafa áhrif á möguleika hans til að leita aðstoðar eða verndar yfirvalda eða ættbálka vegna veikrar stöðu innviða heimaríkis.

Varakrafa kæranda er að honum verði veitt viðbótarvernd skv. 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga þar sem raunhæf ástæða sé til að ætla að hann verði fyrir alvarlegum skaða, þ.e. ofbeldi, pyndingum, frelsissviptingu og jafnvel að vera tekinn af lífi, vegna stöðu sinnar sem ungur maður sem flúið hafi Al-Shabaab. Þá sé útilokað að hann geti leitað verndar stjórnvalda í heimaríki sínu þar sem Al-Shabaab hafi mikil ítök í heimabæ hans og víðar auk þess sem kærandi tilheyri smánuðum minnihlutaættbálki. Þá telur kærandi að síðari hluti 2. mgr. 37. gr. eigi við þar sem öryggisástand í heimaríki hans sé alvarlegt. Kærandi telur að með því að senda hann til heimaríkis yrði brotið gegn meginreglu þjóðaréttar um non-refoulement, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga.

Þrautavarakrafa kæranda er að honum verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Þar sem kærandi tilheyri [...] ættbálkinum sé ljóst að hann tilheyri smáum jaðarsettum þjóðfélagshópi í heimaríki. Auk þess að vera á flótta undan Al-Shabaab standi hann frammi fyrir mismunun, fordómum og illri meðferð vegna uppruna síns. Jafnframt telji kærandi að líta verði til þess hvaða áhrif Covid-19 faraldurinn og það ástand sem hann hefur skapað hafi á stöðu hans í heimaríki.

Kærandi gerir nokkrar athugasemdir við hina kærðu ákvörðun m.a. varðandi mat Útlendingastofnunar um að framburður kæranda varðandi ótta hans við hryðjuverkasamtökin Al-Shabaab sé óljós, ónákvæmur og villandi að því marki að hann teljist ótrúverðugur og verði ekki lagður til grundvallar. Kærandi fái ekki séð hvernig stofnunin hafi komist að framangreindri niðurstöðu enda sé matið ekki rökstutt með neinum hætti. Kærandi vísar til þess að rúmlega sex ár hafi liðið frá því að umræddir atburðir hafi átt sér stað auk þess sem kærandi hafi aðeins verið tæplega 16 ára gamall á þeim tíma, því séu nokkurra mánaða skekkjumörk ekki til þess fallin að frásögn hans í heild skuli metin ótrúverðug. Í ákvörðun Útlendingastofnunar komi fram að almennir borgarar séu ekki sérstök skotmörk hryðjuverkahópsins þó þeir geti fyrir hendingu orðið fyrir árásum og því sé ólíklegt að almennir borgarar sem tengist hvorki yfirvöldum né alþjóðsamtökum stafi hætta af samtökunum. Kærandi telur að þar sem hann hafi ljóstrað upp um kennara sinn teljist hann vera skotmark samtakanna. Kærandi gerir athugasemd við umfjöllun Útlendingastofnunar varðandi ferðalag hans til Puntland og þaðan til Eþíópíu en kærandi vísi til þess að hann hafi tekið fram í framhaldsviðtali að frændi hans hafi séð um ferðalagið auk þess sem kærandi hafi ekki verið orðinn 16 ára meðan á ferðalaginu hafi staðið og því nauðsynlegt að taka það með í heildarmat á framburði hans. Jafnframt komi fram í ákvörðun Útlendingastofnunar að ótrúverðugt sé að enginn hafi verið velta fyrir sér hvaða ættbálki kærandi tilheyrði þegar hann hafi dvalist á Puntland svæðinu. Kærandi hafi verið barn að aldri, frændi hans hafi séð um ferðalagið og því sé ekki unnt að gera þá kröfu að kærandi sé meðvitaður um allt sem fram fór á ferðalaginu. Þá komi fram í ákvörðun Útlendingastofnunar að kærandi hafi með framburði sínum ekki gert það líklegt að hann tilheyri minnihlutaættbálknum [...]. Kærandi vísar til þess að heitið [...] hafi verið notað almennt um þá sem eru lægra settir og því séu framangreindir hópar dreifðir um Sómalíu. Þar sem þeir standi utan hins eiginlega ættbálkaskipulags Sómalíu geti viðkomandi aðilar ekki rekið ættir sínar með sama hætti til sameiginlegs forföðurs eins og stærri ættbálkar geta. Varðandi umfjöllun Útlendingastofnunar um hvort kærandi tali [...] vísar kærandi til þess að hann hafi lært tungumálið af viðskiptavinum móður hans, hann tali því málið ekki fullkomlega en skilji málið vel.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað ungversku flóttamannavegabréfi og ungversku dvalarleyfiskorti. Var það mat Útlendingastofnunar að umsækjandi hafi ekki sannað auðkenni sitt og var því leyst úr auðkenni hans á grundvelli trúverðugleikamats. Lagt var til grundvallar að kærandi væri ríkisborgari Sómalíu en auðkenni var að öðru leyti ósannað. Kærunefnd hefur ekki forsendur til að hnekkja framangreindu mati Útlendingastofnunar og verður því lagt til grundvallar að kærandi sé sómalískur ríkisborgari.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Sómalíu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

Amnesty International: Human Rights in Africa: Review of 2019 – Somalia (Amnesty International, 8. apríl 2020);
Clans in Somalia (ACCORD, desember 2009);
Country Police and Information Note; Somalia: Majority Clans and Minority Groups in South and Central Somalia (version 3.0) (UK Home Office, 1. janúar 2019);
Country Policy and Information Note Somalia (South and Central): Security and humanitarian situation (UK Home Office, 1. september 2018);
Country Report on Human Rights Practices 2018 – Somalia (US Department of State, 13. mars 2019);
Country Report on Human Rights Practices 2019 – Somalia (US Department of State, 11. mars 2020);
EASO Country of Origin Information Report. Somalia Security Situation (EASO, 21. desember 2017);
EASO Country of Origin Information Report: South and Central Somalia Country Overview (European Asylum Support Office, ágúst 2014);
Myndigheter och klansystem i Somalia (Lifos, 30. nóvember 2012);
Puntland State of Somalia: Situation Analysis (United Nations Human Settlement Programme, nóvember 2006);
Reply by the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) in response to request for guidance on the application of the internal flight or relocation alternative, particularly in respect of Mogadishu, Somalia (UNHCR, 25. september 2013);
Report of the Independent Expert on the situation of human rights in Somalia (UN Human Rights Council, 19. júlí 2018);
Report of the Secretary-General on Somalia (UN Security Council, 13. febrúar 2020);
Säkerhetssituationen i Somalia (Migrationsverket, 3. júlí 2019);
Security Situation in Somalia (European Country of Origin Information network, 15. apríl 2020);
Sikkerhetsmessige utfordringer i Mogadishu (Landinfo, 15. maí 2018);
Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (United Nation Security Council, 13. maí 2020);
Somalia: Al-Shabaab areas in Southern Somalia (Landinfo, 21. maí 2019);
Somalia, First Halfyear 2019: Update on incidents according to the Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED) (ACCORD, 19. desember 2019);
Somalia: Identitetsdokumenter, sivilregistrering og offentlig forvaltning (Landinfo, 6. mars 2020);
Temanotat Somalia: Klan og identitet (Landinfo, 1. október 2015);
UNHCR Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Asylum-Seekers from Somalia (UNHCR, 5. maí 2010);
UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I) (UNHCR, maí 2016) og
World Report 2020 – Somalia (Human Rights Watch, 14. janúar 2020).

Sómalía er sambandslýðveldi með rúmlega 15 milljónir íbúa. Ríkið lýsti yfir sjálfstæði frá Bretum og Ítölum þann 1. júlí 1960. Þann 20. september 1960 gerðist Sómalía aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi sem og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1990. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1975 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 1990. Sómalía fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins árið 2015 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2019.

Í skýrslu EASO frá árinu 2016 kemur fram að árið 1991 hafi brotist út borgarastyrjöld í Sómalíu eftir að vopnaðir andspyrnuhópar hafi steypt þáverandi forseta landsins, Siad Barre, og ríkisstjórn hans af stóli. Næstu ár hafi einkennst af miklum átökum og lögleysu í landinu án þess að starfhæf ríkisstjórn væri við völd. Í ágúst 2012 hafi fyrsta varanlega alríkisstjórnin verið mynduð frá því borgarastyrjöldin hafi hafist. Frá árinu 2009 hafi átök verið bundin við mið- og suðurhluta Sómalíu á milli ríkisstjórnar landsins og bandamanna þeirra annars vegar og íslamskra öfgahópa hins vegar, einkum Al-Shabaab sem hafi stjórn á nokkrum svæðum í landinu. Beri Al-Shabaab m.a. ábyrgð á fjölda hryðjuverkaárása síðustu ár í Sómalíu sem hafi kostað hundruð óbreyttra borgara lífið. Samkvæmt skýrslu United Nation Security Council frá því í maí 2020 sé almennt öryggisástand í Sómalíu sveiflukennt. Megi rekja það til aukningar hryðjuverkaárása í landinu, fjölgunar glæpa og vopnaðra átaka sem hafi verið viðvarandi frá því í janúar 2020. Al-Shabaab hafi aukið árásir sínar í Mogadishu og í Boosasoo í Bari héraði í Puntlandi.

Í skýrslu UN-HABITAT frá árinu 2006 kemur fram að í kjölfar borgarastyrjaldarinnar árið 1991 hafi ættbálkar í Norður-Sómalíu ákveðið að lýsa yfir sjálfstæði og stofnað lýðveldið Sómalíland. Héruðin Bari, Nugaal og norðurhluti Mudug hafi sett á fót sjálfstjórnarríkið Puntland í norðausturhluta Sómalíu árið 1998 og hafi ríkið haft sjálfstjórn síðan. Ólíkt Sómalílandi hafi ríkið ekki leitast eftir sjálfstæði frá Sómalíu. Frá árinu 1998 hafi Puntland átt í deilum við Sómalíland um landsvæðin Sool og Sanaag.

Í skýrslu Landinfo frá árinu 2019 kemur fram að Al-Shabaab hafi tekið yfir stjórn stærsta hluta Suður-Sómalíu á árunum 2008 til 2010. Á árunum 2011 til 2015 hafi AMISOM og fleiri samtökum stjórnvalda tekist að ná stjórn á Mogadishu og í kjölfarið öðrum bæjum Suður-Sómalíu. Þrátt fyrir það hafi Al-Shabaab náð yfirráðum yfir nokkrum bæjum í suðurhluta landsins að nýju á árunum 2016 og 2017 og hafi einnig viss áhrif á þeim svæðum þar sem samtökin hafi ekki varanlega viðveru. Sterkir ættbálkar hafi ákveðið svigrúm til að semja við samtökin en flestir hræðist hefndaraðgerðir þeirra. Al-Shabaab hafi umfangsmikið net uppljóstrara og bandamanna sem fari tiltölulega frjálslega milli landsvæða og séu hópar samtakanna sérstaklega virkir á svæðum þar sem ríkisstjórnin og stuðningsmenn hennar haldi sig. Ýmsar ástæður geti legið að baki ofsókna Al-Shabaab. Megi þar m.a. nefna alvarlegar refsiaðgerðir gegn óbreyttum borgurum sem ekki fari eftir reglum og hugmyndafræði samtakanna. Þvinguð nýliðaskráning sé hinsvegar óalgeng og eigi sér ekki stað á þeim svæðum sem séu ekki undir fullri stjórn Al-Shabaab. Geti samtökin þó hugsanlega hvatt til þess að einstaklingar gangi til liðs við samtökin og beitt hópþrýstingi með það að markmiði. Þá hafi Al-Shabaab í einhverjum tilvikum krafist þess að ákveðinn fjöldi ungmenna gangi til liðs við samtökin til að verja tiltekin svæði. Verði þeim neitað um það geti samtökin krafist einhverskonar bóta, einstaklingur sem neitar verði að flýja og að öðrum kosti muni fara illa fyrir viðkomandi.

Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá því í júlí árið 2017 sé árangursrík vernd stjórnvalda á yfirráðasvæðum Al-Shabaab ekki tiltæk. Ríkisstjórn landsins hafi leitast við að bæta öryggisþjónustu sína með aðstoð AMISOM. Í höfuðborg Sómalíu, Mogadishu, og á öðrum þéttbýlisstöðum þar sem ríkisstjórnin sé við völd séu öryggissveitir hins vegar veikburða sökum skorts á fjármagni og fullnægjandi búnaði og skorts á þjálfun starfsmanna. Í skýrslu Landinfo frá árinu 2018 kemur fram að sómalska lögreglan (e. Somali Police Force) sé virk og sýnileg í höfuðborginni Mogadishu. Megináhersla lögreglunnar sé að vernda stofnanir ríkisins gegn árásum Al-Shabaab. Aftur á móti ber heimildum saman um að lögreglan hafi takmarkaða getu til að vernda einstaklinga gegn ofbeldi, þ.m.t. að rannsaka, ákæra og refsa fyrir ofbeldisbrot. Þá kemur fram að spilling sé útbreidd meðal lögreglu og dómstóla. Stjórnin sé veik og töluvert sé um spillingu innan kerfisins. Dómsvaldið sé undirfjármagnað, undirmannað og starfsfólk óþjálfað. Þrátt fyrir vilja stjórnvalda sé ólíklegt í mörgum tilvikum að ríkið geti veitt árangursríka vernd. Háttsettir stjórnarmenn og herinn hafi þó ákveðin úrræði til að veita vernd. Af gögnunum má ráða að mismunandi ættbálkar þrífist í Mogadishu og í borginni sé lítið um ofbeldi á milli ættbálka eða mismunun á grundvelli þeirra, jafnvel hjá ættbálkum sem séu í minnihluta. Ættbálkar innan borgarinnar hafi ekki á að skipa vopnuðum sveitum og af þeim sökum sé ólíklegt að einstaklingur geti fengið vernd ættbálks síns gegn Al-Shabaab í höfuðborginni. Bera gögnin með sér að í mið- og suðurhluta Sómalíu sé réttarvörslukerfið veikburða og óskilvirkt og að einstaklingar geti ekki notið verndar yfirvalda vegna hættu sem tengist átökum milli ættbálka eða minnihlutahópa.

Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá því í janúar 2019 kemur fram að ættbálkakerfið sé mikilvægur hluti af auðkenni íbúa Sómalíu og að kerfið hafi áhrif á alla þætti samfélagsins. Ættbálkakerfið sé stigskipt en neðst í stigskiptingunni séu fátækir ættbálkar og minnihlutahópar sem tilheyri ekki ættbálkasamfélaginu. Í skýrslunni kemur fram að í Sómalíu séu fjórir stærstu ættbálkarnir Darod, Hawiye, Isaaq og Dir. Þá kemur fram í skýrslu ACCORD að minnihlutahópar tilheyri ekki hinu hefðbundna ættbálkaskipulagi þó hinir hefðbundnu ættbálkar kalli þessi minnihlutahópa ættbálka. Þá hefur heitið Sab verið notað sem samheiti yfir lágt setta minnihlutahópa sem tengjast ákveðnum starfsgreinum. Minnihlutahópar sem teljast til Sab eru m.a. Yahhar, Galgalo, Boon and Eyle. Almennt geta þeir sem tilheyra Sab minnihlutahópum ekki gifst meðlimum æðri ættbálka. Þá sé þeim sem tilheyra Sab ekki heimilt að eiga landsvæði og búfénað, stunda viðskipti og taka þátt í stjórnmálum. Aðrir ættbálkar sem tilheyri minnihluta í Sómalíu eru Bantu/Jareer Bravense, Rerhamar, Bajuni, Eeyle, Jaaji/Reer Maanyo, Barawani, Galgala, Tumaal, Yibir/Yibron og Midgan/Gaboye. Þeir sem tilheyri minnihlutahópnum Midgan/Gaboye gangi nú til dags einnig undir nafninu Madhibaan. Þeir sem tilheyri þessum minnihlutahópi verði oft fyrir mismunun og upplifi skömm innan samfélagsins. Aðstæður þeirra þyki yfirleitt slæmar en hafi þó farið batnandi. Það að tilheyra ættbálki sem sé í minnihluta leiði þó ekki sjálfkrafa til þess að einstaklingur sé í hættu á að verða fyrir ofsóknum.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á með heildstæðri og trúverðugri frásögn af atburðum, og eftir atvikum með trúverðugum gögnum, sem eru í samræmi við áreiðanlegar og hlutlægar upplýsingar um almennt ástand í heimaríki hans, að hann hafi orðið fyrir ofsóknum í skilningi laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis. Í þeim tilvikum hvílir það á stjórnvöldum að eyða öllum vafa um slíka hættu, t.d. með vísan til þess að aðstæður í heimaríki hans hafi breyst.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir af hálfu Al-Shabaab, meðlimir samtakanna hafi m.a. drepið bróður og frænda kæranda. Þá hafi kærandi upplýst lögregluna um að kennari sinn væri meðlimur Al-Shabaab. Jafnframt kveðst kærandi tilheyra minnihlutaættbálknum [...] og sæti mismunun vegna þess.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritum af viðtölum hans hjá Útlendingastofnun, viðtali hjá kærunefnd þann 10. september 2020, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki kæranda. Í viðtali hjá kærunefnd var kærandi trúverðugur og framburður hans í samræmi við fyrri framburð hans hjá Útlendingastofnun. Að því virtu telur kærunefnd að leggja verði til grundvallar frásögn kæranda um að meðlimir Al-Shabaab hafi myrt bróður hans og frænda. Jafnframt telur kærunefnd ekki ástæðu til annars en að leggja til grundvallar frásögn kæranda um fyrrgreindan kennara og að meðlimir Al-Shabaab leiti hans í heimaríki.

Í viðtölum við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun og kærunefnd hefur kærandi haldið því staðfastlega fram að hafa fæðst í Mogadishu og alist upp í bænum [...] í suðurhluta Sómalíu frá sjö ára aldri, þar sem hann hafi m.a. gengið í grunnskóla. Við mat Útlendingastofnunar á búsetu kæranda var einkum byggt á niðurstöðu tungumálaprófs um að kærandi talaði mállýskuna Northern Somali og að kærandi hafi getað ferðast til Puntland og Sómalílands. Niðurstaða stofnunarinnar um það, hvort kærandi ætti rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, tók því einungis mið af aðstæðum í norðurhluta Sómalíu.

Í skýrslu fyrirtækisins sem gerði tungumálaprófið fyrir Útlendingastofnun koma fram ákveðnir fyrirvarar varðandi gildi prófsins. Í skýrslunni segir: „It should be noted that no known field studies have been carried out on the dialects of Somali since the 1980s, with the exception of Abdullahi (2000) who was in Hargeysa in Somaliland in 1999. The disturbance in Somalia have resulted in many displacements. Therefore, caution is advised when the connection between geographical region and linguistic community is made.“

Kærunefnd telur að þessi fyrirvari dragi nokkuð úr vægi tungumálaprófa vegna umsækjenda um alþjóðlega vernd sem kveðast vera frá Sómalíu og óttist ofsóknir þar í landi. Af þeim sökum er sérstök ástæða til að líta jafnframt til annarra gagna sem gefa til kynna uppruna umsækjenda, þ.m.t. trúverðugleika framburðar umsækjenda sjálfs varðandi uppruna sinn og um þá atburði og aðstæður sem hann telur leggja grundvöll að umsókn sinni um alþjóðlega vernd. Að mati kærunefndar er jafnframt þörf á sérstakri varúð varðandi umsækjendur sem kveðast vera frá þeim svæðum Sómalíu þar sem líf þeirra kann að vera í hættu vegna langvarandi átaka og óstöðugleika.

Samkvæmt framangreindu hefur kærandi því ekki lagt fram gögn, önnur en framburð sinn, sem sýna fram á að hann hafi búið í bænum [...] í suðurhluta Sómalíu. Verður því einkum að leggja mat á búsetu kæranda á grundvelli framburðar hans við meðferð málsins. Eins og fram hefur komið gekkst kærandi undir tungumála- og staðháttapróf við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun. Í prófinu var kærandi jafnframt spurður um staðhætti á því svæði sem hann kveðst vera frá, þ.e. [...] og nágrenni. Fram kemur að kærandi hafi réttilega nefnt nokkur þorp nálægt [...] og hann hafi getað nefnt hverfi innan [...]. Jafnframt var kærandi spurður um staðhætti í [...] í viðtali hjá kærunefnd útlendingamála. Kærandi gat réttilega nefnt ána [...] sem rennur í gegnum bæinn auk þess sem kærandi gat nefnt á nafn tómataverksmiðju sem er að finna í bænum. Þá gat kærandi nefnt fótboltalið frá [...] og greint réttilega frá litum á skólabúningum í skólanum sem hann kveðst hafa gengið í.

Að mati kærunefndar bera svör kæranda með sér að hann hafi þó nokkra þekkingu á staðháttum á umræddu svæði. Horfir kærunefnd jafnframt til þess að í málinu hefur ekkert komið fram af hálfu kæranda sem bendir til þess að hann hafi, frá sjö ára aldri, verið búsettur annars staðar í Sómalíu en í [...]. Er það mat kærunefndar að þótt niðurstaða tungumálaprófs beri með sér að kærandi tali mállýskuna Northern Somali séu ekki önnur fyrirliggjandi gögn eða upplýsingar í málinu sem gefi til kynna að kærandi hafi verið búsettur á einhverjum tímapunkti í norðurhluta Sómalíu. Með vísan til þess að kærandi hefur staðfastlega haldið því fram að hafa verið búsettur í [...] og þekkingar hans á staðháttum á því svæði sem um ræðir telur kærunefnd, eins og hér stendur á, að leggja megi til grundvallar í málinu að kærandi hafi verið búsettur í [...] í heimaríki þar til hann hafi lagt á flótta frá landinu. Verður því tekið mið af aðstæðum á því svæði við mat á því hvort kærandi hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Í viðtölum hjá Útlendingastofnun og kærunefnd kvaðst kærandi tilheyra ættbálknum [...] sem væri minnihlutahópur sem sætti mismunun í heimaríki hans. Þá lýsti kærandi því að meðlimir Al-Shabaab hafi reynt að hafa upp á honum eftir að hann tilkynnti kennara sinn til lögreglunnar. Líkt og fram hefur komið er það mat kærunefndar að framburður kæranda hafi verið stöðugur og trúverðugur að þessu leyti. Þrátt fyrir að kærandi hafi ekki lagt fram gögn, önnur en framburð sinn, telur kærunefnd með tilliti til trúverðugleika kæranda og þess að meta skuli vafa kæranda í hag, ekki ástæðu til annars en að leggja til grundvallar að kærandi hafi orðið fyrir hótunum af hálfu Al-Shabaab. Þá megi ætla að þau afskipti sem Al-Shabaab hafi haft af kæranda auk stöðu hans sem hluta af minnihlutahóp geti leitt til þess að hann verði í aukinni hættu á að verða fyrir ofsóknum af hálfu Al-Shabaab yrði honum gert að fara aftur til heimaríkis.

Við mat sitt horfir kærunefnd til þess að framburður kæranda hafi að mestu leyti verið stöðugur og skýr. Frásögn kæranda um að ekki sé hægt að fá vernd stjórnvalda í heimaríki hans fær stoð í þeim gögnum sem kærunefnd hefur skoðað. Bera gögnin með sér að í mið- og suðurhluta Sómalíu sé réttarvörslukerfið veikburða og óskilvirkt og að einstaklingar geti ekki notið verndar yfirvalda vegna hættu sem tengist átökum milli ættbálka eða minnihlutahópa. Með vísan til þess og heildstæðs mats á aðstæðum kæranda í heimaríki hans telur kærunefnd að kærandi hafi með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hann kunni að eiga á hættu ofsóknir sem rekja megi til aðstæðna hans í heimaríki og að hann teljist því flóttamaður í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Mat á möguleika á flutningi innanlands

Þó svo að umsækjandi um alþjóðlega vernd hafi sýnt fram á ástæðuríkan ótta við að verða fyrir ofsóknum á því landsvæði sem hann býr, er heimilt að synja umsókn um alþjóðlega vernd ef umsækjandi getur fengið raunverulega vernd í öðrum landshluta heimalands síns en hann flúði frá, viðkomandi getur ferðast þangað á öruggan og löglegan hátt og hægt er með sanngirni að ætlast til þess af viðkomandi að hann setjist að á því svæði, sbr. 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Í athugasemdum við ákvæðið í frumvarpi til laga um útlendinga segir að niðurstaða um hvort útlendingur geti fengið raunverulega vernd í öðrum hluta heimalands skuli byggð á einstaklingsbundnu mati á persónulegum aðstæðum útlendingsins og þeim aðstæðum sem séu í því landi. Við mat á því hvort hægt sé með sanngirni að ætlast til þess að útlendingur setjist að á því svæði sem talið er öruggt samkvæmt ákvæði þessu skuli tekið tillit til ýmissa þátta, svo sem aldurs, kyns, heilsu, fjölskylduaðstæðna, trúar, menningar sem og möguleika viðkomandi útlendings á vinnu eða menntun. Við mat samkvæmt ákvæðinu skuli m.a. höfð hliðsjón af leiðbeiningum flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna (Guidelines on International Protection: „Internal Flight or Relocation Alternative“ within the Context og Article 1A(2) of the 1951 Convention and/or 1967 Protocol relating to the Status of Refugees, frá 23. júlí 2003).

Í leiðbeiningunum, sem varða möguleika á flutningi innanlands þegar einstaklingur hefur flúið heimaríki af ástæðuríkum ótta við ofsóknir, er lagt til grundvallar að mat á því hvort möguleiki sé á að einstaklingur geti flust búferlum til annars svæðis í heimaríki sé tvíþætt. Annars vegar verði að kanna hvort flutningur innanlands sé raunhæft úrræði. Að því er mál kæranda varðar kemur í þessu sambandi einkum til athugunar hvort það svæði sem lagt er til að hann flytjist til sé aðgengilegt á öruggan og löglegan hátt og hvort flutningur hans þangað skapi hættu á að kærandi verði fyrir ofsóknum eða alvarlegum skaða. Hins vegar beri að kanna hvort viðkomandi geti, með hliðsjón af aðstæðum í heimaríki hans, lifað tiltölulega eðlilegu lífi án þess að standa frammi fyrir óþarfa erfiðleikum. Við þann þátt matsins verður m.a. að horfa til persónulegra aðstæðna viðkomandi, t.a.m. félags- og efnahagslegra aðstæðna á því svæði sem lagt er til. Í leiðbeiningunum segir m.a. um síðastnefnt atriði að það sé ósanngjarnt að ætlast til þess lífsviðurværi einstaklings verði lægra en það sem talist geti viðunandi eða að viðkomandi búi við eymd.

Líkt og fram hefur komið kveðst kærandi vera fæddur í Mogadishu og uppalinn í bænum [...] í suðurhluta Sómalíu. Kærunefnd hefur lagt til grundvallar að kærandi eigi á hættu ofsóknir verði honum gert að fara aftur til suðurhluta Sómalíu. Kemur þá til skoðunar hvort raunhæft og sanngjarnt sé að ætlast til þess að kærandi setjist að annarsstaðar í heimaríki sínu. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur hvatt ríki til að endursenda ekki einstaklinga til mið-Sómalíu eða suðurhluta landsins, einkum vegna hernaðaraðgerða af hálfu vopnaðra hópa sem þar hafi átt sér stað lengi, sbr. skýrslu stofnunarinnar frá 2016, UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I). Í leiðbeiningum stofnunarinnar um mat á innri flutningi í Sómalíu frá 2013 kemur jafnframt fram að almennt sé ekki sanngjarnt að ætlast til að einstaklingur setjist að annars staðar í landinu nema ljóst sé að hann muni njóta stuðnings fjölskyldu sinnar eða ættbálks. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hann ætti ekki ættingja annars staðar í heimaríki. Í ljósi frásagnar kæranda telur kærunefnd ekki ástæðu til annars en að leggja til grundvallar að kærandi eigi ekki fjölskyldu í heimaríki sínu sem geti veitt honum stuðning. Verður jafnframt ekki talið að hann muni geta notið stuðnings minnihlutaættbálksins [...] sem hann kveðst tilheyra. Er það því mat kærunefndar að ekki sé raunhæft eða sanngjarnt að ætlast til þess af kæranda að hann setjist að annars staðar í heimaríki sínu, sbr. 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga til að teljast flóttamaður hér á landi.

Samantekt

Að öllu framangreindu virtu er fallist á aðalkröfu kæranda um að fella úr gildi ákvörðun Útlendingastofnunar og veita kæranda alþjóðlega vernd á Íslandi á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna. Í ljósi þess að kærunefnd útlendingamála hefur fallist á aðalkröfu kæranda verða varakrafa og þrautavarakrafa kæranda ekki teknar til umfjöllunar í máli þessu.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Kæranda er veitt alþjóðleg vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 40. gr. s.l. Lagt er fyrir stofnunina að veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli 73. gr. laga um útlendinga.

The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The appellant is granted international protection in accordance with Article 37, paragraph 1, and Article 40, paragraph 1, of the Act on Foreigners. The Directorate is instructed to issue him residence permit on the basis of Article 73 of the Act on Foreigners.

Jóna Aðalheiður Pálmadóttir

Bjarnveig Eiríksdóttir Þorbjörg Inga Jónsdóttir

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála