Staða vegamála og mat á útgjaldaþörf
Sigurður Ingi Jóhannsson samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra kynnti stöðu vegamála og mat á útgjaldaþörf á ríkisstjórnarfundi 23. febrúar. Fór hann þar yfir þörfina fyrir nýjar framkvæmdir, viðhald og þjónustu og benti á að fjárframlög til vegaframkvæmda hefðu ekki hækkað í hlutfalli við aukna umferð og auknar kröfur um þjónustu.
Fjárveitingar til vegamála hafa undanfarin ár verið langt undir viðhalds- og framkvæmdaþörfum. Á sama tíma hefur akstur á vegum aukist verulega, sem og kröfur samfélagsins um greiðar og öruggar samgöngur allt árið. Vaxandi ferðaþjónusta er stór þáttur í þessari þróun. Þannig jókst akstur um allt að 11% á síðasta ári einu saman. Samhliða hefur þörfin fyrir þjónustu, viðhald og framkvæmdir aukist.
Framkvæmdir eru háðar verkefnabundnum fjárveitingum. Aðeins sú framkvæmd að tvöfalda stofnleiðir til og frá höfuðborgarsvæðinu, Reykjanesbraut, Suðurlandsveg og Vesturlandsveg um Kjalarnes er metin á um 60 milljarða króna en heildar framlög til nýframkvæmda á þessu ári eru 11,7 milljarðar króna. Auka þarf viðhald vega og verða fjárveitingar að nema um 10-11 milljörðum króna á ári en voru ríflega 8 milljarðar árið 2017. Vaxandi kröfur eru til þjónustu, sérstaklega vetrarþjónustu, sem og til vegmerkinga og þurfa framlög að nema minnst 5,5 milljörðum árlega en þau námu á síðasta ári 4,6 milljörðum.
Myndin sýnir framlög til vegagerðar á móti akstri á þjóðvegum. Til grundvallar árinu 2017 er spá Hagstofu um landsframleiðslu 2017.
Stærstu útgjaldaliðir Vegagerðarinnar eru viðhald, þjónusta og framkvæmdir
1. Mikil framkvæmdaþörf er í kerfinu. Á undanförnum áratug hefur fjármunum verið forgangsraðað til viðhalds og vetrarþjónustu á kostnað framkvæmda. Nægir þar að nefna að óljóst er um fjármögnun fyrir framkvæmdir á Vestfjörðum í framhaldi af Dýrafjarðargöngum, jarðgangatengingu Seyðisfjarðar, endurbætur á Hringvegi og útrýmingu einbreiðra brúa á honum sem samtals gera um 100 milljarða króna. Þá er afar brýnt að tvöfalda stofnleiðir til og frá höfuðborgarsvæðinu, Reykjanesbraut, Suðurlandsveg og Vesturlandsveg um Kjalarnes en kostnaður við þær framkvæmdir er metinn á um 60 milljarða króna.
2. Viðhaldsþörfin er brýn. Undanfarin ár hefur fjárveiting til viðhalds vega verið umtalsvert lægri en þörf og því liggja vegir víða undir skemmdum. Samtals er áætlað að þurfi um 11 milljarða króna á ári til að viðhalda vegakerfinu í ásættanlegu horfi og vinna upp viðvarandi skort en uppsöfnuð viðhaldsþörf nemur um 65 milljörðum króna.
Víða er bundið slitlag í slæmu ástandi, hjólför sums staðar svo djúp að hætta skapast í vatnsveðrum og holur eru hættulegar þar sem burðarlag er jafnvel farið að gefa sig. Bundið slitlag er á um 5.500 km vega og er árleg viðhaldsþörf þess metin á um 2,8 milljarða króna. Uppsöfnuð þörf er nú metin 11,3 milljarðar króna. Fjárheimild ársins 2017 var hins vegar 4 milljarðar króna.
Þörfin fyrir styrkingar og endurbætur vega er mikil. Árleg þörf er metin 3 milljarðar króna á ári en uppsafnaður vandi er nú talinn vera nálægt 50 milljörðum króna. Fjárheimild var hins vegar 1,3 milljarðar króna á síðasta ári. Afleiðingar þessa eru dýrar því í stað viðhalds þarf jafnvel að endurbyggja veg frá grunni. Mikil umferðaraukning gerir einnig kröfur um breiðari vegi og er breikkun víða orðið brýn.
Viðhaldi malarvega er einnig ábótavant. Lengd þeirra er um 7.400 km, þar af eru stofn- og tengivegir 2.800 km. Árleg viðhaldsþörf er metin 1,3 milljarðar króna en uppsöfnuð þörf til viðbótar er að lágmarki 2 milljarðar króna. Þá skortir víða á heflun og rykbindingu.
Alls eru 1.225 brýr í vegakerfinu og eru 712 þeirra einbreiðar. Um 35% brúa eru eldri en 50 ára og því komin mikil þörf á endurnýjun. Endurstofnverð brúnna er 71,5 milljarðar króna og æskileg árleg viðhaldsþörf um 1,4 milljarðar króna á ári.
3. Þjónustuþörf vegakerfisins fer vaxandi. Kostnaður við árlega þjónustu, að almennri þjónustu meðtalinni, er samtals metinn á um 5 milljarða króna. Sífellt meiri kröfur eru um vetrarþjónustu, mest vegna ört vaxandi ferðaþjónustu allt árið. Undir þjónustu falla einnig vegamerkingar, yfirborðsmálun, stikun, skilti, lýsing, öryggismál svo sem uppsetning vegriða o.fl. Þá er upplýsingamiðlun um veður og færð vaxandi. Samdráttur í fjárveitingum til þjónustu hefur bitnað á almennri þjónustu en leitast er við að hlífa vetrarþjónustu.
Gera má ráð fyrir að vetrarþjónustan kosti nú að meðaltali rúma 3 milljarða króna árlega.
Það sem af er þessu ári hefur daglegur kostnaður við vetrarþjónustu verið að meðaltali um 25 milljónir og á snjóþungum dögum um 35 milljónir króna.