Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 48/2019

Miðvikudaginn 3. apríl 2019

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eggert Óskarsson lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.Með rafrænni kæru, móttekinni 26. janúar 2019, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála synjun Tryggingastofnunar ríkisins frá 26. október 2018 á beiðni um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 22. maí 2018, var kæranda tilkynnt um að endurreikningur og uppgjör tekjutengdra greiðslna fyrir árið 2017 hafi leitt í ljós ofgreiðslu bóta að fjárhæð X kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kærandi andmælti niðurstöðu Tryggingastofnunar þann 13. ágúst 2018. Með bréfi, dags. 18. september 2018, svaraði Tryggingastofnun ríkisins andmælum kæranda með rökstuðningi og upplýsti hann um að erindi hans hafi verið vísað til samráðsnefndar Tryggingastofnunar sem muni taka afstöðu til óskar hans um niðurfellingu kröfunnar. Með bréfi, dags. 26. október 2018, synjaði Tryggingastofnun beiðni kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu á þeim grundvelli að krafan væri réttmæt og að skilyrði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um alveg sérstakar aðstæður væru ekki talin vera fyrir hendi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 26. janúar 2019. Með bréfi, dags. 29. janúar 2019, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 12. febrúar 2019, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 13. febrúar 2019. Athugasemdir bárust ekki. 

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að horft verði til sanngirnis og að honum verði bætt afturvirkt sú skerðing sem orðið hafi á lífeyrisgreiðslum hans.

Í kæru er greint frá því að málið varði niðurstöðu endurreiknings Tryggingastofnunar á tekjutengdum greiðslum ársins 2017. Niðurstaðan hafi verið tilkynnt kæranda um mitt ár 2018 og hafi hann andmælt ákvörðuninni en ekki hafi verið hlustað á hann. Þá segir að þar sem kæranda finnist verulega brotið á grunnframfærsluréttindum hans vegna skerðingar á endurhæfingarlífeyri vegna ósanngjarnrar ákvörðunar Tryggingastofnunar sé ákvörðun stofnunarinnar kærð til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Ástæðan fyrir niðurstöðu endurreikningsins séu fjármagnstekjur […] sem kærandi hafi fengið á árinu 2017. Þess beri að geta að kærandi hafi tapað á því sama ári stórum hluta ævisparnaðar síns þar sem gengi hlutabréfa hafi fallið […]. Kærandi hafi andmælt þeirri ákvörðun stofnunarinnar að skerða endurhæfingarlífeyri hans af þessum sökum vegna þess að það sem hann hafi fengið í fjármagnstekjur […] á árinu 2017 hafi nær ekkert verið upp í það tap sem hann hafi orðið fyrir. Því sé illskiljanlegt og ósanngjarnt að Tryggingastofnun hafi tekið þá ákvörðun að skerða greiðslur til hans.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærður sé endurreikningur tekjutengdra bóta ársins 2017 og synjun stofnunarinnar á umsókn um niðurfellingu á ofgreiðslukröfu sem hafi myndast í kjölfar uppgjörs tekjuársins 2017.

Athygli sé vakin á því að kærandi hafi skilaði inn andmælum vegna uppgjörsins þann 13. ágúst 2018. Andmælunum sjálfum hafi verið svarað þann 18. september 2018 en í bréfi hafi komið fram að vegna eðlis andmælanna hafi einnig verið litið á erindið sem beiðni um niðurfellingu. Hafi erindið því farið í meðferð hjá samráðnefnd Tryggingastofnunar sem hafi synjað kæranda um niðurfellingu með bréfi, dags. 26. október 2018.

Tryggingastofnun líti því svo á að kærandi sé bæði að kæra endurreikninginn sem og synjun stofnunarinnar á niðurfellingu kröfunnar.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt varðandi hvað skuli teljast til tekna. Til tekna samkvæmt III. kafla laga um almannatryggingar teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað teljist ekki til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Endurhæfingarlífeyrir sé greiddur þeim sem uppfylli skilyrði 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð. Í 3. mgr. 7. gr. laganna komi fram að um endurhæfingarlífeyri gildi ákvæði a-liðar 1. mgr., 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar. Um aðrar tengdar bætur fari eftir sömu reglum og gildi um örorkulífeyri.

Í a-lið 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að fjármagnstekjur umfram 90.000 kr. á ári skuli teljast til tekna við útreikning á örorkulífeyri, örorkustyrk, aldurstengdri örorkuuppbót og tekjutryggingu samkvæmt 18.–19. gr. og 21.–22. gr. þessara laga.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, þá skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem komi fram í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 55. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Á árinu 2017 hafi kærandi verið með endurhæfingarlífeyri og tengdar greiðslur […]. Uppgjör tekjutengdra bóta ársins hafi leitt til X kr. ofgreiðslu að teknu tilliti til greiddrar staðgreiðslu. Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast sé að við samkeyrslu við tekjuupplýsingar af skattframtali 2018 vegna tekjuársins 2017 hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir. Endurreikningur byggist á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Þegar kærandi […] hafi honum verið sent bréf X þar sem fram hafi komið tillaga að tekjuáætlun. Samkvæmt tillögunni hafi verið gert ráð fyrir að á árinu 2017 hefði kærandi X kr. í fjármagnstekjur og engar aðrar tekjur. Kærandi hafi skilað inn tekjuáætlun þann X og hafi hún verið tekin til afgreiðslu þann X. Í þeirri áætlun hafi ekki verið gert ráð fyrir neinum tekjum kæranda. Kærandi hafi fengið greitt á grundvelli þeirrar tekjuáætlunar frá X til X 2017.

Við bótauppgjör ársins 2017 hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi verið hærri en gert hafi verið ráð fyrir í gildandi tekjuáætlun. Kærandi hafi verið með X kr. í fjármagnstekjur. Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2017 hafi verið sú að kærandi hafi fengið ofgreiðslu í bótaflokkunum tekjutryggingu, sérstakri uppbót til framfærslu og orlofs- og desember uppbót, sbr. nánari útlistun í meðfylgjandi gögnum.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem komi fram á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2017 hafi verið sú að kærandi hafi fengið greitt á árinu X kr. en hafi átt að fá greitt X kr. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð X kr. að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu skatta.

Við afgreiðslu á beiðni kæranda um niðurfellingu hafi ásamt fyrirliggjandi gögnum meðal annars verið skoðuð ástæða ofgreiðslunnar, upplýsingar frá skattyfirvöldum um tekjur og eignir, að viðbættum þeim upplýsingum sem aflað hafi verið úr tölvukerfi stofnunarinnar um fjárhag og félagslega stöðu.

Í 55. gr. laga um almannatryggingar sé fjallað um innheimtu ofgreiddra bóta. Ákvæðið sé ekki heimildarákvæði um innheimtu heldur sé lögð sú skylda á Tryggingastofnun að innheimta ofgreiddar bætur. Ákvæði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 sé undanþáguheimild sem skýra skuli þröngt. Í þessu ákvæði felist að við ákvörðun um hvort fella eigi niður kröfu eigi að fara fram mat, annars vegar á fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum umsækjanda, með tilliti til getu hans til að endurgreiða skuldina, og hins vegar á því hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn þegar hann hafi tekið við ofgreiddu bótunum. Aðstæður þurfi að vera sérstakar svo að 11. gr. reglugerðarinnar eigi við.

Umrædd krafa hafi orðið til við endurreikning ársins 2017. Eins og meðfylgjandi gögn beri með sér sé ljóst að ástæða ofgreiðslunnar sé röng tekjuáætlun. Krafan sé réttmæt. Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs. Skilyrði reglugerðarinnar um góða trú verði að skoða í ljósi ábyrgðar lífeyrisþega á því að gefa réttar tekjuupplýsingar hverju sinni. Bótaþegi beri skýra ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur hans og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki. Þessi skylda bótaþega eigi ekki bara við þegar tekjuáætlun sé gerð heldur alltaf þegar einstaklingur fái bætur frá Tryggingastofnun. Þó að kærandi hafi verið […] hafi honum samt mátt vera ljóst að fjármagnstekjur hafi áhrif á rétt hans til greiðslna hjá Tryggingastofnun. Einnig hafi verið horft til þess að kærandi hafi skilað inn tekjuáætlun sem hafi ekki gert ráð fyrir neinum fjármagnstekjum, þrátt fyrir að kærandi hafi undanfarin ár alltaf haft fjármagnstekjur.

Við mat á fjárhags- og félagslegum aðstæðum kæranda hafi einkum verið horft til þess að eignastaða kæranda sé góð miðað við skuldastöðu og hafi það verið mat Tryggingastofnunar að hann hafi fjárhagslegt bolmagn til greiðslu kröfunnar. Samráðsnefnd hafi hins vegar talið ástæðu til þess að koma til móts við kæranda með því að dreifa innheimtu kröfunnar á 36 mánuði í stað 12 mánaða. Hafi þá meðal annars verið horft til mánaðarlegra tekna hans samkvæmt staðgreiðsluskrá.

Í kæru sé ekki deilt um þær fjármagnstekjur sem fram komi í skattframtali kæranda. Kærandi fari fyrst og fremst fram á að horft sé til þess að gengi hlutabréfa í eigu kæranda hafi lækkað undanfarið. Það sé því rétt að ítreka það að Tryggingastofnun hafi enga heimild til að virða að vettugi upplýsingar skattyfirvalda, enda beri stofnuninni að líta til þeirra upplýsinga við endurreikning bótagreiðslna, sbr. 7. [mgr.] 16. gr. laga um almannatryggingar. Þetta hafi verið margstaðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest af dómstólum. Megi þar meðal annars nefna úrskurði nr. 14, 15, 16, 17, 18 og 19 frá árinu 2010, sem og úrskurði nr. 353 og 354 frá árinu 2013.

Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta fyrri ákvörðun sinni.

IV.  Niðurstaða

Í kæru er sérstaklega tilgreint að kærð sé ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 26. október 2018. Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála lýtur kæran því að synjun Tryggingastofnunar ríkisins frá 26. október 2018 á beiðni kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta ársins 2017.

Samkvæmt 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita Tryggingastofnun þær upplýsingar sem nauðsynlegar eru svo að unnt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Þá er honum einnig skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á bætur eða greiðslur. Tryggingastofnun er heimilt, að fengnu samþykki viðkomandi, að afla nauðsynlegra upplýsinga um tekjur umsækjanda og greiðsluþega hjá skattyfirvöldum og fleirum, sbr. 40. gr. laga um almannatryggingar.

Í 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 7. mgr. 16. gr. laganna segir að eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna samkvæmt greininni.

Kærandi var á lífeyrisgreiðslum frá Tryggingastofnun á árinu 2017 […]. Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs ársins 2017 var sú að bætur til hans hefðu verið ofgreiddar að fjárhæð X kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu skatta. Af gögnum málsins verður ráðið að endurgreiðslukröfuna megi rekja til rangrar tekjuáætlunar kæranda vegna ársins 2017 þar sem ekki var gert ráð fyrir fjármagnstekjum kæranda á því ári.

Tryggingastofnun ber lögum samkvæmt að endurreikna bótafjárhæðir bótagreiðsluárs eftir að álagning skattyfirvalda á opinberum gjöldum hefur farið fram, sbr. fyrrgreinda 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Þá er meginreglan sú að stofnuninni ber að innheimta ofgreiddar bætur, sbr. 55. gr. laganna. Í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags er hins vegar að finna heimild til undanþágu frá endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta. Ákvæðið hljóðar svo:

„Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn.“

Framangreind 11. gr. reglugerðarinnar heimilar undanþágu frá endurgreiðslukröfu að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Aðstæður verða að vera sérstakar. Við mat á því hvort aðstæður séu sérstakar skal einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort bótaþegi hafi verið í góðri trú þegar hann tók við hinum ofgreiddu bótum. Tryggingastofnun ríkisins hefur hafnað því að heimild tilvitnaðs reglugerðarákvæðis eigi við í tilviki kæranda.

Í máli þessu lýtur ágreiningurinn að synjun Tryggingastofnunar ríkisins á beiðni kæranda um niðurfellingu á eftirstöðvum endurgreiðslukröfu sem hafði myndast vegna ofgreiddra bóta ársins 2017.

Úrskurðarnefnd velferðarmála lítur til þess við úrlausn þessa máls að endurhæfingarlífeyrir frá Tryggingastofnun ríkisins sætir tekjuskerðingu og eru bótaþegar upplýstir um tekjutenginguna við upphaf lífeyristöku. Þá er bótaþegum gert að upplýsa um tekjur sínar á bótagreiðsluári í tekjuáætlun hvers árs. Eins og áður greinir gerir 39. gr. laga um almannatryggingar ráð fyrir að það komi í hlut þess aðila, sem bætur þiggur frá Tryggingastofnun, að upplýsa réttilega um tekjur sem kunna að falla til á bótagreiðsluári. Þannig hvílir sú ábyrgð á bótaþega að tekjuáætlun sé rétt. Samkvæmt gögnum málsins hefur kærandi verið upplýstur um þessa skyldu sína. Með hliðsjón af framangreindu telur úrskurðarnefnd velferðarmála að kæranda hefði mátt vera kunnugt um áhrif fjármagnsteknanna á bótagreiðslur og hafi því ekki verið í góðri trú um greiðslurétt sinn í skilningi 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Kemur þá til skoðunar hvort fjárhagslegar og félagslegar aðstæður kæranda gefi tilefni til niðurfellingar. Meðaltekjur kæranda á árinu 2018 voru samkvæmt staðgreiðsluskrá ársins X kr. á mánuði. Af gögnum málsins verður ráðið að kærandi sé skuldlaus og eigi einhverjar eignir. Úrskurðarnefndin horfir til þess að Tryggingastofnun hefur dreift eftirstöðvum af kröfunni á 36 mánuði í stað þess að kærandi þurfi að endurgreiða ofgreiðslukröfuna á 12 mánuðum eins og meginreglan er samkvæmt 3. mgr. 55. gr. laga um almannatryggingar. Með hliðsjón af framangreindu telur nefndin að geta til endurgreiðslu sé fyrir hendi. Þá verður ekki ráðið af gögnum málsins að kærandi búi við erfiðar félagslegar aðstæður. Nefndin lítur til þess að samkvæmt meginreglu 55. gr. laga um almannatryggingar skal Tryggingastofnun innheimta ofgreiddar bætur og ber að túlka undantekningu frá þeirri meginreglu þröngt samkvæmt almennum lögskýringarsjónarmiðum. Með hliðsjón af fyrirliggjandi gögnum er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að ekki sé tilefni til niðurfellingar endurgreiðslukröfunnar.

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta á árinu 2017 er því staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 26. október 2018 um að synja beiðni A, um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta ársins 2017, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir