Mál nr. 13/1995

Álit kærunefndar jafnréttismála í málinu nr. 13/1995

A
gegn
Leikfélagi Reykjavíkur

Á fundi kærunefndar jafnréttismála föstudaginn 22. mars 1996 var samþykkt svohljóðandi niðurstaða í máli þessu:

MÁLAVEXTIR

Með kæru dags. 1. desember 1995 fór A, leiklistamaður, þess á leit við kærunefnd jafnréttismála að hún kannaði og tæki afstöðu til þess hvort Leikfélag Reykjavíkur (LR) hefði með ráðningu B í starf leikhússtjóra brotið gegn ákvæðum jafnréttislaga nr. 28/1991 um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla.

Kærunefnd óskaði upplýsinga frá Leikfélagi Reykjavíkur um:

1. Afstöðu L.R. til erindisins.

2. Fjölda og kyn þeirra sem sóttu um framangreint starf.

3. Menntun og starfsreynslu þess sem ráðinn var ásamt upplýsingum um hvaða sérstaka hæfileika umfram kæranda hann hefði til að bera, sbr. 8. gr. laganna.

4. Hlutfall kynja í stjórnunar- og ábyrgðarstöðum hjá L.R.

5. Annað það er leikhúsráð teldi að gæti skipt máli við mat á því hvort jafnréttislög hefðu verið brotin.

6. Reglur/samþykktir um stjórnskipulag L.R.

Greinargerð leikhúsráðs L.R. er dags. 20. desember 1995. Með bréfi dags. 7. janúar 1996 sendi kærandi athugasemdir sínar við greinargerð leikhúsráðs til kærunefndar.

A, kærandi máls þessa, og C, varaformaður leikhúsráðs L.R., komu á fund kærunefndar 12. febrúar 1996.

Staða leikhússtjóra L.R. var auglýst laus til umsóknar í júní 1995. Í auglýsingunni voru ekki gerðar neinar hæfniskröfur til umsækjenda og starfinu ekki lýst.

Í greinargerð L.R. kemur fram að tíu manns hafi sótt um starfið, sex konur og fjórir karlar.

A lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík 1958 og prófi frá Leiklistaskóla Þjóðleikhússins 1960. Hún stundaði nám við Látbragðslistaskóla Jaques Leeoq í París og nám í frönsku við Sorbonne-háskóla 1960-61. Hún fór í náms- og kynnisferð erlendis 1965-66, sótti m.a. þriggja mánaða leikstjórnarnámskeið við British Drama League og Berliner Ensemble. Auk þess hefur hún sótt ýmis námskeið hérlendis og erlendis er tengjast leikhúsi og farið árlega utan til að kynna sér þróun leiklistar erlendis. Menntamálaráðuneytið hefur metið nám hennar til stiga. Í bréfi ráðuneytisins dags. 21. september 1988 segir: „Að mati undirritaðs leikur enginn vafi á því að nám yðar ber að meta eigi minna en BA-prófgráðu frá háskóla.“

A starfaði við Þjóðleikhúsið frá 1962-1991, fyrst sem leikari á B-samningi og frá 1968 sem leikari og leikstjóri. Hún var formaður og framkvæmdastjóri Grímu 1966-1967 og leikhússtjóri Leikfélags Akureyrar (L.A.) 1977-1978. Auk þess hefur hún verið kennari við Leiklistaskóla Þjóðleikhúss, Leiklistaskóla ríkisins, ýmsa framhaldsskóla og á ýmsum námskeiðum hérlendis og erlendis. Aðalstarf A hefur verið leikstjórn og hefur hún leikstýrt hjá stofnanaleikhúsum og áhugaleikfélögum hér á landi og erlendis. A kveðst hafa mikla reynslu af félagsstörfum. Hún hafi m.a. verið forseti Bandalags íslenskra listamanna í þrjú ár, gegnt ýmsum trúnaðarstörfum í þágu leiklistar og sé nú formaður Barnamenningarsjóðs á vegum Menntamálaráðuneytisins. Þá hafi hún setið í ýmsum dómnefndum er tengist leiklist.

B stundaði nám við Leiklistaskóla SÁL 1973-1975 og lauk því við Leiklistaskóla Íslands 1976. Hann hefur sótt ýmis námskeið er tengjast leiklist bæði hér á landi og erlendis og farið í náms- og kynnisferðir í leikhús erlendis.

B hefur starfað við leiklist frá því hann lauk námi. Hann hefur kennt leiklist bæði við Leiklistaskóla Íslands 1988 og 1990 og í skólum og hjá félagasamtökum. Hann stofnaði EGG-leikhúsið og hefur rekið það í 12 ár. Þá hefur hann starfað sem leikari og leikstjóri einkum við áhugamannaleikhús og frjálsa leikhópa auk þess sem hann hefur leikstýrt nokkrum sýningum við Leikfélag Akureyrar og einni sýningu við Þjóðleikhúsið. Þá hefur hann unnið að fjölda útvarpsþátta um leiklist Hann hefur starfað sem leikhússtjóri L.A. frá 1993. Þá kveðst hann hafa gegnt ýmsum félags- og trúnaðarstörfum í þágu leiklistar.

A leggur áherslu á að sé horft til menntunar hennar og starfsferils sé hún mun hæfari til að gegna starfi leikhússtjóra en sá sem ráðinn var. Almenn menntun hennar sé mun meiri, hún hafi stúdentspróf, hann ekki og hún hafi auk þess stundað nám við erlenda skóla að leiklistarnámi loknu. Þá standi hún honum mun framar hvað starfsreynslu varði. Hún hafi verið leikstjóri um áratuga skeið við Þjóðleikhúsið þar sem hún hafi sett upp fjölda stórra sýninga og þurft þar að stjórna fjölda manns auk þess sem hún hafi skipulagt, leikstýrt og ferðast með Inúk-hópinn á vegum Þjóðleikhússins til 20 landa þar sem sýndar voru á annað hundrað sýningar á verkinu. Hún hafi því mun víðtækari og meiri reynslu af stjórnun í atvinnuleikhúsi en sá sem ráðinn var og sé reynsla hans engan veginn sambærileg við hennar enda hafi hann fyrst og fremst reynslu af stjórnun minni leikhópa og áhugamannahópa. Þá hafi hún verið leikhússtjóri í eitt ár hjá L.A.

Þá kveðst A hafa víðtæka þekkingu á leikhúsum erlendis. Hún hafi farið árlega í náms- og kynnisferðir víða um heim og í viðtali við leikhúsráð L.R. vegna umsóknar sinnar hafi hún m.a. greint frá nýlegum ferðum sínum til Kína og Mið-Ameríku.

Í greinargerð leikhúsráðs L.R. segir að því fari fjarri að kynferði hafi ráðið nokkru um val í starf leikhússtjóra. Til grundvallar hafi verið lagt mat á hæfileikum umsækjenda og menntun, reynslu þeirra og framtíðarsýn, myndugleika og lipurð í samskiptum. Þessir þættir hafi verið kannaðir skipulega í ítarlegum viðræðum leikhúsráðs við umsækjendur. Þá sé erfitt að meta starf leikhússtjóra á sama veg og stjórnunarstörf á almennum markaði. L.R. hafi átt undir högg að sækja og opinber gagnrýni hafi verið hörð á nýliðnu leikári. Því hafi leikhúsráði þótt mikilvægt að í stöðuna veldist maður sem hefði skýrar hugmyndir um listræna og rekstrarlega framtíð L.R. Hvorki A né B hafi nokkra þá sérmenntun sem telja megi að komi öðru fremur að gagni í umræddu starfi og hafi leikhúsráð ekki gert upp á milli menntunar þeirra.

Í greinargerðinni segir ennfremur að enginn mælikvarði sé nothæfur til að meta hvort umsækjenda hafi meiri eða gagnlegri reynslu af listrænu starfi í leikhúsi og hafi leikhúsráð því metið þau jafn hæf að starfsreynslu. Þá álíti leikhúsráð reynslu B af starfsemi sjálfstæðra leikhópa miklu meiri. Ráðið telur að með hliðsjón af reynslu B við rekstur og stjórn Egg-leikhússins og mun lengri starfsreynslu hans sem leikhússtjóri L.A. standi hann kæranda framar í reynslu af stjórnunarstörfum.

Mikilvægt hafi þótt að leikhússtjóri væri vel að sér í leikbókmenntum og því sem væri að gerast á leiklistasviðinu hér á landi og erlendis. Með hliðsjón af framlögðum gögnum fullyrði ráðið að B beri af öðrum umsækjendum að þessu leyti enda hafi hann sótt námskeið og leiklistahátíðir víða um heim nánast árlega undanfarin 20 ár. Þá hafi B haft betur mótaðar hugmyndir um framtíðarstarf L.R. og leiðir til úrbóta en aðrir umsækjendur.

Í greinargerð L.R. segir ennfremur að í lögum þess séu engar reynslu- eða menntunarkröfur gerðar til leikhússtjóra. Í auglýsingu um starfið hafi verið óskað upplýsinga um menntun og starfsreynslu umsækjenda en ekki tilgreindar neinar sérstakar kröfur þar um þar sem erfitt væri að segja fyrir um hvers konar menntun eða starfsreynsla hæfði best Við mat á listrænu starfi umsækjenda hlyti alltaf að ráða huglægt mat og smekkur þeirra sem um það fjölluðu og á hæfni umsækjenda yrðu ekki lagðir sömu mælikvarðar og þegar um væri að ræða yfirmannastöður hjá „venjulegum“ fyrirtækjum.

NIÐURSTAÐA

Tilgangur jafnréttislaga nr. 28/1991 er að koma á jafnrétti og jafnri stöðu kvenna og karla á öllum sviðum samfélagsins. Margvíslegar skyldur eru lagðar á atvinnurekendur til að ná þessu markmiði. í 5. gr. laganna segir að atvinnurekendur og stéttarfélög skuli vinna markvisst að því að jafna stöðu kynjanna á vinnumarkaði. Sérstaklega skulu atvinnurekendur vinna að því að jafna stöðu þeirra innan fyrirtækja sinna eða stofnana og sjá til þess að störf flokkist ekki í kvenna- og karlastörf.

Skv. 6. gr. laganna er óheimilt að mismuna starfsfólki eftir kynferði og gildir það m.a. um ráðningu, setningu og skipun í starf. Atvinnurekandi skal, ef máli er vísað til kærunefndar, sýna nefndinni fram á að aðrar ástæður en kynferði hafi legið til grundvallar ákvörðun hans. Í 7. gr. er kveðið á um að öll laus störf skuli standa opin jafnt konum sem körlum. Skv. 8. gr. skal atvinnurekandi veita kærunefnd upplýsingar um menntun, starfsreynslu og hvaða aðra sérstaka hæfileika umfram kæranda sá hafi til að bera sem ráðinn var í starfið.

Ein af meginforsendum þess að jafnrétti náist með kynjunum á vinnumarkaði er að ákvarðanir um ráðningar, stöðubreytingar og stöðuhækkanir séu teknar á grundvalli hlutlægs og sanngjarns mats á hæfni umsækjenda eða starfsmanna. Ákvæði jafnréttislaga gefa leiðbeiningar um hvaða þætti beri að leggja til grundvallar við mat á hæfni en í 8. gr. þeirra er menntun og starfsreynsla umsækjenda sérstaklega tilgreind, svo og aðrir sérstakir hæfileikar þess sem er ráðinn. Séu umsækjendur af báðum kynjum og taldir jafn hæfir ber með vísan til 1. og 5. gr. jafnréttislaga að láta það kynið ganga fyrir sem í minnihluta er í viðkomandi starfsgrein. Er þessi forgangsregla grundvallarskilyrði þess að þeim tilgangi laganna að jafna stöðu karla og kvenna verði náð.

Í máli því sem hér er til umfjöllunar hefur leikhúsráð L.R. haldið því fram að báðir umsækjendur séu jafnhæfir með tilliti til menntunar. Báðir eru leikaramenntaðir en auk þess hefur A lokið stúdentsprófi og stundað nám erlendis á sviði leiklistar auk frönsku. Menntun hennar, bæði almenn og sérstök, er því meiri en B. Kærunefnd fellst því ekki á skoðun leikhúsráðs og telur A hæfari að þessu leyti.

Leikhúsráð telur B standa kæranda framar að starfsreynslu, einkum er lýtur að stjórnunarreynslu. Kærandi hefur mun meiri og lengri starfsreynslu við stofnanaleikhús eins og L.R. er. A hefur sinnt stjórnunarstörfum við leikhús frá 1968 fyrst og fremst sem leikstjóri og telur kærunefnd að reynsla B af rekstri EGG-leikhússins og árs lengri starfsaldur sem leikhússtjóri L. A. geti ekki vegið upp á móti þeirri reynslu. Kærunefnd getur því ekki fallist á þessa niðurstöðu ráðsins.

Leikhúsráð hefur haldið því fram að um ráðningu í stöðu listræns stjórnanda gildi önnur sjónarmið en um aðra stjórnendur þar sem mat á listrænni hæfni þeirra sé fyrst og fremst huglægt og háð smekk þeirra sem um það fjalla og enginn mælikvarði sé nothæfur til að meta slíka hæfni. Fallast má á það með leikhúsráði að slík sjónarmið eigi rétt á sér um störf á sviði lista. Engu að síður verður að gera kröfu til þess að slíkt huglægt mat byggi á einhverjum áþreifanlegum forsendum. Samanburður á listrænu starfi umsækjenda leiðir ekki að mati kærunefndar til þess að B verði talinn hæfari.

Af hálfu leikhúsráðs er fullyrt að B hafi borið af öðrum umsækjendum í þekkingu á leikbókmenntum og því sem sé að gerast í leiklist hér á landi og erlendis m.a. þar sem hann hafi sótt námskeið og leiklistahátíðir víða um heim nánast árlega undanfarin 20 ár. Upplýst er að kærandi hefur einnig sótt slíkar ferðir og reyndar um lengri tíma. Engin athugun fór fram á bókmenntaþekkingu umsækjenda og hefur því ekki verið sýnt fram á að B sé hæfari en kærandi á því sviði.

Leikhúsráð telur að B hafi lagt fram skýrari greiningu á vanda leikhússins en aðrir umsækjendur og haft betri tillögur til úrbóta og væri því öllum umsækjendum líklegri til að leiða L.R. út úr þeim vanda sem það er í. Jafnframt er því haldið fram að allir umsækjendur hafi átt þess kost að láta í ljósi tillögur sýnar til úrbóta. í viðtölum bæði kæranda og varaformanns leikhúsráðs við kærunefnd kom fram að viðtöl við umsækjendur hafi verið með óformlegum hætti og ekki hafi verið um fyrirfram ákveðnar spurningar að ræða til umsækjenda. Ekki hefur verið upplýst að hvaða leyti hugmyndir B hafi verið betri og getur kærunefnd því ekki tekið afstöðu til þessa atriðis.

Að öllu þessu virtu er það álit kærunefndar jafnréttismála að leikhúsráð Leikfélags Reykjavikur hafi með ráðningu B í stöðu leikhússtjóra L.R. brotið gegn ákvæðum 2. tl. 1. mgr. 6. gr. jafnréttismála nr. 28/1991, sbr. 8. gr. sömu laga.

Kærunefnd beinir þeim tilmælum til Leikfélags Reykjavíkur að fundin verði viðunandi lausn á málinu sem kærandi getur sætt sig við.

Ragnhildur Benediktsdóttir
Margrét Heinreksdóttir
Sigurður Tómas Magnússon