Nr. 38/2022 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 20. janúar 2022 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 38/2022

í stjórnsýslumáli nr. KNU21110036

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I.       Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 9. nóvember 2021 kærði [...], fd. [...], ríkisborgari Hvíta-Rússlands (hér eftir nefnd kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 25. október 2021, um að taka ekki til efnismeðferðar umsókn hennar um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa henni frá landinu.

Þess er aðallega krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að Útlendingastofnun verði gert að taka umsókn kæranda til efnismeðferðar hér á landi með vísan til 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 en til vara með vísan til 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. mgr. 36. gr. sömu laga.

Til þrautavara er þess krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að málinu verði vísað til nýrrar meðferðar hjá Útlendingastofnun með vísan til 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga og 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II.        Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi hinn 11. ágúst 2021. Þar sem kærandi hafði fengið útgefna vegabréfsáritun til Póllands var hinn 25. ágúst 2021 send beiðni um viðtöku kæranda og umsóknar hennar um alþjóðlega vernd til stjórnvalda í Póllandi, sbr. 2. eða 3. mgr. 12. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir nefnd Dyflinnarreglugerðin). Í svari frá pólskum stjórnvöldum, dags. 30. ágúst 2021, samþykktu þau viðtöku kæranda á grundvelli 2. mgr. 12. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Útlendingastofnun ákvað hinn 25. október 2021 að taka ekki umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og að henni skyldi vísað frá landinu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda hinn 26. október 2021 og kærði kærandi ákvörðunina hinn 9. nóvember 2021 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kæranda barst kærunefnd hinn 23. nóvember 2021 ásamt fylgigögnum. Þá bárust kærunefnd frekari gögn og upplýsingar dagana 23. desember 2021 og 14. janúar 2022.

III.       Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að pólsk stjórnvöld beri ábyrgð á meðferð umsóknar kæranda um alþjóðlega vernd á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Umsóknin yrði því ekki tekin til efnismeðferðar, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kæranda til Póllands ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hún fengi hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsókn kæranda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæranda var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldi hún flutt til Póllands.

IV.       Málsástæður og rök kæranda

Kærandi krefst þess að mál hennar verði tekið til efnismeðferðar á grundvelli sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, enda sé ljóst að hún verði í verulega síðri stöðu en almenningur í Póllandi. Kærandi leggur áherslu á að stjórnvöldum sé skylt að framkvæma heildarmat á aðstæðum kæranda. Alvarlegir heilsukvillar kæranda leiði einir og sér til þess að sérstakar ástæður, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, séu uppi í máli hennar en henni muni ekki verða tryggt aðgengi að fullnægjandi heilbrigðisþjónustu í Póllandi. Kærandi gerir athugasemdir við umfjöllun og mat Útlendingastofnunar er varðar heilsufar hennar. Þá fjallar kærandi í greinargerð sinni um aðgengi að fullnægjandi húsnæði, atvinnu og annarri þjónustu í Póllandi. Þá fjallar kærandi um takmarkaða möguleika einstaklinga til að sækja um alþjóðlega vernd þar í landi, brot pólskra stjórnvalda á réttinum til réttlátrar málsmeðferðar, möguleika hennar á að verða hneppt í varðhald og andstöðu bæði almennings og stjórnvalda í garð útlendinga í Póllandi. Þá sé uppi óvissa vegna neyðarástands á landamærum Póllands og Hvíta-Rússlands. Að mati kæranda leiði heildarmat á aðstæðum hennar til þess að sérstakar ástæður eigi við í máli hennar.

Kærandi byggir einnig á því að hún muni standa frammi fyrir ómannúðlegum aðstæðum í Póllandi og því beri að taka mál hennar til efnismeðferðar samkvæmt 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 42. gr. sömu laga. Með endursendingu íslenskra stjórnvalda myndu þau gerast brotleg við grundvallarreglu þjóðaréttar um bann við endursendingum auk samsvarandi ákvæða 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. lög nr. 33/1944 og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994.

Til þrautavara krefst kærandi þess að máli hennar verði vísað til nýrrar meðferðar vegna brota Útlendingastofnunar á rannsóknarskyldu sinni, sbr. 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga og 10. gr. stjórnsýslulaga. Ýmislegt í hinni kærðu ákvörðun gefi til kynna að Útlendingastofnun hafi ekki kynnt sér mál kæranda með fullnægjandi hætti, s.s. varðandi heilsufar. Fyrirliggjandi gögn og aðgengilegar upplýsingar um stöðu fólks sem glími við sömu heilsufarskvilla og kærandi gefi til kynna að þeir geti verið lífshættulegir. Krafa kæranda um nýja meðferð byggir á því að Útlendingastofnun hafi mátt vera þetta ljóst og því hafi stofnunin undir engum kringumstæðum getað komist að þeirri niðurstöðu sem fram kemur í hinni kærðu ákvörðun nema á grundvelli heilsufarsgagna sem gæfu sannanlega til kynna að heilsufarskvillar hennar væru ekki lífshættulegir. Verulegir annmarkar hafi því verið á málsmeðferð Útlendingastofnunar sem hafi haft áhrif á niðurstöðu í máli kæranda og af þeim sökum beri að fella hina kærðu ákvörðun úr gildi.

V.        Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef krefja má annað ríki, sem tekur þátt í samstarfi á grundvelli samninga sem Ísland hefur gert um viðmiðanir og fyrirkomulag við að ákvarða hvaða ríki skuli fara með beiðni um alþjóðlega vernd sem lögð er fram hér á landi eða í einhverju samningsríkjanna, um að taka við umsækjanda. Í samræmi við samning ráðs Evrópusambandsins og Íslands og Noregs um þátttöku hinna síðarnefndu í framkvæmd, beitingu og þróun Schengen-gerðanna samþykkti Ísland áðurnefnda Dyflinnarreglugerð, sbr. auglýsingu í C-deild Stjórnartíðinda nr. 1/2014.

Í III. kafla Dyflinnarreglugerðarinnar koma fram viðmið, í ákveðinni forgangsröð, um hvaða ríki skuli bera ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd. Ábyrgð Póllands á umsókn kæranda er byggð á 2. mgr. 12. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar þar sem kærandi hafi fengið útgefna vegabréfsáritun þar í landi. Samkvæmt framansögðu er heimilt að krefja pólsk stjórnvöld um að taka við kæranda, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Aðstæður í Póllandi

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður og málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd í Póllandi, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

• 2020 Country Reports on Human Rights Practices – Poland (United States Department of State, 30. mars 2021);
• Amnesty International Report 2020/2021 - Poland (Amnesty International, 7. apríl 2021);
• Asylum Information Database, Country Report: Poland (European Council on Refugees and Exiles, uppfært apríl 2021);
• Poland 2019: The State of the Judiciary (Amnesty International, 19. nóvember 2019);

• Current migrant situation in the EU: Oversight of reception facilities (European Union: European Agency for Fundamental Rights, 22. september 2017);
• The Detention of asylum seekers in Europe. Constructed on shaky ground? (European Council on Refugees and Exiles, júní 2017);

• ECRI conclusions on the implementation of the recommendations in respect of Poland. Subject to Interim follow-up (European Commission against Racism and Intolerance, 15. maí 2018);
• ECRI Report on Poland (fifth monitoring cycle) (European Commission against Racism and Intolerance, 9. júní 2015);

• Freedom in the World 2021 – Poland (Freedom House, 3. mars 2021);
• Upplýsingar af vefsíðu Mannréttinda- og lýðræðisstofnunar ÖSE (Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu, http://hatecrime.osce.org/poland) og gagnagrunns Evrópuráðsins um flóttamenn og útlaga (http://www.asylumineurope.org/reports/country/poland/statistics);

• Victims, suspects, accused: Rights of foreigners in criminal proceedings – a guide (Helsinki Foundation for Human Rights, 18. apríl 2017);
• World Report 2020 – European Union (Human Rights Watch, 2020);
• World Report 2021 – European Union (Human Rights Watch, 2021);
• Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 20. janúar 2022) og
• Upplýsingasíða Sóttvarnarstofnunar Evrópu (https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea, sótt 20. janúar 2022).

Í framangreindri skýrslu European Council on Refugees and Exciles (ECRE) kemur fram að einstaklingar geti óskað eftir alþjóðlegri vernd í Póllandi hjá pólsku landamæravörslunni (p. Straz Graniczna). Við upphafi málsmeðferðar er skimað eftir viðkvæmum hópum, þ. á m. einstæðum foreldrum, alvarlega veikum einstaklingum og einstaklingum með fötlun, og lagt mat á það hvort viðkomandi einstaklingar þarfnist sérstakrar þjónustu á meðan umsókn þeirra er til meðferðar þar í landi. Pólska útlendingastofnunin (p. Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców) tekur ákvarðanir varðandi umsóknir um alþjóðlega vernd. Samkvæmt pólskum lögum skulu ákvarðanir liggja fyrir innan sex mánaða frá því að umsókn var lögð fram. Í undantekningartilfellum er hægt að framlengja þann frest í 15 mánuði. Umsækjendur eiga rétt á viðtali hjá pólsku útlendingastofnuninni og þá skal stofnunin tryggja fullnægjandi túlkaþjónustu. Umsækjendur eiga þá rétt á að fá afrit af skýrslu þar sem allar spurningar og svör umsækjenda koma fram, þótt ekki sé um beint endurrit að ræða. Þó kemur fram að umsækjendur átta sig oft ekki á mikilvægi viðtalsins, m.a. að þeir skuli gera ítarlega grein fyrir umsókn sinni og hvernig svör þeirra eru rituð í skýrsluna. Ákvarðanir pólsku útlendingastofnunarinnar eru kæranlegar til kærunefndar (p. Rada do Spraw Uchodźców). Úrskurði nefndarinnar er þá hægt að bera undir stjórnsýsludómstól (p. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie), um lagaleg atriði, og dómum hans er hægt að áfrýja til áfrýjunardómstóls (p. Naczelny Sąd Administracyjny). Umsækjendur um alþjóðlega vernd eiga almennt ekki rétt á gjaldfrjálsri lögfræðiaðstoð á fyrsta stjórnsýslustigi umfram leiðbeiningar frá starfsfólki útlendingastofnunar en slík aðstoð á að vera í boði þegar ákvarðanir eru kærðar til kærunefndar, lögum samkvæmt. Heimildir bera með sér að erfitt geti verið að nálgast slíka þjónustu. Af framangreindum gögnum verður ráðið að einstaklingar sem eru endursendir til Póllands á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar hafa aðgang að viðhlítandi málsmeðferð vegna umsókna um alþjóðlega vernd þar í landi.

Þá verður ekki annað ráðið af framangreindum skýrslum, s.s. skýrslu ECRE, en að fáar hindranir séu í reynd á aðgengi að hæliskerfinu í Póllandi og útlendingum sé almennt ekki meinað að sækja um alþjóðlega vernd þar í landi. Þó séu dæmi um að á landamærum Póllands og Hvíta-Rússlands hafi einstaklingum verið meinað að sækja um alþjóðlega vernd í landinu. Umsóknir einstaklinga, sem yfirgefa landið áður en ákvörðun er tekin í máli þeirra og eru fjarverandi í meira en níu mánuði, sæta í kjölfarið ekki hefðbundinni málsmeðferð við endurkomu til Póllands heldur er litið á þær sem viðbótarumsóknir. Þá tekur pólska útlendingastofnunin ákvörðun um hvort taka skuli umsókn til efnismeðferðar eða ekki, að tilteknum skilyrðum uppfylltum, m.a. hvort nýjar málsástæður liggi fyrir.

Af framangreindri skýrslu ECRE má ráða að umsækjendur um alþjóðlega vernd í Póllandi eiga rétt á húsnæði og annarri þjónustu þegar þeir hafa lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd þar í landi og skráð sig í eina af móttökumiðstöðvum landsins, þ. á m. félagslegri þjónustu sem einkum felst í fjárhagslegri aðstoð. Lögum samkvæmt eiga umsækjendur rétt til heilbrigðisþjónustu, þ. á m. geðheilbrigðisþjónustu, til jafns við sjúkratryggða pólska ríkisborgara. Heilbrigðisþjónusta er veitt að nokkru leyti í móttökumiðstöðvum en einnig geta umsækjendur leitað til sjúkrastofnana. Tungumálaerfiðleikar gera þó bæði umsækjendum og heilbrigðisstarfsfólki erfitt fyrir, en engin gjaldfrjáls túlkaþjónusta er í boði nema þá einkum í gegnum frjáls félagasamtök. Þá eru dæmi um að fjarlægð frá móttökumiðstöðvum að sjúkrastofnunum sé mikil, sem gerir umsækjendum erfitt fyrir að sækja sér heilbrigðisþjónustu. Þeir umsækjendur sem endursendir eru til Póllands á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar eiga sama rétt á þjónustu og aðstoð og aðrir umsækjendur þar í landi, en árið 2015 tóku í gildi lög í Póllandi sem innleiddu tilskipanir Evrópusambandsins nr. 2013/32/ESB og 2013/33/ESB um málsmeðferð og móttöku umsækjenda um alþjóðlega vernd.

Samkvæmt skýrslu ECRE fá umsækjendur um alþjóðlega vernd ekki aðgang að vinnumarkaðnum í Póllandi fyrr en sex mánuðum eftir að þeir lögðu fram umsókn sína þar í landi en umsækjendur fá þá útgefin tímabundin skilríki sem veitir þeim heimild til að vinna í landinu. Fullorðnir umsækjendur um alþjóðlega vernd eiga almennt ekki rétt til menntunar innan pólska menntakerfisins en í móttökumiðstöðvunum er þó í boði tungumálakennsla í pólsku. Þá bjóða frjáls félagasamtök upp á ýmis konar námskeið og starfsþjálfun en sökum skorts á fjármagni eru slík námskeið oft af skornum skammti.

Samkvæmt skýrslu ECRE sætti hluti umsækjenda um alþjóðlega vernd varðhaldi í Póllandi árið 2020. Samkvæmt pólskum lögum er einungis heimilt að beita varðhaldi að ákveðnum skilyrðum uppfylltum, s.s. þegar auðkenni umsækjenda er ekki staðfest, vegna hættu á flótta, vegna öryggisráðstafana og þegar fara á fram endursending til annars ríkis á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Varðhald má samkvæmt úrskurði dómstóla almennt ekki vara lengur en í 60 daga í senn og að hámarki sex mánuði.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins um mannréttindi í Póllandi árið 2020 kemur fram að fordómar og útlendingahatur sé vandamál þar í landi. Á vefsíðu Mannréttinda- og lýðræðisstofnunar ÖSE kemur fram að meira en helmingur mála árið 2019 sem vörðuðu hatursglæpi og tilkynnt voru til lögreglu enduðu með sakfellingu fyrir dómi en meðal skráðra hatursglæpa á árinu hafi verið líkamsárásir, eignatjón, röskun á grafhelgi og árásir á tilbeiðslustaði. Þá kemur fram, m.a. í framangreindri skýrslu Helsinki mannréttindastofnunarinnar í Varsjá frá árinu 2017, að útlendingar sem eru þolendur glæpa, þ. á m. glæpa af völdum kynþáttahyggju, geta leitað til löggæsluyfirvalda í Póllandi sem hafa yfir að ráða fullnægjandi úrræðum til að veita umsækjendum um alþjóðlega vernd aðstoð og vernd. Þá eiga útlendingar rétt á túlki við meðferð mála fyrir dómstólum, auk þess sem þeir geta átt rétt á endurgjaldslausri réttaraðstoð, t.d. í þeim tilvikum þegar þeir hafa ekki efni á að greiða sjálfir fyrir slíka þjónustu. Umsækjendur um alþjóðlega vernd geta þá leitað til umboðsmanns (p. Rzecznik Praw Obywatelskich) telja þeir á sér brotið í samskiptum sínum við stjórnvöld.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skuli taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að með „aðild Íslands að Dyflinnarsamstarfinu hefur ríkið skuldbundið sig til að fylgja og virða þær reglur sem felast í Dyflinnarreglugerðinni“ og að „íslensk stjórnvöld sem starfa að útlendingamálum [beiti] ákvæðum reglugerðarinnar við mat á því hvaða ríki beri ábyrgð á meðferð umsókna um alþjóðlega vernd sem lagðar eru fram hér á landi.“ Ákvæði 1. málsl. 2. mgr. 36. gr. byggir á heimild í 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar og felur í sér frávik frá þeirri meginreglu reglugerðarinnar um að ákvarða skuli hvaða ríki beri ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd á grundvelli þeirra viðmiða sem fram koma í reglugerðinni. Ákvæðinu verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra, trúverðugra, nægilega nákvæmra og uppfærðra upplýsinga, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Í 32. gr. a reglugerðarinnar kemur fram að með sérstökum ástæðum samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og umsækjandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst umsækjandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram að verulegar ástæður séu til að ætla að umsækjandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og umsækjandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til heilsufarsgagna málsins og hlutlægra og trúverðugra gagna um hvort sú heilbrigðisþjónusta sem hann þarfnast sé honum aðgengileg í viðtökuríki.

Af 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar má jafnframt ráða að heilsufar umsækjanda hafi takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.

Samkvæmt gögnum málsins er kærandi kona á þrítugsaldri. Í viðtölum hjá Útlendingastofnun greindi kærandi m.a. frá því að hún sé […] og greind með [...] sem sé genatískur sjúkdómur sem hafi áhrif á allan líkamann og hafi afleiðingar á […], […] og […]. Þá sé hún greind með [...] sjúkdóminn sem sé sjálfsofnæmissjúkdómur sem hafi áhrif á […] hennar. Þá hafi kærandi greint frá því að andlegt heilsufar hennar sé slæmt en hún sofi illa og sé kvíðin. Af framlögðum heilbrigðisgögnum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 9. september til 1. nóvember 2021, kemur m.a. fram að kærandi sé hraustleg og að hún hafi greint frá því að vera greind með sjúkdóminn [...] og [...] heilkenni. Þá hafi kærandi verið bólusett gegn Covid-19 með bóluefninu Spútnik. Af samskiptaseðlum, dags. 1. nóvember og 13. desember 2021, má sjá að kærandi hafi hitt sálfræðing og m.a. greint frá erfiðleikum með kvíða og svefn og að hún hafi dregið sig í hlé félagslega og sé óörugg. Af framlögðum gögnum frá Heilsugæslunni Firði, dags. 15. september til 6. október 2021, má sjá að kærandi hafi lýst heilsufari sínu, þ. á m. [...] heilkenni, [...] sjúkdóminum og sjóndepurð, og að ætlunin hafi verið að senda tilvísun á dagdeild lyflækninga auk þess sem að þörf sé á hjartaómun. Af framlögðum gögnum frá Heilsugæslunni Sólvangi, dags. 15. október til 3. nóvember 2021, má sjá að kærandi hafi leitað þangað vegna óþæginda í augum og vegna hundsbits. Samkvæmt tilvísun, dags. 15. október 2021, til augndeildar Landspítalans hafi verið óskað eftir tímabókun fyrir kæranda. Þá hefur kærandi lagt fram tiltekin gögn við meðferð málsins frá heimaríki sem að sögn kæranda beri með sér að hún sé með [..] auk vottorðs um ómskoðun. Af framlögðum gögnum frá heilsugæslu Árbæjar, dags. 26. nóvember til 12. desember 2021, kemur fram að kærandi hafi leitað þangað vegna [...] sjúkdómsins og [...] heilkennis en hún glími við […] auk þess að hafa verki í báðum augum, svima, óþægindi í meltingarkerfinu, bólgu og kláða í húð vegna heilsufarskvilla sinna. Þá lagði kærandi fram tilkynningu til réttindagæslumanns fatlaðs fólks, dags. 15. desember 2021, þar sem m.a. er fjallað um viðkvæma stöðu kæranda vegna heilsufarskvilla og fötlunar. Þá hefur kærandi lagt fram læknisfræðileg gögn frá heimaríki, s.s. örorkuskírteini þar sem fram komi að hún sé metin með þriðja stigs […] vegna […]. Með tölvubréfi kæranda, dags. 14. janúar 2022, var kærunefnd upplýst um að hún ætti tíma hjá heimilislækni hinn 21. janúar 2022 og augnlækni hinn 2. febrúar 2022.

Kærunefnd tekur fram að kæranda var leiðbeint í viðtali hjá Útlendingastofnun, dags. 14. september 2021, um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem kærandi telji hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls hennar hjá Útlendingastofnun. Þá var kæranda, sem nýtur aðstoðar löglærðs talsmanns á vegum Rauða krossins, jafnframt leiðbeint með tölvubréfum kærunefndar, dags. 10. nóvember 2021 og 13. janúar 2022, um framlagningu uppfærðra heilsufarsgagna. Kærandi lagði fram frekari heilbrigðisgögn með greinargerð sinni hinn 23. nóvember 2021 og með tölvubréfi hinn 23. desember 2021. Með vísan til fyrrgreindrar málsmeðferðar og þeirra gagna sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd að mál kæranda sé nægjanlega upplýst hvað varðar heilsufar kæranda og aðra þætti varðandi einstaklingsbundnar aðstæður hennar. Þá er ekkert sem bendir til þess að frekari gögn um heilsufar hennar geti haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Kærunefnd telur ljóst að gögn málsins beri ekki með sér að heilsufar kæranda sé með þeim hætti að hún teljist glíma við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum sé aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki, eins og segir í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður og aðbúnað umsækjenda um alþjóðlega vernd í Póllandi verður ráðið að umsækjendur um alþjóðlega vernd þar í landi eigi rétt á nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, þ. á m. geðheilbrigðisþjónustu. Samkvæmt framangreindri skýrslu ECRE skulu pólsk stjórnvöld taka tillit til aðstæðna umsækjenda um alþjóðlega vernd sem þarfnist sérstakrar meðferðar á meðan á málsmeðferð stendur er varðar dvalarstað og fæði. Þá er í pólskum lögum mælt fyrir um að einstaklingar sem þurfi sérstaka þjónustu á meðan umsókn um alþjóðlega vernd er til meðferðar, s.s. vegna fötlunar eða alvarlegra veikinda, geti dvalið í móttökumiðstöð sem sé aðlöguð að þörfum einstaklinga með fötlun eða á þar til gerðu hjúkrunarheimili. Kærunefnd telur ekki forsendur til annars, í ljósi þeirra upplýsinga sem liggja fyrir um aðstæður í Póllandi, en að leggja til grundvallar við úrlausn málsins að kærandi geti fengið nauðsynlega heilbrigðisþjónustu þar í landi. Þá áréttar kærunefnd að gögn málsins bera með sér að kærandi hafi ekki lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd í viðtökuríki og því hafi hún ekki reynslu af móttökukerfinu þar í landi. Þá telur nefndin að heilbrigðisaðstæður kæranda geti ekki talist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði framhjá þeim litið, sbr. 3. mgr. sömu greinar. Kærunefnd áréttar að samkvæmt 31. og 32. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar skuli miðla upplýsingum um heilsufar umsækjenda um alþjóðlega vernd til yfirvalda í viðtökuríki, að uppfylltum skilyrðum ákvæðanna, þannig að flutningur viðkomandi fari fram með þeim hætti að heilsufari þeirra verði ekki stefnt í hættu.

Kærandi hefur við meðferð málsins greint frá því að í Póllandi séu fordómar gagnvart innflytjendum frá heimaríki hennar og að vegna þess óttist hún að fá ekki fullnægjandi heilbrigðisþjónustu þar í landi. Kærunefnd telur að gögn málsins, að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda, beri ekki með sér að kærandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar eða að hún geti af sömu ástæðu vænst þess að staða hennar verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. áðurnefnd viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Kærandi kvaðst í viðtali hjá Útlendingastofnun óttast leyniþjónustumenn frá heimaríki sínu í Póllandi og hefur við meðferð málsins hjá kærunefnd útlendingamála lagt fram afrit, dags. 1. desember 2021, af boðun í skýrslutöku hjá lögreglu vegna ætlaðs lögbrots í heimaríki. Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér benda til þess að í viðtökuríkinu sé löggæslan virk og að telji kærandi sér mismunað eða óttist hún um öryggi sitt að einhverju leyti geti hún leitað aðstoðar hjá þar til bærum stjórnvöldum.

Þá tekur kærunefnd fram að þau gögn sem nefndin hefur kynnt sér um aðstæður í Póllandi benda ekki til þess að umsækjendur um alþjóðlega vernd, sem endursendir eru til Póllands á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar, séu almennt hnepptir í varðhald við komuna til landsins. Þó að umsækjendur um alþjóðlega vernd geti þurft að sæta varðhaldi, s.s. einstaklingar sem hafa ferðast inn fyrir landamæri Póllands með ólöglegum hætti, þá er ekkert sem bendir til þess að umræddur hópur sé færður í varðhald með kerfisbundnum hætti af pólskum stjórnvöldum án þess að viðhlítandi skoðun eigi sér stað í hverju tilviki fyrir sig.  Þá er ljóst af tölfræði síðustu ára að pláss í varðhaldsmiðstöðvum hafa verið nokkuð frá því að vera fullnýtt auk þess sem stjórnvöld í Póllandi beita veigaminni úrræðum heldur en varðhaldi, s.s. tilkynningarskyldu umsækjenda um alþjóðlega vernd, í töluverðum mæli. Kærunefnd tekur einnig fram að staðhæfing kæranda þess efnis að einstaklingum sé ítrekað meinað um að sækja um alþjóðlega vernd í Póllandi, svo sem fram kemur í greinargerð kæranda, fái ekki stoð í þeim skýrslum sem kærunefnd hefur kynnt sér. Í þeim skýrslum sem kærandi vísar til í greinargerð sinni er fjallað um afmörkuð tilvik á landamærastöð í Terespol við landamæri Póllands og Hvíta-Rússlands. Þá voru slík tilfelli til umfjöllunar í dómi Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.K. o.fl. gegn Póllandi sem kærandi vísar til í greinargerð sinni. Að mati kærunefndar verður stöðu kæranda ekki jafnað við stöðu umsækjenda um alþjóðlega vernd sem leggja fram umsókn á landamærum Póllands og Hvíta-Rússlands. Í fyrirliggjandi máli liggur að auki fyrir samþykki pólskra stjórnvalda um að taka við umsjá kæranda í samræmi við ákvæði Dyflinnarreglugerðarinnar. Það er jafnframt mat kærunefndar að málsástæður kæranda að öðru leyti verði ekki taldar til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Við mat á því hvort sérstakar ástæður mæli með því að umsókn kæranda hljóti efnismeðferð hér á landi hefur kærunefnd litið til þeirra aðstæðna sem skapast hafa vegna Covid-19 faraldursins. Með vísan til framangreinds, þ.m.t. þeirra skýrslna og gagna sem kærunefnd hefur kynnt sér, telur nefndin ljóst að verulega hafi dregið úr þeirri óvissu sem til staðar var í upphafi Covid-19 faraldursins og að ekkert bendi til þess að þjónusta til umsækjenda um alþjóðlega vernd í Póllandi hafi skerst á síðustu mánuðum þannig að það geti leitt til þess að taka eigi mál kæranda til efnismeðferðar hér á landi. Þá er bólusetning langt á veg komin í flestum aðildarríkjum Evrópusambandsins, þ.m.t. viðtökuríkinu, auk þess sem kærandi hafi lýst því í viðtali hjá Útlendingastofnun að hún hafi verið bólusett við Covid-19 í heimaríki.

Af skýrslum er ljóst að viðtökuríkið býr við stöðuga stjórnarhætti og sterka innviði. Að mati kærunefndar er því ekkert sem bendir til þess að það tímabundna ástand sem nú ríki komi til með að hafa teljandi áhrif á getu eða vilja viðtökuríkisins til að taka á móti kæranda þar í landi þegar takmörkunum verður aflétt og veita henni nauðsynlegan stuðning og viðeigandi aðbúnað.

Í því sambandi er rétt að árétta að Dyflinnarreglugerðin gerir ráð fyrir því að samstarfsríkin hafi almennt sex mánuði frá því að lokaákvörðun er tekin um kæru umsækjenda um alþjóðlega vernd til að flytja umsækjanda til viðtökuríkisins, sbr. 1. mgr. 29. gr. reglugerðarinnar.

Þá lítur kærunefnd einnig til þess að samkvæmt 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga er Útlendingastofnun heimilt að fresta flutningi á umsækjanda ef það telst nauðsynlegt vegna sérstakra aðstæðna hans eða ómögulegt er að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Það er jafnframt mat kærunefndar að málsástæður kæranda að öðru leyti verði ekki taldar til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda og á grundvelli heildarmats á áhrifum Covid-19 faraldursins á aðstæður hennar er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæli með því að mál hennar verði tekið til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærandi kvaðst í viðtali hjá Útlendingastofnun hinn 14. september 2021 eiga nokkra kunningja hér á landi en enga fjölskyldumeðlimi. Kærunefnd hefur áður komist að því að vináttutengsl teljist ekki til sérstakra tengsla í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og er það mat kærunefndar að tengslum kæranda við landið verði ekki jafnað til sérstakra tengsla í skilningi framangreinds ákvæðis. Þar að auki er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærandi hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd ljóst að síðari málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í máli kæranda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi, en hún lagði fram umsókn sína hinn 11. ágúst 2021.

Ákvæði 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef beiting 1. mgr. myndi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því ríki sem senda á umsækjanda til, skuli taka umsókn til efnismeðferðar. Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr. Við túlkun á inntaki 42. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd jafnframt að líta verði til þess að ákvörðun um brottvísun eða frávísun sem setur einstakling í raunverulega hættu á að verða fyrir pyndingum, ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu er í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, sbr. jafnframt 68. gr. stjórnarskrárinnar.

Við túlkun 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga lítur kærunefnd til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi túlkun hans á 3. gr. sáttmálans. Þá hefur kærunefnd talið að til að stuðla að einsleitinni framkvæmd Dyflinnarreglugerðarinnar á meðal aðildarríkja Dyflinnarsamstarfsins sé rétt að líta til dóma Evrópudómstólsins í málum sem tengjast framkvæmd reglugerðarinnar.

Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er vísað til þeirrar meginreglu að með fyrirvara um alþjóðlegar skuldbindingar hafi ríki rétt til að stjórna hverjir ferðist yfir landamæri þeirra, hverjir dvelji á landsvæði þeirra og hvort útlendingi skuli vísað úr landi, sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli F.G. gegn Svíþjóð (nr. 43611/11) frá 23. mars 2016, 111. mgr., ákvörðun Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 65. mgr., og dóm Üner gegn Hollandi (nr. 46410/99) frá 18. október 2006, 54. mgr. Dómstóllinn hefur engu að síður talið að flutningur einstaklings til annars ríkis geti leitt til brots á 3. gr. mannréttindasáttmálans ef viðkomandi einstaklingur geti á viðhlítandi hátt sýnt fram á að veruleg ástæða sé til að ætla, verði hann fluttur úr landi, að hann sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé andstæð 3. gr. sáttmálans, sbr. m.a. F.G. gegn Svíþjóð, 111. - 113. mgr. Í dómaframkvæmd dómstólsins er jafnframt byggt á því að annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans þurfi að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi (e. „must attain a minimum level of severity“ sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi (nr. 30696/09) frá 21. janúar 2011, 219. mgr.) til að ákvörðun um brottvísun eða frávísun hans verði talin brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Horfa verði til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar auk stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars, sbr. m.a. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 219. mgr. Í því sambandi hefur dómstóllinn lagt ákveðna áherslu á að umsækjendur um alþjóðlega vernd tilheyri jaðarsettum og viðkvæmum þjóðfélagshóp sem þurfi sérstaka vernd, sbr. t.d. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 251. mgr., og dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Tarakhel gegn Sviss (nr. 29217/12) frá 4. nóvember 2012, 97. mgr.

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur talið ómannlega meðferð vera m.a. þá sem beitt er að yfirlögðu ráði, í margar klukkustundir í senn og veldur annað hvort líkamlegu tjóni eða alvarlegum andlegum eða líkamlegum þjáningum, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Kudła gegn Póllandi (nr. 30210/96) frá 26. október 2000, 92. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Þá hefur dómstóllinn talið meðferð vera vanvirðandi í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmálans þegar meðferðin niðurlægir eða lítillækkar einstakling, sýnir skort á virðingu fyrir eða gerir lítið úr mannlegri reisn hans, eða skapar ótta, angist eða vanmátt, sem er til þess fallin að brjóta niður líkamlegt eða andlegt mótstöðuafl viðkomandi, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Pretty gegn Bretlandi (nr. 2346/02) frá 29. apríl 2002, 52. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Dómurinn hefur talið að þó að líta verði til þess hvort meðferðin sé veitt af ásetningi sé það ekki að öllu leyti útilokað að hún teljist brot á 3. gr. þó svo hafi ekki verið, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Peers gegn Grikklandi (nr. 28524/95) frá 19. apríl 2001, 74. mgr.

Dómstóllinn hefur talið að 3. gr. mannréttindasáttmálans verði ekki túlkuð á þann hátt að í greininni felist skylda aðildarríkja til að sjá umsækjendum um alþjóðlega vernd fyrir húsnæði eða fjárhagsaðstoð sem geri þeim kleift að viðhalda ákveðnum lífskjörum, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 249. mgr.

Í dómaframkvæmd Evrópudómstólsins er vísað til þess að framkvæmd Dyflinnarreglugerðarinnar verði að vera í samræmi við sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi og er þar fyrst og fremst vísað til 4. gr. sáttmálans sem, í þeim atriðum sem máli skipta, er sambærileg 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Samkvæmt dómaframkvæmd Evrópudómstólsins eru lög Evrópusambandsins byggð á þeirri grundvallarforsendu að aðildarríki þess deila þeim sameiginlegu gildum sem Evrópusambandið byggist á. Sú forsenda leggur grunn að gagnkvæmu trausti um að þessi gildi séu viðurkennd, að lög Evrópusambandsins verði virt og að réttarkerfi aðildarríkjanna geti veitt sambærilega og virka vernd þeirra grundvallarréttinda sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi mælir fyrir um, sbr. t.d. dóma Evrópudómstólsins í Jawo, C-163/17, frá 19. mars 2019, 80. mgr., og Minister for Justice and Equality (Deficiencies in the system of justice), C-216/18 PPU, frá 25. júlí 2018, 35.-37. mgr. Dyflinnarreglugerðin er byggð á nefndri meginreglu um gagnkvæmt traust og miðar að því að hraða og straumlínulaga afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd til hagsbóta fyrir umsækjendur og aðildarríki samstarfsins. Því verði að gera ráð fyrir því að meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd í aðildarríkjum Dyflinnarsamstarfsins samrýmist þeim kröfum sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, flóttamannasáttmálinn og Mannréttindasáttmáli Evrópu gera, sbr. dóm Evrópudómstólsins í N. S. o.fl., C-411/10 og C-493/10, frá 21. desember 2011, 78.-80. mgr. Það er hins vegar ekki útilokað að viðtökuríki kunni að glíma við meiriháttar erfiðleika við framkvæmd reglugerðarinnar sem gæti skapað verulega hættu á að umsækjandi sæti meðferð sem samrýmist ekki sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. áðurnefndan dóm í máli N. S. o.fl., 81. mgr. Af þeim sökum verður ekki byggt á því skilyrðislaust að aðildarríki Evrópusambandsins tryggi grundvallarmannréttindi, svo sem samkvæmt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. N. S. o.fl., 99., 100. og 105. mgr., og Ibrahim o.fl., 87. mgr. Evrópudómstóllinn hefur talið, m.a. í Jawo, 85. mgr., að ekki megi flytja umsækjanda um alþjóðlega vernd til viðtökuríkis ef veigamikil rök standa til þess að raunveruleg hætta sé á að hann sæti ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, verði hann fluttur til viðtökuríkis. Þeir annmarkar sem eru á meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd verða hins vegar að ná sérstaklega háu alvarleikastigi til að endursending á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar teljist andstæð 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmálans um grundvallarréttindi. Þessu alvarleikastigi er náð þegar sinnuleysi stjórnvalda aðildarríkis Dyflinnarsamstarfsins hefur þær afleiðingar að einstaklingur sem að öllu leyti er háður stuðningi ríkisins, t.d. vegna sérstaklega viðkvæmrar stöðu, verður í slíkri stöðu sárafátæktar að hann geti ekki mætt grundvallarþörfum sínum, og sem grefur undan líkamlegri og andlegri heilsu hans eða setur hann í aðstöðu sem er ósamrýmanleg mannlegri reisn, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 252.-263. mgr., og Jawo, 92. og 95. mgr., og Ibrahim o.fl., 90. mgr.

Hátt stig óöryggis eða veruleg hnignun lífsskilyrða viðkomandi umsækjanda myndi þar af leiðandi ekki ná þessu alvarleikastigi nema framangreindar aðstæður efnislegrar sárafátæktar séu fyrir hendi. Sama á við þó að umsækjanda skorti það félagslega stuðningsnet, eins og t.d. fjölskyldutengsl, sem vegur á móti afleiðingum ófullnægjandi félagslegs kerfis aðildarríkis, sbr. Jawo, 93. og 94. mgr. Ennfremur, það eitt að lífsskilyrði séu ákjósanlegri í endursendingarríki en í viðtökuríki getur heldur ekki leitt til þess að um brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sé að ræða, sbr. til hliðsjónar Jawo, 97. mgr.

Eins og ráða má af framangreindu þurfa annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans að ná mjög háu alvarleikastigi til að endursending teljist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og tekur beiting 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga mið af því.

Til að endursending geti talist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þarf að sýna fram á, með vísan til hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar, að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé ósamrýmanleg ákvæðinu, sbr. fyrri umfjöllun. Ekki er nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri meðferð, sbr. Vilvarajah o.fl. gegn Bretlandi (mál nr. 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87) frá 30. október 1991, 111. mgr., N. gegn Finnlandi (mál nr. 38885/02) frá 26. júlí 2005, 167. mgr., og NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008, 109.-110. mgr.

Að mati kærunefndar bera gögn málsins jafnframt með sér að í viðtökuríki sé veitt raunhæf vernd gegn því að fólki sé vísað brott eða það endursent til ríkja þar sem einstaklingar eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum eða þar sem lífi þeirra og frelsi er ógnað. Í því sambandi hefur kærunefnd einkum litið til þess að gögnin benda til þess að meðferð stjórnvalda viðtökuríkis á umsóknum um alþjóðlega vernd sé með þeim hætti að lagt sé einstaklingsbundið mat á aðstæður einstaklinga. Telur kærunefnd að gögn málsins gefi ekki til kynna að endursending kæranda til viðtökuríkis sé í andstöðu við 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. mgr. ákvæðisins.

Þá benda öll gögn til þess að kærandi hafi raunhæf úrræði í Póllandi, bæði að landsrétti og fyrir Mannréttindadómstól Evrópu, sbr. jafnframt 13. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem tryggja að hún verði ekki send áfram til annars ríkis þar sem líf hennar eða frelsi kunni að vera í hættu, sbr. 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til framangreindra viðmiða, umfjöllunar um aðstæður og móttökuskilyrði umsækjenda um alþjóðlega vernd í Póllandi og einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda, er það niðurstaða kærunefndar að ekki hafi verið sýnt fram á að kærandi eigi á hættu meðferð sem gangi gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Synjun á efnismeðferð umsóknar kæranda um alþjóðlega vernd og flutningur hennar til viðtökuríkis leiðir því ekki til brots gegn 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu.

Samkvæmt framansögðu verður mál kæranda ekki tekið til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Athugasemdir kæranda við hina kærðu ákvörðun Útlendingastofnunar

Svo sem fram hefur komið gerir kærandi ýmsar athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar, þ. á m. við mat stofnunarinnar á aðstæðum umsækjenda um alþjóðlega vernd í Póllandi og rannsókn stofnunarinnar á einstaklingsbundnum aðstæðum hennar.

Kærandi gerir athugasemdir við málsmeðferð Útlendingastofnunar og rannsókn stofnunarinnar á heilsufari hennar sem hún telji brjóta gegn 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Að mati kæranda beri fyrirliggjandi heilsufarsgögn með sér að þeir heilsufarskvillar sem hún glími við geti verið lífshættulegir og Útlendingastofnun hafi ekki getað komist að annarri niðurstöðu en að uppi væri sérstakar ástæður í máli hennar í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nema á grundvelli heilsufarsgagna sem gefi til kynna að heilsufarskvillar hennar séu ekki lífshættulegir. Þá geri kærandi athugasemd við að Útlendingastofnun hafi ekki beðið eftir því að tiltekinn sálfræðitími færi fram áður en stofnunin tók ákvörðun í máli kæranda. Í rannsóknarreglu stjórnsýsluréttar felst m.a. sú skylda stjórnvalds að sjá til þess, að eigin frumkvæði, að málsatvik stjórnsýslumáls séu nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því. Eitt skilyrði þess að mál sé nægjanlega rannsakað er að aðila máls hafi verið leiðbeint með fullnægjandi hætti um réttindi sín og skyldur. Rannsóknarreglan gerir kröfu um rannsókn sem er fullnægjandi grundvöllur ákvörðunar stjórnvalds en gerir hvorki kröfu um að aflað sé allra upplýsinga sem varpað gætu ljósi á málið né að stjórnvald afli ófáanlegra gagna. Þá segir í 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga að við meðferð mála vegna umsóknar um alþjóðlega vernd skuli Útlendingastofnun afla nauðsynlegra upplýsinga. Mál telst nægilega rannsakað þegar þeirra upplýsinga sem hefur verið aflað sem nauðsynlegar eru til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í því. Kröfur til rannsóknar í hverju máli ráðast af lagagrundvelli málsins og einstaklingsbundnum aðstæðum kæranda, þ.m.t. þeim málsástæðum sem hún ber fyrir sig.

Kærandi kom m.a. í viðtal hjá Útlendingastofnun hinn 14. september 2021 ásamt talsmanni sínum og greindi þar m.a. frá líkamlegu og andlegu heilsufarsi sínu. Af endurriti viðtalsins má sjá að fulltrúi Útlendingastofnunar hafi spurt nánar út í heilsufar kæranda, s.s. hvernig líkamlegir kvillar hennar hafi áhrif á líf hennar og ónæmiskerfi og hvort hún þurfi á reglulegri meðferð að halda vegna vandamála sinna. Þá var kæranda jafnframt leiðbeint í viðtalinu um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem kærandi telji hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls hennar hjá Útlendingastofnun. Af ákvörðun Útlendingastofnunar má sjá að lagt hafi verið til grundvallar að kærandi glími við tiltekin líkamleg vandamál og með hliðsjón af því lagt mat á aðgengi umsækjenda um alþjóðlega vernd að viðeigandi heilbrigðisþjónustu í Póllandi. Þá áréttar kærunefnd að við meðferð málsins hjá kærunefnd hefur kærandi lagt fram frekari heilbrigðisgögn, m.a. nótu úr framangreindum sálfræðitíma kæranda. Með tilliti til heildarmats í máli kæranda er ekki að sjá að ítarlegri rannsókn Útlendingastofnunar á heilsufari kæranda og framlagning frekari gagna hefði haft áhrif á niðurstöðu í máli hennar. Kærunefnd áréttar jafnframt að við meðferð málsins hjá bæði nefndinni og Útlendingastofnun hafi verið fallist á og lagt til grundvallar að kærandi glími við þá heilsufarskvilla sem hún hefur greint frá við meðferð málsins. Er það mat kærunefndar að málsmeðferð Útlendingastofnunar hafi verið í samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga, sbr. 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga.

Kærunefnd hefur farið yfir hina kærðu ákvörðun og telur ekki tilefni til þess að gera athugasemdir við hana. Af þeim sökum er þrautavarakröfu kæranda hafnað.

Frávísun

Kærandi kom hingað til lands hinn 5. ágúst 2021 og sótti um alþjóðlega vernd hinn 11. ágúst 2021. Eins og að framan greinir hefur umsókn hennar um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð og hefur hún því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. gr. laganna, enda hafði hún verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hennar hófst hjá Útlendingastofnun.

Kærandi skal flutt til Póllands innan tilskilins frests nema ákveðið verði að fresta réttaráhrifum úrskurðar þessa að kröfu kæranda, sbr. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Í máli þessu hafa pólsk stjórnvöld fallist á að taka við kæranda og umsókn hennar um alþjóðlega vernd á grundvelli ákvæða Dyflinnarreglugerðarinnar. Í ljósi alls framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að rétt sé að synja því að taka til efnismeðferðar umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi og senda kæranda til Póllands með vísan til c-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Ákvörðun Útlendingastofnunar er því staðfest.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Athygli kæranda er einnig vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed.

Þorsteinn Gunnarsson

Bjarnveig Eiríksdóttir                                                             Sandra Hlíf Ocares