Nr. 1165/2024 Úrskurður

Hinn 21. nóvember 2024 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 1165/2024

í stjórnsýslumáli nr. KNU24100094

Kæra […] á ákvörðun Útlendingastofnunar

Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 11. október 2024 kærði einstaklingur sem kveðst heita […], vera fæddur […] og vera ríkisborgari Sómalíu (hér eftir kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 11. október 2024, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.

Samkvæmt 6. mgr. 8. gr. laga um útlendinga skal kærunefnd meta að nýju alla þætti kærumáls og getur ýmist staðfest ákvörðun, breytt henni eða hrundið að nokkru eða öllu leyti. Þá getur nefndin einnig vísað máli til meðferðar að nýju hjá þeirri stofnun sem tók hina kærðu ákvörðun. Við meðferð kæru þessarar fer fram endurskoðun á ákvörðun Útlendingastofnunar sem m.a. felur í sér sjálfstætt efnislegt mat á því hvort kærandi eigi rétt á veitingu alþjóðlegrar verndar á grundvelli 1. eða 2. mgr. 37. gr. laganna, hvort skilyrði séu fyrir veitingu dvalarleyfis á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laganna og hvort skilyrði fyrir brottvísun séu uppfyllt ef svo á við. Auk þess fer fram skoðun á því hvort formreglum laga um útlendinga og stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hafi verið fullnægt. Kröfur í máli þessu eru í samræmi við framangreint.

Kæruheimild er í 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

Málsatvik

Samkvæmt lögregluskýrslu kom kærandi til landsins frá Svíþjóð og lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd 9. júní 2023. Kvaðst kærandi vera 16 ára og vera að flýja heimaríki sitt, Sómalíu, vegna ótryggs ástands.

Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun 8. febrúar og 25. september 2024 ásamt löglærðum talsmanni sínum og greindi frá helstu ástæðum flótta síns. Í viðtali, dags. 8. febrúar 2024, greindi kærandi frá því að vera fæddur í Laas Caanood og uppalinn í bænum […] í Burca héraði í Togdheer umdæmi í Sómalíu þar sem hann hafi verið búsettur áður en hann flúði heimaríki 4. maí 2023. Kærandi kvaðst hafa búið stærstan hluta lífsins í […]. Kærandi kvaðst tilheyra meirihlutaættbálknum Dhulbahante. Kærandi kvaðst ekki tilheyra minnihlutahópi í heimaríki en greindi frá því að móðir hans tilheyrði minnihlutættbálknum Madhibaan. Kærandi greindi frá því að hafa flúið heimaríki vegna þess að yfirvöld í Sómalílandi hafi ráðist á þau í Laas Caanood og m.a. drepið föður hans í febrúar 2023. Kærandi kvaðst ekki muna hvaða dag í febrúar en síðar í viðtali greindi hann frá því að árásin hafi verið gerð 2. febrúar 2023. Meðlimir yfirvalda Sómalílands hafi komið á bílum í heimabæ kæranda um morguninn og byrjað að skjóta af skotvopnum. Síðar í viðtalinu greindi kærandi frá því að faðir hans hafi verið skotinn í hálsinn, að kærandi hafi komið að föður sínum þegar hann hafi verið að deyja og að faðir hans hafi verið drepinn 20. apríl 2023 en ekki í árásinni í febrúar 2023 í heimabæ kæranda. Yfirvöld í Sómalílandi hafi náð yfirráðum í heimabæ kæranda. Kærandi kvað ástæðu árásar hafa verið að yfirvöld Sómalílands tilheyri ættbálknum Isaaq og íbúar á heimasvæði kæranda séu meðlimir Dhulbahante ættbálksins. Yfirvöld Sómalílands hafi viljað að heimabær kæranda yrði hluti af Sómalílandi. Kærandi kvað áreiti gegn sér hafa staðið yfir frá febrúar til ágúst 2023. Það hafi verið tvær árásir og þær hafi átt sér stað í febrúar og apríl 2023. Þá hafi fulltrúar yfirvalda í Sómalílandi ráðist á kæranda fyrir um ári síðan, líklega í mars 2023, og hann hafi misst tönn. Kærandi kvað ástæðu framangreindrar árásar hafa verið að móðir hans tilheyri minnihlutaættbálk, þrír einstaklingar hafi móðgað móður hans og síðan ráðist á kæranda. Síðar í viðtali greindi kærandi frá því að hann hafi orðið fyrir framangreindri árás sjö dögum eftir árás í febrúar 2023. Kærandi kvaðst hafa orðið fyrir mismunun vegna móður sinnar sem hafi falið í sér móðganir en ekki ofbeldi. Það hafi verið almennir borgarar og hermenn yfirvalda Sómalílands sem hafi mismunað honum. Kærandi greindi frá því að foreldrar hans hafi gift sig í leyni og hjónaband þeirra hafi ekki verið viðurkennt af öldungunum. Foreldrar hans hafi hins vegar sætt mismunun og móðgunum en hafi að öðru leyti lifað friðsamlegu lífi. Kærandi kvaðst ekki hafa gengið í skóla í Sómalíu, en kvaðst svo hafa gengið í grunnskóla þar. Faðir kæranda hafi unnið við að ferja vörur úr flutningabílum inn í verslanir. Kærandi kvaðst ekki hafa unnið í Sómalíu og að hann geti ekki fundið vinnu í Sómalíu þar sem hann sé ómenntaður og fátækur. Kærandi hafi misst samband við móður sína og systkini og viti ekki hvar þau séu. Kærandi kvaðst hafa þjáðst af höfuðverkjum síðan faðir hans hafi verið drepinn. Kærandi kvaðst hafa átt tíma hjá lækni til að athuga með höfuðverki en að hann hafi ekki farið því að hann hafi verið veikur og ekki vitað hvert hann ætti að mæta. Kærandi kvaðst óttast her yfivalda Sómalílands. Hann myndi eiga erfitt uppdráttar í Sómalíu þar sem hann sé ómenntaður og eigi í engin hús að venda. Kærandi kvað hersveitir yfirvalda Sómalílands og ungmenni í heimabæ sínum vera á eftir honum vegna þess að móðir hans tilheyri minnihlutaættbálki og vegna árása hersins á heimasvæði hans. Að öðru leyti sé hann ekki í hættu. Síðar í viðtalinu greindi kærandi aðspurður frá því að meðlimir hersveita yfirvalda Sómalílands hafi verið ráðist á hann til að neyða kæranda til að ganga í herinn. Meðlimir hersins hafi reynt að fá hann til að ganga til liðs við herinn með valdi af því það er það sem þeir geri við ungt fólk. Þeir hafi reynt þetta mörgum sinnum þegar hann hafi verið að labba um í heimabæ sínum en hann hafi falið sig. Þeir hafi sagt að hann ætti að vera berjast fyrir land sitt en kærandi hafi neitað og hlaupið í burtu. Í eitt skipti hafi þeir hent skó í kæranda og hann hafi gengið í burtu, að öðru leyti hafi hann ekki orðið fyrir neinu ofbeldi vegna þessa. Kærandi greindi frá því að eiga fjölskyldumeðlimi í heimabæ sínum sem tilheyrðu sama ættbálki. Kærandi kvað fjölskyldu sína vera í hættu en ekki vita hvar hún væri, þau hafi yfirgefið heimabæ hans. Kærandi leiðrétti sig svo og kvað fjölskyldu sína búa á sama stað og þau hafi alltaf búið á en hann hafi ekki geta verið í sambandi við þau af því að þau séu ekki á samfélagsmiðlum og hann viti ekki símanúmer þeirra. Aðspurður síðar í viðtali hvort hann geti verið hjá fjölskyldu sinni ef hann snúi til baka til heimaríkis, kvaðst kærandi ekki vita hvar móðir hans sé. Kærandi greindi frá því að fá höfuðverki en að öðru leyti væri andleg og líkamlega heilsa hans góð. Kærandi kvaðst ekki geta fengið neina aðstoð í heimaríki og að hann sé ekki í neinu sambandi við neinn frá heimaríki.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun, dags. 25. september 2024, staðfesti kærandi að hafa verið fæddur í Laas Caanood og uppalinn í […] þar sem hann hafi búið meirihluta lífs síns. Kærandi hafi ekki flutt aftur til Laas Caanood. Kærandi kvaðst annars vegar hafa farið þaðan 14 til 15 ára gamall og hins vegar verið þar mjög ungur þegar hann hafi flutt með móður sinni til […]. Kærandi greindi frá því að hafa farið einu sinni til Laas Caanood þegar amma hans hafi verið veik í júní 2019, en ekki hafa komið þangað oftar frá því að hann flutti þaðan sem ungur drengur. Kærandi kvað fjölskyldu sína hafa búið í […] en kvaðst ekki vita hvar þau byggju núna. Kærandi greindi frá því að herinn hafi ráðist á borgina Laas Caanood og hafi verið að reyna fá unga menn til að ganga til liðs við herinn. Aðspurður um hvernig það snerti hann þar sem hann hafi búið í Buuhoodle allt sitt líf, greindi kærandi frá því að bæirnir séu nokkuð nálægt hvorum öðrum og að herinn hefði getað komið til […]. Aðspurður greindi kærandi frá því að það séu um 180 kílómetrar á milli. Kærandi greindi þá frá því að átökin hafi borist að hluta til […]. Kærandi greindi frá því að hann hafi ekki verið í Laas Cannod þegar árásin í febrúar 2023 hafi átt sér stað en faðir hans hafi verið drepinn þar af hersveitum yfirvalda Sómalílands í febrúar 2023. Kærandi greindi þá frá því að hann hafi ekki orðið vitni að stóru árásinni líkt og hann hafi sagt í fyrra viðtali heldur minni árásum sem hafi átt sér stað í heimabæ hans. Kærandi greindi frá því að hluti af hersveitum yfirvalda Sómalílands hafi komið í heimabæ hans og byrjað að drepa fólk í mars 2023. Kærandi greindi frá því að hann sé í hættu í Sómalíu því hann geti ekki stundað nám og hann sé hræddur um að hersveitir yfirvalda Sómalílands muni drepa hann því þeir vilja að kærandi gangi til liðs við herinn en hann hafi neitað. Kærandi kvaðst ekki muna hvenær hermennirnir hafi reynt að neyða hann til að ganga til liðs við herinn. Þeir hafi rætt við hann um að ganga til liðs við herinn og þegar hann hafi neitað hafi þeir byrjað að áreita hann. Hermennirnir hafi sparkað í hann og hann hafi misst tönn. Þetta hafi átt sér stað nokkrum dögum áður en kærandi hafi flúið Sómalíu og þetta hafi verið eina skiptið sem þeir hafi ráðist á hann. Kærandi greindi frá því að það hafi verið nágrannar og ungmenni í hverfinu hans sem hafi verið að áreita hann vegna ættbálkaaðildar móður hans.

Með ákvörðun Útlendingastofnunar var kæranda synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt brottvísað frá landinu og ákvarðað endurkomubann til tveggja ára. Kærandi kærði ákvörðunina til kærunefndar 11. október 2024. Greinargerð barst kærunefnd 24. október 2024.

Greinargerð til kærunefndar

Nefndin hefur farið yfir greinargerð kæranda og fylgiskjöl og lagt mat á þau sjónarmið er þar koma fram. Verða aðeins reifuð hér helstu atriði greinargerðarinnar.

Í greinargerð er aðstæðum kæranda lýst. Þar kemur m.a. fram að kærandi hafi fæðst í Laas Caanood í Sómalílandi í Sómalíu og uppalinn í bænum […] þar sem hann hafi búið þar til hann hafi neyðst til að flýja heimaríki 4. maí 2023. Kærandi tilheyri ættbálknum Dhulbahante en móðir hans tilheyri minnihlutaættbálki í Sómalílandi. Kærandi hafi flúið heimaríki vegna ofsókna hersins og yfirvalda í Sómalílandi sem hafi herjað á heimaþorp kæranda og drepið föður hans. Þá hafi líf kæranda einnig verið í hættu þar sem hermenn hafi reynt að neyða kæranda til að ganga til liðs við herinn og vegna þess að móðir hans tilheyri minnihlutaættbálki.

Í greinargerð kæranda er vísað til landaskýrslna og er mati Útlendingastofnunar á aðstæðum í Sómalíu mótmælt.

Kærandi krefst þess aðallega að verða veitt alþjóðleg vernd sem flóttamaður hér á landi samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi sætt ofsóknum af hálfu yfirvalda í heimaríki og einungis dauðinn bíði hans í heimaríki. Þá séu grundvallarmannréttindi og öryggi kæranda ekki tryggð af hálfu stjórnvalda í heimaríki. Kærandi hafi sýnt fram á það með frásögn sinni að ógn sem honum stafi af stjórnvöldum í Sómalílandi, sem stjórni heimasvæði kæranda, sé á því alvarleikastigi að teljast til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Ljóst sé að kærandi sé í raunverulegri hættu á að vera tekinn af lífi í heimaríki og hann geti ekki leitað aðstoðar hjá lögreglu eða yfirvöldum í heimaríki gegn ásóknum, hótunum, ofbeldi, pyndingum, fangelsun eða lífláti.

Verði ekki fallist á aðalkröfu málsins krefst kærandi þess til vara að verða veitt viðbótarvernd hér á landi með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Raunhæf ástæða sé til að ætla að kærandi verði fyrir alvarlegum skaða, þ.e. ofbeldi, pyndingum, frelsissviptingu eða hann tekinn af lífi í heimaríki, vegna stöðu sinnar þar í landi gagnvart stjórnvöldum. Þá sé algjörlega útilokað að kærandi geti leitað verndar stjórnvalda í heimaríki sínu.

Til þrautavara krefst kærandi þess að verða veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Félagslegar aðstæður kæranda í heimaríki yrðu honum erfiðar og líf hans í hættu ef honum verði gert að snúa aftur þangað. Faðir hans hafi verið myrtur í þorpinu sem kærandi ólst upp í og mun hann því ekki geta snúið aftur þangað. Gróf mannréttindabrot viðgangist um alla Sómalíu og hvorki réttarkerfi, dómstólar, lögregla eða stjórnvöld geti verndað kæranda gegn ofsóknum stjórnvalda í Sómalílandi. Kærandi eigi í raunverulegri hættu á að verða fyrir ofsóknum og að þurfa að þola illa og vanvirðandi meðferð verði honum gert að snúa aftur til heimaríkis. Kærandi hafi ástæðuríkan ótta við að verða pyntaður, fangelsaður eða tekinn af lífi af yfirvöldum Sómalílands.

Kærandi telur að með endursendingu hans til heimaríkis yrði brotið gegn meginreglunni um bann við endursendingu, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Að auki telur kærandi að slík ákvörðun brjóti í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. lög nr. 33/1944, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, 6. og 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna.

Reglur stjórnsýsluréttar og málsmeðferð samkvæmt lögum um útlendinga

Kærunefnd hefur farið yfir málsmeðferð Útlendingastofnunar og hina kærðu ákvörðun sem er í samræmi við málsmeðferðarreglur stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Er því ekki ástæða til þess að fella ákvörðun Útlendingastofnunar úr gildi af þeim sökum.

Alþjóðleg vernd

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Við mat á umsóknum um alþjóðlega vernd verða stjórnvöld því að leggja mat á auðkenni umsækjanda, landaupplýsingar um það heimaríki umsækjanda sem til meðferðar er og trúverðugleika frásagnar umsækjanda.

Við mat á trúverðugleika er höfð til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá er tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á því hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga hefur kærunefnd talið rétt að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram á því hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Auðkenni og ríkisfang

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi hafi ekki lagt fram neitt sem til þess sé fallið að sanna á honum deili og því ekki sannað hver hann sé með fullnægjandi hætti. Var því leyst úr auðkenni kæranda á grundvelli mats á trúverðugleika og komst Útlendingastofnun að þeirri niðurstöðu að kærandi væri frá Sómalíu þó auðkenni hans væri að öðru leyti óljóst og óupplýst. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að hnekkja framangreindu mati Útlendingastofnunar og verður því lagt til grundvallar að kærandi sé sómalskur ríkisborgari þó að öðru leyti sé auðkenni hans óþekkt.

Mat á aldri, sbr. 113. gr. laga um útlendinga

Í 3. mgr. 26. gr. laga um útlendinga segir m.a. að ef grunur vaknar um að umsækjandi sem segist vera fylgdarlaust barn sé lögráða, og að ekki er hægt að staðfesta það á óyggjandi hátt, skuli gerð, eins fljótt og kostur er, aldursgreining samkvæmt 113. gr. laganna. Í 1. mgr. 113. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ef grunur leiki á að umsækjandi um alþjóðlega vernd eða umsækjandi um dvalarleyfi vegna fjölskyldusameiningar villi á sér heimildir við meðferð máls eða segi rangt til um aldur við meðferð máls geti viðkomandi stjórnvald lagt fyrir útlending að hann gangist undir líkamsrannsókn til þess að ákvarða aldur hans. Niðurstaða úr slíkri líkamsrannsókn skuli metin í samhengi við önnur atriði málsins og vafi metinn umsækjanda í hag. Í 1. mgr. 40. gr. reglugerðar um útlendinga, sbr. 3. mgr. 113. gr. laga um útlendinga, kemur jafnframt fram að við ákvörðun á aldri skuli fara fram heildstætt mat á aðstæðum einstaklings og frásagnar af ævi hans en auk þess megi beita líkamsrannsókn til greiningar á aldri. Leiki grunur á að umsækjandi segi rangt til um aldur skuli framkvæma líkamsrannsókn til greiningar.

Samkvæmt framansögðu hefur löggjafinn ákveðið að stjórnvöld á sviði útlendingamála skuli beita tilteknum rannsóknaraðferðum þegar upplýsa þarf um aldur umsækjanda um alþjóðlega vernd. Þá hefur löggjafinn jafnframt ákveðið að mat á aldri skuli vera heildstætt og vera byggt, eftir atvikum, á fleiri gögnum en líkamsrannsókn.

Við meðferð málsins greindi kærandi frá því að vera fæddur […] en lagði engin gögn fram sem staðfestu auðkenni hans. Við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun var kæranda leiðbeint um að leggja fram gögn sem staðfestu fæðingardag hans. Kvaðst kærandi ekki geta útvegað slík gögn. Hinn 20. júní 2023 mætti kærandi ásamt þáverandi löglærðum talsmanni sínum til Útlendingastofnunar og veitti samþykki fyrir aldursgreiningu. Kærandi undirgekkst aldursgreiningu 4. júlí 2023, sem fólst í stafrænni röntgenbreiðmynd og sérmynd af jöxlum og framtönnum. Þá var tekin röntgenmynd af hönd og úlnlið kæranda. Í niðurstöðum aldursgreiningar, dags. 14. júlí 2023, kemur fram að kærandi sé eldri en 18 ára. Þá kemur fram að þroskaferli allra endajaxla kæranda sé lokið og allar tennur séu til staðar, nema ein sem kærandi kvaðst hafa tapað í slagsmálum, og í bitsnertingu. Samkvæmt aldursgreiningu af beinvexti handar og úlnliðs sé kærandi 19 ára eða eldri. Langtíma vannæring geti seinkað beinþroska og hefur þá þau áhrif að fullum beinþroska sé náð seinna á ævinni og þeir einstaklingar þá greindir yngri en þeir séu í raun. Hjá kæranda hafi fullum samruna beinenda verið náð. Hinn 31. júlí 2023 hafi talsmanni kæranda verið sendar niðurstöður úr aldursgreiningu. Andmæli kæranda við aldursgreiningu bárust Útlendingastofnun 9. ágúst 2023. Hinn 16. ágúst 2023 hafi kynning á niðurstöðum á aldursgreiningu verið sendar til kæranda þar sem fram hafi komið að með hliðsjón af niðurstöðum aldursgreiningar, gögnum málsins og þess að kærandi hafi ekki getað lagt fram skilríki sem sanni á honum deili eða aldri hans var það mat Útlendingastofnunar að farið yrði með mál hans sem mál fullorðins einstaklings.

Líkt og fram kemur í niðurstöðunum eru umræddir tannlæknar sérmenntaðir í aldursgreiningum og hafa þá sérfræðikunnáttu sem þarf til að greina úr röntgenmyndum af tönnum og beinum. Þá vísar kærunefnd til framangreindrar niðurstöðu aldursgreiningar þar sem fram kemur að fullum beinþroska hafi verið náð. Vannæring geti haft áhrif á aldursgreiningu en leiði þá frekar til þess að viðkomandi sé metinn yngri en hann raunverulega er. Auk þess verður ekki annað ráðið en að niðurstöður sérfræðilegs mats á þroskastigi tanna, handa og úlnliðs séu byggðar á ályktunum fagmanna af læknisfræðilegum gögnum. Líkt og fram kemur í aldursgreiningarskýrslu kæranda er nokkrum rannsóknaraðferðum beitt til að aldursgreina umsækjendur og eru þau viðmið sem lögð eru til grundvallar talin gefa raunsanna mynd af aldri barna og unglinga. Þá hefur kærandi ekki lagt fram gögn umræddum fullyrðingum sínum um aldur til stuðnings. Samkvæmt niðurstöðu aldursgreiningarinnar hníga öll rök að því að kærandi sé eldri en 18 ára.

Þegar litið er með heildstæðum hætti til gagna málsins, einkum aldursgreiningar, telur kærunefnd ekki forsendur til annars en að leggja til grundvallar að kærandi sé eldri en 18 ára. Þá verður að mati kærunefndar, ekki talið að vafi leiki þar á í skilningi 2. málsl. 1. mgr. 113. gr. laga um útlendinga.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Sómalíu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• 2023 Report on International Religious Freedom: Somalia (US Department of State, 26. júní 2024);
• 2023 Country Reports on Human Rights Practicies – Somalia (US Department of State, 23. apríl 2024);
• 2022 Country Repors on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 20. mars 2023);
• 2021 Country Reports on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 12. apríl 2022);
• About SSC – Khaatumo State (Civil Service Commission, síðast skoðað 13. nóvember 2024); Amnesty International Report 2022/23 – Somalia (Amnesty International, 27. mars 2023);
• Amnesty International Report 2023 – The State of the World’s Human Rights Somalia 2023 (Amnesty International, 24. apríl 2024);
• Benadir Regional Report 2020, Somali Health and Demographic Survey (SHDS) (Somalia National Bureau of Statistics, júlí 2021);
• BTI 2022 Country Report – Somalia (Bertelsmann Stiftung, 23. febrúar 2022);
• Challenges Facing the Health System in Somalia and Implications for Achieving the SDGs (European Journal of Public Health, 30. september 2020);
• Clans in Somalia (Austrian Centre for Country of Origin and Asylum Research and Documentation (ACCORD), desember 2009);
• Country Background Note – Somalia (UK Home Office, desember 2020);
• Country Guidance: Somalia (EUAA, júní 2022);
• Country Guidance: Somalia (EUAA, ágúst 2023);
• Country of Origin Information – Somalia: Health care services in Mogadishu (Danish Immigration Service, mars 2024);
• Country of Origin Information – Somalia: Health System (Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• Country Policy and Information Note – Somalia: Al-Shabaab (UK Home Office, nóvember 2020);
• Country Policy and Information Note – Somalia: Majority clans and minority groups in south and central Somalia (UK Home Office, júní 2017);
• Country Policy and Information Note: Security and humanitarian situation in Mogadishu, Somalia (UK Home Office, maí 2022);
• Country Reports on Terrorism 2022 – Somalia (US Department of State, 30. nóvember 2023);
• EASO COI Report: Somalia Actors (EUAA, 1. júlí 2021);
• DFAT Country Information Report Somalia (DFAT, 13. júní 2017);
• EASO Country of Origin Information Report: Somalia – Targeted profiles (EUAA, 19. september 2021);
• Freedom in the World 2023 – Somalia (Freedom House, 2023);
• Freedom in the World 2024 – Somalia (Freedom House, 2024);
• How Somaliland Combats al-Shabaab (Combating Terrorism Center, nóvember 2019)
• Humanitarian Needs Overview 2023 – Somalia (OCHA, 8. febrúar 2023);
• International Protection Considerations with Regard to People Fleeing Somalia (UNHCR, september 2022);
• Key socio-economic indicators (EUAA, september 2021);
• Navigating Power Shifts:  Emergence of SSC Khaatumo Administration (The African, 18. febrúar 2024);
• Protection of Civilians: Building the Foundation for Peace, Security and Human Rights in Somalia (OHCHR, UNSOM, 10. desember 2017);
• Query response on Somalia: Al-Shabaab (2021 – March 2023) (leadership, objectives, structure; recruitment; areas of operation and activities; financing; attacks; targets; capacity to track individuals; state response) (Immigration and Refugee Board of Canada, 7. mars 2023);
• Reply by the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) in response to request for guidance on the application of the internal flight or relocation alternative, particularly in respect of Mogadishu, Somalia (UNHCR, 25. september 2013);
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 17. febrúar 2021);
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 19. maí 2021);
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 8. febrúar 2022); 
• Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 15. júní 2023);
• Somalia- Khatumo State Focuses on automy, with risk of tribal clashes and separatist mood in the rest of the country (RLI, 26. desember 2023);
• Somalia – Security situation (EUAA, 21. febrúar 2023);
• Somalia – Security situation update (EUAA, 25. apríl 2023);
• Somalia Situation Reports 2023 (UNICEF, 9. september 2023);
• Somalia Situation Update: April 2023 (ACLED, 21. apríl 2023);
• Somalia country profile (BBC, 20. desember 2022);
• Somalia. Al-Shabaab areas in Southern Somalia (Landinfo, 21. maí 2019);
• Somalia. Key crises to watch in 2023 (Acaps, 14. apríl 2023);
• Somalia: Al-Shabaab and local employees of AMISOM, the UN and other international organisations (Landinfo, 2. júní 2015);
• Somalia: Al-Shabaab Regains Lost Territories as Tax Dispute Halts Counter-Insurgency Operation (ACLED, 2. júní 2023);
• Somalia: Basisinfo (Landinfo, 22. mars 2021);
• Somalia: Counter-Insurgency Operation Gains Regional Support in Phase Two as al-Shabaab Attacks and Political Differences Persist (ACLED, 21. apríl 2023);
• Somalia: Defection, desertion and disengagement from Al-Shabaab (EUAA, 13. febrúar 2023);
• Somalia: Det generelle voldsbildet og al-Shabaabs aktivitet i ulike deler av landet (Landinfo, 3. júní 2021);
• Somalia: Fact-Finding Mission to Mogadishu in March 2020 – Security situation and humanitarian conditions in Mogadishu (Finnish Immigration Service, 7. ágúst 2020);
• Somalia: Kampene i Mogadishu den 25. April 2021 og sikkerhetssituasjonen i byen etter dette (Landinfo, 15. júní 2021);
• Somalia: Klan, familie, migrasjon og bistand ved (re)etablering (Landinfo, 24. júní 2020);
• Somalia: Population Movement, Laas Caanood, Sool Region, DREF Final Report (MDRSO015) (International FEderation of Red Cross and Red Crescent Societies, 29. nóvember 2023);
• Somalia: Rekruttering til al-Shabaab (Landinfo, 17. október 2022);
• Somalia: The Security situation in Mogadishu and al-shabaab’s influence in the city, (Landinfo, 8. september 2022);
• Somalia: UN expert warns health care standards “dangerously low“ (UNHRC, 5. apríl 2022);
• Somaliland. Puntland State of Somalia. The Land Legal Framework. Situation Analysis. (UN Human Settlement Programme, nóvember 2006);
• Somaliland: Urgent investigation needed as fighting takes heavy toll on civilians in Las Anod (Amnesty International, 20. apríl 2023);
• Somaliland and SSC-Khatumo on the Precipice of Clan Warfare in Buqdharkayn ( The Somali Digest 10. nóvember 2023);
• Somaliland, Weakened after the Gojacade Defeat, Continues to Issue Threats a Yar later (The Somali Digest, 26. ágúst 2024);
• South and Central Somalia – Security Situation, Al-Shabaab Presence, and Target Groups (Danish Refugee Council, mars 2017);
• South and Central Somalia – Security situation, forced recruitment, and conditions for returnees (The Danish Immigration Service, júlí 2020);
• The World Factbook – Somalia (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 4. nóvember 2024);
• Time for Somaliland and the Dhulbahante to talk (International Crises Group, 19. maí 2023);
• UNHCR Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Asylum -Seekers from Somalia (UNHCR, 5. maí 2010);
• UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I) (UNHCR, maí 2016);
• Vefsíða Minority Rights Group – Somalia (https://minorityrights.org/country/somalia/, síðast uppfært í júní 2019);
• Voices Somalia – A Qualitative Assessment (UNFPA, september 2021) og
• World Report 2024 – Somalia: Events of 2023 (Human Rights Watch, 11. janúar 2024).

Sómalía er sambandslýðveldi með tæplega 13 milljónir íbúa. Ríkið lýsti yfir sjálfstæði frá Bretum og Ítölum þann 1. júlí 1960. Hinn 20. september 1960 gerðist Sómalía aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi sem og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1990. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1975 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 1990. Sómalía fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins árið 2015 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2019.

Í skýrslu EUAA frá árinu 2016 kemur fram að árið 1991 hafi brotist út borgarastyrjöld í Sómalíu eftir að vopnaðir andspyrnuhópar hafi steypt þáverandi forseta landsins, Siad Barre, og ríkisstjórn hans af stóli. Næstu ár hafi einkennst af miklum átökum og lögleysu í landinu án þess að starfhæf ríkisstjórn væri við völd. Í ágúst 2012 hafi fyrsta varanlega alríkisstjórnin verið mynduð frá því borgarastyrjöldin hafi hafist. Frá árinu 2009 hafi átök verið bundin við mið- og suðurhluta Sómalíu á milli ríkisstjórnar landsins og bandamanna þeirra annars vegar og íslamskra öfgahópa hins vegar, einkum Al-Shabaab, sem hafi náð stjórn á nokkrum svæðum í landinu. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2023 beri hryðjuverkasamtökin Al-Shabaab m.a. ábyrgð á fjölda hryðjuverkaárása síðustu ár í Sómalíu sem kostað hafi hundruð óbreyttra borgara lífið. Samkvæmt skýrslu öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna frá því í maí 2020 sé almennt öryggisástand í Sómalíu sveiflukennt. Megi rekja það til aukningar hryðjuverkaárása í landinu, fjölgunar glæpa og vopnaðra átaka sem hafi verið viðvarandi frá því í janúar 2020. Al-Shabaab hafi aukið árásir sínar í Mógadisjú og í Boosasoo í Bari umdæmi í Puntlandi. Samkvæmt skýrslu EUAA frá 2023 var mánaðarlegt meðaltal svokallaðra öryggisatvika, þ.e. bardaga, sprenginga og ofbeldis gagnvart almennum borgurum, um 240 á tímabilinu janúar 2022 til nóvember 2022.

Í framangreindum heimildum, m.a. skýrslu búsetunefndar Sameinuðu þjóðanna frá árinu 2006 og skýrslu EUAA frá 2023 kemur fram að í kjölfar borgarastyrjaldarinnar árið 1991 hafi ættbálkar í Norður-Sómalíu ákveðið að lýsa yfir sjálfstæði og stofnað lýðveldið Sómalíland. Frá árinu 1991 hafi Sómalíland átt í erfiðleikum með að koma á fót starfhæfu lýðræðisríki en Sómalíland sé ekki viðurkennt af alþjóðasamfélaginu sem sjálfstætt ríki. Þá hafi héruðin Bari, Nugaal og norðurhluti Mudug sett á fót sjálfstjórnarríkið Puntland í norðausturhluta Sómalíu árið 1998 og hafi ríkið haft sjálfstjórn síðan. Í Puntlandi ríki mesti stöðugleiki í Sómalíu og það sé þróaðasta ríki landsins. Átta héruð tilheyri Puntlandi. Ólíkt Sómalílandi hafi Puntland ekki leitast eftir sjálfstæði frá Sómalíu. Frá árinu 1998 hafi Puntland átt í deilum við Sómalíland um umdæmin Sool, þar sem höfðuborgin Laas Canood er, og Sanaag. Þá séu einnig deilur milli Puntland og Somalílands um svæðið Cayn (í Togdheer umdæmi).

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2023 segir að starfandi dómstólar séu í Sómalílandi en í ljósi skorts á reynslumiklum dómurum og fullnægjandi skjalavörslu sé ekki hægt að líta til fordæma og sækja fólk til saka fyrir víðtæka spillingu. Þá sé mikil spilling í dómskerfinu. Löggjöfin í Sómalílandi sé þrískipt; lög íslam (Sharia), venjuréttur (xeer) og formleg lög, en lögin séu ekki vel samþætt. Vegna annmarka í dómskerfinu sem og í opinberum stofnunum hafi xeer lögin, sem séu aðallega notuð í samskiptum ættbálka, mikið vægi í sómalísku samfélagi. Samkvæmt lögum séu ákærðir almennt taldir saklausir uns sekt þeirra sé sönnuð jafnframt sem þeir eigi rétt á að njóta aðstoðar lögmanns. Þá séu réttarhöld í Sómalílandi opin almenningi. Réttindi sakborninga hafi þó ekki alltaf verið virt af yfirvöldum. Í Sómalílandi sé starfandi lögregla, saksóknari, dómstólar og fangelsi og heyri stofnanirnar undir svæðisstjórn Sómalílands en ekki ríkisstjórn Sómalíu. Fyrir utan hefðbundna lögreglu (e. Somaliland Police Force) sé Sómalíland einnig með her (e. Somaliland Army) og fari þessar sveitir aðallega með löggæsluvaldið á svæðinu. Samkvæmt skýrslu ACCORD sé Sómalíland öruggasta svæðið í Sómalíu og árið 2017 hafi einungis níu einstaklingar látið lífið í Sómalílandi vegna átaka á svæðinu. Í skýrslu EUAA um öryggisástand í Sómalíu frá 2023 kemur fram að yfirvöld í Sómalílandi séu með fulla stjórn á yfirráðasvæði sínu og er ekki að finna neinar skráðar árásir af hálfu Al-Shabaab á svæðinu í nýjustu heimildum um svæðið.

Í framangreindum heimildum, m.a. í skýrslu breska utanríkisráðuneytisins frá desember 2020 og skýrslu EUAA frá 2023, kemur fram að Puntland hafi sett á laggirnar fjölda stofnanna og styrkt stjórnkerfi sitt en öryggi, stjórnmál og mannúðar-, félagsleg- og efnahagsleg vandamál hafi áhrif á svæðinu. Þar séu starfandi alríkislögregla, leynilögregla, lögregla sem gæti hafsvæðisins í kringum ríkið og dómstólar. Öldungar ættbálka leysi flestar deilur undir venjubundnum rétti en almenna dómskerfið leysi vandamál þeirra sem ekki hafa tengsl við ættbálka. Ákærðir njóta almennt þeirra réttinda að vera taldir saklausir uns sekt þeirra sé sönnuð, njóta aðstoðar lögmanns, leiða vitni, leggja fram sönnunargögn og réttarins til að áfrýja. Þá séu réttarhöld opin almenningi og ákærðir fá túlk ef þörf sé á því. Dómstólar séu virkir, en hafi ekki tök á að tryggja jafna vernd samkvæmt lögum. Þá hái þeim sömu vandamál og dómstólum í Sómalílandi. Lögreglu í Puntalandi hefur verið lýst sem einu virku lögreglu í Sómalíu. Lögreglan sem gæti hafsvæðisins hafi tekið þátt í stjórnmálum, deilum ættbálka og landfræðilegum deilum, en einnig verið nýtt til að berjast gegn Al-Shabaab og ISS hersveitum einnig. Yfirvöld í Puntlandi hafa fulla stjórn á meirihluta svæða s.s. Nugal og Bari, fyrir utan smá landsvæði sem er við Aden flóa þar sem Al-Shabaab og ISS ráða ríkjum, sem falla undir sjálfstjórnarsvæðið.

Í framangreindum heimildum, m.a. skýrslu EUAA frá 2023 kemur fram að deilur hafi átt sér stað í febrúar og mars 2023 á milli hers yfirvalda Sómalílands og Dhulbahante ættbálksins í Laas Caanood vegna yfirlýsingar um sjálfstæði frá yfirvöldum Sómalílands þar sem 210 hafi látið lífið, 680 einstaklingar hafi slasast og um tvö hundruð þúsund fjölskyldur þurft að flýja og farið á vergang innan landsins. Í Togdheer umdæmi sé höfuðborgin Burco og það séu einkum einstaklingar af ættbálkunum Habar Unis og Habar Jeelo sem séu búsettir þar. Hryðjuverkasamtökin Al-Shabaab hafa ekki viðveru í umdæminu. Umdæmið sé undir stjórn yfirvalda Sómalílands fyrir utan bæinn Buuhoodle þar sem stjórnin sé óskýr eða blönduð milli yfirvalda í Sómalílandi eða Puntlandi. Buuhoodle, sem hafi verið undir stjórn yfirvalda í Sómalílandi, hafi neitað að vera undir þeirra stjórn og hafi oft tekið málstað sómalskra yfirvalda eða yfirvalda í Puntlandi í deilum þeirra á milli. Buuhoodle bær sé talinn vera miðpunktur Khatumo sjálfstæðishreyfingarinnar og þar búi nánast eingöngu meðlimir Dhulbahante ættbálksins. Heimildir frá ACLED bera með sér að á tímabilinu desember 2022 til apríl 2023 hafi engin dauðsföll verið skrásett í umdæminu. Heimildir herma að bráðabirgðastjórn SSC Khatumo hafi verið mynduð í umdæmum í norður Sómalíu 6. febrúar 2023 á ráðstefnu í Laas Canood í janúar og febrúar 2023 og að yfirvöld í Sómalíu hafi lýst yfir stuðningi við framangreind stjórnvöld 19. október 2023. Hlutverk framangreindra stjórnvalda sé að auka einingu á öryggi í landinu í SSC Khatumo umdæmunum (Sool, Sanang og Cayn) og taka við stjórn svæðisins af yfirvöldum í Sómalílandi. Stjórnvöld SSC Khatumo hafi verið mynduð í kjölfar aftöku stjórnmálamanns Dhulbahante ættbálksins, Abdifatah Hadraawi, 26. desember 2022, mótmæla og bardaga um yfirráð svæðisins í kjölfar þess sem leitt hafi til yfirtöku yfirvalda SSC Khatumo í ágúst 2023. Hersveitir Dhulbahante ættbálksins hafi verið drifkraftur hersveita SSC Khatumo í framangreindum bardögum. Frekari bardagar hafi átt sér stað í hluta Togdheer umdæmis. Af korti á vefsíðu Political Geography Now frá júlí 2024, verður ráðið að Buuoodle og Laas Caanood tilheyri sjálfstjórnarsvæðinu SSC Khatumo og séu undir stjórn yfirvalda SSC Khatumo.

Í skýrslu Landinfo frá árinu 2019 kemur fram að Al-Shabaab hafi tekið yfir stjórn stærsta hluta Suður-Sómalíu árin 2008 til 2010. Á árunum 2011 til 2015 hafi friðargæsla Afríkuþjóða í Sómalíu (The African Union Mission in Somalia (AMISOM)) studd m.a. af Sameinuðu þjóðunum, og fleiri samtök stjórnvalda tekist að ná stjórn á Mógadisjú og í kjölfarið öðrum bæjum Suður-Sómalíu. Markmið AMISOM sé m.a. að draga úr hættunni sem stafi af Al-Shabaab og öðrum vopnuðum hópum og koma á stöðugleika og öryggi í landinu undir stjórn sómölsku ríkisstjórnarinnar. Þrátt fyrir það hafi Al-Shabaab náð yfirráðum yfir nokkrum bæjum í suðurhluta landsins að nýju á árunum 2016 og 2017 og hafi einnig viss áhrif á þeim svæðum þar sem samtökin hafi ekki varanlega viðveru. Sterkir ættbálkar hafi ákveðið svigrúm til að semja við samtökin en flestir hræðist hefndaraðgerðir þeirra. Al-Shabaab hafi umfangsmikið net uppljóstrara og bandamanna sem fari tiltölulega frjálslega um á svæðum þar sem sómölsk yfirvöld hafi ekki yfirtekið. Hópar Al-Shabaab starfi í litlum hreyfanlegum hópum sem hægt sé að safna saman þegar þörf krefji t.d. til þess að gera árásir eða ráðast gegn fólki sem sé á móti þeim. Heimildir bendi til þess að slíkir hópar séu sérstaklega virkir í kringum svæði sem sómölsk yfirvöld og stuðningsmenn þeirra hafi yfirráð yfir. Í skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá september 2022, sem fjallar um mat á umsóknum einstaklinga um alþjóðlega vernd frá Sómalíu, kemur fram að þeir sem tilheyri áhættuhópi vegna ofsókna af hálfu Al-Shabaab séu m.a. einstaklingar sem tengist eða taldir séu tengjast sómölskum yfirvöldum á einhvern hátt, einstaklingar sem taldir séu brjóta gegn sharía lögum eða tilskipunum sem Al-Shabaab hafi sett fram, þ. á m. þeir sem hafi yfirgefið Al-Shabaab, fjölmiðlamenn, einkum þeir sem gagnrýni Al-Shabaab, baráttufólk fyrir mannréttindum og einstaklingar sem Al-Shabaab hafi kúgað fé út úr.

Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá árinu 2020 er árangursrík vernd stjórnvalda á yfirráðasvæðum Al-Shabaab ekki tiltæk. Ríkisstjórn landsins hafi leitast við að bæta öryggisþjónustu sína með aðstoð AMISOM. Í höfuðborg Sómalíu, Mógadisjú, og á öðrum þéttbýlisstöðum þar sem ríkisstjórnin sé við völd séu öryggissveitir veikburða sökum skorts á fjármagni, fullnægjandi búnaði og skorts á þjálfun starfsmanna. Í skýrslu Landinfo frá árinu 2018 kemur fram að sómalska lögreglan (e. Somali Police Force) sé virk og sýnileg í höfuðborginni Mógadisjú. Megináhersla lögreglunnar sé að vernda stofnanir ríkisins gegn árásum Al-Shabaab. Aftur á móti ber heimildum saman um að lögreglan hafi takmarkaða getu til að vernda einstaklinga gegn ofbeldi, þ.m.t. að rannsaka, ákæra og refsa fyrir ofbeldisbrot. Þá kemur fram að spilling sé útbreidd meðal lögreglu og hjá dómstólum. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 kemur fram að öryggisástand í Sómalíu sé sveiflukennt og Al-Shabaab fremji flest brot gegn óbreyttum borgurum í Suður- og Mið-Sómalíu. Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2022 kemur fram að Al-Shabaab hafi borið ábyrgð á um 60% dauðsfalla almennra borgara á tæplega 9 mánaða tímabili árin 2020 og 2021.

Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá janúar 2019 kemur fram að ættbálkakerfið sé mikilvægur hluti af auðkenni íbúa Sómalíu og að kerfið hafi áhrif á alla þætti samfélagsins. Ættbálkakerfið sé stigskipt en neðst í stigskiptingunni séu fátækir ættbálkar og minnihlutahópar sem tilheyri ekki ættbálkasamfélaginu. Í leiðbeiningum EUAA frá ágúst 2023 kemur fram að í Sómalíu séu fimm stærstu ættbálkarnir Darood, Hawiye, Isaaq, Dir og Rahanwen (sem samanstendur af ættbálkunum Digil og Mirifle). Samkvæmt UNHCR eru þeir ættbálkar sem eru í minnihluta í Sómalíu; Bantu/Jareer Bravense, Rerhamar, Bajuni, Eeyle, Jaaji/Reer Maanyo, Barawani, Galgala, Tumaal, Yibir/Yibron og Midgan/Gaboye. Það að tilheyra ættbálki sem sé í minnihluta leiði ekki sjálfkrafa til þess að einstaklingur sé í hættu á að verða fyrir ofsóknum. Samkvæmt skýrslu EUAA frá 2021 kemur fram að Madhibaan og Muuse Diriye hafi verið nefndir Midgan en því hafi síðan verið skipt út fyrir Gabooye. Í dag sé Gabooye notað sem samheiti yfir hópana tvo, Madhibaan og Muuse Diriye. Fram kemur að þjóðfélagshópurinn sé fjölmennasti minnihlutahópur atvinnulífsins í norðvestur hluta Sómalíu. Meðlimir þjóðfélagshópsins séu jafnframt búsettir í Eþíópíu, Puntlandi, Sómalílandi og suðurhluta Sómalíu. Þjóðfélagshópurinn teljist til viðkvæmra hópa í landinu og flestir meðlimir hans séu verkafólk, t.d. skósmiðir, sútarar og hárskerar. Meðlimir þjóðfélagshópsins njóti takmarkaðrar verndar um alla Sómalíu og sæti áreitni og kúgun í skjóli refsileysis, einkum í Sómalílandi og Suður-Sómalíu. Þá skorti meðlimi Gabooye aðgang að formlegri menntun, efnahagslegum auðlindum og séu að mestu útilokaðir frá stjórnmálum. Samkvæmt skýrslu EUAA frá 2022 er hjónaband á milli meðlima minnihlutahópa, m.a. Madhibaan, og meðlima meirihlutaættbálka forboðinn. Hjónabönd milli meirihlutaættbálka og minnihlutahópa í Mógadisjú og Kismayo valdi ekki eins miklum erfiðleikum eins og annars staðar í Sómalíu. Opinberar stofnanir sem sé stjórnað af meirihlutaættbálkum veiti meðlimum minnihlutahópanna ekki vernd gegn óréttlæti eða brotum sem þeir hafi mátt þola. Í skýrslu EUAA frá 2023 kemur fram það hafi einkum verið höfuðættbálkurinn Darood sem hafi sest að í Puntlandi, flestir úr Harti ættbálknum. Í Buuhoodle búi nánast eingöngu meðlimir Dhulbahante ættbálksins, sem sé undirættbálkur Darood höfuðættbálksins. Í Puntlandi njóti minnihlutaættbálkar s.s. Madhibaan meiri réttinda og séu í aðeins betri aðstöðu gegn meirihlutaættbálkum.

Í framangreindum gögnum, m.a. skýrslu danskra útlendingayfirvalda frá árinu 2022, kemur fram að heilbrigðiskerfi Sómalíu sé í grunninn einkavætt og þó svo að það hafi tekið töluverðum framförum á undanförnum árum séu töluverðar áskoranir um landið allt, sérstaklega í dreifbýli þar sem aðgengi sé slæmt og skortur sé á heilbrigðisvörum. Ekkert miðlægt heilbrigðiskerfi sé í Sómalíu og sérhæfðar læknismeðferðir takmarkaðar. Þá sé aðgengi að lyfjum takmarkað og engin umsjón eða eftirlit með gæðum og öryggi þeirra. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2024 kemur fram að í Mógadisjú hafi almennir borgarar aðgengi að heilbrigðisþjónustu og sé ekki mismunað á grundvelli þjóðernis eða ættbálks. Þá sé öll opinber heilbrigðisþjónusta gjaldfrjáls en þó geti einstaklingar þurft að greiða óformleg gjöld og greiðslur til starfsmanna. Í borginni hafi orðið aukning á einkarekinni heilbrigðisþjónustu og gæði slíkrar þjónustu séu almennt betri en á opinberum heilsustofnunum. Þrátt fyrir takmarkað aðgengi að lyfjum þá megi nálgast fjölda nauðsynlegra lyfja í apótekum í Mógadisjú.

Niðurstaða um réttarstöðu flóttamanns samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann sé í hættu í heimaríki vegna árása hersveita Sómalílands á heimabæ hans og að hermenn framangreindra hersveita hafi reynt að þvinga hann til að ganga til liðs við herinn. Þá byggir kærandi á því að hann hafi orðið fyrir mismunun og áreiti vegna þess að móðir hans tilheyri minnihlutaættbálki í heimaríki.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritum af viðtali hjá Útlendingastofnun, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hafa verið fæddur í Laas Canood og uppalinn í […] bæ í Togdheer umdæmi í Sómalíu. Samkvæmt skýrslum um heimaríki kæranda, m.a. korti á vefsíðu Political Geography Now júlí 2024, er heimasvæði kæranda sjálfstjórnarumdæmi og fara sjálfstæð yfirvöld frá heimasvæði kæranda með yfirráð þar.

Frásögn kæranda var töluvert á reiki í viðtali hjá Útlendingstofnun og breyttist frásögn hans ítrekað eftir því sem leið á viðtal hans og á milli viðtala hjá stofnunni. Líkt og að framan hefur verið rakið greindi kærandi frá því að her Sómalílands hafi ráðist inn í Laas Canood eða í heimabæ hans og faðir hans hafi verið drepinn. Var frásögn hans ekki samræmd um það hvenær sú árás átti sér stað, hvenær faðir hans hafi verið myrtur eða um það hvort kærandi hafi verið á staðnum eða ekki. Þá greindi kærandi frá því að meðlimir hersveita Sómalílands hafi ráðist á kæranda, og var það ýmist vegna ættbálkaaðildar móður hans eða vegna þess að þeir hafi viljað að kærandi gengi til liðs við herinn. Var verulegt misræmi í frásögn hans um það með hvaða hætti og hvenær aðilar í hersveitum Sómalílands hafi áreitt kæranda og reynt að neyða hann til að ganga til liðs við herinn. Þá greindi kærandi frá því að hafa orðið fyrir mismunun vegna ættbálkaaðildar móður sinnar en ekki var samræmi í því hvers lags mismunun eða áreiti hann hafi sætt af þeim sökum eða af hendi hvaða aðila en hann greindi ýmist frá því að það hafi verið hermenn, nágrannar, ungmenni eða almenningur í heimabæ kæranda sem hafi staðið að áreitinu. Er framangreint misræmi til þess fallið að draga verulega úr trúverðugleika frásagnar kæranda hvað framangreint varðar og ennfremur er frásögn hans ekki í samræmi við heimildir sem kærunefnd hefur yfirfarið um heimríki hans. Verður því ekki lagt til grundvallar að einstaklingar í hersveitum Sómalílands hafi áreitt kæranda og reynt að neyða kæranda til að ganga til liðs við herinn eða að kærandi eigi á hættu að sæta öðru áreiti af þeirra hálfu eða yfirvalda Sómalílands í heimabæ sínum, Buuhuudle, þar sem hann greindi frá að hafa búið með fjölskyldu sinni. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að útiloka að faðir kæranda sé látinn en í ljósi framangreinds trúverðugleikamats og heimilda um heimaríki kæranda er það niðurstaða kærunefndar að andlát hans tengist ekki því sem reifað er í framangreindri frásögn kæranda.

Kærandi hefur greint frá því að móðir hans tilheyri minnihlutaættbálknum Madhibaan, öðru nafni Gaboyee. Er ekki ástæða til þess að útiloka að svo sé. Kærandi greindi frá því að hafa sætt áreiti vegna aðildar móður sinnar að ættbálkinum. Verður sú meðferð sem kærandi kveðst hafa sætt í heimaríki þó ekki talin ná því alvarleikastigi að teljast til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Með vísan til framangreindrar umfjöllunar um aðstæður meðlima Gaboyee ættbálksins er það mat kærunefndar að aðstæður hans séu ekki slíkar að þær geti talist til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Er það því mat kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á að hann eigi á hættu ofsóknir vegna aðildar móður hans að minnihlutaættbálkinum Madhibaan í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Þegar frásögn kæranda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda, telst kærandi ekki hafa sýnt fram á með rökstuddum hætti að hann eigi á hættu að sæta ofsóknum í heimaríki í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 38. gr. sömu laga. Sama gildir þótt litið sé til samsafns athafna. Kærandi uppfyllir því ekki skilyrði fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi, sbr. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Niðurstaða um viðbótarvernd samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Kærandi telur raunhæfa ástæðu til að ætla að hann verði fyrir alvarlegum skaða, þ.e. ofbeldi, pyndingum, frelsissviptingu eða hann tekinn af lífi í heimaríki, vegna stöðu sinnar þar í landi gagnvart stjórnvöldum. Þá sé útilokað að kærandi geti leitað verndar stjórnvalda í heimaríki sínu.

Kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að ekki verði lögð til grundvallar sú frásögn kæranda að hann eigi á hættu að verða fyrir áreiti eða þvingaður til að ganga til liðs við hersveitir Sómalílands, sé í sérstakri hættu í heimaríki vegna ofsókna af hálfu yfirvalda í Sómalílandi eða vegna aðildar móður hans að minnihlutaættbálki. Kærunefnd hefur lagt til grundvallar að kærandi hafi verið búsettur í Buuhoodle, í Togdheer umdæmi í norður Sómalíu þegar hann hafi yfirgefið heimaríki sitt, þar sem hann hafi búið frá því að hann var ungur drengur. Verður því horft til aðstæðna í Buuhoodle við mat á því hvort aðstæður kæranda geti fallið undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Samkvæmt þeim gögnum sem kærunefnd hefur skoðað tilheyrir heimabær kæranda sjálfstjórnarsvæðinu SSC Khatumo og er undir stjórn yfirvalda SSC Khatumo. Þá eru íbúar heimabæjar kæranda nánast eingöngu meðlimir Dhulbahante ættbálksins sem kærandi tilheyri.

Samkvæmt skýrslu EUAA leiðir viðvera einstaklings í […] borg í Togdheer umdæmi í Sómalíu ein og sér ekki til þess að viðkomandi teljist eiga raunverulega á hættu að verða fyrir alvarlegum skaða í skilningi c-liðar 15. gr. tilskipunar Evrópuþingins og ráðsins nr. 2011/95/EB (e. Qualification Directive). Handahófskennt ofbeldi sé almennt ekki til staðar á svæðinu og því engin raunveruleg hætta á að kærandi sæti alvarlegum skaða í skilningi ákvæðisins verði honum gert að fara aftur til Togdheer umdæmis í Sómalíu. Með vísan til framangreinds og fyrirliggjandi gagna málsins verður ekki séð að kærandi sé útsettari en aðrir einstaklingar í heimaríki hans fyrir þeirri hættu að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Jafnframt er það niðurstaða kærunefndar að gögn málsins beri ekki með sér að kærandi eigi á hættu að vera þvingaður til að ganga til liðs við hersveita Sómalílands eða öðru áreiti af hálfu hersins.

Þegar frásögn kæranda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að einstaklingsbundnar aðstæður kæranda séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi uppfyllir því ekki skilyrði fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi, sbr. 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærandi er ekki flóttamaður samkvæmt 37. gr. laga um útlendinga á kærandi ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða

Lagagrundvöllur

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að ákvæði 1. mgr. 74. gr. vísi m.a. til erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu og þá aðstöðu að yfirvöld veiti þegnum sínum ekki vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga kemur m.a. fram að með erfiðum almennum aðstæðum sé vísað til alvarlegra aðstæðna í heimaríki sem ekki séu staðbundin, svo sem vegna langvarandi stríðsátaka. Þá kemur fram að erfiðar almennar aðstæður taki að jafnaði ekki til neyðar af efnahagslegum rótum eða náttúruhamfara, svo sem fátæktar, hungursneyðar eða húsnæðisskorts. Eigi það m.a. við þegar í heimaríki viðkomandi ríki óðaverðbólga, atvinnuleysi í ríkinu sé mikið eða lágmarkslaun dugi ekki fyrir framfærslu.

Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 með síðari breytingum og athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunna að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væru ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans.

Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga og athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga er jafnframt fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við heimkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli.

Samkvæmt 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem sótt hefur um alþjóðlega vernd hér á landi og ekki fengið niðurstöðu í máli sínu á stjórnsýslustigi innan 18 mánaða eftir að hann lagði inn umsókn sína dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða að uppfylltum skilyrðum 2. og 3. mgr. ákvæðisins. Ef um barn er að ræða skal miða við 16 mánuði.

Niðurstaða um 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga+

Með vísan til fyrri umfjöllunar um aðstæður kæranda og aðstæður í heimaríki er það niðurstaða kærunefndar að gögn málsins bendi ekki til þess að almennar aðstæður sem bíði kæranda þar nái því alvarleikastigi sem 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga kveði á um.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun, dags. 8. febrúar 2024, greindi kærandi frá því að þjást af höfuðverkjum en að öðru leyti væri hann við góða andlega og líkamlega heilsu. Kærandi greindi frá því að hafa átt tíma hjá lækni vegna höfuðverkjanna en að hann hafi ekki farið því hann hafi verið veikur og ekki vitað hvar læknatíminn væri. Í viðtali hjá Útlendingastofnun vegna aldursgreiningar, dags. 20. júní 2024, greindi kærandi frá því að hann hafi dvalist á sjúkrahúsi í heimaríki í um mánuð þegar hann hafi misst tönn í slagsmálum og bera gögn með sér að hann hafi farið í tannviðgerðir, svo sem fengið brú og rótarfyllingu.

Af framburði kæranda og framlögðum heilsufarsgögnum verður ekki ráðið að kærandi glími við skyndilega, lífshættulega eða mjög alvarlega sjúkdóma sem fyrirséð sé að muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni. Að framangreindu virtu verður ekki talið að kærandi þarfnist meðferðar sem sé svo sérhæfð að hann geti einungis hlotið hana hérlendis né að rof á henni yrði til tjóns fyrir hann verði honum gert að snúa aftur til heimaríkis. Verður ekki annað séð en að kærandi hafi getað leitað sér heilbrigðisaðstoðar í heimaríki og fengið hana. Hefur jafnframt ekkert komið fram sem bendir til annars en að kærandi muni áfram geta fengið heilbrigðisaðstoð verði honum gert að snúa aftur til heimaríkis. Hefur kærandi því ekki sýnt fram á að hann hafi þörf á vernd af heilbrigðisástæðum, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun, dags. 8. febrúar 2023, greindi kæranda frá því að hafa gengið í grunnskóla í Sómalíu. Kærandi greindi frá því að tilheyra meirihlutaættbálki en að móðir hans hafi tilheyrt minnihlutaættbálki. Kærandi eigi móður og tvö systkini og aðra fjölskyldumeðlimi í sama ættbálki í heimaríki. Kærandi kvaðst ekki hafa unnið í heimaríki og ólíklegt sé að hann fengi vinnu þar því hann sé ómenntaður og fátækur.

Kærandi er ungur karlmaður og hefur ekkert komið fram sem bendir til annars en að hann sé vinnufær og fær um að framfleyta sjálfum sér. Þá hefur kærandi greint frá því að eiga ættingja í heimabæ sínum sem tilheyri sama ættbálk og hann og að eiga móður og systkini í heimaríki þó hann viti ekki hvar þau séu nákvæmlega stödd. Eru félagslegar aðstæður kæranda við komu til heimaríkis því ekki slíkar að þær geti talist erfiðar í skilningi 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Þegar frásögn kæranda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að kærandi hafi ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Það er því niðurstaða kærunefndar að aðstæður í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Niðurstaða um 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi 9. júní 2023 og á ákvæði 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga því ekki við.

Bann við endursendingu samkvæmt 42. gr. laga um útlendinga

Lagagrundvöllur

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Niðurstaða um bann við endursendingu

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda er það niðurstaða kærunefndar að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til eigi ekki við í máli kæranda. Stendur ákvæði 42. gr. laga um útlendinga því ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda þangað.

Brottvísun og endurkomubann

Lagagrundvöllur

Í 3. mgr. 43. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 kemur fram að verði umsækjanda um alþjóðlega vernd ekki veitt dvalarleyfi skuli Útlendingastofnun taka ákvörðun um frávísun eða brottvísun eftir ákvæðum laga um útlendinga og að útlendingur sem sótt hafi um alþjóðlega vernd teljist hafa áform um að dveljast á landinu lengur en 90 daga. Samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga skal vísa útlendingi úr landi sem dvelst ólöglega í landinu eða þegar tekin hefur verið ákvörðun sem bindur enda á heimild útlendings til dvalar í landinu svo framarlega sem ákvæði 102. gr. laganna eigi ekki við. Í 102. gr. laganna er kveðið á um vernd og takmarkanir við ákvörðun um brottvísun. Samkvæmt 3. mgr. 102. gr. laganna skal brottvísun ekki ákveðin ef hún, með hliðsjón af atvikum, alvarleika brots og tengslum útlendings við landið, felur í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart útlendingi eða nánustu aðstandendum hans. Sérstaklega skal taka tillit til þess ef um barn eða nánasta aðstandanda barns er að ræða og skal það sem barni er fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun. Við mat á því hvort brottvísun feli í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart kæranda verður að hafa ákvæði 71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. nr. 33/1944 og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs og fjölskyldu til hliðsjónar. Þegar útlendingur á hagsmuna að gæta í skilningi 8. gr. sáttmálans verður ákvörðun um brottvísun að vera í samræmi við það sem lög mæla fyrir um og nauðsyn ber til í lýðræðislegu þjóðfélagi, sbr. 2. mgr. 8. gr. sáttmálans.

Samkvæmt 1. mgr. 101. gr. laganna felst í endanlegri ákvörðun um brottvísun skylda útlendings til þess að yfirgefa Schengen-svæðið nema viðkomandi hafi heimild til dvalar í öðru ríki sem er þátttakandi í Schengen-samstarfinu. Með lögum um landamæri nr. 136/2022 voru gerðar breytingar á 98. gr. laga um útlendinga sem leiða til þess að brottvísun og endurkomubann er nú beitt þar sem áður var beitt frávísun en veita skal frest til sjálfviljugrar heimfarar, sbr. 104. gr. laga um útlendinga. Sá sem sætir slíkri ákvörðun getur komist hjá endurkomubanni með því að yfirgefa landið sjálfviljugur innan frestsins, sbr. 3. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

Niðurstaða um brottvísun og endurkomubann

Eins og að framan greinir hefur umsókn kæranda um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verið synjað. Hefur kærandi því ekki frekari heimild til dvalar hér á landi. Af framangreindu leiðir að með hinni kærðu ákvörðun var réttilega bundinn endir á heimild kæranda til dvalar hér á landi og ber því samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga að vísa kæranda úr landi nema 102. gr. laganna standi því í vegi. Það athugast að kæra til kærunefndar útlendingamála frestaði réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar.

Kæranda var í viðtali hjá Útlendingastofnun leiðbeint um að til skoðunar væri að brottvísa honum frá Íslandi og ákvarða endurkomubann hingað til lands. Var kæranda gefið færi á að koma að andmælum hvað það varðar. Kærandi kvaðst ekki hafa nein tengsl við Ísland eða önnur ríki á Schengen-svæðinu. Þá kvað kærandi brottvísun og endurkomubann ósanngjarnar ráðstafanir þar sem hann hafi komið hingað til lands í leit að vernd og öryggi.

Með vísan til framangreindrar umfjöllunar og af þeim svörum sem kærandi gaf um tengsl sín við Ísland og önnur Schengen-ríki verður ekki séð að brottvísun og endurkomubann verði talin ósanngjörn ráðstöfun í garð hans eða nánustu aðstandenda hans, sbr. 3. mgr. 102. gr. laga um útlendinga. Þá horfir kærunefnd jafnframt til þess að kærandi getur komist hjá endurkomubanni og afleiðingum þess yfirgefi hann Ísland innan þess frest sem honum er gefinn.

Með ákvörðun Útlendingastofnunar var kæranda brottvísað, ákvarðað endurkomubann til tveggja ára, veittur 15 daga frestur til að yfirgefa landið með sjálfviljugri heimför og þannig fá endurkomubannið fellt niður.

Með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga teljast 15 dagar hæfilegur frestur í tilviki kæranda til að yfirgefa landið. Endurkomubann kæranda fellur niður yfirgefi kærandi landið sjálfviljugur innan framangreinds frests.

Athugasemdir, samantekt og leiðbeiningar

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvörðunar er hún staðfest.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir því að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest. Endurkomubann kæranda verður fellt úr gildi fari hann frá Íslandi innan 15 daga.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed. If the appellant leaves Iceland voluntarily within 15 days, the re-entry ban will be revoked.

Þorsteinn Gunnarsson

Sindri M. Stephensen                                                                    Þorbjörg I. Jónsdóttir