18. mars 2021 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 117/2021 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 18. mars 2021 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 117/2021

í stjórnsýslumáli nr. KNU21020005

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 2. febrúar 2021 kærði einstaklingur er kveðst heita [...], vera fæddur [...] og vera ríkisborgari Íraks (hér eftir nefndur kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 18. janúar 2021, um að taka ekki til efnismeðferðar umsókn hans um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa honum frá landinu.

Kærandi krefst þess að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að stofnuninni verði gert að taka umsókn kæranda til efnismeðferðar hér á landi á grundvelli 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016. Verði ekki fallist á það er þess krafist á grundvelli 3. mgr. 36. gr., sbr. 42. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi þann 6. ágúst 2020. Við leit að fingraförum kæranda í Eurodac gagnagrunninum, þann 14. ágúst 2020, kom í ljós að fingraför hans höfðu verið skráð í grunninn m.a. af yfirvöldum í Grikklandi. Þann 1. september 2020 var upplýsingabeiðni beint til yfirvalda í Grikklandi, sbr. 34. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir nefnd Dyflinnarreglugerðin). Í svari frá grískum yfirvöldum, dags. 18. febrúar 2021, kom fram að honum hefði verið veitt réttarstaða flóttamanns þann 11. janúar 2019 og að hann væri með gilt dvalarleyfi þar í landi til 13. janúar 2022. Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun, m.a. þann 17. nóvember 2020, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað þann 18. janúar 2021 að taka ekki umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og að honum skyldi vísað frá landinu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda þann 19. janúar 2021 og kærði kærandi ákvörðunina þann 2. febrúar 2021 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kæranda barst kærunefnd þann 12. febrúar 2021 ásamt fylgigögnum. Viðbótargögn bárust frá kæranda þann 25. febrúar 2021.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kom fram að kæranda hefði verið veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi. Umsókn hans um alþjóðlega vernd yrði því ekki tekin til efnismeðferðar, sbr. a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kæranda til Grikklands ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hann fengi hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsókn kæranda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæranda var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldi hann fluttur til Grikklands.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda til kærunefndar vísar hann til greinargerðar sinnar til Útlendingastofnunar hvað varðar málavexti. Þar kemur m.a. fram að kærandi hafi í viðtali hjá Útlendingastofnun mótmælt endursendingu til Grikklands. Kærandi hafi greint frá því að hann væri með sykursýki og þurfi á insúlíni að halda en hann hafi ítrekað þurft að leita til læknis vegna sykursýkinnar. Kærandi hafi greint frá því að slæma sykursýki hans megi rekja til pyndinga sem hann hafi orðið fyrir af hálfu ISIS liða í heimaríki sínu. Föður kæranda hafi verið rænt og ekki sé vitað um afdrif hans. Hvað varðar aðstæður kæranda í Grikklandi hafi hann greint frá því að eftir að hann hafi hlotið alþjóðlega vernd þar í landi hafi framfærsla til hans stöðvast, honum hafi ekki verið veitt húsaskjól og í kjölfarið hafi hann búið á götunni. Kærandi hafi ekki haft atvinnuleyfi né fengið nauðsynlega heilbrigðisþjónustu og verið án nauðsynlegra lyfja svo mánuðum skipti. Kærandi hafi orðið fyrir fordómum í Grikklandi og fyrir aðkasti þegar hann hafi notað almenningssamgöngur. Kærandi hafi verið handsamaður vegna slagsmála sem hann hafi ekki átt þátt í og settur í fangelsi í þrjá daga. Lögreglan hafi ekki hlustað á hann þegar hann hafi greint frá því að hann væri sykursjúkur. Þá hafi kærandi orðið var við aukna fordóma í garð flóttafólks eftir að kórónuveirufaraldurinn hafi brotist út og hafi hann lent í líkamsárás þar sem tennur hans hafi verið brotnar. Hann hafi þá leitað til lögreglunnar en ekki heyrt frá henni eftir að hann hafi gefið skýrslu.

Í greinargerð sinni vísar kærandi til skjals sem hann kallar fylgiskjal en þar eru rakin sjónarmið kæranda varðandi almennar aðstæður umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttafólks í Grikklandi. Kærandi vísar jafnframt til alþjóðlegra skýrslna máli sínu til stuðnings.

Kærandi gerir ýmsar athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar og telur m.a. að stofnunin hafi ekki kynnt sér eða byggt á nýlegum og áreiðanlegum heimildum líkt og vísað hafi verið til í greinargerð kæranda til Útlendingastofnunar. Kærandi gerir einnig athugasemd við mat stofnunarinnar á aðgengi kæranda að heilbrigðisþjónustu, félagsþjónustu og húsnæði í Grikklandi. Kærandi vísar til þess að það verði honum ómögulegt að uppfylla skilyrði fyrir félagslegri aðstoð. Kærandi telur það lágmarksskilyrði að Útlendingastofnun vísi til raunverulegra leiða fyrir kæranda til að tryggja sér framfærslu í Grikklandi í stað þess að fjalla á almennan máta um lagalegan rétt, sem kærandi telji að sé ekki til staðar í raunveruleikanum. Kærandi telur mat Útlendingastofnunar á að hann sé ekki útilokaður frá atvinnumarkaði í Grikklandi rangt. Í því sambandi vísar kærandi til þriggja röksemda sem hann telur að leiði til þess að flóttafólk sé í raun útilokað frá atvinnumarkaði þar í landi. Þá gerir kærandi athugasemd við mat stofnunarinnar á fordómum og mismunun í grísku samfélagi í tengslum við flóttafólk og andmælir því að hann geti leitað á náðir grískra yfirvalda og hlotið úrlausn sinna mála. Hvað varðar aðgengi kæranda að heilbrigðisþjónustu í Grikklandi vísar kærandi til þess að hann hafi reynt að leita sér heilbrigðisþjónustu í Grikklandi en verið neitað um hana. Kærandi vísar til þess að sjúklingar með langvinna sjúkdóma á borð við sykursýki eða nýrnavandamál hafi mætti erfiðleikum við að viðhalda samfelldri meðferð við veikindum sínum þar sem lyf og útbúnaður séu oft ekki fáanleg. Þá hafi kostnaður einstaklinga vegna nauðsynlegra lyfjakaupa aukist síðustu ár sem komi harðast niður á sjúklingum með langvinna sjúkdóma.

Kærandi gerir athugasemd við mat Útlendingastofnunar á sérstökum ástæðum í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og vísar til þess að viðmið sem komi fram í reglugerð nr. 276/2018 séu nefnd í dæmaskyni og ekki sé um tæmandi talningu að ræða. Kærandi vísar til þess að Rauða krossinn hafi um margra ára skeið gert athugasemdir við mat Útlendingastofnunar á einstaklingsbundnum aðstæðum umsækjenda um alþjóðlega vernd. Að mati kæranda sé ekki nægilega vel skilgreint af hálfu Útlendingastofnunar hver meti viðkvæma stöðu en stofnunin virðist að einhverju leyti leggja þetta mat í hendur Göngudeildar sóttvarna án þess þó að það sé skýrlega kveðið á um það í samningi stofnunarinnar við göngudeild né að það komi fram hvað skuli felast í slíku mati. Þegar umsækjendur greini frá því að þeir séu þolendur pyndinga beri Útlendingastofnun að virkja ákveðna verkferla, sbr. t.d. úrskurður kærunefndar útlendingamála nr. KNU17090035 frá 5. desember 2017. Kæranda sé ekki kunnugt um að sérstakir verkferlar hafi verið virkjaðir í kjölfar frásagnar hans í málinu. Kærandi áréttar í þessu sambandi skyldu stjórnvalda að leggja ítarlegt mat á einstaklingsbundnar aðstæður kæranda og vísar til 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Þá fjallar kærandi um ákvæði 25. gr. laga um útlendinga og athugasemdir við ákvæðið í frumvarpi til laganna. Kærandi sé með lífshættulegan sjúkdóm og þarfnist lyfjagjafar og eftirlit lækna út lífið. Í hinni kærðu ákvörðun sé hvergi að finna umfjöllun um það hvernig tryggt sé að kærandi fái þau lyf og þá heilbrigðisþjónustu sem hann þurfi á að halda í Grikklandi nema með almennum tilvísunum til heimilda sem stangist þó á við frásögn kæranda af aðstæðum þar í landi. Kærandi hafi greint frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að hann hafi reynt að sækja sér heilbrigðisþjónustu og verða sér úti um lyf og einnig hafi kærandi greint frá áhyggjum af því að hafa ekki haft stjórn á sjúkdómi sínum og að hann hafi verið án insúlíns í fleiri mánuði í Grikklandi eftir að hann hafi hlotið vernd þar. Kærandi telur að hin kærða ákvörðun beri það með sér að Útlendingastofnun hafi ekki kynnt sér þau heilbrigðisgögn sem liggi fyrir um kæranda. Kærandi telur að rannsókn á raunverulegum möguleikum kæranda til að verða sér úti um og geyma lífsnauðsynleg lyf sé verulega ábótavant.

Kærandi mótmælir afstöðu Útlendingastofnunar hvað varðar mat á áhrifum Covid-19 faraldursins á aðstæður í Grikklandi. Kærandi vísar til þess að niðurstaða í úrskurði kærunefndar útlendingamála nr. KNU19110026 frá 20. maí 2020 hafi m.a. byggt á samverkandi áhrifum á stöðu kæranda í Grikklandi, áhrifa Covid-19 faraldursins á innviði Grikklands og þeirrar óvissu sem af faraldrinum leiði að öðru leyti. Ljóst sé að aðstæður í Grikklandi hafi ekki breyst til batnaðar frá því að fyrrnefndur úrskurður féll, hvorki varðandi stöðu flóttafólks í Grikklandi né hvað varðar áhrif Covid-19 faraldursins. Þá fjallar kærandi um úrskurði kærunefndar í málum nr. KNU20110009 og KNU20110005 frá 14. desember 2020 en kærandi sé ósammála niðurstöðu í fyrrgreindum úrskurðum.

Kærandi krefst þess að Útlendingastofnun verði gert að taka umsókn hans um alþjóðlega vernd til efnislegrar meðferðar hér á landi með vísan til 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 42. gr. sömu laga.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 36. gr. er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hafi umsækjandi komið til landsins að eigin frumkvæði eftir að hafa hlotið virka alþjóðlega vernd eða annars konar vernd í öðru ríki eða ef hann, eftir að hafa dvalist í ríki þar sem hann þurfti ekki að sæta ofsóknum, gat óskað eftir því að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður og, ef hann var talinn flóttamaður, fengið vernd í samræmi við alþjóðasamning um stöðu flóttamanna. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum málsins var kæranda veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi þann 11. janúar 2019 og hefur hann gilt dvalarleyfi þar í landi til 13. janúar 2022. Að mati kærunefndar felur sú vernd sem kærandi nýtur í Grikklandi í sér virka alþjóðlega vernd í skilningi a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Aðstæður í Grikklandi

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Grikklandi, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

2019 – Country Reports on Human Rights Practices – Greece (United States Department of State, 11. mars 2020);
Amnesty International Report 2017/18 – Greece (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
Annual report 2019 – Executive Summary (The Greek Ombudsman Independent Authority, 31. desember 2019);
Asylum Information Database, Country Report: Greece (European Council on Refugees and Exiles, júní 2020);
Commissioner for Human Rights: Report of the Commissioner for Human Rights of the Council of Europe, Dunja Mijatovic, following her visit to Greece from 25 to 29 June 2018 (Council of Europe, 6. nóvember 2018);
EU/Greece: Pressure to Minimize Number of Migrants Identified as ´vulnerable´ (Human Rights Watch, 1. júní 2017);
Freedom in the World 2020 – Greece (Freedom House, 5. júní 2020);
Greece as a Country of Asylum – UNHCR‘s Recommendations (UNHCR, 6. apríl 2015);
Migration Flows and Refugee Protection – Administrative challenges and human rights issues (The Greek Ombudsman, apríl 2017);
Petition to the European Parliament – Regarding degrading reception conditions and EU funding in Greece (Solidarity Now, mars 2017);
Report on the Living Conditions of Beneficiaries of International Protection in Greece (Passerell, nóvember 2020);
Reports of the Special Rapporteur on the human rights of migrants on his mission to Greece, (United Nations, General Assembly, 24. apríl 2017);
State of the World‘s Minorities and Indigenous Peoples 2016 – Greece (Minority Rights Group International, 12. júlí 2016);
Upplýsingar af vefsíðu Doctors of the world (https://mdmgreece.gr/);
Upplýsingar af vefgátt um evrópsk réttarkerfi (e. European e-Justice Portal): https://e-justice.europa.eu;
World Report 2021 – European Union (Human Rights Watch, 13. janúar 2021);
Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (http://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 18. mars 2021) og
Upplýsingasíða Sóttvarnarstofnunar Evrópu (https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea, sótt 18. mars 2021).

Af framangreindum gögnum verður ráðið að grísk stjórnvöld hafi verið gagnrýnd vegna aðbúnaðar umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttamanna þar í landi. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hafi meðal annars bent á þau neikvæðu áhrif sem efnahagsástand í Grikklandi hafi haft á aðstæður einstaklinga sem hlotið hafi vernd þar í landi og möguleika þeirra á að aðlagast grísku samfélagi. Að mati kærunefndar er ljóst af framangreindum gögnum að þeir einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi lifi oft á jaðri samfélagsins og búi í sumum tilvikum við félagslega einangrun. Einstaklingar með alþjóðlega vernd eigi hins vegar sambærilegan rétt til félagslegrar aðstoðar og grískir ríkisborgarar og í dvalarleyfi þeirra felist jafnframt aðgangur að vinnumarkaði. Þá veiti frjáls félagasamtök einstaklingum með alþjóðlega vernd aðstoð við að kynna sér réttindi sín í Grikklandi.

Samkvæmt skýrslu European Council on Refugees and Exciles (ECRE) frá því í júní 2020 eigi einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi rétt á endurgjaldslausri grunnheilbrigðisþjónustu undir sömu skilyrðum og grískir ríkisborgarar, þ. á m. nauðsynlegri geðheilbrigðisþjónustu og lyfjum. Samkvæmt fyrrnefndri skýrslu hafi bág fjárhagsstaða gríska ríkisins haft mikil áhrif á heilbrigðiskerfi landsins og hafi kostnaðarþátttaka almennings aukist við kaup á lyfjum og þjónustu. Þannig geti verið vandkvæðum bundið að sækja sér heilbrigðisþjónustu þar í landi og þá sérstaklega sérhæfða heilbrigðisþjónustu, m.a. vegna skorts á fjármagni og starfsfólki. Þetta eigi jafnt við um alla borgara Grikklands, bæði gríska ríkisborgara og aðra sem hafi rétt til dvalar í ríkinu. Auk þess hafi útgáfa kennitalna (AMKA) falið í sér hindranir fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd við að afla sér heilbrigðisþjónustu. Samkvæmt upplýsingasíðu fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd í Grikklandi hafi allir umsækjendur um alþjóðlega vernd fengið svokallað AMKA eða kennitölu (g. Αριθμός Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης) sem veitti þeim m.a. aðgang að heilbrigðiskerfinu. Í janúar 2020 hafi skilyrði fyrir útgáfu kennitölu (AMKA) breyst og fái umsækjendur um alþjóðlega vernd nú útgefin ákveðin heilbrigðisþjónustunúmer (g. Προσωρινός Αριθμός Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού) sem sé tímabundið úrræði, meðan þeir sem hlotið hafa alþjóðlega vernd fái útgefna kennitölu (AMKA) sem teljist varanlegt úrræði. Þegar umsækjanda sé veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi verði heilbrigðisþjónustunúmerið óvirkt mánuði eftir að viðkomandi hljóti dvalarleyfi. Einstaklingar geti þá í kjölfarið sótt um kennitölu (AMKA) í næstu þjónustumiðstöð. Til að fá kennitölu gefna út sé nægilegt að sýna fram á heimilisfang í búðum eða gistiskýli.

Í skýrslu ECRE kemur fram að aðgengi einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi að húsnæði sé háð sömu skilyrðum og takmörkunum og aðgengi annarra ríkisborgara þriðju ríkja með löglega dvöl í Grikklandi. Fá gistiskýli séu í boði fyrir heimilislausa auk þess sem ekkert húsnæði sé til staðar sem einungis sé ætlað einstaklingum með alþjóðlega vernd. Erfitt geti reynst að fá pláss í gistiskýlum þar sem aðsóknin sé mikil og dæmi séu um að einstaklingar með alþjóðlega vernd hafist við í yfirgefnum húsum og yfirfullum íbúðum við mjög bágar aðstæður. Eigi þetta einnig við um einstaklinga sem hafi verið sendir aftur til Grikklands frá öðrum Evrópuríkjum. Þá hafi í mars 2020 verið kynntar lagabreytingar á útlendingalöggjöfinni í Grikklandi sem kveði á um að þegar ákvörðun um að veita alþjóðlega vernd liggi fyrir skuli draga úr fjár- og húsnæðisstuðningi. Handhöfum alþjóðlegrar verndar sem dvelji í úrræðum innan hins svokallaða ESTIA kerfi eða öðrum úrræðum, þar með talið hótelum og íbúðum, sé skylt að yfirgefa þau innan 30 daga. Þó séu undantekningar frá þessari reglu, sérstaklega þegar um sé að ræða fólk sem glími við alvarlegan heilsubrest. Í skýrslu Passerell frá því í nóvember 2020 kemur fram að félagasamtök bjóði upp á gistiúrræði fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi en langur biðlisti sé eftir plássi þar og barnafjölskyldur og einstaklingar í viðkvæmri stöðu gangi fyrir.

Þá kemur fram í skýrslu ECRE að einstaklingar með alþjóðlega vernd eigi sambærilegan rétt á félagslegri aðstoð og grískir ríkisborgarar. Þær félagslegu bætur sem í boði séu í Grikklandi séu t.d. bætur fyrir fjölskyldur en skilyrði fyrir slíkum bótum sé að sýnt sé fram á tíu ára óslitna og varanlega búsetu í Grikklandi. Þá veiti grísk yfirvöld einstaklingum, m.a. handhöfum alþjóðlegrar verndar, sem búi undir fátæktarmörkum fjárhagsaðstoð í formi mánaðarlegra greiðslna, svokallaðan KEA styrk (g. Κοινωνικό Επίδομα Αλληλεγγύης, KEA). Einstaklingar sem hyggist nýta sér úrræðið þurfi að uppfylla ýmis skilyrði; þeir þurfi m.a. að hafa kennitölu, skattnúmer (AFM), gilt dvalarleyfi og bankareikning. Þá þurfi þeir að leggja fram ýmis gögn, m.a. að framvísa leigusamningi í þeim tilvikum þegar þeir búi í leiguhúsnæði og í tilviki heimilislausra einstaklinga þurfi þeir að framvísa vottorði um heimilisleysi frá gistiskýlinu eða sveitarfélaginu þar sem þeir búi. Samkvæmt framangreindri skýrslu sé erfitt að uppfylla skilyrðin. Þá séu engir aðrir framfærslustyrkir en KEA í boði í reynd. Jafnframt séu engin sérúrræði til staðar varðandi félagsþjónustu fyrir fólk í viðkvæmri stöðu, s.s. þolendur pyndinga.

Samkvæmt skýrslu ECRE hafa einstaklingar með alþjóðlega vernd aðgang að atvinnumarkaðnum undir sömu skilyrðum og ríkisborgarar Grikklands. Ekki sé þörf á sérstöku atvinnuleyfi. Atvinnuleysi sé hins vegar mikið í landinu og samkeppni við grískumælandi einstaklinga ásamt erfiðleikum við að fá skattnúmer (g. Αριθμός Φορολογικού Μητρώου, AFM) útgefið dragi úr atvinnumöguleikum handhafa alþjóðlegrar verndar. Þessir erfiðleikar við að sækja sér atvinnu hafi leitt til þess að einstaklingar reyni að afla sér tekna með óformlegum og jafnvel ólöglegum leiðum sem hindri þar með aðlögun þeirra að samfélaginu. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2018 hafi meirihluti þeirra flóttamanna sem þá hafi verið starfandi verið í óskráðu starfi. Þeir einstaklingar sem ekki starfi innan hins hefðbundna atvinnumarkaðar hafi ekki aðgang að almannatryggingakerfinu og vinni sér ekki inn atvinnutengd réttindi, s.s. atvinnuleysisbætur. Mikill meirihluti einstaklinga með alþjóðlega vernd og umsækjendur um vernd reiði sig því á fjárhagsaðstoð og dreifingu matvæla og muna af hálfu stjórnvalda og mannúðarsamtaka til þess að uppfylla grunnþarfi sínar. Í skýrslu ECRE kemur fram að einstaklingar með alþjóðlega vernd hafi mætt erfiðleikum við að fá útgefið skattnúmer hjá grískum stjórnvöldum. Útgáfa skattnúmers sé grundvöllur þess að geta lifað og starfað löglega í Grikklandi og þess að einstaklingar geti sótt aðstoð og réttindi hjá grískum stjórnvöldum. Skattnúmerið sé forsenda þess að geta sótt um félagslega aðstoð, til að vinna hvort sem er sem starfsmaður hjá öðrum eða að hefja eigin rekstur, og til þess að gera samninga um leigu á húsnæði. Samkvæmt upplýsingasíðu fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd þurfi einstaklingar sem hyggist sækja um skattnúmer að framvísa ferðaskilríki eða dvalarleyfi og staðfestingu á heimilisfangi eða heimilisleysi. Umsóknarferlið fari einungis fram á grísku en umsækjendur geti leitað eftir aðstoð hjá endurskoðendum eða frjálsum félagasamtökum.

Vegna heimilda um þessa erfiðleika varðandi útgáfu skattnúmera sendi kærunefnd útlendingamála árið 2020 fyrirspurn til Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og óskaði eftir upplýsingum um hvort stofnuninni væri kunnugt um hindranir sem einstaklingar með alþjóðlega vernd í Grikklandi kunni að mæta við að verða sér úti um slíkt skattnúmer. Í svari Flóttamannastofnunnar, dags. 10. mars 2020, kemur m.a. fram að almennt þurfi að sækja um skattnúmerið í eigin persónu hjá viðeigandi stjórnvaldi, umsóknina þurfi að fylla út á grísku og sýna þurfi skilríki s.s. dvalarskírteini. Þá sé engin túlkaþjónusta í boði en öll málsmeðferðin, bæði skriflega umsóknin og samskipti við stjórnvöld, þurfi að fara fram á grísku. Starfsmenn grískra yfirvalda séu ekki skyldugir samkvæmt lögum til þess að tala ensku í störfum sínum eða vinna með gögn sem ekki séu skrifuð eða þýdd yfir á grísku. Niðurstaða umsóknar um skattnúmer sé því undir því komin að starfsmaðurinn sé viljugur til samvinnu og að umsækjandi um skattnúmer hafi grunn í ensku eða grísku. Þá kom fram í svari Flóttamannastofnunar að það væri mismunandi og oft misvísandi framkvæmd milli þeirra stjórnvalda sem sjái um útgáfu númeranna.

Framkvæmdin færi í raun eftir því hversu vant starfsfólkið væri að þjónusta þennan hóp. Þá geti viðmót og vilji starfsmanna stjórnvaldsins haft áhrif á niðurstöðu varðandi útgáfu skattnúmers og þeir umsækjendur sem njóti aðstoðar frjálsra félagasamtaka eða lögmanna í umsóknarferlinu séu líklegri til þess að fá jákvætt svar við umsókn sinni. Þá hafi komið upp vandamál hjá þessum hópi varðandi það að tengja skattnúmer hjóna saman. Grísk skattayfirvöld hafi árið 2018, gefið út fyrirmæli um ítarlegri skoðun á skilríkjum erlendra umsækjenda um skattnúmer, sem hafi í kjölfarið leitt til þess að biðtími eftir niðurstöðu hafi lengst töluvert hjá þeim hópi. Flóttamannastofnun, gríski umboðsmaðurinn og frjáls félagasamtök hafi í kjölfarið ítrekað lýst yfir áhyggjum vegna þessa og því hafi grísk stjórnvöld brugðist við með breytingu á framkvæmd, en þó sé þörf á frekari aðgerðum til að bæta þetta ferli. Þá sé óvíst hver staðan sé varðandi þann málafjölda sem enn bíði afgreiðslu af þessum sökum.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2019 kemur fram að dæmi séu um að flóttafólk sé beitt ofbeldi, þ. á m. af hendi grísku lögreglunnar. Þá kemur fram að þarlend lög og stjórnarskrá leggi bann við pyndingum og annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Enn fremur séu ofbeldisbrot rannsökuð af grísku lögreglunni en embætti umboðsmanns rannsaki meint brot lögreglu. Af framangreindri skýrslu verði ráðið að ýmsir annmarkar séu á dómskerfi landsins en sjálfstæði dómstóla sé tryggt í framkvæmd, svo og réttindi brotaþola og sakborninga. Þá kemur fram í vefgátt um evrópsk réttarkerfi (e. European e-Justice Portal) að útlendingar í Grikklandi sem séu þolendur glæpa og tali hvorki né skilji grísku eigi rétt á túlkaþjónustu og upplýsingum um mál þeirra á tungumáli sem þeir skilji.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skal taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Þar kemur fram að með sérstökum ástæðum sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og kærandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst kærandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram á að verulegar ástæður séu til að ætla að kærandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og kærandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Þá skuli líta til þess, í tilviki þungunar, hvort umsækjanda standi til boða fullnægjandi fæðingaraðstoð í viðtökuríki. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til gagna frá heilbrigðisstarfsfólki sem sýna fram á slíkt og, telji kærunefnd að umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, hlutlægra og trúverðugra gagna sem sýna fram á að sú heilbrigðisþjónusta sem umsækjandi þarfnast sé ekki í boði í viðtökuríki.

Af 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar má jafnframt ráða að heilsufar umsækjanda hafi takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði framhjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun að neðan.

Samkvæmt gögnum málsins er kærandi [...] karlmaður. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi m.a. frá því að hann hafi orðið fyrir pyndingum í heimaríki og að hann telji að hann hafi fengið sykursýki í kjölfarið. Í málinu liggja fyrir ýmis gögn um heilsufar kæranda, m.a. frá Göngudeild sóttvarna, bráðamóttöku Landspítala og heilsugæslu Keflavíkur og Efstaleiti. Í gögnum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 9. september 2020, kemur fram að kærandi hafi verið með útbrot og kláða um allan líkama í tvo mánuði og að kærandi hafi greint frá því að hann væri greindur með sykursýki. Í gögnum frá heilsugæslu Keflavíkur, dags. 1. september 2020, kemur fram að kærandi hafi leitað á heilsugæslu vegna kláða á líkama og að hann hafi fengið ávísað lyfjum vegna hans. Í gögnum frá heilsugæslu Keflavíkur, dags. 14. september 2020, kemur fram að kærandi hafi komið með sjúkrabíl á heilsugæslu vegna meðvitundarleysis en hann hafi þá nýlega verið byrjaður að nota insúlín. Kærandi hafi fengið lyf og komið til meðvitundar. Hann hafi kvartað vegna höfuðverkjar hægra megin í höfði sem hafi horfið eftir að hann hafi fengið glúkósa. Þá kemur fram að kærandi hafi útskrifast við góða líðan. Samkvæmt gögnum frá Göngudeild húðlækninga, dags. 13. nóvember 2020, hafi kærandi komið samkvæmt tilvísun í skoðun vegna útbrota á húð og hafi þau verið meðhöndluð sem sýkt exem og hafi kærandi fengið ávísað lyfjum. Fram kemur í gögnum frá Göngudeild húðlækninga, dags. 24. nóvember 2020, að kærandi hafi mætt í endurkomu og hafi hann verið mun betri af kláða og útbrotum. Kærandi hafi fengið ráðleggingar um áframhaldandi meðferð og ávísað frekari lyfjum. Í gögnum frá Göngudeild húð- og kynsjúkdóma, dags. 20. janúar 2021, kemur fram að kærandi fengi enn kláðaköst um allan líkama sem kæmu og færu. Var staðfest að um kláðamaur væri að ræða og fékk kærandi leiðbeiningar vegna hans og ávísað kremi. Í gögnum frá heilsugæslunni Efstaleiti, dags. 29. janúar 2021, kemur fram að útbrot væru enn til staðar og að kærandi væri með mikinn kláða og óþægindi og að hann hafi fengið lyfseðil fyrir kremi.

Samkvæmt gögnum frá bráðamóttöku Landspítala, dags. 16., 17. og 18. nóvember 2020, leitaði kærandi á bráðadeild vegna þess að blóðsykur hans hafi mælst hár við heimamælingu og hafi kærandi greint frá því að hann hefði áhyggjur af því að lyfin væru ekki að virka á hann. Kærandi hafi fengið lyf og eftir dvöl á bráðamóttöku hafi blóðsykur hans lækkað. Þá hafi kærandi fengið ráðleggingar og hafi m.a. verið ráðlagt að leita til síns læknis til að endurmeta sykursýkismeðferð. Í gögnum frá heilsugæslunni Efstaleiti, dags. 20. nóvember 2020, kemur fram að kærandi hafi komið á heilsugæslu vegna sykursýkinnar og hafi hann fengið ráðleggingar vegna hennar og blóðsykur hjá honum mældur. Samkvæmt samskiptaseðli heilsugæslunnar Efstaleiti, dags. 15. desember 2020, hafi kærandi lýst blóði í hægðum og hægðatregðueinkennum. Kærandi hafi fengið ávísað lyfjum og beiðni í ristilspeglun. Samkvæmt samskiptaseðli innkirtla- og efnaskiptalækninga, dags. 1. og 14. desember 2020, hitti kærandi sérfræðing vegna lélegrar blóðsykursstjórnunar og fékk hann ýmsar ráðleggingar og kennslu t.a.m. um lyfjanotkun og matarræði. Samkvæmt gögnum frá bráðamóttöku Landspítala, dags. 15. febrúar 2021, var kærandi færður á bráðamóttöku vegna blóðsykursfalls. Fram kemur að kærandi hafi misst meðvitund og að hann hafi rekið höfuð sitt í við fall og fengið verk í kjölfarið. Kærandi hafi farið í blóðrannsókn og fengið lyf.

Af gögnum málsins má ráða að kærandi hefur notið þjónustu sálfræðings hér á landi. Samkvæmt tölvupóstum og gögnum frá umræddum sálfræðingi, hitti kærandi sálfræðing vegna tilfinningavanda dagana 8., 10., og 15. febrúar 2021. Í nótum frá sálfræðingnum kemur fram að kærandi hafi greint frá aðstæðum sínum í heimaríki og að hann vakni kvíðinn og hræddur á nóttunni. Hann óttist að fara út og vera á meðal fólks vegna Covid-19 faraldursins þar sem hann sé með sykursýki. Kærandi hafi þá fengið ráðleggingar vegna vanlíðunar. Fram kemur að kærandi mæti viðmiðum um áfallastreituröskun og að mikilvægt sé að hann fái meðferð við þeim vanda. Kærandi hefur m.a. borið fyrir sig að sérstakar ástæður séu fyrir hendi í máli hans vegna slæmra aðstæðna í Grikklandi. Kærandi hafi ekki haft aðgengi að heilbrigðisþjónustu, félagsaðstoð eða atvinnu í Grikklandi. Þá byggir kærandi á því að hann sé greindur með insúlínháða sykursýki og að hann sé í áhættuhópi vegna alvarlegra veikinda af völdum Covid-19.

Af framlögðum heilsufarsgögnum má sjá að kærandi hefur verið greindur með insúlínháða sykursýki og að hann hafi margsinnis leitað sér heilbrigðisþjónustu hér á landi vegna hennar.

Aðstæður einstaklinga sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi hafa þegar verið raktar. Eins og komið hefur fram hafa einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd að mestu sambærileg réttindi að lögum og grískir ríkisborgarar, m.a. hvað varðar grunnheilbrigðisþjónustu, félagslega aðstoð og rétt til að stunda atvinnu. Aftur á móti, líkt og að framan greinir og fram kom m.a. í úrskurðum kærunefndar frá 25. mars 2020 í málum nr. KNU19090042 og KNU20020034, KNU19110022 og KNU19110023 og KNU19110050 og KNU19110051, virðast vera ýmsar hindranir á möguleikum flóttamanna til þess að sækja réttindi sín, t. a. m. við að fá útgefið skattnúmer í Grikklandi, en númerið er, líkt og áður hefur komið fram, nauðsynlegt til þess að starfa löglega í landinu, sækja um félagslegar bætur og gera leigusamning um húsnæði. Það er því grunnforsenda þess að geta framfleytt sér löglega í Grikklandi.

Þá hafi gögn bent til þess að útgáfa kennitalna (AMKA) til flóttamanna hafi falið í sér hindranir fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd við að afla sér heilbrigðisþjónustu í landinu. Það er þó almennt mat kærunefndar, m.a. með vísan til gagna sem kærunefnd aflaði sérstaklega frá Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna, að þrátt fyrir að einstaklingar með alþjóðlega vernd geti mætt ýmsum hindrunum við umsókn og útgáfu skattnúmers þá bendi gögn og skýrslur um Grikkland ekki til þess að það sé þeim ómögulegt. Þá hefur kærunefnd talið það sama eiga við um útgáfu kennitalna til flóttamanna. Í fyrrgreindum málum var það þó m.a. mat nefndarinnar að í ljósi aðgangshindrana að grunnþjónustu og lagalegum réttindum í Grikklandi, og þeirrar stöðu sem uppi var á þeim tíma vegna átaka við landamærin og fordæmalausrar stöðu vegna Covid-19 faraldursins, að ástæða hafi verið til að ætla að foreldrar með börn á framfæri sínu væru í verri aðstöðu en áður til að sækja sér réttindi sín, framfleyta fjölskyldu sinni og verða sér úti um húsnæði, og þar með tryggja grunnþarfir barnanna.

Í því máli sem hér er til meðferðar hefur kærandi, samkvæmt framlögðum heilsufarsgögnum, verið greindur með insúlínháða sykursýki og hefur margsinnis þurft að leita sér heilbrigðisþjónustu hér á landi vegna þess. Í leiðbeiningum embættis Landslæknis fyrir einstaklinga með áhættuþætti fyrir alvarlegri Covid-19 sýkingu, dags. 30. nóvember 2020, kemur fram að einstaklingar með sykursýki eitt eða tvö geti orðið alvarlega veikir fái þeir Covid-19 sýkingu og að gögn bendi til talsvert aukinnar dánartíðni. Fram kemur m.a. að það eigi fyrst og fremst við um þá sem séu ekki með góða sykurstjórn fyrir veikindin. Kærunefnd hefur einnig litið til skýrslna frá viðtökuríki sem gefa m.a. til kynna að vegna niðurskurðar í heilbrigðismálum glími þeir sem þjást af langvinnum sjúkdómum, svo sem sykursýki, við erfiðleika við að fylgja meðferðarúrræðum.

Í hinni kærðu ákvörðun fjallaði Útlendingastofnun um aðgengi flóttafólks að heilbrigðisþjónustu í Grikklandi. Er þar m.a. rakið að einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi eigi rétt á heilbrigðisþjónustu til jafns við gríska ríkisborgara. Þá rakti Útlendingastofnun þau heilsufarsgögn sem lágu fyrir í málinu en þar er m.a. vikið að því að kærandi sé greindur með sykursýki. Útlendingastofnun vísaði þá til þess er komi fram í leiðbeiningum fyrir einstaklinga með áhættuþætti fyrir alvarlegri Covid-19 sýkingu. Með tölvupósti, dags. 24. febrúar 2021, óskaði kærunefnd eftir upplýsingum frá Útlendingastofnun um hvort að upplýsingar hafi legið fyrir um hvort kærandi hefði kennitölu og skattnúmer í Grikklandi fyrir ákvarðanatöku í máli hans. Samkvæmt svari frá Útlendingastofnun, sem barst samdægurs, höfðu engar upplýsingar legið fyrir um fyrrgreint í máli kæranda.

Af gögnum málsins má ráða að heilsufar kæranda sé þess eðlis að þörf sé á eftirfylgni og lyfjagjöf og að vegna sjúkdóms síns virðist kærandi vera í áhættuhópi á að veikjast alvarlega af völdum Covid-19 smitist hann af sjúkdóminum. Kærunefnd telur að í ljósi þess, þeirra aðgangshindrana sem geti verið til staðar að heilbrigðisþjónustu í Grikklandi og fjallað hefur verið um hér að framan og þess álags sem Covid-19 faraldurinn hefur haft á heilbrigðiskerfið í Grikklandi hafi einnig verið sérstakt tilefni til að afla upplýsinga um hvort kærandi hefði kennitölu í Grikklandi ásamt því að kanna hvort hann hefði skattnúmer þar í landi. Kærunefnd telur í ljósi framangreinds að nægilega skýrar upplýsingar um þessa þætti málsins hafi þurft að liggja fyrir áður en að ákvörðun hafi verið tekin í máli kæranda og telur kærunefnd að rannsókn Útlendingastofnunar hafi verið áfátt að þessu leyti. Kærunefnd telur að þessi skortur á fullnægjandi rannsókn gæti hafa haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 skal stjórnvald sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því og afla í því skyni nauðsynlegra gagna og upplýsinga. Mál telst nægilega rannsakað þegar þeirra upplýsinga hefur verið aflað sem nauðsynlegar eru til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í því. Markmið rannsóknarreglunnar er að tryggja að stjórnvaldsákvarðanir verði bæði löglegar og réttar.

Er það mat kærunefndar að með framangreindum annmörkum á málsmeðferð kæranda hjá Útlendingastofnun hafi stofnunin ekki fullnægt skyldu sinni skv. 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga.

Meginmarkmið stjórnsýslukæru er að tryggja réttaröryggi borgara með því að gera þeim kleift að fá umfjöllun um mál sín á tveimur stjórnsýslustigum. Eins og að framan greinir telur kærunefnd að annmarkar hafi verið á rannsókn Útlendingastofnunar í máli kæranda. Kærunefnd telur jafnframt í ljósi aðstæðna að ekki sé unnt að bæta úr þeim annmörkum á kærustigi og því rétt að mál kæranda hljóti nýja meðferð hjá Útlendingastofnun.

Með vísan til þess sem að framan er rakið er það niðurstaða kærunefndar að fella beri ákvörðun Útlendingastofnunar úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka mál kæranda til nýrrar meðferðar.

Í ljósi framangreindrar niðurstöðu er, að mati kærunefndar, ekki tilefni til umfjöllunar um aðrar málsástæður kæranda.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka mál kæranda til meðferðar á ný.

The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The Directorate is instructed to re-examine the case.

Hjörtur Bragi Sverrisson

Þorbjörg I. Jónsdóttir Bjarnveig Eiríksdóttir

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála