Mannanafnanefnd, úrskurðir 27. apríl 2011

Mál nr. 3/2011B                    Eiginnafn:       Annarr

Hinn 27. apríl 2011 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli 3/2011B, en erindið barst nefndinni 23. febrúar:

Í úrskurði dags. 21. janúar 2011, hafnaði mannanafnanefnd beiðni um eiginnafnið Annarr. Í ljósi nýrra upplýsinga var ákveðið að taka málið fyrir að nýju.

Öll skilyrði 1. mgr. 5. gr. laga nr. 45/1996 um mannanöfn þurfa að vera uppfyllt svo að mögulegt sé að samþykkja nýtt eiginnafn og færa það á mannanafnaskrá. Skilyrðin eru þessi: (1) Eiginnafn skal geta tekið íslenska eignarfallsendingu eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli. (2) Nafnið má ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi. (3) Það skal ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess.

Í máli þessu reynir á skilyrði nr. þrjú. Litið hefur verið svo á að sá ritháttur, sem sótt er um, að nafnið endi á –arr, sé ekki í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls. Á 14. öld virðist „langt r“ í bakstöðu (þ.e. aftast í orði) í áherslulitlum endingum hafa styst. Dæmi: Ragnarr > Ragnar, hamarr > hamar, jöfurr > jöfur. Slík orð eru ævinlega rituð með einu r-i skv. stafsetningu nútímamáls. „Langt r“ kemur hins vegar fyrir í bakstöðu í áhersluatkvæðum í ýmsum orðum, sbr. kjarr og kurr. Dæmi um rithátt sem fallist hefur verið á af hálfu mannanafnanefndar í samræmi við framangreint er millinafnið Gnarr.

Af þessu leiðir að niðurstaða um það hvort rétt sé að fallast á ritháttinn Annarr veltur á því hvort hann teljist hefðaður, í skilningi 5. gr. laga um mannanöfn.

Túlkun mannanafnefndar á hugtakinu hefð, bæði í 5. og 6. gr. mannanafnalaga, styðst við eftirfarandi vinnureglur sem nefndin setti sér á fundi 14. nóvember 2006 og byggðar eru á greinargerð með frumvarpi að mannanafnalögum:

1.   Ungt tökunafn telst hafa unnið sér hefð í íslensku máli ef það fullnægir einhverju eftirfarandi skilyrða:

a.       Það er nú borið af a.m.k. 15 Íslendingum;

b.      Það er nú borið af 10‑14 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 30 ára aldri;

c.       Það er nú borið af 5‑9 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 60 ára aldri;

d.      Það er nú borið af 1‑4 Íslendingum og kemur þegar fyrir í manntalinu 1910;

e.       Það er ekki borið af neinum Íslendingi nú en kemur a.m.k. fyrir í tveimur manntölum frá 1703‑1910.

2.  Með Íslendingum er átt við þá sem öðlast hafa íslenskan ríkisborgararétt án umsóknar og eiga eða hafa átt lögheimili á Íslandi.

3.  Tökunafn getur verið hefðað, þó að það komi ekki fyrir í manntölum, ef það hefur unnið sér menningarhelgi. Nafn telst hafa unnið sér menningarhelgi komi það fyrir í alkunnum ritum, frumsömdum og þýddum, í nafnmynd sem ekki brýtur í bág við íslenskt málkerfi.

Samkvæmt 3. lið tilvitnaðra reglna getur nafn m.a. talist hefðað ef það kemur fyrir í alkunnum ritum. Mannanafnanefnd hefur að vísu litið svo á að ritháttur teljist vart hefðaður í þessum skilningi séu eingöngu til um hann dæmi í forníslensku. Ástæða þess er fyrst og fremst sú að í fornum ritum er stafsetning með ýmsu móti og hún er ekki samræmd eins og nú er. Hins vegar þarf einnig í þessu sambandi að hafa í huga hvort rithátturinn Annarr (kk.) teljist hefðaður á grundvelli þess að hann komi fram í öðrum alkunnum ritum en hinum fornu ritum sjálfum, þ.e. síðari tíma útgáfum þeirra með samræmdri stafsetningu fornri.

Eiginnafnið Annarr (kk.) kemur fyrir, með þeim rithætti, t.d. í útgáfu Jóns Helgasonar og Anne Holtsmark að Snorra-Eddu (Edda 1968). Með hliðsjón af því er hægt að líta svo á að rithátturinn sé hefðaður í skilningi 3. liðar vinnulagsreglna mannanafnanefndar, sbr. 5. gr. laga nr. 45/1996, um mannanöfn.

Fallist er á beiðni um eiginnafnið Annarr (kk.). Nafnið beygist svo: Annarr - Annar - Annari - Annars. Til leiðbeiningar skal tekið fram að framburður nafnsins er sá sami í nefnifalli og þolfalli, rétt eins og Héðinn (nefnifall) er borið fram eins og Héðin (þolfall).

Úrskurðarorð:

Beiðni um eiginnafnið  Annarr (kk.) er samþykkt og skal nafnið fært á mannanafnaskrá.

Mál nr. 23/2011                    Eiginnafn:     Jane

Hinn 27. apríl 2011 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli 23/2011 en erindið barst nefndinni 17. mars:

Öll skilyrði 1. mgr. 5. gr. laga nr. 45/1996 um mannanöfn þurfa að vera uppfyllt svo að mögulegt sé að samþykkja nýtt eiginnafn og færa það á mannanafnaskrá. Skilyrðin eru þessi: (1) Eiginnafn skal geta tekið íslenska eignarfallsendingu eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli. (2) Nafnið má ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi. (3) Það skal ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess. Með almennum ritreglum íslensks máls er vísað til auglýsinga nr. 132/1974 og 261/1977 um íslenska stafsetningu.

Í máli þessu reynir í fyrsta lagi á skilyrði nr. eitt hér að ofan. Nafnið Jane tekur ekki íslenskri eignarfallsendingu, það er eins í öllum föllum. En eins og fram kemur hér að ofan er hægt að víkja frá skilyrði nr. eitt ef nafn hefur unnið sér hefð. Hugtakið hefð í mannanafnalögum varðar einkum erlend nöfn frá síðari öldum sem ekki hafa aðlagast ritreglum íslensks máls. Þau eru stundum nefnd ung tökunöfn og koma fyrst fram í íslensku máli árið 1703 þegar manntal á Íslandi var tekið fyrsta sinni. Túlkun mannanafnanefndar á hugtakinu hefð í 5. og 6. gr. laga nr. 45/1996 styðst við eftirfarandi vinnulagsreglur sem nefndin setti sér á fundi 14. nóvember 2006 og eru byggðar á greinargerð með frumvarpi að mannanafnalögum og eldri vinnulagsreglum:

1.   Ungt tökunafn telst hafa unnið sér hefð í íslensku máli ef það fullnægir einhverju eftirfarandi skilyrða:

a.   Það er nú borið af a.m.k. 15 Íslendingum;

b.   Það er nú borið af 10–14 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 30 ára aldri;

c.   Það er nú borið af 5–9 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 60 ára aldri;

d.   Það er nú borið af 1–4 Íslendingum og kemur þegar fyrir í manntalinu 1910;

e.   Það er ekki borið af neinum Íslendingi nú en kemur a.m.k. fyrir í tveimur manntölum frá 1703–1910.

2.   Með Íslendingum er átt við þá sem öðlast hafa íslenskan ríkisborgararétt án umsóknar og eiga eða hafa átt lögheimili á Íslandi.

3.   Tökunafn getur verið hefðað þó að það komi ekki fyrir í manntölum ef það hefur unnið sér menningarhelgi. Nafn telst hafa unnið sér menningarhelgi komi það fyrir í alkunnum ritum, frumsömdum eða þýddum, í nafnmynd sem ekki brýtur í bág við íslenskt málkerfi.

Samkvæmt gögnum Þjóðskrár eru 16 konur skráðar með eiginnafnið Jane sem uppfylla skilyrði ofangreindra vinnulagsreglna. Því telst vera hefð fyrir nafninu Jane.

Í máli þessu reynir í öðru lagi á skilyrði nr. tvö hér að ofan, en það skilyrði er ófrávíkjanlegt. Ef nafnið Jane væri borið fram að enskum hætti ꞌdjeinꞌ hæfist það á sambandi hljóða sem ekki þekkist í íslensku og því mætti halda mætti að nafnið bryti í bág við íslenskt málkerfi. Í umsókn um nafnið er hins vegar tekið fram að umbeðið nafn sé borið fram á íslensku eins og það er ritað. Þá er sjaldgæft að stofn orða í íslensku endi á hljóðinu e. Þess eru þó dæmi, sbr. orðið te og nafnið Salóme. Mannanafnanefnd lítur því svo á að nafnið Jane brjóti ekki í bág við íslenskt málkerfi.

Úrskurðarorð:

Beiðni um eiginnafnið Jane (kvk.) er samþykkt og skal nafnið fært á mannanafnaskrá.

Mál nr. 30/2011                    Eiginnafn:     Dennis

Hinn 27. apríl 2011 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli 30/2011 en erindið barst 26. apríl.

Eiginnafnið Dennis (kk.) tekur íslenskri beygingu í eignarfalli, Dennisar, og telst að öðru leyti uppfylla ákvæði 5. gr. laga nr. 45/1996 um mannanöfn.

Úrskurðarorð:

Beiðni um eiginnafnið Dennis (kk.) er samþykkt og skal nafnið fært á mannanafnaskrá.