Vigdís Grímsdóttir hlaut Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar á degi íslenskrar tungu 2017

Vigdís Grímsdóttir hlaut Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar á degi íslenskrar tungu 2017. Kristján Þór Júlíusson, mennta- og menningarmálaráðherra veitti verðlaunin við hátíðlega athöfn í menningarhúsinu Bergi á Dalvík. Þá veitti ráðherra Gunnari Helgasyni sérstaka viðurkenningu fyrir stuðning við íslenska tungu.

Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar eru veitt einstaklingum sem hafa með sérstökum hætti unnið íslenskri tungu gagn í ræðu eða riti, með skáldskap, fræðistörfum eða kennslu og stuðlað að eflingu hennar, framgangi eða miðlun til nýrrar kynslóðar. Ráðgjafarnefnd dags íslenskrar tungu gerir tillögu til mennta- og menningarmálaráðherra um verðlaunahafa og rökstyður val sitt. Í ráðgjafarnefnd um Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar sátu að þessu sinni Baldur Hafstað, prófessor emerítus sem var formaður nefndarinnar, Guðrún Ingólfsdóttir íslenskufræðingur og Dagur Hjartarson kennari og rithöfundur. Verðlaunahafi fær í verðlaun 700 þúsund krónur, Íslensku teiknibókina og skrautritað verðlaunaskjal.

Í rökstuðningi ráðgjafarnefndar um Vigdísi Grímsdóttur segir:

Vaknaðu Þyrnirós heitir ein af smásögunum í Tíu myndir úr lífi þínu, fyrstu bók Vigdísar Grímsdóttur (f. 1953) frá árinu 1983, sem þá þegar hafði vakið athygli fyrir ljóð í ýmsum tímaritum. Vaknaðu Þyrnirós er smásaga sem hefst á ljóði með hvatningarorðum til sofandi konu, reyndar ekki þeirrar sömu Þyrnirósar og við lesum fyrir börnin okkar, því hún brosir gömul og grett framan í prinsinn. 

Í textanum sem fylgir þessu skuggalega ævintýraljóði lætur íslensk yfirstéttarkona hugann reika og þar standa meðal annars þessi orð: 

„Ég roðna hvorki af stolti né ánægju þó að einhverjir sjái í mér falinn listamann. Ég er sannfærð um hæfileika mína og veit að hefði ég ekki gifst Páli fyrir 20 árum þá hefði ég orðið skáldkona. Þetta veit ég; en mér kemur aldrei til hugar að sjá eftir þeirri ákvörðun sem ég tók á sínum tíma.“
Það er eins og Vigdís hafi í þessari sögu, Vaknaðu Þyrnirós, sögunni sem hún skrifaði fyrir aldarþriðjungi, slegið tón, ort stef sem hefur fylgt okkur allar götur síðan með óvæntum tilbrigðum og töfrandi myndum, jafnt í ljóðum sem óbundnu máli: skáldsögum og skáldaðri ævisögu en einnig í viðtalsbókum við kynsystur. Hún hefur vakið okkur, heillað okkur inn í sína töfrandi veröld sem hefur síðan orkað hvetjandi á leikstjóra og kvikmyndafólk til nýrrar sköpunar.
Um eina af skáldsögum Vigdísar var sagt: „Hún lýkur upp dyrum spennandi og heillandi heims … en úr fjarska berst þungur dynur mikilla örlaga.“
Vigdís hefur haft mótandi áhrif á samtíð okkar og menningu. Með rödd sinni, stundum ögrandi og tilfinningaþrunginni, stundum mildri og sefjandi, hefur hún hrifið okkur með sér og fengið okkur til að takast á við krefjandi spurningar um manneskjuna og þá veröld sem við lifum og hrærumst í. Hún knýr okkur ekki síst til að líta í eigin barm eins og hún gerir sjálf, til dæmis í skáldævisögunni Dísusögu þar sem Dísa á gula kjólnum og Gríms í svarta sjalinu gera upp gömul vandamál og hlífa sér hvergi.
Vigdís Grímsdóttir hefur, hvar sem hún er stödd: á Kleppsvegi, í Norðurfirði eða Trékyllisvík, hreyft við lesendum, ekki aðeins hér heima, heldur víða um lönd, með sínum seiðmagnaða frásagnarmáta.

Ráðgjafarnefndin segir í greinargerð sinni um Gunnar Helgason:

Gunnar Helgason leikari og rithöfundur hefur nýtt listræna hæfileika sína í þágu barna og unglinga, m.a. með sjónvarpsþáttum og heimsóknum í skóla en umfram allt sem höfundur barna- og unglingabóka; hann hefur eignast sérstakan sess í hjörtum ungs fólks um allt land. Ungmennin hafa gleypt í sig bækur hans og þannig hefur hann auðveldað þeim leiðina að fleiri bókum og meiri lestri, vakið lestraráhuga sem enst getur ævilangt. Ein af aðferðum Gunnars í samskiptum við grunnskólanemendur er að hlusta á rödd þeirra sjálfra, láta þau hafa áhrif á væntanlegt efni og skapa þannig þá tilfinningu að þau séu þátttakendur í spennandi ferli.

Af bókum Gunnars nægir að minna annars vegar á Vítaspyrnu í Vestmannaeyjum og aðrar sögur í flokknum af Jóni Jónssyni og félögum; þar eru rangstöðureglur stundum flóknar, jafnt í fótboltanum sem lífinu sjálfu. Og hins vegar á Mömmu klikk og Pabba prófessor með hina einstöku Stellu í aðalhlutverki. „Mitt markmið í lífinu er að skemmta börnum og ég trúi því að heimurinn verði betri þegar börnin hlæja,“ segir Gunnar. En bak við glens og gaman býr sitthvað sem vekur til umhugsunar og hvetjandi umræðu. Gunnar Helgason er eldhugi sem vill auðga líf ungmenna, hver sem staða þeirra er í samfélagi okkar. Hann er óþreytandi baráttumaður fyrir málstað íslenskunnar. Hann og hans líkar skynja manna best mikilvægi þess að börnin ánetjist bókum á mikilvægasta þroskaskeiði sínu.

Á vef dags íslenskrar tungu er að finna upplýsingar um hluta af því sem fram fer í tilefni dags íslenskrar tungu. Á vefnum er einnig vísað á ýmsa sérvefi um Jónas Hallgrímsson, þar er hugmyndabanki kennara og yfirlit um þá sem hlotið hafa hin árlegu Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar og viðurkenningar á degi íslenskrar tungu allt frá upphafi (1996).