Úrskurður nr. 395/2016

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 27. október 2016 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 395/2016

í stjórnsýslumáli nr. KNU16050002

Kæra [...]

og barna hennar

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 3. maí 2016 kærði [...], fd. [...], ríkisborgari [...] (hér eftir nefnd kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 25. apríl 2016, um að taka ekki til efnismeðferðar umsóknir hennar og barna hennar [...], fd. [...], [...], fd. [...] og [...], fd. [...], ríkisborgara [...], um hæli á Íslandi og endursenda þau til Þýskalands. Eiginmaður kæranda og tengdaforeldrar hennar kærðu einnig þann sama dag ákvarðanir í málum þeirra um að taka ekki til efnismeðferðar umsóknir þeirra um hæli.

Kærandi krefst þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að Útlendingastofnun verði gert að taka umsókn hennar og barna hennar um hæli til efnislegrar meðferðar, sbr. 2. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga nr. 96/2002, sbr. 1. mgr. 17. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir nefnd Dyflinnarreglugerðin).

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 1. mgr. 30. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests, sbr. 3. mgr. 30. gr. sömu laga.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um hæli á Íslandi þann 22. desember 2015 ásamt eiginmanni sínum, þremur börnum þeirra og tengdaforeldrum sínum. Við leit að fingraförum kæranda í svokölluðum Eurodac gagnagrunni, þann 23. desember 2015, kom í ljós að fingraför hennar höfðu verið skráð í grunninn af yfirvöldum í Þýskalandi. Þann 6. janúar 2016 var beiðni um viðtöku kæranda og umsóknar hennar um hæli beint til yfirvalda í Þýskalandi, sbr. 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Þann 11. janúar 2016 barst svar frá þýskum yfirvöldum þess efnis að þau samþykktu viðtöku kæranda á grundvelli b-liðar 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Útlendingastofnun ákvað þann 25. apríl 2016 að taka ekki umsókn kæranda um hæli hér á landi til efnismeðferðar og að hún skyldi endursend til Þýskalands. Kærandi kærði ákvörðunina við birtingu þann 3. maí 2016 til kærunefndar útlendingamála auk þess að óska eftir frestun réttaráhrifa á hinni kærðu ákvörðun á meðan mál hennar væri til meðferðar. Fallist var á frestun réttaráhrifa á meðan málið væri til kærumeðferðar með bréfi kærunefndar, dags. 3. maí 2016. Greinargerð kæranda barst kærunefnd 31. maí 2016 ásamt fylgigögnum. Þá bárust kærunefnd frekari gögn í málinu þann 18. júlí og 23. september sl. Kærandi kom í viðtal hjá kærunefnd útlendingamála þann 30. ágúst 2016 og gerði grein fyrir máli sínu, sbr. 5. mgr. 3. gr. b laga um útlendinga. Viðstaddir voru talsmaður kæranda og túlkur.

Kæra þessi hefur hlotið hefðbundna málsmeðferð, gagnaöflun er lokið og er málið hér með tekið til úrskurðar.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar var sú að hælisumsókn kæranda yrði ekki tekin til efnismeðferðar hér á landi og hún og börnin skyldu endursend til Þýskalands. Lagt var til grundvallar að Þýskaland virði ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu og flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna, þar með talið bann við endursendingu til ríkis þar sem líf og frelsi kæranda kynni að vera í hættu (non-refoulement). Því fæli flutningur kæranda til Þýskalands ekki í sér brot gegn 1. mgr. 45. gr. laga um útlendinga. Þá var talið að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að ástæða væri til að beita ákvæði 2. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga. Aðstæður kæranda féllu ekki undir 16. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar og væru ekki slíkar að ástæða væri til að beita 1. mgr. 17. gr. reglugerðarinnar í málinu.

Í greinargerð kæranda til Útlendingastofnunar hafi verið á því byggt að kæranda og fjölskyldu hennar hafi ekki verið gerð grein fyrir afleiðingum þess að þau voru látin gefa afrit af fingraförum sínum við komuna til Þýskalands. Um svo alvarlegan galla á framkvæmd þýskra yfirvalda sé að ræða að íslenskum stjórnvöldum beri að taka mál kæranda til efnismeðferðar á grundvelli 2. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga. Í ákvörðun Útlendingastofnunar segir að það sé mat stofnunarinnar, að gættum þeim skýrslum og gögnum sem liggi fyrir um aðstæður hælisleitenda og málsmeðferð í Þýskalandi, að ekki þyki varhugavert að senda kæranda til Þýskalands. Þó að hún hafi ekki ætlað að sækja um hæli þar í landi bendi Eurodac skýrsla til þess að svo hafi verið. Jafnframt liggi fyrir frásögn kæranda þess efnis að hún hafi dvalið í móttökumiðstöð fyrir hælisleitendur í Þýskalandi.

Varðandi þá málsástæðu kæranda að hælisleitendur eigi takmarkaða möguleika á lögfræðiaðstoð við hælismál sitt í Þýskalandi kemur fram í ákvörðuninni að skv. 15. gr. tilskipunar ráðsins nr. 2005/85/EC skuli aðildarríkin tryggja að umsækjendur um vernd geti fengið aðstoð lögfræðings á eigin kostnað. Hafi þeir fengið neikvæða niðurstöðu skulu ríkin tryggja að aðstoðin sé ókeypis. Í skýrslum um málsmeðferð í Þýskalandi komi fram að þýsk yfirvöld virðist uppfylla þessar skyldur.

Þá er tekið fram í hinni kærðu ákvörðun að samkvæmt þýskum lögum eigi hælisleitendur rétt á nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu. Jafnframt sé í boði þjónusta fyrir þá sem hafi orðið fyrir áföllum eða eru í viðkvæmri stöðu. Þrátt fyrir að álag á hæliskerfi Þýskalands sé mikið um þessar mundir sé ekkert sem bendi til annars en að börn kæranda geti fengið heilbrigðisþjónustu við hæfi. Þá geti kærandi leitað til lögreglu eða annarra yfirvalda óttist hún um öryggi sitt í Þýskalandi.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að það sé niðurstaða stofnunarinnar, að gættum ákvæðum barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og íslenskra laga er málið varða, að hagsmunum barna kæranda sé ekki stefnt í hættu með því að þau fylgi móður sinni til Þýskalands.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda kemur fram að í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 12. febrúar 2016 hafi kærandi sagst ekki hafa sótt um hæli í Þýskalandi. Fingraför hennar og fjölskyldu hennar hafi verið tekin af þeim við komuna þangað en þeim hafi verið tjáð að tilgangur þess væri að telja það fólk sem kæmi til landsins.

Dómur fransks dómstóls er rakinn í greinargerð kæranda þar sem talið hafi verið að um formgalla hafi verið að ræða á ákvörðun franskra stjórnvalda um endursendingu hælisleitanda til Ítalíu á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar þar sem honum hafi ekki verið veittar viðeigandi upplýsingar þegar hann hafi heimilað töku fingrafara sinna. Krafa um slíkt sé gerð í 1. mgr. 29. gr. reglugerðar nr. 603/2013/ESB og 4. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar, en í ákvæði 1. mgr. 29. gr. segi að veita skuli viðkomandi upplýsingar um tilgang og afleiðingar fingrafaratöku á einföldu og skýru máli sem viðkomandi skilji. Ljóst sé að kæranda og fjölskyldu hennar hafi ekki verið gerð grein fyrir raunverulegum tilgangi fingrafaratöku þeirra né afleiðingum hennar. Kærandi telji að um svo alvarlegan galla á framkvæmd þýskra stjórnvalda sé að ræða að íslenskum stjórnvöldum beri að taka mál hennar til efnismeðferðar á grundvelli 2. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga.

Í greinargerð kæranda kemur fram að álag sé á hæliskerfi Þýskalands í ljósi aukningar hælisumsókna þar í landi. Þýskaland sé meðal þeirra Evrópulanda sem taka við hvað flestum hælisleitendum. Móttökumiðstöðvar séu mjög fjölmennar og jafnvel yfirfullar. Ekki fáist fjármunir til þess að veita hælisleitendum viðeigandi þjónustu auk þess sem engar samræmdar reglur séu um aðbúnað fólks í slíkum miðstöðvum. Oft sé aðbúnaður ekki eins og best verði á kosið, t.d. varðandi hreinlæti. Þrátt fyrir að nýleg löggjöf í Þýskalandi hafi rýmkað möguleika hælisleitenda til atvinnu sé raunveruleikinn annar í framkvæmd.

Hælisleitendur í Þýskalandi njóti takmarkaðrar lögfræðiaðstoðar við hælismál sitt. Þeir hafi ekki sjálfkrafa aðgang að lögfræðiaðstoð heldur sinni góðgerðarfélög og frjáls félagasamtök slíkri þjónustu, en það sé bundið við ákveðin svæði í Þýskalandi og standi ekki alltaf til boða. Ekkert kerfi sé til staðar sem tryggi hælisleitendum aðgang að lögfræðiaðstoð áður en hælisviðtal fari fram. Hælisleitendur verði að greiða sjálfir fyrir lögfræðiþjónustu á fyrsta stjórnsýslustigi. Fari þeir með málið fyrir dómstóla geti þeir sótt um gjafsókn og hvort fallist verði á slíka beiðni velti á því hversu líklegt dómstólnum þyki að fallist verði á hælisumsóknina, en sami dómstóll taki ákvörðun um gjafsókn og dæmi í hælismálinu. Eins og þetta fyrirkomulag um réttaraðstoð sé þá virðist möguleiki hælisleitenda á að gæta réttinda sinna takmarkaður.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hún hafi dvalið í flóttamannabúðum fyrir hælisleitendur með fjölskyldu sína þar sem allir hafi sofið saman í stórum sal. Snyrtiaðstaða hafi verið ósnyrtileg og hreinlæti ekki gott. Þá tíu daga sem þau hafi verið í Þýskalandi hafi þau dvalið í tveimur flóttamannabúðum. Ljóst sé að við endurkomu þeirra til Þýskalands taki við langt umsóknarferli með tilheyrandi óvissu og öryggisleysi. Hvorki kærandi né fjölskylda hennar tali ensku eða annað tungumál en móðurmál sitt auk þess sem þau séu ólæs og óskrifandi. Sú staðreynd geri þau sérstaklega berskjölduð og beri að taka tillit til þess við heildarmat á kæru þeirra.

Í greinargerð kæranda og fjölskyldu hennar kemur fram að fjölskyldan hafi gengið í gegnum erfiðleika undanfarið. Fjölskyldan hafi verið tvo mánuði á ferðalagi frá [...] til Íslands og hafi það tekið mikið á alla. Meðal annars hafi tengdamóðir kæranda fótbrotnað á leiðinni og einn smyglaranna sem flutti þau hafi búið um brotið. [...].

Í málinu liggi fyrir sálfræðimat á andlegu ástandi kæranda og eiginmanns hennar sem framkvæmt var af [...] sálfræðingi, sem hitti þau alls sex sinnum. Í vottorði um andlega heilsu þeirra, dags. 18. mars sl., komi meðal annars fram að þau hafi búið við [...].stöðuga ógn frá [...] þar sem þau hafi búið [...]. [...] hafi óskað þess við eiginmann kæranda að hann gengi í raðir þeirra en hann hafi neitað. [...] hafi því reynt að taka eiginmanninn með valdi og beitt hann og börn þeirra ofbeldi, en þeir hafi [...]. Í kjölfar þessa atburðar hafi kærandi og fjölskylda hennar yfirgefið [...]. Í vottorði sálfræðingsins komi fram að kærandi beri þess merki að hafa orðið fyrir alvarlegum áföllum líkt og eiginmaður hennar. Hún hafi áhyggjur af áhrifum fyrri atburða í lífi þeirra á börnin hennar og að ástand hennar hafi versnað verulega í kjölfar [...]. Greinilegt sé að hún eigi erfitt með að takast á við frekari áföll. Samandregið sé niðurstaða úr sálfræðimati á kæranda sú að þegar litið sé til sjálfsmatskvarða og klínísks mats þyki undirrituðum sálfræðingi [...]. Samhljómur hafi verið í frásögnum þeirra hjóna og þau hafi ekki reynt að gera meira úr vanda sínum en efni stóðu til. Önnur einkenni sem þau sýni tengist þeim aðstæðum sem hjónin hafi búið við, atburðum sem á undan hafi gengið og þeim aðstæðum sem þau búi við nú. Það sé mat sálfræðings að baráttuþrek þeirra sé að þrotum komið og afar lítið megi út af bera. Öll óvissa sé til þess fallin að valda þeim verulegri andlegri vanlíðan og heilsutjóni. Hinsvegar sé líklegt að hægt sé að bæta andlega líðan þeirra og lífsgæði búi þau við öruggar aðstæður og hljóti viðeigandi sálfræðilegan stuðning.

Í greinargerð kæranda kemur fram að sálfræðivottorðið staðfesti að andlegt ástand hjónanna sé alvarlegt. Börn þeirra séu orkumikil og krefjist talsverðrar umönnunar. Andlegt ástand þeirra og [...] leiði líkum að því að þau séu ekki í stakk búin til þess að [...]. Endursending fjölskyldunnar yrði enn eitt áfallið fyrir þau á stuttum tíma og gæti haft ófyrirséðar afleiðingar. Þá er í greinargerð kæranda fjallað um líkamlegt og andlegt ástand tengdaforeldra kæranda, en þau séu orðin öldruð og tengdamóðir hennar líkamlega veik.

Þá er í greinargerð kæranda fjallað ítarlega um börn sem hælisleitendur. Þar kemur meðal annars fram að börn teljist til sérstaklega viðkvæms hóps hælisleitenda hvort sem þau séu í fylgd umönnunaraðila sinna eða ekki. Vísað er til ákvæða barnalaga nr. 76/2003, barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga, 23. gr. tilskipunar Evrópusambandsins um móttöku hælisleitenda nr. 2013/33 og upplýsinga frá Alþjóða heilbrigðisstofnuninni. Þá er fjallað um aðstæður barna kæranda. Meðal annars kemur fram að með tilliti til sálfræðivottorða foreldranna, [...] og þeirra atburða sem á undan hafi gengið sé ljóst að alvarlega yrði brotið gegn grundvallarréttindum barnanna yrðu þau send til Þýskalands. Þeir atburðir sem börnin hafi upplifað auk þess óvissuástands sem einkennt hafi líf þeirra séu af þeirri stærðargráðu að vandséð sé að þau muni nokkru sinni bera þess bætur. Hér á landi sæki þau skóla og hafi myndað tengsl við íslensk börn. Eftir [...]. Þá hafi dóttir kæranda verið [...]. Því sé nauðsynlegt að búa þeim öruggt umhverfi þar sem þau fái tækifæri til þess að vinna úr atburðunum. Börnin séu á viðkvæmum aldri og þurfi á öryggi og ró að halda svo þau þroskist og dafni eðlilega.

Fjallað er um hugtakið viðkvæmur einstaklingur eða hópur í greinargerð kæranda. Meðal annars er vísað til frumvarps til nýrra laga um útlendinga varðandi skilgreiningu á einstaklingum í sérstaklega viðkvæmri stöðu. Ljóst sé að kærandi og fjölskylda hennar séu einstaklingar í viðkvæmri stöðu. Fjölskyldan samanstandi af henni, eiginmanni hennar, þremur ólögráða börnum þeirra og öldruðum tengdaforeldrum kæranda. Kærandi og eiginmaður hennar glími við andleg veikindi og foreldrar eiginmanns hennar séu veikburða og illa á sig komin andlega og líkamlega. Þá geti þau einungis tjáð sig á móðurmáli sínu og séu ólæs og óskrifandi.

Því til viðbótar byggir kærandi mál sitt á því að með ákvörðun sinni hafi Útlendingastofnun brotið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 þar sem ákvörðunin hafi verið tekin á grundvelli ófullnægjandi upplýsinga. Gerðar séu athugasemdir við að í ákvörðun Útlendingastofnunar hafi mikil áhersla verið á að hæliskerfið í Þýskalandi tryggi almennt aðstæður og málsmeðferð hælisleitenda í samræmi við alþjóðlegar og evrópskar skuldbindingar á kostnað einstaklingsbundins mats á stöðu kæranda og afleiðinga fyrir þau persónulega að vera send á milli landa eftir allt sem á undan sé gengið. Þessi áhersla sé ekki í samræmi við þau opinberu gögn sem íslensk stjórnvöld hafi sjálf gefið út, t.d. skýrslu innanríkisráðuneytisins um endursendingar til Ítalíu. Aðstæður fjölskyldunnar séu sérstakar og stjórnvöldum beri lagaleg skylda til að taka tillit til allra þátta málsins, þ.m.t. líkamlegra og andlegra áhrifa, aldurs, heilsufars og almenns varnarleysis kæranda. Slíkt mat hafi ekki farið fram hjá Útlendingastofnun. Sérstök athygli sé vakin á því að rökstuðning hafi skort fyrir því að börnum kæranda sé ekki stefnt í hættu með endursendingu til Þýskalands.

Þann 23. september 2016 bárust kærunefnd gögn um læknisfræðilegt ástand dóttur kæranda.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

1. Afmörkun úrlausnarefnis

Fyrir liggur í máli þessu að þýsk stjórnvöld hafa samþykkt viðtöku á kæranda á grundvelli b-liðar 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar.

Úrlausnarefni kærumáls þessa er að skera úr um hvort rétt sé að taka ekki umsóknir kæranda og barna hennar um hæli til efnismeðferðar og vísa þeim til Þýskalands.

2. Réttarstaða barna kæranda

Almennt er viðurkennt að eðlilegur þroski barns sé best tryggður með því að vernda fjölskylduna. Sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra sinna eða annars úr fjölskyldunni sem hefur það á framfæri sínu og sá fer fram á réttarstöðu flóttamanns, ber að ákvarða réttarstöðu barnsins í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar.

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 3. mgr. 76. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 segir: „Börnum skal tryggð í lögum sú vernd og umönnun sem velferð þeirra krefst.“ Ákvæðið sækir einkum fyrirmynd til samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, sjá einkum 3. gr. samningsins. Í 22. gr. samningsins er jafnframt fjallað sérstaklega um ábyrgð ríkja á að gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð gagnvart börnum sem leita eftir réttarstöðu sem flóttamaður, hvort sem það er fylgd foreldra eða annarra eða ekki.

Í 1. mgr. 1. gr. barnalaga nr. 76/2003, segir að barn eigi rétt á að lifa, þroskast og njóta verndar, umönnunar og annarra réttinda í samræmi við aldur sinn og þroska og án mismununar af nokkru tagi. Í 2. mgr. 1. gr. laganna segir að það sem barni er fyrir bestu skuli ávallt hafa forgang þegar teknar eru ákvarðanir um málefni þess. Þá er í 2. mgr. 23. gr. laga nr. 96/2002 um útlendinga sérstaklega áréttað að ákvarðanir sem varða barn skuli teknar með það sem því er fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varðar og tekið tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska.

Svo sem fram er komið komu börn kæranda með henni og eiginmanni hennar hingað til lands. Haldast úrskurðir er varða foreldra og börn þeirra í hendur í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar, þegar barn er í fylgd annars eða beggja foreldra. Ljóst er að börn þau sem hér um ræðir eru í fylgd beggja foreldra sinna.

3. Lagarammi

Í máli þessu gilda aðallega ákvæði laga um útlendinga nr. 96/2002, með síðari breytingum, ákvæði reglugerðar nr. 53/2003 um útlendinga, með áorðnum breytingum og ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Auk þess ber að taka mið af ákvæðum Dyflinnarreglugerðarinnar en Ísland skuldbatt sig til að fylgja henni með samningi Íslands, Noregs og Evrópusambandsins frá 19. janúar 2001, um viðmiðanir og fyrirkomulag við að ákvarða hvaða ríki skuli fara með beiðni um hæli sem lögð er fram í aðildarríki eða á Íslandi eða í Noregi. Í III. kafla hennar koma fram viðmið, í ákveðinni forgangsröð, um hvaða ríki skuli bera ábyrgð á hælisumsókn. Jafnframt ber að líta til annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Í d-lið 1. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga kemur fram að stjórnvöld geti, með fyrirvara um ákvæði 45. gr. laganna, synjað að taka til efnismeðferðar hælisumsókn ef krefja megi annað ríki sem tekur þátt í samstarfi á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar um að taka við umsækjanda (Dyflinnarmál). Þó kemur fram í 2. mgr. 46. gr. a sömu laga að ekki skuli endursenda flóttamann til annars ríkis hafi hann slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða sérstakar ástæður mæli annars með því. Samkvæmt 1. mgr. 45. gr. laga um útlendinga má heldur ekki senda útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir sem gætu leitt til þess að hann skuli teljast flóttamaður eða ef ekki er tryggt að hann verði ekki sendur til slíks svæðis. Samsvarandi verndar skal útlendingur njóta sem vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Við mat á því hvort beita skuli þessum ákvæðum í Dyflinnarmálum þarf einkum að kanna hvort aðstæður hælisleitenda í því ríki, sem endursenda á hælisleitanda til samkvæmt Dyflinnarreglugerðinni, kunni að brjóta gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Sé svo er óheimilt að senda hælisleitandann þangað og skal þá taka hælisumsókn viðkomandi til efnismeðferðar hér, sbr. einnig undanþágureglu 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Eftir atvikum þarf enn fremur að skoða hvort slíkur ágalli sé á málsmeðferð þess ríkis, sem endursenda á til, að það brjóti í bága við 13. gr. mannréttindasáttmálans.

4. Aðstæður og málsmeðferð í Þýskalandi

Samkvæmt framkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu getur sú staða komið upp að óheimilt sé að endursenda hælisleitendur til einstakra ríkja vegna ástands í viðkomandi móttökuríki. Aðildarríki mannréttindasáttmálans verða að vera meðvituð um alvarlega galla sem kunna að vera á meðferð hælisumsókna eða móttöku hælisleitenda í því aðildarríki sem endursenda skal til á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Verður því að skoða aðstæður hælisleitenda og málsmeðferð í Þýskalandi.

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður og málsmeðferð í Þýskalandi, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• Asylum Information Database, Country Report: Germany (European Council on Refugees and Exiles, nóvember 2015)
• Report by Nils Muižnieks Commissioner for Human Rights of the Council Of Europe Following his Visit to Germany on 24th April and from 4 to 8 May 2015 (Council of Europe: Commissioner for Human Rights, 1. október 2015)
• Reception of female refugees and asylum seekers in the EU: Case study Germany (Directorate-General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens‘ rights and Constitutional Affairs, European Parliament, febrúar 2016)
• Germany 2015 Human Rights Report (United States Department of State, 13. apríl 2016)
• Amnesty International Report 2014/15 - Germany (Amnesty International, 25. febrúar 2015)
• Freedom in the world 2015 – Germany (Freedom House, 15. apríl 2015)
• Upplýsingar af heimasíðu sem þýska útlendingastofnunin heldur úti: www.bundesregierung.de, Bundesamt für Migration und Flüchtlinge.

Kærandi ber fyrir sig að ekki hafi verið rétt staðið að töku fingrafara hennar og fjölskyldu hennar í Þýskalandi. Hún kveður þau ekki hafa sótt um hæli þar í landi og að þeim hafi verið tjáð að tilgangur þess að taka fingraför þeirra hafi verið sá að telja það fólk sem kæmi til Þýskalands. Kærandi hefur engin gögn lagt fram sem leiða líkur að þessum staðhæfingum. Afstaða kærunefndar útlendingamála er sú að ekki skipti máli, í þessu sambandi, hvernig staðið var að töku fingrafara og skráningu kæranda í viðtökuríkinu þar sem það er ekki til þess fallið að hafa áhrif á efnislega niðurstöðu þessa kærumáls. Fyrir liggur að þýsk stjórnvöld hafa fallist á að taka við kæranda á grundvelli b-liðar 1. mgr. 18. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar sem mælir fyrir um skyldu ríkis til að taka aftur við hælisleitanda sem sótt hefur um hæli í því ríki. Þá bendir framburður kæranda í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 12. febrúar 2016 til þess að kærandi og fjölskylda hennar hafi dvalið í búðum fyrir flóttamenn í Þýskalandi þann tíma sem þau voru þar í landi. Jafnframt benda gögn er varða málsmeðferð þýskra stjórnvalda til þess að henni ætti að standa viðeigandi réttarúrræði til boða varðandi mál sitt þar í landi og að henni séu tryggð úrræði til að leita réttar síns.

Samkvæmt ofangreindum gögnum um aðstæður í Þýskalandi má sjá að hælisleitendur þar í landi eiga rétt á húsnæði á meðan hælisumsókn þeirra er í vinnslu hjá stjórnvöldum. Það er hins vegar ekki skylda samkvæmt þýskum lögum að hafa sérstaka gistiaðstöðu fyrir fjölskyldur og aðra viðkvæma hópa. Þó hefur það verið stefnan í allnokkrum móttökumiðstöðvum landsins að hýsa fjölskyldur í sér álmum, en það hefur ekki alltaf verið hægt að tryggja slíka ráðstöfun vegna mikils fjölda hælisleitenda í Þýskalandi. Þá er af gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér ljóst að þýsk stjórnvöld uppfylli skyldur sínar varðandi lögfræðiaðstoð við hælisleitendur skv. tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins nr. 32/2013 um málsmeðferð við veitingu og afturköllun alþjóðlegrar verndar, sbr. 19. og 20. gr. hennar.

Í málinu liggja fyrir upplýsingar um andlegt og líkamlegt ástand kæranda, eiginmanns hennar og barna þeirra. Kærandi hefur meðal annars lagt fram mat sálfræðings á andlegri heilsu kæranda og eiginmanns hennar og læknisfræðileg gögn er varða líkamleg veikindi barna hennar. Kærunefnd hefur farið yfir öll þau gögn sem kærandi hefur lagt fram í málinu. Í fyrrgreindum skýrslum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður og aðbúnað hælisleitenda í Þýskalandi kemur fram að hælisleitendum þar í landi er tryggður aðgangur að nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu í þýskum lögum, sbr. m.a. skýrsla Asylum Information Database, Country Report: Germany (European Council on Refugees and Exiles, nóvember 2015). Þá stendur hælisleitendum sem hafa orðið fyrir einhverskonar áfalli og fórnarlömbum pyndinga almennt til boða sérstök þjónusta hjá ákveðnum sérhæfðum læknum, meðferðaraðilum og stofnunum. Þó svo að mikið álag sé á hæliskerfi Þýskalands um þessar mundir telur kærunefnd ekki forsendur til annars, í ljósi þeirra upplýsinga sem liggja fyrir um aðstæður í Þýskalandi, en að leggja til grundvallar við úrlausn málsins að kærandi og fjölskylda geti leitað sér heilbrigðisþjónustu við hæfi þar í landi. Það er því mat kærunefndar í ljósi þeirra upplýsinga sem liggja fyrir um aðstæður og þjónustu við hælisleitendur í Þýskalandi og að teknu sérstöku tilliti til barna kæranda og stöðu fjölskyldunnar í heild, þar á meðal í ljósi andlegrar og líkamlegrar heilsu fjölskyldumeðlima, að endursending fjölskyldunnar til Þýskalands sé ekki í andstöðu við 45. gr. laga um útlendinga.

Í 1. mgr. 3. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2014, kemur fram að það sem barni er fyrir bestu skuli ávallt hafa forgang þegar m.a. stjórnvöld gera ráðstafanir sem varða börn. Þá segir í ákvæði 2. mgr. að með hliðsjón af réttindum og skyldum foreldra eða lögráðamanna, eða annarra sem bera ábyrgð að lögum á börnum, skuldbinda aðildarríki sig til að tryggja börnum þá vernd og umönnun sem velferð þeirra krefst, og skulu í því skyni gera allar nauðsynlegar ráðstafanir á sviði löggjafar og stjórnsýslu. Í greinargerð kæranda er á því byggt að leiða megi líkum að því, m.a. í ljósi [...] að kærandi og eiginmaður hennar séu ekki í stakk búin til þess að sinna börnum sínum með viðhlítandi hætti og að endursending kæranda til Þýskalands gæti í því sambandi haft ófyrirséðar afleiðingar. Í gögnum málsins kemur fram að Barnavernd Reykjavíkur hafi haft afskipti af fjölskyldunni vegna [...]. Í niðurstöðu könnunar Barnaverndar vegna atviksins kemur meðal annars fram að fjölskyldunni hafi verið veittar upplýsingar vegna málsins en að ekki væri talin þörf á frekari afskiptum. Í vottorði um andlega heilsu kæranda kemur fram að [...]. Eftir að hafa skoðað gögn málsins, þ.m.t. gögn um andlega heilsu kæranda og manns hennar, er það niðurstaða kærunefndar að gögn málsins leggi fullnægjandi grundvöll undir ályktun um að flutningur kæranda og fjölskyldu hennar til Þýskalands verði ekki talinn andstæður réttindum og hagsmunum barna hennar. Í því sambandi áréttar kærunefnd að ekkert í gögnum málsins bendir til annars en að fjölskyldan geti leitað nauðsynlegrar heilbrigðisþjónustu í Þýskalandi, þ.m.t. meðferð við þeim áföllum sem þau hafa orðið fyrir.

Athugun kærunefndar á aðstæðum hælisleitenda í Þýskalandi hefur ekki leitt í ljós gögn sem gefa tilefni til að líta svo á að aðstæður eða móttökuskilyrði hælisleitenda þar í landi séu þess eðlis að hætta sé á að endursending kæranda og barna hennar til Þýskalands brjóti í bága við 1. mgr. 45. gr. laga um útlendinga eða 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, verði þau send þangað. Þá benda öll gögn til þess að kæranda séu tryggð úrræði til að leita réttar síns í Þýskalandi bæði fyrir landsrétti og fyrir Mannréttindadómstól Evrópu, sbr. 13. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Ennfremur er haft til hliðsjónar að Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur ekki lagst gegn endursendingu hælisleitenda til Þýskalands á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar.

5. Sérstök tengsl við landið eða aðrar sérstakar ástæður skv. 2. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga

Kærandi kvaðst í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 12. febrúar 2016 ekki hafa sérstök tengsl við Ísland. Þar að auki er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærandi hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga.

Líkt og áður hefur komið fram liggja fyrir upplýsingar og gögn um andlegt ástand kæranda og eiginmanns hennar og um andlega og líkamlega heilsu barna kæranda, sem áður hefur verið gerð grein fyrir. Það er mat kærunefndar, að teknu tilliti til allra upplýsinga sem liggja fyrir um aðstæður kæranda og fjölskyldu hennar, að staða fjölskyldunnar sé ekki slík að sérstakar ástæður séu fyrir hendi þannig að taka beri mál þeirra til efnismeðferðar á grundvelli sérstakra tengsla skv. 2. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga. Eins og áður sagði þá er það mat kærunefndar í ljósi þeirra gagna sem liggja fyrir um aðstæður í Þýskalandi að kærandi og fjölskylda hennar geti leitað sér aðstoðar þýskra stjórnvalda varðandi heilsufarsvandamál sín. Þá stendur hælisleitendum í Þýskalandi, sem hafa orðið fyrir áföllum, almennt til boða sérstök þjónusta hjá ákveðnum sérhæfðum læknum, meðferðaraðilum og stofnunum. Gögn málsins benda ekki til þess að aðstæður hennar séu að öðru leyti svo sérstakar að ákvæði 2. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga eigi við. Verður því ekki talið að ástæða sé til að taka mál kæranda til efnismeðferðar á grundvelli sérstakra tengsla við Ísland eða annarra sérstakra ástæðna, sbr. framangreint ákvæði.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar er fjallað um fyrri hluta 2. mgr. 46. gr. a sem lítur að tengslum kæranda við Ísland. Engin bein umfjöllun er hins vegar um síðari hluta málsgreinarinnar er lítur að öðrum sérstökum ástæðum sem kunna að kalla á að íslensk stjórnvöld taki mál kæranda til efnismeðferðar. Kærunefnd hefur litið til þess að þrátt fyrir þennan annmarka fjallar ákvörðunin um þær ástæður sem gætu leitt til þess að mál yrði tekið til efnismeðferðar þó svo að stofnunin vísi ekki beint til síðari hluta 2. mgr. 46. gr. a. Kærunefnd telur því að þessi ágalli sé ekki svo verulegur að vísa beri málinu til nýrrar meðferðar hjá Útlendingastofnun eins og hér stendur sérstaklega á.

6. Rannsókn Útlendingastofnunar

Í greinargerð kæranda er á því byggt að með ákvörðun sinni hafi Útlendingastofnun brotið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 þar sem ákvörðunin hafi verið tekin á grundvelli ófullnægjandi upplýsinga. Mikil áhersla hafi verið lögð á að hæliskerfið í Þýskalandi tryggi almennt aðstæður og málsmeðferð hælisleitenda í samræmi við alþjóðlegar og evrópskar skuldbindingar á kostnað einstaklingsbundins mats á stöðu kæranda og fjölskyldu hennar. Aðstæður fjölskyldunnar séu sérstakar og stjórnvöldum beri lagaleg skylda til að taka tillit til allra þátta málsins. Slíkt mat hafi ekki farið fram hjá Útlendingastofnun. Rökstuðning hafi skort fyrir því að börnum kæranda sé ekki stefnt í hættu með endursendingu til Þýskalands.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga skal stjórnvald sjá til þess, að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því og afla í því skyni nauðsynlegra upplýsinga. Mál telst nægilega rannsakað þegar þeirra upplýsinga hefur verið aflað sem nauðsynlegar eru til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í málinu. Um frekari afmörkun á hversu ítarlega beri að rannsaka mál, ber m.a. að líta til þess hversu mikilvægt það er. Því tilfinnanlegri eða meira íþyngjandi sem stjórnvaldsákvörðun er, þeim mun strangari kröfur verður að gera til rannsóknar á þeim atvikum sem leiða til niðurstöðunnar. Markmið rannsóknarreglunnar er að tryggja að stjórnvaldsákvarðanir verði bæði löglegar og réttar. Í þeim tilvikum þegar ákvörðun stjórnvalds byggist á mati verður að afla þeirra upplýsinga sem nauðsynlegar eru svo hægt sé að beita þeim sjónarmiðum sem ætlun er að byggja stjórnvaldsákvörðun á. Að auki ef deilt er um málsatvik sem hafa verulega þýðingu fyrir úrlausn málsins ber stjórnvöldum að leggja áherslu á að rannsaka þann þátt þess.

Af rökstuðningi Útlendingastofnunar fyrir niðurstöðu sinni má sjá að stofnunin kynnti sér aðstæður í Þýskalandi og vísaði til þeirra gagna sem stofnunin studdi ákvörðun sína við, án þess þó að rekja efni þeirra skýrslna frekar. Þá er í hinni kærðu ákvörðun tekin afstaða til þeirra málsástæðna sem kærandi byggði umsókn sína um hæli á og kunna að hafa þýðingu í málinu. Þar er m.a. sérstaklega fjallað um möguleika barna kæranda til þess að fá heilbrigðisþjónustu við hæfi í Þýskalandi auk þess sem vísað er til viðeigandi lagareglna sem varða stöðu barna kæranda. Kærunefnd gerir ekki athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar í málinu og telur ekki annað séð en að stofnunin hafi sinnt rannsóknarskyldu sinni skv. 10. gr. stjórnsýslulaga með fullnægjandi hætti í samræmi við umsókn kæranda um hæli. Kröfu kæranda um að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi á þessum grundvelli er því hafnað.

7. Samantekt

Í máli þessu hafa þýsk stjórnvöld fallist á að taka við kæranda og börnum hennar og umsóknum þeirra um hæli á grundvelli ákvæða Dyflinnarreglugerðarinnar. Í ljósi alls ofangreinds er fallist á að Útlendingastofnun hafi verið rétt að synja um efnismeðferð á umsókn kæranda og barna hennar um hæli hér á landi og ákveða að senda þau til Þýskalands með vísan til d-liðar 1. mgr. 46. gr. a laga um útlendinga.

Líkt og að ofan greinir voru börn kæranda í fylgd með henni og eiginmanni hennar hingað til lands. Hefur mál kæranda og barna hennar verið skoðað í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Eins og að framan greinir telur kærunefnd það ekki andstætt réttindum barna kæranda að umsóknir kæranda og barna hennar verði ekki teknar til efnismeðferðar hér á landi og að fjölskyldan verði send til Þýskalands.

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið er það niðurstaða kærunefndar útlendingamála að staðfesta beri ákvörðun Útlendingastofnunar í máli kæranda og barna hennar.

Athygli kæranda er vakin á því að skv. 6. mgr. 33. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá því að beiðni um það er synjað. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed.

Hjörtur Bragi Sverrisson, formaður

Anna Tryggvadóttir Pétur Dam Leifsson