2. júlí 2020 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 235/2020 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 2. júlí 2020 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 235/2020

í stjórnsýslumáli nr. KNU19120026

Kæra […]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 11. desember 2019 kærði maður sem kveðst heita […], vera fæddur […] og vera ríkisborgari Sómalíu (hér eftir nefndur kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 20. nóvember 2019, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Kærandi krefst þess aðallega að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að Útlendingastofnun verði gert að taka umsókn hans til nýrrar efnismeðferðar á grundvelli 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Þess er krafist til vara að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt staða flóttamanns á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þess er krafist til þrautavara að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt viðbótarvernd á grundvelli 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þess er krafist til þrautaþrautavara að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Þess er krafist til þrautaþrautaþrautavara að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli tímamarka 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þann 24. júlí 2018. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. þann 17. desember 2018 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 20. nóvember 2019, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála þann 11. desember 2019. Kærunefnd barst greinargerð kæranda þann 3. janúar 2020. Kærandi kom til viðtals hjá kærunefnd útlendingamála þann 14. maí 2020 ásamt talsmanni sínum og túlki. Þá bárust kærunefnd viðbótargögn frá kæranda dagana 15. og 25. maí 2020.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann sé í hættu vegna aðildar sinnar að tilteknum þjóðfélagshópi.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og honum skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi. Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda er vísað til viðtala við hann hjá Útlendingastofnun. Þar hafi hann greint frá því að vera fæddur og uppalinn í bænum […], rétt norðaustur af Mogadishu í Sómalíu. Þar hafi hann verið búsettur alla sína ævi þar til hann hafi flúið land árið 2008, þá tvítugur að aldri. Kærandi hafi alist upp á munaðarleysingjahæli en verið tekinn í fóstur af manni að nafni [...] sem hafi alið hann upp sem eigin son. Síðar hafi kærandi starfað í kvikmyndahúsi og kynnst þar eiginkonu sinni, en fjölskylda hennar sé mjög áhrifamikil og margir fjölskyldumeðlimir hennar hafi verið meðlimir í hryðjuverkasamtökunum Al-Shabaab. Þegar fjölskylda eiginkonu hans hafi komist að því að kærandi væri úr öðrum og óæðri ættbálki en þau hafi talið, hafi þau krafist þess að kærandi og eiginkona hans skildu. Þegar þau hafi ekki orðið við því hafi fjölskylda eiginkonu kæranda beitt hann ítrekuðu og alvarlegu ofbeldi, myrt fósturföður hans [...] og brennt heimili þeirra. Vegna tengsla fjölskyldunnar við Al-Shabaab hafi hjónaband kæranda verið dæmt ógilt og kærandi og eiginkona hans þar af leiðandi einnig sek um að hafa átt samfarir utan hjónabands. Hafi fjölskylda hennar því í raun haft sjálfdæmi um örlög þeirra. Kærandi og eiginkona hans hafi lagt á flótta og dvalið fyrst um sinn í flóttamannabúðum í Eþíópíu. Í búðunum hafi sömu ættbálkavandamál komið upp og þau orðið fyrir alvarlegu ofbeldi. Hafi kærandi því orðið að skilja konu sína og barn eftir og farið til Evrópu. Telur kærandi óhugsandi að fjölskylda eiginkonu hans sé búin að gleyma honum og því sé hann enn í hættu í […]. Þá tilheyri hann ættbálknum Jareer (Weyne) sem sé í minnihluta og ofsóttur í heimaríki hans.

Kærandi gerir alvarlegar athugasemdir við trúverðugleikamat hinnar kærðu ákvörðunar, sem og rannsókn og rökstuðning Útlendingastofnunar. Kærandi byggir á því að hann hafi verið trúverðugur í framburði sínum og leitast við að framvísa gögnum sem Útlendingastofnun hafi annað hvort fengið staðfest að séu upprunaleg eða láðst að láta sérfræðinga kanna. Á sama tíma hafi stofnunin, með afar veikum heimildum og takmörkuðum rökstuðningi, metið gögn ótrúverðug. Lykilviðtal stofnunarinnar við kæranda hafi verið óstaðfest og óyfirlesið, auk þess sem ranglega hafi verið haft eftir kæranda í fyrsta viðtali sem Útlendingastofnun meti sem misræmi í frásögn hans. Vísað er til þess að Útlendingastofnun hafi gert mikið úr þeirri staðreynd að kærandi hafi gefið upp rangt nafn og rangan fæðingardag þegar hann hafi komið til Evrópu. Af hálfu kæranda er byggt á því að hann hafi gefið trúverðugar skýringar á því, en kærandi hafi fengið ráðleggingar um að segjast vera yngri en hann er af ótta við að verða vísað strax frá Ungverjalandi. Þá hafi hann notað nafn fósturföður síns. Fram kemur að kærandi hafi fundið sig knúinn til að útvega vegabréf en í ákvörðun Útlendingastofnun séu upplýsingar í vegabréfinu dregnar í efa. Kærandi gagnrýnir afstöðu Útlendingastofnunar til vegabréfsins en hann hafi t.a.m. leitað til aðila sem tilheyri sómalíska samfélaginu í Berlín í Þýskalandi sem hafi vitnað um uppruna hans. Byggir kærandi á því að leggja beri vegabréfið og þær upplýsingar sem þar komi fram til grundvallar í málinu. Þá gagnrýnir kærandi mat Útlendingastofnunar á trúverðugleika fæðingarvottorðs sem kærandi hafi lagt fram.

Af hálfu kæranda er byggt á því að Útlendingastofnun hafi lagt of mikið vægi í tungumálapróf, þvert á leiðbeiningar kærunefndar útlendingamála í úrskurði nr. 514/2019 frá 30. október 2019. Í hinni kærðu ákvörðun sé því slegið föstu, með vísan til niðurstöðu tungumálaprófs, að kærandi komi frá norðurhluta Sómalíu vegna þess að hann tali mállýskuna Northern Somali. Kærandi byggir á því að umrætt próf sé verulega gallað. Þá verði að horfa til þess að kærandi hafi alist upp á heimili þar sem fyrrnefnd mállýska hafi verið töluð, auk þess sem hann hafi dvalið utan heimaríkis í um þriðjung ævi sinnar. Telur kærandi að niðurstöður tungumálaprófsins hafi ekkert vægi í málinu og rýri á engan máta trúverðugleika hans. Í viðtali hjá Útlendingastofnun hafi kærandi svarað spurningum um ættbálk hans og aðra ættbálka skilmerkilega. Gagnrýnir kærandi einnig umfjöllun Útlendingastofnunar um hlutverk ættbálka í sómalísku samfélagi. Heimildir bendi til þess að Al-Shabaab samtökin séu oft fengin til að dæma í málum fólks þar sem samtökin séu álitin minna spillt en stjórnvöld. Að því virtu telur kærandi í engu ótrúverðugt að samtökin hafi dregist inn í fjölskyldudeilur hans eða að honum standi ógn af fjölskyldumeðlimum eiginkonu hans. Með vísan til framangreinds byggir kærandi á því að Útlendingastofnun verði gert að taka mál hans til nýrrar meðferðar.

Varakrafa kæranda er reist á því að hann hafi orðið fyrir barðinu á Al-Shabaab og vegna áhrifa fjölskyldu eiginkonu hans innan hins opinbera, auk stöðu hans sjálfs í samfélaginu, sé útilokað að hann njóti nokkurrar verndar eða stuðnings. Kærandi tilheyri jafnframt óæðri og ofsóttum minnihlutaættbálki, en sú staðreynd sé rót vandamála hans. Byggir kærandi á því að hann sé utan heimalands af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, þjóðernis og aðildar að sérstökum þjóðfélagshópi. Þá geti stjórnvöld ekki veitt honum vernd. Með því að senda kæranda til heimaríkis yrði brotið gegn meginreglu þjóðarréttar um non-refoulement, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga.

Þrautavarakrafa kæranda er byggð á því að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri meðferð sem lýst sé í 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi þegar verið beittur alvarlegu ofbeldi af hálfu fjölskyldu eiginkonu hans og þá hafi þau hótað kæranda frekara ofbeldi og lífláti. Að sögn kæranda hafi fjölskyldan ekki gleymt hjónabandinu og því geti hann ekki leitað skjóls í […]. Auk þess beri heimildir glögglega með sér að öryggisástand á heimasvæði kæranda sé mjög ótryggt, m.a. vegna sjálfsmorðsárása og handahófskenndra morða af hálfu hryðjuverkasamtaka. Þá sé ljóst að stjórnvöld séu vanmáttug við að tryggja borgurunum vernd gegn árásum óopinberra aðila, þ.m.t. vegna ofbeldis tengt ættbálkum. Byggir kærandi einnig á því að flutningur innanlands geti hvorki talist raunhæf né sanngjörn krafa.

Þrautaþrautavarakrafa kæranda er byggð á því að í heimaríki hans viðgangist gróf mannréttindabrot. Þegar aðstæður kæranda séu metnar heildstætt sé jafnframt ljóst að hann myndi búa við afar erfiðar félagslegar aðstæður í heimaríki. Krafa kæranda um dvalarleyfi á grundvelli 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er byggð á því að hann hafi ekki fengið endanlega niðurstöðu í máli sínu hjá íslenskum stjórnvöldum innan 18 mánaða. Kærandi vísar til þess að samkvæmt 3. mgr. 74. gr. sé ekki heimilt að veita dvalarleyfi skv. 2. mgr. ákvæðisins ef útlendingur hefur yfirgefið landið án leyfis. Byggir kærandi á því að hann hafi fundið sig knúinn til að yfirgefa landið í þeim tilgangi að sækja um vegabréf í sendiráði Sómalíu í Berlín. Vegna afar sérstakra aðstæðna í málinu og tilgangs ferðalagsins telur kærandi að stjórnvöldum sé skylt að nota heimild í 4. mgr. 74. gr. og víkja frá umræddu ákvæði 3. mgr. sama ákvæðis.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.AuðkenniÍ ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað vegabréfi, tveimur nafnskírteinum útgefnum af ungverskum stjórnvöldum og fæðingarvottorði. Taldi stofnunin að fæðingarvottorðið væri ekki trúverðugt auk þess sem mikið sé um fölsun á slíkum skjölum í Sómalíu. Var vottorðið því ekki lagt til grundvallar auðkenni kæranda. Þá vísaði stofnunin til þess að vegabréf kæranda og nafnskírteini frá Ungverjalandi hefði hvorki að geyma rétt nafn né réttan fæðingardag kæranda. Af þeim sökum taldi stofnunin að ekki væri unnt að meta auðkenni kæranda á grundvelli þeirra gagna. Lagt var til grundvallar að kærandi sé ríkisborgari Sómalíu en auðkenni var að öðru leyti ósannað. Kærunefnd hefur ekki forsendur til að hnekkja framangreindu mati Útlendingastofnunar og verður því lagt til grundvallar að kærandi sé sómalískur ríkisborgari.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Sómalíu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

Amnesty International: Human Rights in Africa: Review of 2019 – Somalia (Amnesty International, 8. apríl 2020);
Clans in Somalia (ACCORD, desember 2009);
Country Police and Information Note; Somalia: Majority Clans and Minority Groups in South and Central Somalia (version 3.0) (UK Home Office, 1. janúar 2019);
Country Policy and Information Note Somalia (South and Central): Security and humanitarian situation (UK Home Office, 1. september 2018);
Country Report on Human Rights Practices 2018 – Somalia (US Department of State, 13. mars 2019);
Country Report on Human Rights Practices 2019 – Somalia (US Department of State, 11. mars 2020);
EASO Country of Origin Information Report. Somalia Security Situation (EASO, 21. desember 2017);
EASO Country of Origin Information Report: South and Central Somalia Country Overview (European Asylum Support Office, ágúst 2014);
Myndigheter och klansystem i Somalia (Lifos, 30. nóvember 2012);
Puntland State of Somalia: Situation Analysis (United Nations Human Settlement Programme, nóvember 2006);
Reply by the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) in response to request for guidance on the application of the internal flight or relocation alternative, particularly in respect of Mogadishu, Somalia (UNHCR, 25. september 2013);
Report of the Independent Expert on the situation of human rights in Somalia (UN Human Rights Council, 19. júlí 2018);
Report of the Secretary-General on Somalia (UN Security Council, 13. febrúar 2020);• Säkerhetssituationen i Somalia (Migrationsverket, 3. júlí 2019);
Security Situation in Somalia (European Country of Origin Information network, 15. apríl 2020);
Sikkerhetsmessige utfordringer i Mogadishu (Landinfo, 15. maí 2018);
Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (United Nation Security Council, 13. maí 2020);
Somalia: Al-Shabaab areas in Southern Somalia (Landinfo, 21. maí 2019);
Somalia, First Halfyear 2019: Update on incidents according to the Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED) (ACCORD, 19. desember 2019);
Somalia: Identitetsdokumenter, sivilregistrering og offentlig forvaltning (Landinfo, 6. mars 2020);
Temanotat Somalia: Klan og identitet (Landinfo, 1. október 2015);
UNHCR Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Asylum-Seekers from Somalia (UNHCR, 5. maí 2010);
UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I) (UNHCR, maí 2016) og
World Report 2020 – Somalia (Human Rights Watch, 14. janúar 2020).

Sómalía er sambandslýðveldi með rúmlega 15 milljónir íbúa. Ríkið lýsti yfir sjálfstæði frá Bretum og Ítölum þann 1. júlí 1960. Þann 20. september 1960 gerðist Sómalía aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi sem og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1990. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1975 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 1990. Sómalía fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins árið 2015 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2019. Í skýrslu Landinfo frá árinu 2018 kemur fram að sómalska lögreglan (e. Somali Police Force) sé virk og sýnileg í höfuðborginni Mogadishu. Megináhersla lögreglunnar sé að vernda stofnanir ríkisins gegn árásum Al-Shabaab. Aftur á móti ber heimildum saman um að lögreglan hafi takmarkaða getu til að vernda einstaklinga gegn ofbeldi, þ.m.t. að rannsaka, ákæra og refsa fyrir ofbeldisbrot. Þá kemur fram í gögnum málsins að spilling sé útbreidd meðal lögreglu og dómstóla.

Í skýrslu EASO frá árinu 2016 kemur fram að árið 1991 hafi brotist út borgarastyrjöld í Sómalíu eftir að vopnaðir andspyrnuhópar hafi steypt þáverandi forseta landsins, Siad Barre, og ríkisstjórn hans af stóli. Næstu ár hafi einkennst af miklum átökum og lögleysu í landinu án þess að starfhæf ríkisstjórn væri við völd. Í ágúst 2012 hafi fyrsta varanlega alríkisstjórnin verið mynduð frá því borgarastyrjöldin hafi hafist. Frá árinu 2009 hafi átök verið bundin við mið- og suðurhluta Sómalíu á milli ríkisstjórnar landsins og bandamanna þeirra annars vegar og íslamskra öfgahópa hins vegar, einkum Al-Shabaab sem hafi stjórn á nokkrum svæðum í landinu. Beri Al-Shabaab m.a. ábyrgð á fjölda hryðjuverkaárása síðustu ár í Sómalíu sem hafi kostað hundruð óbreyttra borgara lífið. Samkvæmt skýrslu United Nation Security Council frá því í maí 2020 sé almennt öryggisástand í Sómalíu sveiflukennt. Megi rekja það til aukningar hryðjuverkaárása í landinu, fjölgun glæpa og vopnaðra átaka sem haldist hafi stöðug frá því í janúar 2020. Al-Shabaab hafi aukið árásir sínar í Mogadishu og í Boosasoo í Bari héraði í Puntlandi.

Í skýrslu UN-HABITAT frá árinu 2006 kemur fram að í kjölfar borgarastyrjaldarinnar árið 1991 hafi ættbálkar í Norður-Sómalíu ákveðið að lýsa yfir sjálfstæði og stofnað lýðveldið Sómalíland. Héruðin Bari, Nugaal og norðurhluti Mudug hafi sett á fót sjálfstjórnarríkið Puntland í norðausturhluta Sómalíu árið 1998 og hafi ríkið haft sjálfstjórn síðan. Ólíkt Sómalílandi hafi ríkið ekki leitast eftir sjálfstæði frá Sómalíu. Frá árinu 1998 hafi Puntland átt í deilum við Sómalíland um landsvæðin Sool og Sanaag.

Samkvæmt skýrslu Landinfo frá árinu 2019 kemur fram að Al-Shabaab hafi tekið yfir stjórn stærsta hluta Suður-Sómalíu á árunum 2008 til 2010. Á árunum 2011 til 2015 hafi AMISOM og fleiri samtök stjórnvalda tekist að ná stjórn á Mogadishu og í kjölfarið öðrum bæjum Suður-Sómalíu. Þrátt fyrir það hafi Al-Shabaab náð yfirráðum yfir nokkrum bæjum í suðurhluta landsins að nýju á árunum 2016 og 2017 og hafi einnig viss áhrif á þau svæði þar sem samtökin hafi ekki varanlega viðveru. Sterkir ættbálkar hafi ákveðið svigrúm til að semja við samtökin en flestir hræðist hefndaraðgerðir þeirra. Al-Shabaab hafi umgangsmikið net uppljóstrara og bandamanna sem fari tiltölulega frjálslega milli landsvæða og séu hópar samtakanna sérstaklega virkir á svæðum þar sem ríkisstjórnin og stuðningsmenn hennar haldi sig. Ýmsar ástæður geti legið að baki ofsókna Al-Shabaab. Megi þar m.a. nefna alvarlegar refsiaðgerðir gegn óbreyttum borgurum sem ekki fari eftir reglum og hugmyndafræði samtakanna. Þvinguð nýliðaskráning sé hinsvegar óalgeng og eigi sér ekki stað á þeim svæðum sem séu ekki undir fullri stjórn Al-Shabaab. Geti samtökin þó hugsanlega hvatt til þess að einstaklingar gangi til liðs við samtökin og beitt hópþrýstingi með það að markmiði. Þá hafi Al-Shabaab í einhverjum tilvikum krafist þess að ákveðinn fjöldi ungmenna gangi til liðs við samtökin til að verja tiltekin svæði. Verði þeim neitað um það geti samtökin krafist einhverskonar bóta, einstaklingur sem neitar verði að flýja og að öðrum kosti muni fara illa fyrir viðkomandi.

Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá því í júlí árið 2017 sé árangursrík vernd stjórnvalda á yfirráðasvæðum Al-Shabaab ekki tiltæk. Ríkisstjórn landsins hafi leitast við að bæta öryggisþjónustu sína með aðstoð AMISOM. Í höfuðborg Sómalíu, Mogadishu, og á öðrum þéttbýlisstöðum þar sem ríkisstjórnin sé við völd sé hinsvegar áframhaldandi veikleiki í öryggissveitum. Megi það m.a. rekja til skorts á fjármagni og fullnægjandi búnaði og skorts á þjálfun starfsmanna. Í skýrslu Landinfo frá árinu 2018 kemur fram að sómalska lögreglan (e. Somali Police Force) sé virk og sýnileg í höfuðborginni Mogadishu. Megináhersla lögreglunnar sé að vernda stofnanir ríkisins gegn árásum Al-Shabaab. Aftur á móti ber heimildum saman um að lögreglan hafi takmarkaða getu til að vernda einstaklinga gegn ofbeldi, þ.m.t. að rannsaka, ákæra og refsa fyrir ofbeldisbrot. Þá kemur fram í gögnum málsins að spilling sé útbreidd meðal lögreglu og dómstóla. Stjórnin sé veik og töluvert sé um spillingu innan kerfisins. Dómsvaldið sé undirfjármagnað, undirmannað og starfsfólk óþjálfað. Þrátt fyrir vilja stjórnvalda sé ólíklegt í mörgum tilvikum að ríkið geti veitt árangursríka vernd. Háttsettir stjórnarmenn og herinn hafi þó ákveðin úrræði til að veita vernd. Af gögnunum má ráða að mismunandi ættbálkar þrífist í Mogadishu og í borginni sé lítið um ofbeldi á milli ættbálka eða mismunun á grundvelli þeirra, jafnvel hjá ættbálkum sem séu í minnihluta. Ættbálkar innan borgarinnar hafi ekki á að skipa vopnuðum sveitum og af þeim sökum sé ólíklegt að einstaklingur geti fengið vernd ættbálks síns gegn Al-Shabaab í höfuðborginni.

Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá því í janúar 2019 kemur fram að ættbálkakerfið sé mikilvægur hluti af auðkenni íbúa Sómalíu og að kerfið hafi áhrif á alla þætti samfélagsins. Ættbálkakerfið sé stigskipt en neðst í stigskiptingunni séu fátækir ættbálkar og minnihlutahópar sem tilheyri ekki ættbálkasamfélaginu. Í skýrslunni kemur fram að í Sómalíu séu fjórir stærstu ættbálkarnir Darod, Hawiye, Isaaq og Dir. Rahanweyn sé sameiginlegt heiti yfir ættbálkana Digil og Mirifle sem í stigskiptingunni séu staðsettir á milli ráðandi ættbálka og minnihlutahópa en séu taldir til ríkjandi ættbálka í Suður-Sómalíu. Samkvæmt skýrslunni séu þeir ættbálkar sem séu í minnihluta í Sómalíu; Bantu/Jareer Bravense, Rerhamar, Bajuni, Eeyle, Jaaji/Reer Maanyo, Barawani, Galgala, Tumaal, Yibir/Yibron og Midgan/Gaboye. Það að tilheyra ættbálki sem sé í minnihluta leiði þó ekki sjálfkrafa til þess að einstaklingur sé í hættu á að verða fyrir ofsóknum. Í gögnunum, einkum skýrslu breska innanríkisráðuneytisins, kemur fram að Bantu (einnig nefnd Jareer eða Jareerweyne) sé minnihlutahópur fólks sem sé af Níger-Kongóskum uppruna. Einstaklingar sem tilheyri honum séu aðallega búsettir í suðurhluta Sómalíu þar sem þeir stundi einkum landbúnað, en hópurinn sé þó fjölmennur í tveimur umdæmum í Mogadishu. Benda gögnin til þess að einstaklingar sem tilheyri hópnum hafi orðið fyrir mismunun. Hópurinn hafi orðið fyrir árásum í gegnum tíðina en hafi á einhverjum stöðum vopnast og getað varist. Bera gögnin með sér að í mið- og suðurhluta Sómalíu sé réttarvörslukerfið veikburða og óskilvirkt og að einstaklingar geti ekki notið verndar yfirvalda vegna hættu sem tengist átökum milli ættbálka eða minnihlutahópa.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á með heildstæðri og trúverðugri frásögn af atburðum, og eftir atvikum með trúverðugum gögnum, sem eru í samræmi við áreiðanlegar og hlutlægar upplýsingar um almennt ástand í heimaríki hans, að hann hafi orðið fyrir ofsóknum í skilningi laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis. Í þeim tilvikum hvílir það á stjórnvöldum að eyða öllum vafa um slíka hættu, t.d. með vísan til þess að aðstæður í heimaríki hans hafi breyst.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir af hálfu Al-Shabaab og fjölskyldu eiginkonu sinnar þar sem hann sé af óæðri ættbálki en hún. Kærandi hafi sætt miklu ofbeldi af hálfu framangreindra aðila sem hafi m.a. myrt fósturföður hans.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritum af viðtölum hans hjá Útlendingastofnun, viðtali hjá kærunefnd þann 14. maí 2020, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki kæranda. Kærunefnd fellst á að leggja til grundvallar frásögn kæranda um að fjölskylda eiginkonu hans hafi beitt kæranda hótunum og ofbeldi. Þá telur kærunefnd ekki ástæðu til annars en að leggja til grundvallar frásögn kæranda um að fjölskylda eiginkonu hans hafi haft tengsl við samtökin Al-Shabaab.

Í viðtölum við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun og kærunefnd hefur kærandi haldið því staðfastlega fram að vera fæddur og uppalinn í bænum […] í suðurhluta Sómalíu. Við mat Útlendingastofnunar á búsetu kæranda var m.a. byggt á niðurstöðu tungumálaprófs um að kærandi talaði mállýskuna Northern Somali. Niðurstaða stofnunarinnar um það, hvort kærandi ætti rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, tók því einungis mið af aðstæðum í norðurhluta Sómalíu.

Í skýrslu fyrirtækisins sem gerði tungumálaprófið fyrir Útlendingastofnun koma fram ákveðnir fyrirvarar varðandi gildi prófsins. Í skýrslunni segir: „It should be noted that no known field studies have been carried out on the dialects of Somali since the 1980s, with the exception of Abdullahi (2000) who was in Hargeysa in Somaliland in 1999. The disturbances in Somalia have resulted in many displacements. Therefore, caution is advised when the connection between geographical region and linguistic community is made.“

Kærunefnd telur að þessi fyrirvari dragi nokkuð úr vægi tungumálaprófa vegna umsækjenda um alþjóðlega vernd sem kveðast vera frá Sómalíu og óttist ofsóknir þar í landi. Af þeim sökum er sérstök ástæða til að líta jafnframt til annarra gagna sem gefa til kynna uppruna umsækjenda, þ.m.t. trúverðugleika framburðar umsækjanda sjálfs varðandi uppruna sinn og um þá atburði og aðstæður sem hann telur leggja grundvöll að umsókn sinni um alþjóðlega vernd. Að mati kærunefndar er jafnframt þörf á sérstakri varúð varðandi umsækjendur sem kveðast vera frá þeim svæðum Sómalíu þar sem líf þeirra kann að vera í hættu vegna langvarandi átaka og óstöðugleika.

Þann 15. maí 2020 óskaði kærunefnd eftir gögnum sem legðu grunn að frásögn kæranda um búsetu hans og framangreindar ættbálkadeilur. Kærandi kvaðst ekki geta sýnt fram á búsetu sína, svo sem með framlagningu skjala frá skólanum sem hann hafi gengið í eða kvikmyndahúsinu þar sem hann hafi unnið, þar sem hvorki skólinn né kvikmyndahúsið væru lengur til.

Til stuðnings frásögn sinni um fjölskylduaðstæður hans lagði kærandi fram, þann 15. maí 2020, ýmsar ljósmyndir af sjálfum sér, ásamt konu og barni sem hann kvað vera eiginkonu sína og son. Þann 25. maí 2020 lagði kærandi fram fleiri ljósmyndir þar sem sjá má kæranda með ýmsum aðilum. Á ljósmyndunum var m.a. eldri maður sem kærandi kvað vera fósturföður sinn, [...]. Á ljósmyndunum má sjá ótilgreindan aðila í blárri skyrtu standa við hlið mannsins sem kærandi kveður vera [...]. Á annarri ljósmynd má sjá sama aðila í sömu skyrtu standa við hlið kæranda. Kvað kærandi myndirnar hafa verið teknar sama daginn í […]. Þrátt fyrir að ekki sé hægt að staðreyna að um fósturföður kæranda sé að ræða á ljósmyndunum er það mat kærunefndar að þær renni vissum stoðum undir frásögn kæranda um fjölskylduaðstæður hans í heimaríki, án þess að unnt sé að slá því föstu að myndirnar séu teknar í […].

Samkvæmt framangreindu hefur kærandi því ekki lagt fram gögn, önnur en framburð sinn, sem sýna fram á að hann hafi búið í bænum […] í suðurhluta Sómalíu. Verður því einkum að leggja mat á búsetu kæranda á grundvelli framburðar hans við meðferð málsins. Eins og fram er komið gekkst kærandi undir tungumála- og staðháttapróf við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun. Í prófinu var kærandi jafnframt spurður um staðhætti á því svæði sem hann kveðst vera frá, þ.e. […] og nágrenni. Fram kemur að kærandi hafi réttilega nefnt fjölda þorpa í nágrenni við […], ásamt því að nefna hverfi í bænum. Kærandi hafi réttilega sagt ána […] renna í gegnum tilgreint hverfi í […] og þá hafi hann nefnt þorp við veginn á leið til Mogadishu. Hann hafi hins vegar hvorki greint rétt frá staðsetningu textílverksmiðju í […] né bæjum sem séu staðsettir á veginum norður af […].

Að mati kærunefndar bera svör kæranda með sér að hann hafi þó nokkra þekkingu á staðháttum á umræddu svæði. Horfir kærunefnd jafnframt til þess að í málinu hefur ekkert komið fram af hálfu kæranda sem bendir til þess að hann hafi verið búsettur annars staðar í Sómalíu en í […]. Er það mat kærunefndar að þótt niðurstaða tungumálaprófs beri með sér að kærandi tali mállýskuna Northern-Somali séu ekki önnur fyrirliggjandi gögn eða upplýsingar í málinu sem gefi til kynna að kærandi hafi verið búsettur á einhverjum tímapunkti í norðurhluta-Sómalíu. Með vísan til þess að kærandi hefur staðfastlega haldið því fram að hafa verið búsettur í […] og þekkingu hans á staðháttum á því svæði sem um ræðir telur kærunefnd, eins og hér stendur á, að leggja megi til grundvallar í málinu að kærandi hafi verið búsettur í […] í heimaríki þar til hann hafi lagt á flótta frá landinu. Verður því tekið mið af aðstæðum á því svæði við mat á því hvort kærandi hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Í viðtölum hjá Útlendingastofnun og kærunefnd kvaðst kærandi tilheyra minnihlutaættbálknum Jareer Wayne sem væri óæðri öðrum ættbálkum í heimaríki hans, þ. á m. ættbálki eiginkonu hans. Þá lýsti kærandi því að meðlimir Al-Shabaab hafi haft afskipti af honum þegar hann hafi unnið í kvikmyndahúsi í heimabæ sínum, auk þess sem nokkrir fjölskyldumeðlimir eiginkonu hans hafi verið meðlimir í Al-Shabaab. Líkt og fram hefur komið er það mat kærunefndar að framburður kæranda hafi verið stöðugur og trúverðugur að þessu leyti. Þrátt fyrir að kærandi hafi ekki lagt fram gögn, önnur en framburð sinn, telur kærunefnd, með tilliti til trúverðugleika kæranda og þess að meta skuli vafa kæranda í hag, ekki ástæðu til annars en að leggja til grundvallar að kærandi hafi átt í útistöðum við fjölskyldu eiginkonu sinnar þar sem að samtökin Al-Shabaab hafi komið að málum. Þá megi ætla að þau afskipti sem Al-Shabaab hafi haft af kæranda auk stöðu hans sem hluta af minnihlutahóp geti leitt til þess að hann verði í aukinni hættu á að verða fyrir ofsóknum af hálfu Al-Shabaab yrði honum gert að fara aftur til heimaríkis.

Við mat sitt horfir kærunefnd til þess að þrátt fyrir að misræmis hafi gætt að einhverju leyti í frásögn kæranda hafi framburður hans að mestu leyti verið stöðugur og skýr. Með tilliti til trúverðugleika kæranda og framlagðra ljósmynda, sem að mati kærunefndar renna stoðum undir frásögn hans um fjölskylduaðstæður hans í heimaríki, verður að mati kærunefnd að túlka þann vafa sem uppi er kæranda í hag. Þá horfir kærunefnd til þess að einstaklingar sem tilheyra minnihlutahópnum Jareer Wayne séu aðallega búsettir í suðurhluta Sómalíu. Frásögn kæranda um að ekki sé hægt að fá vernd stjórnvalda í heimaríki hans fær stoð í þeim gögnum sem kærunefnd hefur skoðað. Bera gögnin með sér að í mið- og suðurhluta Sómalíu sé réttarvörslukerfið veikburða og óskilvirkt og að einstaklingar geti ekki notið verndar yfirvalda vegna hættu sem tengist átökum milli ættbálka eða minnihlutahópa. Með vísan til þess og heildstæðs mat á aðstæðum kæranda í heimaríki hans telur kærunefnd að kærandi hafi með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hann kunni að eiga á hættu ofsóknir sem rekja megi til aðstæðna hans i heimaríki og að hann teljist því flóttamaður í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Mat á möguleika á flutningi innanlands

Þó svo að umsækjandi um alþjóðlega vernd hafi sýnt fram á ástæðuríkan ótta við að verða fyrir ofsóknum á því landsvæði sem hann býr, er heimilt að synja umsókn um alþjóðlega vernd ef umsækjandi getur fengið raunverulega vernd í öðrum landshluta heimalands síns en hann flúði frá, viðkomandi getur ferðast þangað á öruggan og löglegan hátt og hægt er með sanngirni að ætlast til þess af viðkomandi að hann setjist að á því svæði, sbr. 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Í athugasemdum við ákvæðið í frumvarpi til laga um útlendinga segir að niðurstaða um hvort útlendingur geti fengið raunverulega vernd í öðrum hluta heimalands skuli byggð á einstaklingsbundnu mati á persónulegum aðstæðum útlendingsins og þeim aðstæðum sem séu í því landi. Við mat á því hvort hægt sé með sanngirni að ætlast til þess að útlendingur setjist að á því svæði sem talið er öruggt samkvæmt ákvæði þessu skuli tekið tillit til ýmissa þátta, svo sem aldurs, kyns, heilsu, fjölskylduaðstæðna, trúar, menningar sem og möguleika viðkomandi útlendings á vinnu eða menntun. Við mat samkvæmt ákvæðinu skuli m.a. höfð hliðsjón af leiðbeiningum flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna (Guidelines on International Protection: „Internal Flight or Relocation Alternative“ within the Context og Article 1A(2) of the 1951 Convention and/or 1967 Protocol relating to the Status of Refugees, frá 23. júlí 2003).

Í leiðbeiningunum, sem varða möguleika á flutningi innanlands þegar einstaklingur hefur flúið heimaríki af ástæðuríkum ótta við ofsóknir, er lagt til grundvallar að mat á því hvort möguleiki sé á að einstaklingur geti flust búferlum til annars svæðis í heimaríki sé tvíþætt. Annars vegar verði að kanna hvort flutningur innanlands sé raunhæft úrræði. Að því er mál kærenda varðar kemur í þessu sambandi einkum til athugunar hvort það svæði sem lagt er til að hann flytjist til sé aðgengilegt á öruggan og löglegan hátt og hvort flutningur hans þangað skapi hættu á að kærandi verði fyrir ofsóknum eða alvarlegum skaða. Hins vegar beri að kanna hvort viðkomandi geti, með hliðsjón af aðstæðum í heimaríki hans, lifað tiltölulega eðlilegu lífi án þess að standa frammi fyrir óþarfa erfiðleikum. Við þann þátt matsins verður m.a. að horfa til persónulegra aðstæðna viðkomandi, t.a.m. félags- og efnahagslegra aðstæðna á því svæði sem lagt er til. Í leiðbeiningunum segir m.a. um síðastnefnt atriði að það sé ósanngjarnt að ætlast til þess lífsviðurværi einstaklings verði lægra en það sem talist geti viðunandi eða að viðkomandi búi við eymd.

Líkt og fram hefur komið kveðst kærandi vera fæddur og uppalinn í borginni […] í suðurhluta Sómalíu. Kærunefnd hefur lagt til grundvallar að kærandi eigi á hættu ofsóknir verði honum gert að fara aftur til suðurhluta Sómalíu. Kemur þá til skoðunar hvort raunhæft og sanngjarnt sé að ætlast til þess að kærandi setjist að annarsstaðar í heimaríki sínu. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur hvatt ríki til að endursenda ekki einstaklinga til mið-Sómalíu eða suðurhluta landsins, einkum vegna hernaðaraðgerða af hálfu vopnaðra hópa sem þar hafi átt sér stað lengi, sbr. skýrsla stofnunarinnar frá 2016, UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I). Í leiðbeiningum stofnunarinnar um mat á innri flutningi í Sómalíu frá 2013 kemur jafnframt fram að almennt sé ekki sanngjarnt að ætlast til að einstaklingur setjist að annarsstaðar í landinu nema ljóst sé að hann muni njóta stuðnings fjölskyldu sinnar eða ættbálkar. Kærandi hefur greint frá því að hafa alist upp á munaðarleysingjahæli til fjögurra ára aldurs en þá hafi fósturfaðir hans hafi tekið hann að sér. Kærandi kvað fósturföður sinn hafa verið myrtan af ofsóknaraðilum kæranda. Í viðtali hjá kærunefnd kvaðst kærandi ekki geta notið stuðnings ættbálkar fósturföður síns eftir að hann hafi dáið. Í ljósi frásagnar kæranda telur kærunefnd ekki ástæðu til annars en að leggja til grundvallar að kærandi eigi ekki fjölskyldu í heimaríki sínu sem geti veitt honum stuðning. Verður jafnframt ekki talið að hann muni geta notið stuðnings minnihlutaættbálksins Jareer Wayne sem hann kveðst tilheyra. Er það því mat kærunefndar að ekki sé raunhæft eða sanngjarnt að ætlast til þess af kæranda að hann setjist að annarsstaðar í heimaríki sínu, sbr. 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga til að teljast flóttamaður hér á landi.

Samantekt

Að öllu framangreindu virtu er fallist á aðalkröfu kæranda um að fella úr gildi ákvörðun Útlendingastofnunar og veita kæranda alþjóðlega vernd á Íslandi á grundvelli 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðsamnings um stöðu flóttamanna.

Í ljósi þess að kærunefnd útlendingamála hefur fallist á aðalkröfu kæranda verða varakrafa, þrautavarakrafa og þrautaþrautavarakrafa kæranda ekki teknar til umfjöllunar í máli þessu.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Kæranda er veitt alþjóðleg vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 40. gr. s.l. Lagt er fyrir stofnunina að veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli 73. gr. laga um útlendinga.

The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The appellant is granted international protection in accordance with Article 37, paragraph 1, and Article 40, paragraph 1, of the Act on Foreigners. The Directorate is instructed to issue him residence permit on the basis of Article 73 of the Act on Foreigners.

Jóna Aðalheiður Pálmadóttir

Bjarnveig Eiríksdóttir Þorbjörg Inga Jónsdóttir

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála